Халх

[EGU]

za zaluu mini jaahan yumaa bodoj yarimaar bnashuu manaih yurunhiilugchiin zasaglaltai uls bish parliamentiin zasaglalatai uls shuu ediin zasgiin usultund hamgiin ih nuluuluh hun bol saiduud tednii dood ajiltanuud.
chinii yarij baigaagaar sariin 1 saya tugrugnii tsalintai ehner nuhur 2uulaa tusviin ajiltan huvidaa erhelsen business baihgui hun sariin 4000 dollariin bairand amidarch 2-iin zereg house bariulahuu??? mun ch shudraga baruun aimgiin hun baindaa te.
ene bol forum chi uneheer ter hunteigee bichmeer bval pmd biden haruulah shaardlagagui

[NAIMAN-NOMAD]

Халх ерөнхийлөгч Намбарын Энхбаяр дээр үед америкт айлчиллахдаа. Зарим монголчууд надад дургүй яагаад тэгж дургүйлэхдэгийг би мэдэхгүй гэхдээ хариуг нь өгөх болно гэж ярьж онигоонд орсон тухай уншиж байлаа. Ер нь Оюутолгой, Тавантолгойг ямар нэг хувийн ашиг сонирхолоос болж гацаанд оруулаад байсан эрхэм чинь Энхбаяр шүүдээ. Ууг нь Оюутолгойг аль 8-н жилийн өмнө ашиглалтанд оруулцан бол монгол өдийд үнэн тансаг болцон байх байлаа. Даанч тэр тэгээгүй. Харин хөвсгөл буюу баруун монгол гаралтай С.Баяр гарч ирж Оюутолгойн гэрээг хийсэн.

Ц. Элбэгдорж гадаадад айлчиллахаараа юу ярьж явдагийг сонссон л биздээ. Монгол үсрэнгүй хөгжиж байна. Гадаадад өндөр боловсрол эзэмшисэн та нар одоо монголдоо очиж тэр хөгжилд гар бие оролц биднийг сайхан ирээдүй угтаж байна гэж ярьдаг. Үүнийг олж уншаад би заавал монголын хөгжилд чадахаараа оролцох болно гэж өөртөө амалж билээ. Баруун Монголын амлалт бол амлалт болж чаддаг.
Гэтэл асуултын админ Хундагийн бичсэн зүйл нь миний аавыг монгол эмнэлэг алсан. Би дахиж монголд очихгүй гэж хуцсан байлээ. Ардчилалд хүний үзэл бодолд халдаж болохгүйлдээ гэхдээ Монгол хүн болж төрсөн хариуцлагаа л умартсаны шинж ханхалж байна. Зөвхөн Хундага ч гэлтгүй зөндөө хүмүүс энэ мэт бичсэн байлээ. Халхуудын үзэл бодол нэг иймэрхүү. Хэзээ ч урваж шарваж амиа бодож нохой мэт амьдархад бэлэн. Хэзээ ч үнэнч сэтгэл болон хэлсэн үгнийхээ ард гарч чадах хариуцлаг гэж байдаггүй. Айлаас эрэхээр авдараа ух гэж үг байдагдаа. Ууг нь хүрч ирээд монголоо хөгжүүлчихвэл л болоо юмсан. Ичихгүй монгол хөгжисөний дараа Хундага монголдоо ирнэ биз. Халхчууд хүний гар аймар хардаг өөрийхөө юмыг өөрөө биш хүнээр хийлгүүлж өөрөө тэнд залхуураад суух дуртай. Гадаадад байдаг монголчууд монголыг гайгүй болохоор нь очино л гэж ярьдаг бас л хүний гар харсаны шинж. Харин ийм үхээнц зан баруун монголд алга юмдаа. Ойрадын Самандын Жавхлан италын дуурийн сургиулаас татгалзаж Италчуудыг Монголд иртэл нь дуулна гээд тэр тансаг хауснаас татгалзаж монгол гэрт амьдарч эхнэрээ арга түшүүлж төрүүлж байхавдээ . Ховд хүү балетчин Алтанхуяг Монголд дэлхийн бүх л шилдэг балетчигуудыг авчирсан. Энэ нь монголын хөгжилд өөрийхөө хийж чадах зүйлээ л хийж байгаагийн шинж.
Заза өөр олон юм яриад яахав 8н номад чи өөрийгөө ямар амьтан гэдэгээ мэдвүү? Хүнийг новш гэж ярьж явдаг хүн өөрөө жинхэнэ новш байдаг. Түүнтэй адил Баруун монголчуудыг муу ярьж явдаг чи л жинхэнэ адгийн амьтан.

Яг л Жавхланг италиуд шүтсэн байж харагдаач. Худлаашдээ.Өөрийгөө рекламдаж монголчуудад молиго үмхүүлж байгаа нь тэр. Би чамд зөндөө олон удаа хэлсэн шдээ.Халхууд янзан бүрийн гаднаас хэлээ унжуулан,эрхий хуруугаа гозойлгон орж ирсэн улсын нуруун дээр сууж ам руугаа хоол халбагадуулж хийлгүүлж ирсэн уламжлалтай улс гэж. Түүх үнэнээрээ байх ёстой.
Чи тийм сүрхий юм бол Балт ван өвөөгийнхөө тухай ганц ч гэсэн үг амнаасаа унагачихаач дээ.
Хөвсгөлийн чукчанууд баруун монголын эзэмшилд байдаг гэдгийг одоо л дуулж байна.Цаашлаад Говь-Алтай ,Завхан бас баруун монголын эзэмшил гэчхээч хөө. Завхан хөвсгөлөөр байдаг хотгойдууд бол гаднаас орж ирсэн бас л хүний нутагт харалж яваа улс. Одоо хотгойдууд өөрсдийгөө халхын тоонд оруулчихсан ,ойрдуудтай үзэж явсан ухааны юм ярьдаг болсон байна лээ.Би чинь ер нь ийм маанаг хүнд цаг заваа гарздаад байсын байна шдээ.

[Thanksall]

Халх хүмүүс бол тэнгэр шиг уужим тэвчээртэй, тэнгис шиг гүн нинжин сэтгэлтэй хүмүүс байдаг учраас элдвээр доромжлуулж элдвээр хавчуулж элдвээр дарлуулж дээрэмдүүлсэн ч зовхи нь өөдөө явж эцэстээ зорилгодоо хүрдэг хүмүүс дээ,
жижиг хэрүүл тоодоггүй юм.

Энэ зан чинь л та нарыг одоогийн ийм арчаагүй түвшинд авчирсан юм.
Европ яагаад ингэж тулталаа хөгжисөнийг мэдэх үү? Бурхан энэрэнгүй загнаж дэлхийн хамгийн ухаантай хүмүүсийг бүгдийн европод төрүүлчээгүй юм.

Тэдэнд

Халх хүмүүс бол тэнгэр шиг уужим тэвчээртэй, тэнгис шиг гүн нинжин сэтгэлтэй хүмүүс байдаг

ийм зан даанч байсангүй. Европын улсууд хоорондоо ч их дайтдаг байсан за тэр дайн тулаан ч яахав. Тэнд зүгээр л эдийн засагаас авахуулаад шинжлэх ухаан гээд бүх зүйлд нь асар их өрсөлдөөн байсан. Үүнээс улбаалан шинийг сэтгэж шинэ зүйлийг нээж бусдаасаа илүү гарахын төлөө эрдэмтэд нь өдөр шөнөгүй өрсөлдөж, тэмүүлж зөвхөн энэ хүсэлдээ автагдаж бүхэнээ зориулж чаддаг нь тэдэнд энэ их амжилтыг өгсөн.

Үхэр халхуудад тийм зан чанар байсангүй. Зөвхөн довоо шарлуулаад л байжийх бодолтой өөр юу ч байхгүй. Хүний адаг болж явсан ч зүрхэнд нь уужим тэвчээр тэнгис шиг гүн нинжин сэтгэл байгаа нь инээдтэй хэрэг.

Би боддын тэр хядуулсан 700 мянган ойрад хэрвээ байсан бол Монгол одоо Японы хэмжээнд хөгжисөн байж магадгүй гэж.
Гэвч бурхан хэт хатуу хандаж. Ази дотороо л хамгийн үнэнч зан чанартай, хор шартай, эрэлхэг зоригтой ойрад ард түмэн устан үгүй болж. Үр сад нь гэж хэдхэн мянган ойрадууд үхэр халхчуудыг хөгжүүлэх гэж ингэж зовж явах гэж.

[Thanksall]

za zaluu mini jaahan yumaa bodoj yarimaar bnashuu manaih yurunhiilugchiin zasaglaltai uls bish parliamentiin zasaglalatai uls shuu ediin zasgiin usultund hamgiin ih nuluuluh hun bol saiduud tednii dood ajiltanuud.
chinii yarij baigaagaar sariin 1 saya tugrugnii tsalintai ehner nuhur 2uulaa tusviin ajiltan huvidaa erhelsen business baihgui hun sariin 4000 dollariin bairand amidarch 2-iin zereg house bariulahuu??? mun ch shudraga baruun aimgiin hun baindaa te.
ene bol forum chi uneheer ter hunteigee bichmeer bval pmd biden haruulah shaardlagagui

чи тэр хүнийхээ хөрөнгө орлогийн мэдүүлэгтэй нь бүрэн танилцачихаад ингэж ярьвал инээд хүргэхгүй байхсан.


Элбэгдоржийг хувь хүнийх нь талаар муу хэлж болноо. Би үнэхээр түүнийг ямар хүнийг нь мэдэхгүй. Гэхдээ муу ерөнхийлөгч гэж ярьж боломгүй мэт.

[CYY 3APHA]

Халх хүмүүс бол тэнгэр шиг уужим тэвчээртэй, тэнгис шиг гүн нинжин сэтгэлтэй хүмүүс байдаг учраас элдвээр доромжлуулж элдвээр хавчуулж элдвээр дарлуулж дээрэмдүүлсэн ч зовхи нь өөдөө явж эцэстээ зорилгодоо хүрдэг хүмүүс дээ,
жижиг хэрүүл тоодоггүй юм.

Энэ зан чинь л та нарыг одоогийн ийм арчаагүй түвшинд авчирсан юм.
Европ яагаад ингэж тулталаа хөгжисөнийг мэдэх үү? Бурхан энэрэнгүй загнаж дэлхийн хамгийн ухаантай хүмүүсийг бүгдийн европод төрүүлчээгүй юм.

Тэдэнд

Халх хүмүүс бол тэнгэр шиг уужим тэвчээртэй, тэнгис шиг гүн нинжин сэтгэлтэй хүмүүс байдаг

ийм зан даанч байсангүй. Европын улсууд хоорондоо ч их дайтдаг байсан за тэр дайн тулаан ч яахав. Тэнд зүгээр л эдийн засагаас авахуулаад шинжлэх ухаан гээд бүх зүйлд нь асар их өрсөлдөөн байсан. Үүнээс улбаалан шинийг сэтгэж шинэ зүйлийг нээж бусдаасаа илүү гарахын төлөө эрдэмтэд нь өдөр шөнөгүй өрсөлдөж, тэмүүлж зөвхөн энэ хүсэлдээ автагдаж бүхэнээ зориулж чаддаг нь тэдэнд энэ их амжилтыг өгсөн.

Үхэр халхуудад тийм зан чанар байсангүй. Зөвхөн довоо шарлуулаад л байжийх бодолтой өөр юу ч байхгүй. Хүний адаг болж явсан ч зүрхэнд нь уужим тэвчээр тэнгис шиг гүн нинжин сэтгэл байгаа нь инээдтэй хэрэг.

Би боддын тэр хядуулсан 700 мянган ойрад хэрвээ байсан бол Монгол одоо Японы хэмжээнд хөгжисөн байж магадгүй гэж.
Гэвч бурхан хэт хатуу хандаж. Ази дотороо л хамгийн үнэнч зан чанартай, хор шартай, эрэлхэг зоригтой ойрад ард түмэн устан үгүй болж. Үр сад нь гэж хэдхэн мянган ойрадууд үхэр халхчуудыг хөгжүүлэх гэж ингэж зовж явах гэж.

Chi tegvel end Halhuudiin nutagt uhsen uliigee hiigeed suugaad baigaa yum ?! Durtai yum bol ter Xinjaan ruugaa zail l daa. Ta naraar Halhiin havtgai yerduu ch dutaagui baih shuu! Chi yer n Niislel huree gej baih ued odoogiin Ulaanbaatart shingeed uldchihsen heden hujaagiin hurliizuudaar Halhuudiig tusuuluud baigaa yum bish biz dee aaiiin?! Tegvel tom enduurch baina,Halhuud dotor Altan uragiinhan bolon tednii oir sadan humuus baidag bolohoor l Halhuud Mongol gedgeeree unenhuu baharhaj yavdag humuus. Oiraduud l uugui tseverhen amitad baisan yum shig hudal buu chalch muu sain ahan duuseesee urvagch sharvagch hulgainuud aa!Tanai Hovdod urdaas orj irsen tariachin nogoochin garaltnuud ch ih bii shuu! Ih hutsval tanaihan end tendees tsuglarsan uvdul tsuvdluud,sain yarival tanaihan uursdiiguu Mongol ch gedeggui l baih shuu.Halimaguud bol tom jishee. Halhuudiig uzen yadaad baij suuj chadahgui baigaa bol zailj ter Zuungaraa baiguulahgui yu daa chi! Oiraduud hezeeneesee l Altan uragiinhand ushirhuj yavdag jijighen horon bodoltoi humuus! Ta nariig iim umhii horon sanaatai bolohoor burhan shiitgesen yum baina l daa!

[Thanksall]

Яг л Жавхланг италиуд шүтсэн байж харагдаач. Худлаашдээ.Өөрийгөө рекламдаж монголчуудад молиго үмхүүлж байгаа нь тэр. Би чамд зөндөө олон удаа хэлсэн шдээ.Халхууд янзан бүрийн гаднаас хэлээ унжуулан,эрхий хуруугаа гозойлгон орж ирсэн улсын нуруун дээр сууж ам руугаа хоол халбагадуулж хийлгүүлж ирсэн уламжлалтай улс гэж. Түүх үнэнээрээ байх ёстой.
Чи тийм сүрхий юм бол Балт ван өвөөгийнхөө тухай ганц ч гэсэн үг амнаасаа унагачихаач дээ.
Хөвсгөлийн чукчанууд баруун монголын эзэмшилд байдаг гэдгийг одоо л дуулж байна.Цаашлаад Говь-Алтай ,Завхан бас баруун монголын эзэмшил гэчхээч хөө. Завхан хөвсгөлөөр байдаг хотгойдууд бол гаднаас орж ирсэн бас л хүний нутагт харалж яваа улс. Одоо хотгойдууд өөрсдийгөө халхын тоонд оруулчихсан ,ойрдуудтай үзэж явсан ухааны юм ярьдаг болсон байна лээ.Би чинь ер нь ийм маанаг хүнд цаг заваа гарздаад байсын байна шдээ.

Хэн ч жавхланг италчуудыг шүтүүлсэн гэж хэлээгүй байна. Гэхдээ уудам гэх өвөрмонгол хүү жавхлангийн дуугаар хятадуудыг уяраагаад авсан удаатай. Буриадын амархүү хүртэл анх тэмцээнд орохдоо эхний шалгаруултандаа жавхлангийн дууг дуулж байсан гэдэг. Аажим аажимаар гадаадууд монгол дууг сонирхоод ч байгаа юм шиг.
Чиний наад арга барсан яриа чинь зүгээл худал өө сэв хайсанаас цаашгүй болчиж балт ван ч гэх шиг инээдмийн юм ярихын. Эхлээд наад Ховдыг чөлөөлөх дайныг сайн унш зулзага минь Битгий ганц хүний бичсэнийг уншчаад хөөрөөд бай олон хүний бичсэнийг уншиж хооронд нь харьцуул.

[Thanksall]

Chi tegvel end Halhuudiin nutagt uhsen uliigee hiigeed suugaad baigaa yum ?! Durtai yum bol ter Xinjaan ruugaa zail l daa. Ta naraar Halhiin havtgai yerduu ch dutaagui baih shuu! Chi yer n Niislel huree gej baih ued odoogiin Ulaanbaatart shingeed uldchihsen heden hujaagiin hurliizuudaar Halhuudiig tusuuluud baigaa yum bish biz dee aaiiin?! Tegvel tom enduurch baina,Halhuud dotor Altan uragiinhan bolon tednii oir sadan humuus baidag bolohoor l Halhuud Mongol gedgeeree unenhuu baharhaj yavdag humuus. Oiraduud l uugui tseverhen amitad baisan yum shig hudal buu chalch muu sain ahan duuseesee urvagch sharvagch hulgainuud aa!Tanai Hovdod urdaas orj irsen tariachin nogoochin garaltnuud ch ih bii shuu! Ih hutsval tanaihan end tendees tsuglarsan uvdul tsuvdluud,sain yarival tanaihan uursdiiguu Mongol ch gedeggui l baih shuu.Halimaguud bol tom jishee. Halhuudiig uzen yadaad baij suuj chadahgui baigaa bol zailj ter Zuungaraa baiguulahgui yu daa chi! Oiraduud hezeeneesee l Altan uragiinhand ushirhuj yavdag jijighen horon bodoltoi humuus! Ta nariig iim umhii horon sanaatai bolohoor burhan shiitgesen yum baina l daa!

Чи жаахан сэтгэлийн хөөрөлөө дарж боловсон хүнтэй харьцаж сур. Тэгвэл чиний үг илүү хүчтэй тусах болно. Халх дүү минь.

Ийм байна. Миний өвөг дээдэс энэ газар нутагийн төлөө үхэн үхтэлээ цус асгаруулан тулалдсаар ирсэн. Галданбошигтын хэлсэн Миний монголын газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг гэдэг үгийг санаж байна уу? Харин халхууд газар шорооныхоо төлөө тулалдсан уу гэвэл тулалдсан. Гэхдээ ямар ч үр дүнгүй жинхэнэ хулхи л зүйлүүд байсан. Найман номадаа чи нэг халхуудын дангаараа хийсэн тусгаар тогтнолыхоо төлөө ч юмуу дорвитойхон хийсэн зүйл дурьдаад байхдаа би тэрийг чинь баруун монголын хийсэн зүйлээр нам даръя. Эх ороныхоо төлөө хэнийх нь цус их урссан байна гэдэг нь харагдах болно. Тэр урвагч балт ван гэдэгийг чинь ч халимаг (торгууд) Ноён хутагт Дамбийжанцан буюу Жа лам гэгдэх домогт хүмүүн дарсан байдаг. Алдаа хийсэн ч өөрөө засчихтайгаа ард түмэн.
Тийм болохоор халхууд хүний бүтээсэн эх оронд ирчээд бүтээсэн хүмүүсийн эх орноосоо хөөж байгаа нь халх хүнээс л гарах бүдүүлэг ёс байх.

[Thanksall]

Нэг зүйл нэмж хэлэхээ мартаж.

Халхууд янзан бүрийн гаднаас хэлээ унжуулан,эрхий хуруугаа гозойлгон орж ирсэн улсын нуруун дээр сууж ам руугаа хоол халбагадуулж хийлгүүлж ирсэн уламжлалтай улс гэж. Түүх үнэнээрээ байх ёстой.

Уучлаарай тэр амруугаа хоол халбагдаж хийлгүүлүүлдэг хүмүүс чинь ойрадууд биш зөвхөн хятадууд л байсан шүү. Угаасаа хятадтай их цус холилдож хятадтай их ойр төрөлийн болсон ард түмэн. Тэгж хятадуудаар хоол гэж хор амруугаа цутгуулчаад олон долоо юм ярихын.

[CYY 3APHA]

Chi tegvel end Halhuudiin nutagt uhsen uliigee hiigeed suugaad baigaa yum ?! Durtai yum bol ter Xinjaan ruugaa zail l daa. Ta naraar Halhiin havtgai yerduu ch dutaagui baih shuu! Chi yer n Niislel huree gej baih ued odoogiin Ulaanbaatart shingeed uldchihsen heden hujaagiin hurliizuudaar Halhuudiig tusuuluud baigaa yum bish biz dee aaiiin?! Tegvel tom enduurch baina,Halhuud dotor Altan uragiinhan bolon tednii oir sadan humuus baidag bolohoor l Halhuud Mongol gedgeeree unenhuu baharhaj yavdag humuus. Oiraduud l uugui tseverhen amitad baisan yum shig hudal buu chalch muu sain ahan duuseesee urvagch sharvagch hulgainuud aa!Tanai Hovdod urdaas orj irsen tariachin nogoochin garaltnuud ch ih bii shuu! Ih hutsval tanaihan end tendees tsuglarsan uvdul tsuvdluud,sain yarival tanaihan uursdiiguu Mongol ch gedeggui l baih shuu.Halimaguud bol tom jishee. Halhuudiig uzen yadaad baij suuj chadahgui baigaa bol zailj ter Zuungaraa baiguulahgui yu daa chi! Oiraduud hezeeneesee l Altan uragiinhand ushirhuj yavdag jijighen horon bodoltoi humuus! Ta nariig iim umhii horon sanaatai bolohoor burhan shiitgesen yum baina l daa!

Чи жаахан сэтгэлийн хөөрөлөө дарж боловсон хүнтэй харьцаж сур. Тэгвэл чиний үг илүү хүчтэй тусах болно. Халх дүү минь.

Ийм байна. Миний өвөг дээдэс энэ газар нутагийн төлөө үхэн үхтэлээ цус асгаруулан тулалдсаар ирсэн. Галданбошигтын хэлсэн Миний монголын газар шорооноос бурхан гуйсан ч бүү өг гэдэг үгийг санаж байна уу? Харин халхууд газар шорооныхоо төлөө тулалдсан уу гэвэл тулалдсан. Гэхдээ ямар ч үр дүнгүй жинхэнэ хулхи л зүйлүүд байсан. Найман номадаа чи нэг халхуудын дангаараа хийсэн тусгаар тогтнолыхоо төлөө ч юмуу дорвитойхон хийсэн зүйл дурьдаад байхдаа би тэрийг чинь баруун монголын хийсэн зүйлээр нам даръя. Эх ороныхоо төлөө хэнийх нь цус их урссан байна гэдэг нь харагдах болно. Тэр урвагч балт ван гэдэгийг чинь ч халимаг (торгууд) Ноён хутагт Дамбийжанцан буюу Жа лам гэгдэх домогт хүмүүн дарсан байдаг. Алдаа хийсэн ч өөрөө засчихтайгаа ард түмэн.
Тийм болохоор халхууд хүний бүтээсэн эх оронд ирчээд бүтээсэн хүмүүсийн эх орноосоо хөөж байгаа нь халх хүнээс л гарах бүдүүлэг ёс байх.

Chi tegeed yu huseed yaah geed baigaa yum? Halhuudiin nutagt irj suurishchihaad yu olon doloon hudlaa yum gonginood baigaa yum? Chingisiin zahias boloh Hasriin udamd Altan uragiin turiig atguulj bolohgui gedgiig umartsan esvel uujuu setgel gargasan Halhuud t*n*g ch baij magadgui.Yer n odoo ur hoichdoo ueiin ued baga yastnuudiig davraaj bolohgui gedgiig zahij baih heregtei yum baina gej bodloo.Adilhan Mongolchuud yum daa geed bodood yavaad baisan chin harin yu vee?! Chi Halhuudiin deerees haritsah geed baival chamtai ch adilhan haritsana gej medeerei! Tsuuhun Mongolchuud ali boloh negdej niilehiig urital bolgoh heregtei baital neg muu jalga dov yarisan jijighen tarhitai etgeed baina chi! Tusgaar togtnoson Mongol ulsiin gol ezdiig chi shuuj yalladag ch yum bish! chinii jinhene eh oron chin Xinjian geed baina shdee.Husvel tend Oiraduudtaigaa amidraldaa!Ta naraar Mongol yer dutaj baigaagui,dutah ch ugui! Harin ch ta nariig yalgavarlaad hugjih devjih bolomjiig chin haaj horiod hyahaj havchaad baidagguid talarhah uchirtai gedgiig medej av!Halhuudiin zevuutsliig ene met horon ugeeree hurgeed baival ta nart uursdud chin l muu gej medeerei chi!

[Thanksall]

Ойрадыг бага ястан гэвэл Халх ч бага ястан. Ер нь монголчууд бага ястан гэж үндэстэний хувьд ямар ч түүх, ёс заншил байхгүй тожик узбек нтр гэх эсэн шидийн халтаруудыг нэрэлсээр ирсэн.
Наад үгнийхээ учирийг сайн ойлгочоод олон юм ярь.
Ер нь чиний хэлж ярьж байгаа чинь жинхэнэ халх зан байгаан. Юу ч чадахгүй юу ч мэдэхгүй гар нь хоосон толгой нь ус болсон хүний л яриа.
Чиний жинхэнэ үнэн чиний жинхэнэ эмэгнэл юм шүү. Уучлаарай

[CYY 3APHA]

халхууд газар шорооныхоо төлөө тулалдсан уу гэвэл тулалдсан. Гэхдээ ямар ч үр дүнгүй жинхэнэ хулхи л зүйлүүд байсан.

Halhuudiin temtsel yamar ch ur dungui hulhi zuil baisan yum bol chi Halhiin havtgai deer ungas aldaad ingeed gonginood suuj baih baisan uu? ta nariin ter ur dun chin haa bainaa aaaiiin?! Ta nar Mongoliin tuluu bish Zuungariinhaa l tuluu baisan gedeg n oilgomjtoi.

[Thanksall]

Дорвитой зүйл хийгээгүй гэдэг нь зөвхөн амиа арагцаахаас цаашлаагүй гэсэн үг. Юан гүрэн задраад түүнээс хойш зүүн монгол Батмөнх даян хааны үед л жаахан өндийсөн. Түүнийг үхэхэд мөн дагаал үхэж эхэлсэн. Сүүлийн 600 жил бол та нарын бөгсөө ухалцаж өмхий муу санаандаа ороогдож улам бүр доройтсоор ирсэн түүх. Зүүн Монголчуудын ухаа нь богино мөртөлөө амиа арагцаах төдийхөн хорон санаа нь дэндүү том . Халхууд дэлхийн хамгийн өмхий санаатай ард түмэн байх. Өмхий санаа гэж хулгай хийх эсвэл дандаа хүн хуурч мэхлэж явахыг хэлнэ.
Арай ширүүдүүлчих шиг боллоо

[CYY 3APHA]

Chinii etssiin zorilgo chin tegeed yu yum? Halhuudiig muulj doromjilj taashaal avah yumu? Ta nar ugaasaa Halhuudiin buyan zaya urgelj uuduu tushij yavdagt horsoj ataarhaj yavdag gedeg n unen yum baina l daa. Neeh ih gaihah zuil bish l dee.Ugaasaa haa gazriin baga yastnuud tiim ushirhuu horon baidag.ta nariig oilgoj baina. chaavaas gej..

[Thanksall]

Халхад манжийн цэрэг олширч та нарыг эвгүйтээд ирхэд Ойрадын Галданцэрэн хаан цэрэгээ дагуулж ирж та нарын төлөө цус урасгаж манжуудыг сарниулдаг байсан юм шүү. Хэрэвээ Баруун Монгол зүүн монголоодоо дургүй байсан бол та нарын төлөө тэгж цус урасгах ямар шаардлага байх уу? Баруун зүүн монгол адилхан ёс заншил адилхан хэл устай. Бүх зүйл нь адилхан шүүдээ. Зүүн монгол нь баруун монголдоо ирж бэр гуйх баруун нь зүүнрүү очиж бэр гуйх нь энгийн үзэгдэл л байлаа. Батмөнх даян хааны үед бид буцаад л нэгдэж эрдэм мэдлэг өндөр, ухаан төгс алтан урагийн Батмөнхийг жинхэнэ хаанаа гэж хүндэлж биширч ирсэн түүх байгаа. Эрдэм мэдлэг хомс яг найман номад шиг үзэл бодолтой хаан гарч ирвэл монголчууд бид хоорондоо хагарсаар гаднаасаа биш дотороосоо эхэлж үхэж байсан.
Миний эцэсийн зорилого бол номадаар уучлалт гуйлгуулах.

[CYY 3APHA]

ta nar harin ch Halhuudiig daind ogt beltgelgui baih ueiig n ashiglaj uulgalan dovtolj deerem tonuul hiij yavsan geed Halhuudiin dund aman yaria bii shuu . Chi yer n ene heruul uruulaa ter Naimantaigaa tusdaa hiivel deergui yu. End ingej humuusiin setgeld yum hiih demii balai yum chalchih yamar heregtei yum...

[Thanksall]

Тэр бол халхын сонор сэрэмж муутайн шинж.
Ер нь хэзээ л монголчууд би дайрлаа шүү гээд дайрч байлаа?
Хятадууд л тэгдэг байсан гэлцдэг.
1937 оны 7 сарын 7-нд япон гэнэт хятадруу дайрсан. Одоо хүртэл хятадууд япончууд бидэнлүү мэдэгдэлгүй гэнэт дайрсан гэж гомдоллдог.

[CYY 3APHA]

Bi dain zarlaj medegdeh tuhai yeruusuu yariagui l dee.Zugeer l ta nariig ar hudargaar siimhii ashiglahdaa sain yum l geh geed baina.Yer n naad heruulee ter gomdol neheed baigaa hunteigee tusdaa hiimeer yum daa. ene bichleguudiig Neg Mongol-Neg undesten gej baharhaj yavdag usvur nasnii huuhduud unshij l baigaa. tedend yamar oligtoi sanagdah ve dee. Tedend medeej undesten dotroo hagaraldah yamar urshigtaig tertei tergui tuuhee unshaad medeed avah udur irne.

[wolves]

Хувь хүмүүс хоорондоо өрсөлдөж болно... Энэ бол тэмцэл...

Харин халх ойрдуудыг хооронд нь тэмцэлдүүлэх гээд байдаг чинь ямар санаа билээ ??

Европын олон орон хоорондоо өрсөлдөж байж л сая амжилтанд хүрсэн гэх юм . Үнэнч байж болно. Гэвч тэд өөр өөр улсууд байсан, харин бид нэг улс дотор байгаа хүмүү байж халх ойрдоороо хуваагдах нь тэмцэл л гэсэн үг үү ?? Гэвч нэг монгол улс дотор байгаа байж ингэж хагаралдах нь юуны төлөө вэ ? Чи монголчуудын төлөө ойрдууд л юм хийдэг гээд ганцаараа зүтгээд хол явах уу ? Угаас МОНГОЛ улсын төлөө л биш юм бол энэ маргааныг хаяад өөр өөрсдийн замаа хараад ойрд тааралдвал за энэ чинь халхуудыг муулдаг гар шүү гээд хавчаад , нэг халх тааралдвал энэ чинь бүтэхгүй гар шүү гээд өөрийн ойрд хүнээ хажуудаа аваад явах уу ?? Үнэхээр тийм бол ЧИ БИТГИЙ ӨӨРИЙГӨӨ МОНГОЛЫН ТӨЛӨӨ БИ Л ЮМ ХИЙЖИЙНА ГЭЖ ӨӨРИЙГӨӨ ХӨӨРГӨӨРЭЙ . ЧИНИЙ ЭНЭ САНАА ЧИНЬ ХОЛ ЯВАХГҮЙ САНАА гэж бодож байна. Тийм л юм бол монголд байгаа ойрдууд , халхууд 2 тал болж хуваагдаад монголыг хэн нь илүү хөгжүүлэх нь вэ гээд уралдылдаа... Үүнийг тайлбарлаад өгөөч...

Энд нэг юмыг чи харахгүй өнгөрөөд байх шиг байна... Ойрдууд мундаг байсан гэж халхууд руу чи дайрч байна, ойрдууд бүтэхгүй улс гэж чамруу халхууд дайрч байна... Халхууд хийсэн бүтээсэн юмгүй гэж чи дайрч байна... Хамаг сайн зүйлийг ойрдууд хийсэн гэж чи дайрч байна... Магадгүй чамайг зүгээр сууж байхад чинь халх залуу гарч ирээд ойрдуудыг муулахаар чи тэгсэн байх. Гэхдээ ч чи дотроо бодож явдаг юмаа хэлсэн. Надруу ч гэсэн чи ийм тийм гээд дайрвал өөрийгөө хамгаалж л таарна. Хүмүүс дайрч л байдаг , гэхдээ бүгд монгол биш хүмүүс байлаа гэж...( Монголд байгаа нааштай сэтгэлтэй казакуудыг оруулахгүй ) казакууд ч гэсэн тэгж л байдаг. Харин адил монгол чамаас ийм юм сонсож байгаа нь гайхашруулж байна...

Ерөөс миний хажууд иймэрхүү сэтгэхүйтэй хүн байвал хамтарч ажиллахад ч гэсэн бэрх биз дээ??

Өнгөрсөн түүхэнд болсон зүйлсийн талаар сайн мэдэхгүй байна. Халхууд ч , ойрдууд ч алдаа хийсэн л байх. Энэ талаар нээлттэй маргалдаж , зөвшилцөх нь зүйн хэрэг. Аливаа алдаа оноог хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй.
Харин тэглээ гээд ОДОО түүнийгээ өөрсдийн өмнөөс шидэцгээж ийм тийм гэж хуваагдах бол хамаа алга , нэгдсэн нэг сэтгэхүйтэй биш бол чамайг дайснаа гэж үзээд ямар ч үнээр нугачин даръя , тийм биш бол энэ нэг монгол гэсэн улсын төлөө жаахан ч гэсэн нэг юм хийе

[orgil09]

Халх гээд сайхан сэдэв байх ёстой байсан нэг ууртай нөхөр орж ирээд өчнөөн хилэн бухимдлаа тайлах гэж үзсийм биз дээ чааваас,
өөрийгөө эхлээд бусдаас илүүтэй байлгаж байж үндэстнээр нь хүн доромжилмоорсон, хүний үндэс угсаа нутаг устай нь хараах ээж аав өвөг дээдсийг нь доромжлох хэрэггүй шүү.
харанхуй амьтад байдаг юм байна.
ийм сэтгэлгээтэй гарууд бол ийм юмаа бодоод л хүн үзэн ядаж өөрийгөө зовоогоод л явдаг байх даа, одоо яая гэхэв,
эвтэйхэн хэлэх гэхэд ч ойлгохгүй таг юм,
ярьж цагаа үрээд ч хэрэггүй юм байна,

[orgil09]

Найман бас энд тэндгүй тэр ястан тэндээс ирсэн тийм хүмүүс гэсэн баахан сэдвүүд хийхээ болиочээ,
өөрийн чинь үзэл бодол байлаа гээж тус бүр болгонд нь сэдэв нээгээд тунхаглаад хүмүүсийн уур ундууцлыг нь хүргээд явах хэрэггүй шд.

[NAIMAN-NOMAD]

Найман бас энд тэндгүй тэр ястан тэндээс ирсэн тийм хүмүүс гэсэн баахан сэдвүүд хийхээ болиочээ,
өөрийн чинь үзэл бодол байлаа гээж тус бүр болгонд нь сэдэв нээгээд тунхаглаад хүмүүсийн уур ундууцлыг нь хүргээд явах хэрэггүй шд.

Чиний энэ зүйл монголчууд дунд нуугдсан харь угсаатнууд эсвэл хятадуудыг илрүүлэх миний бодлогод харшилж байгаа юм даа. Чи үүгээрээ зунго нарыг нууж өмгөөлсөн ч хэрэгт унаж байгаа юм. Энэ талаар чи бид 2 аль эртнээс харрр хурррр хийлдэж би хятадуудыг илрүүлэх нь зөв,харин чи хятадуудыг илрүүлэх нь буруу ,хятадтай ах дүү байх нь зөв гэсэн байр суурин дээр байгаа биз дээ. Үхсэн баас энэ Танкс Ал уурлаж дальчиганах хэнд хамаатай юм. Чи чацга алдаад байгаа юм уу? Надад уурлахаар тэр өөрийнхөө өвөө Балт вандаа л уурлаж тархи толгойгоо шаадаг юм байгаа биз.
Ер нь тэгээд энд тэндээс ирсэн гэж бичиж болохгүй юм бол нууц товчоонд Бөртө Чоно гаднаас орж ирсэн гэдэг зүйл дээр гаднаас ирээгүй ээ гээд засвар оруулчмаар юм.

[NAIMAN-NOMAD]

Халхад манжийн цэрэг олширч та нарыг эвгүйтээд ирхэд Ойрадын Галданцэрэн хаан цэрэгээ дагуулж ирж та нарын төлөө цус урасгаж манжуудыг сарниулдаг байсан юм шүү. Хэрэвээ Баруун Монгол зүүн монголоодоо дургүй байсан бол та нарын төлөө тэгж цус урасгах ямар шаардлага байх уу? Баруун зүүн монгол адилхан ёс заншил адилхан хэл устай. Бүх зүйл нь адилхан шүүдээ. Зүүн монгол нь баруун монголдоо ирж бэр гуйх баруун нь зүүнрүү очиж бэр гуйх нь энгийн үзэгдэл л байлаа. Батмөнх даян хааны үед бид буцаад л нэгдэж эрдэм мэдлэг өндөр, ухаан төгс алтан урагийн Батмөнхийг жинхэнэ хаанаа гэж хүндэлж биширч ирсэн түүх байгаа. Эрдэм мэдлэг хомс яг найман номад шиг үзэл бодолтой хаан гарч ирвэл монголчууд бид хоорондоо хагарсаар гаднаасаа биш дотороосоо эхэлж үхэж байсан.
Миний эцэсийн зорилого бол номадаар уучлалт гуйлгуулах.

Чи одоо юу гэж гоншигоноод байгаа юм.Ховдчууд гэх юм. Ховдоор дүүрэн байгаа манж хятадын шээснүүдээ чи хааш нь далдруулах гээв.
Тэгээд ч Халхын Хатанбаатар Магсаржав очиж та нарыг авраа биз дээ.
Юу гээд гуцаад байгаам.
Манай Алтайд үзээд өгий гэсэн ч хужаа байхгүй.Хужаа суух ч үндэс байхгүй.
Та нар өөрсдийхөө царай зүсийг хар л даа. Манай алтайхны хажууд жинхэнэ манж хятад төрхтэй улсууд чинь танай ховдынхон шдээ. Зарим нь бүүр чукча шиг сархгар царайтай ч гарууд байдаг юм.Миний мэдэх торгуудууд бол якут нарын царай зүсээс нэг их ялгарах юмгүй.Нүд хамар гээд байх юмгүй улс .ХАХАХА.
Ийм байж битгий олон долоон юм гуц.

[orgil09]

илрүүлж болно,
харин тэрнийг ямар ч ул суурьгүй хийх гэж байгаа биз дээ, баримт байх хэрэгтэйм бишүү,
тэрнийг мэргэжлийн тагнуулынхан нь л хийнэ биз, чи бид 2 нэг баагийг харснаа энэ хужаа гэнэ лээ гээд байвал дунд нь хүн хэлмэгдэж л таарна биз дээ.

[CYY 3APHA]

Монгол цэргийн анхны ялалт


Богд хааны зарлигаар Ж.Дамдинсүрэнд цэргийн жанжин, Манлай баатар цол, Г.Магсаржавт Хатанбаатар цол шагнажээ. Ховд хотыг чөлөөлөх байлдаанд манлайлан оролцсон олон цэргийг хөхүүлэн шагнасны дотор 16 хүн эетэй, шаламгай, мэргэн, зоригт, хавтай баатар цол чимэг, чимэггүй баатар цол хүртжээ.



1912 оны эхээр Манжийн захиргаанд хэвээр байсан Монголын баруун хязгаарыг чөлөөлөх нь даруй шийдэх асуудал байв. Хятадын хилд ойр учир тэд өмгөөлөх цэрэг ирнэ гэж найдан эсэргүүцэн тэмцэхэд бэлтгэж байлаа. Түүгээр ч барахгүй 1912 оны эхээр Монголын Засгийн газраас илгээсэн гүн Төмөржин, түшмэл Лхагва нарыг баривчлан эрүүдэн шүүж алжээ.

Тиймээс тус хязгаарыг түвшитгэн тоггоох цэргийн сайдаар Ж.Дамдинсүрэн, С.Магсаржав нарыг томилон Нийслэл хүрээнээс 500 цэрэгтэй мордуулжээ. Тэд замдаа Улиастайгаар дайран баруун 2 аймгийн 400 гаруй цэргийг авч Ховдын Босго, Хар усны өртөөний орчим очив. Эртний монгол цэргийн уламжлалыг дагаж цэргээ хороо, анги, аравтаар тэгшлэн засч 10 хүнд галын дарга, 50 хүн тутамд ангийн дарга, 4 анги тутамд хорооны дарга, жагсаалын дарга, бичээч томилжээ.

Тэгээд хотыг чөлөөлөх төлөвлөгөө боловсруулахдаа юуны өмнө хотыг бүсэлж гадагш харилцаа бариулахгүй болгохыг урьтал болгов. Энэ нь их буугүй, буу зэвсэг муутай монгол цэргүүдэд эсрэг талаа туйлдуулан хүчийг сулруулж ялах сайн арга байлаа.

Нэг өдөр хотын байдлыг тагнаж мэдэхээр С.Магсаржав, Ж.Дамдинсүрэн нар 20-иод цэрэгтэй явж Ховд хотын урд хөндийд орших Ширээт улаанд сэм гарч ажиглахад хөл хөдөлгөөн ихтэй байв. Тэгтэл хотын хэрмийн урд хаалгаар 8 морьтой хүн гарч ойртон ирэхэд нь буудаж 4-ийг нь алж, 2-ыг нь зугтаалган, 2-ыг амьдаар баривчиллаа.



Тэднийг байцаахад Ж.Дамдинсүрэн, С.Магсаржав нар цөөн цэрэгтэй Зах булгийн өртөөний ойр ирж хориглосныг мэдэж байлдахаар бэлтгэж зүг бүрт харуул, тагнуул гаргаж буйг мэдээлэв. Манай 2 жанжин тэр оройдоо цэргээ хөдөлгөн замд таарсан Хятадын харуулын цэрэгтэй буудалцсан боловч онц эсэргүүцэлтэй тулгарсангүй. Цэргийн гол хүчний түрүүнд 3 хэсэг сэргийлэх харуул гаргаж толгойн сэргийлэхийг Модон овооны замаар, нөгөө 2 хэсгийг Алаг толгой, Эмээлт хөтлийн чигээр, харин гол хүчийг Модон овооны замаар хөдөлгөн Талын улааны (хожим нь Баатар хайрхан) баруун урд суганд байрлуулжээ.

Удалгүй дайчилсан цэргүүд ирж нийлсээр монгол цэрэг 3000 орчим болж 1912 оны 5 дугаар сараас Ховд хотыг баруун талаас нь хагас бүсэлж чухал зам, гарц боомтыг эзлэн манж цэргийн хүрээг гаднаас тусламж авах боломж муутай болгов. Энэ хооронд Алтайн Шар сүмээс ван Балдарын газраас Ховдын манж цэрэгт зэвсэг хүргэж туслахаар ирсэн 500-гаад цэргийг Шаварт гол дээр С. Магсаржавын захирсан цэрэг тосон байлдаж, Улаан богочид байгаа цэрэг нэмэн очиж бүтэн өдөр тулалдан 130 гаруй хүнийг алж, олон зэр зэвсэг, морь, тэмээ олзлон авчээ.



Энэ цэргээс цөөн хүн зугтаж Ховд хотод шурган орж амжсан аж. Туслахаар ирсэн цэргээ хамгаалахаар энэ үед Ховдын манж цэргийн хүрээнээс цэрэг гаргаж явуулсныг дөрвөд 2 аймаг, Урианхайн хошуудын цэрэг хавсран цохиж буцаав. Ховдын манж цэргийн удирдлага Урумч, Шар сүмийн цэргийн ангид хэл хүргүүлж монгол цэргийг гаднаас нь бүслүүлээд 2 талаас хавчин цохих санаатай байгааг Оросын консул М.Н.Кузминский манайханд хэлж тус хүргэжээ.

Баруун Монголын ард түмнийг эрх чөлөөний тэмцэлд босгож чадсанаар хотыг бүслэх үед монгол цэргийн тоо 5000-д хүрсэн боловч зэвсэг муутай, нэлээд хэсэг нь бороохой шийдэм, цахиур буунаас өөр зэвсэггүй байлаа. Харин Магсаржавын захирсан 500 орчим цэрэг берданаар зэвсэглэсэн байв. Монгол цэргийн 3000 орчим нь Сангийн хотын хэрмийг шууд бүслэхэд, бусад нь гадуур бүслэлт хийхэд оролцжээ.


Дамдинсүрэн, Магсаржав нар бүх цэргээ 6 хороо болгон бэлтгэв. Талын улааны баруун суганд Магсаржавын захирсан 500 цэрэг, Шар сүмийн зүүн талд дөрвөд 2 аймгийн цэрэг, түүний зүүн гарт Тагна урианхайн хошууны Лувсангийн захирсан 300 цэрэг, Ховд голын Өргөн ширгэ хэмээх буланд халх баруун 2 аймгийн 4 анги 700 цэрэг, Ховдын зүүн талын Улаан богочид зүүн 2 аймгийн цэрэг, хотын өмнөх Алаг толгойд хүрээнээс ирсэн цэргийн 1 хороог байрлуулжээ.
Бүслэлтийн үед харуул хамгаалалт, дайрах жижиг бүлгүүдийг бэлтгэх, арван бүр ээлжлэн холбоочны үүрэг гүйцэтгэх жижүүр томилох зэрэг тактик хэрэглэж харуул сэргийлэхийг устган морьдыг олзлох шөний цагаар хий буудаж дайсныг нээлгэн сумыг нь хороох, бэхлэлт хэрмийг дэлбэлэх, хотын хүний амь үрэгдэхээс болгоомжлох, байлдах дургүй хятад иргэдийг талдаа авах арга хэрэглэж байлаа.

Монгол цэрэг ийнхүү 2 cap гаруй бүслэн хааж бүслэлтээ улам хумисаар эцэст нь Ховд хотод тулж ирэв. Хотыг байлдаангүйгээр буулган авахыг хүсч Оросын консул, монгол цэргийн удирдлага хамтран тулган шаардах бичиг өгсөн боловч хариу өгөөгүй учир 7 дугаар сарын 25-нд бүслэжээ. Монгол цэрэг 1912 оны 8 дугаар сарын 5-нд Рашаант уулнаас шөнө дунд өгсөн галын дохиогоор хот руу 4 зүгээс дайрч 2 хоног ширүүн тулалдаан хийж 7-ны өдөр Ховд хотыг чөлөөлсөн юм.

Хотын хэрмийг Ж.Дамдинсүрэн, С.Магсаржав, Нанзад, Т.Дамба, М.Дорждэрэм нарын 28 хүн дүүжингээр даван орж хэрмийн хаалгуудыг онгойлгоход ямар ч эсэргүүцэл тулгарсангүй. Ховдын манж цэрэг галтай цуцлаар дарийг нь асааж бууддаг эртний том, жижиг их буу, цахиур буу, бороохой, жад, нум сум мэтийн зэвсэгтэй байжээ. Энэ тулалдаанд манж цэргээс 200-гаад хүн, монгол цэргээс 45 хүн амь үрэгдэв.



Монгол цэргүүд 3000-аад хүн бүхий манж цэргийн хүрээнээс сайд Бао Жүн, бусад түшмэд дарга, цэргийн хамт 1200 хүн олзлон, тэмээ 1000 гаруй, морь мөн 1000 гаруй, хонь 5000, буу 200, сум 20000, мөнгө 20000 илүү ланг хураан авчээ. Чин улсын сайд, түшмэл 27, цэрэг иргэн 610-ийг Оросын хил хүртэл морьт цэргээр харгалзуулан морь, тэмээ, хүнс нийлүүлэн өгч Оросын нутгаар дамжуулан нутагт нь буцаажээ.

Монгол цэргүүд Ховдын шоронд олон жил хоригдон тарчилж байсан халх, дөрвөд, урианхай зэрэг 400 гаруй хүнийг сулласан нь хаант Монгол Улсын цэргийн нэр хүндийг баруун хязгаарт ихэд мандуулав. Монголын баруун хязгаарын олон ястны улс төр, эдийн засгийн гол тев Ховд хотыг чөлөөлснөөр Манжийн дарлалын сүүлчийн цайзыг нурааж ноёрхлыг нь устгах анхан шатны тэмцэл дууссан юм.

Ийнхүү монгол цэргийн анхны том ялалтын үр дүнд Ар Монголын дэвсгэр нутаг манжийн колоничлогчдоос бүрэн чөлөөлөгдсөн түүхтэй.



Ц.Төрмөнх
Эх сурвалж: “Соёмбо”

[Thanksall]

Наад баргийн Ж. Дамдинсүрэнгээ мэднэ биздээ. Ховдыг чөлөөлсөн баатар. Яахав түүнд магсажавын гавъя байгаа нь байгаа л байх.
Ж. Дамдинсүрэнг бол барга ястан тийм болохоор барга ястаны тухай товч танилцуулаад өнгөрөе. Нилээн эртний монгол гаралтай ястан. Урид нь байгаль нуурын хавьд байж байгаад ойрадууд баруун зүг нүүхэд дагалгүй үлдсэн ястан. Тийм болохоор Ойрад ард түмэний нэг жижиг ястанд тооцож болно.
Бид ухаант ойрадууд Дамдинсүрэн болон Магсаржавд баярладаг бас хүндэлж явдаг. Яагаад гэвэл бид халхууд шиг хүний ач тус мэдэхгүй алтын авч авдарын хаядаг эсвэл хоолын идсэн савруугаа нулимдаг арчаагүй муухай санаатай хүмүүс биш юм.
Ховдыг чөлөөлөх дайныг Магсаржав биш Ж.Дамдинсүрэн удирдаж явсан гэдэгийг хэлчие. Ж. Дамдинсүрэн үнэхээр авъаястай ухаалаг жанжин байсан. Араггүй л ойрад хүү.
1913 онд Богд хаан Барга, Өвөрмонголыг чөлөөлүүлэхээр 10 мянган цэрэг илгээсэн байдаг. Тэр үед 10 мянган цэрэг гэдэг ядуу монголд эдийн засагийн хувьд болон хүн хүчний хувьд маш том асуудал байсан. Гэхдээ тусгаар тогтносон монгол улсын төлөө хөдөлгөж чадсан байдаг. Манлай баатар Ж. Дамдинсүрэнгийн удирдсан цэрэг бүтэлгүйтэж байсан удаагүй. 1913 оны 8 сарын 13-нд шандын талд долооннуураас ирж буй хятадын 70 гаруй мянган цэрэгтэй тулалдсан байдаг. Тэр 70 мянган цэрэг нь монголчуудыг бодвол шүдээ хүртэл зэвсэглэсэн цэрэгүүд байсан. Ер нь өөрөөсөө 7 дахин их цэрэгтэй тэгээд буу зэвсэг гэж бараг байхгүй 10 мянган монголчуудыг хэн ч харсан ялагдах нь тодорхой гэсэн нүдээр харсан байх. Гэвч маш уран аргаар ялсан. Түнэр харанхуй шөнөөр Ж. Дамдинсүрэн өөрөө 100 гаад цэрэгээ дагуулан дундуур нь орж хоёр тийшээ буудсаар нэвт гарсан. Хятад цэрэгүүд буун дуу гарсан зүгрүү өөд өөдөөсөө үүр цайтал буудалцаж бараг тал цэрэгээ алдсан байж. 1913 оны 8 сарын 30нд хүйсийн талд хятадуудыг бүхэлд нь хүйс тэмтэрсэн байдаг. Ж. Дамдинсүрэн удирдлагаар хэдэн цэрэг салхин дээр гарч түймэр асааж тэр өдөр их салхи ихтэй өдөр таарч гал түймэр хятадуудын зүг асар хурдтайгаар явж хятадууд сандаралдан үймэн зугтаахад Ж. Дамдинсүрэн цэрэгүүдийнхээ хамт буудахын буудаж чавчихийн чавчиж хятад хүний цусан далай урасгасан байдаг.
1919 оны 11 сарын 22 хятадууд их хүчээр сүр үзүүлэн их хүрээг эзэлсэн байдаг. Түүний дараа удирдсан тулаан болгондоо ганц ч бүтэлгүйтэж байгаагүй манлай баатар Дамдинсүрэнг бариж аван эрүүдэж тамалсан боловч Дамдинсүрэн амнаасаа ганц ч үг унагаагүй гэдэг. Харин тэнд байсан халх жанжингууд эрүүдэлт даалгүй хамаг мэддэгээ ярьсан. Гэвч удалгүй Барон Унгерн гэгч галзуу нөхөр нийслэлийг чөлөөлсөн. Дарааа нь монголыг чөлөөлсөн гэхэд болно.
Манлай баатар Дамдинсүрэн 3 сар гаруй эрүүдүүлж тамлуулсаны эцэст 49 насан дээрээ нийслэл хүрээний гянданд үхсэн ч хятадуудын нүдэн дээр хэвтээгээрээ үхэхгүй гэж хана түшин босоогоороо үхсэн эрэлхэг түүхтэй (кинон дээр гардагшд). Би монголын түүхийг Чингисийн үеээс хойш ерөнхийд нь гайгүй мэднэ. Алдартай бүх л баатаруудын талаар судалсан гэвч жинхэнэ баатарлаг үнэнч сайн халхын талаар бараг л уншиж байсангүй. (хэтрүүлгэ биш шүү)
Халхын шилийн сайн эрс гэж 200 гаран урт гартангууд байсан. Халх манжийн дарлалд орж байхад нүд нь балай чих нь дүлий байж байгаад бүрэн манжид эзлэгдсэний дараа хулгай хийж алдаршисан залуус шүүдээ. Халхууд тэр 200-гаа магтаал байдын. Гэвч дэлхийд улаан хулгайч нарыг магтдаг ястан халхуудаас өөр байх нь юу л бол. Тэр тусамаа тусгаар тогтнолоо алдаж байхдаа уужим дотор гарган тэмцэлгүй өнгөрчөөд алба татварт дарлуулаад ирэхээрээ чаддаг хулгайгаа хийсэн эрчүүдийг магтах нь ШУДРАГА ЁСОНД НИЙЦЭХГҮЙ. Ер нь тэнэг хүн уужим дотортой гэдэг үг байдаг.
Ховдын эгэл малчин ард Аюуш гэж мэдэхүү? Халхад түүн шиг тэмцсэн хүн байна уу? нэг ч байхгүй.
Дэлхийд Ойрад Монгол, Япон, Герман гэж гуравхан элит цустан байдаг. Элит цус гэж юуг нэрлэх вэ? Зөвхөн үнэнч сэтгэл, шудрага ёс, үргэлж худал хуурмагийн эсрэг амь насаараа тэмцдэг ардыг л элит цустан гэнэ. Гэхдээ одоо ойрад монгол яагаад ийм цөөхүүлээ болов? Ууг нь дэлхийг донсолгож байсан нь халхууд биш ойрадууд тэр тусамаа манай торгуудууд юмсан. Үүнд ганц том шалтгаантай.
Халх цус бол муудсан цус. Байгаль эхийн шалгаруулалтанд сайн нь үлдэж ямар ч тэмцэх дархлаагүй болсон муу нь устдаг. Халх бол угаасаа ямар ч цаашаа амьдарах оршин тогтнохгүй нөхцөлгүй болцон хятадуудад үг дуугүй буун өгч ямар ч дархлаагүйгээр хятадуудад уусаж байсан ястан шүүдээ. Гэвч ид гялалзаж байсан Ойрадууд халхуудыг л хятадуудаас аврах гэж өөрөсдөөсөө хэдэн мянга дахин олон хятадуудтай тэмцэж болох бүх бололцоогоор тэмцсээр тэмцсээр нийт Ойрад ардын 7 хүний 6 нь үрэгдсэн байдаг. Худал хуурмаг хятадуудаас Монголоо аврах гэж амь насаараа бүр үндэстэн угсаагаа дэнжин тавьж тэмцсэн үндэстэн шүүдээ энэ Ойрадууд чинь. Хэрэвээ Халхуудыг хятадаас авраагүй бол Ойрад өдийд Япон, Германы дайтай улс болцон байх байлаа.
Өнөөдөрийн энэ монгол бол ууг нь Ойрадуудын тэмцэж олсон Монгол одоо энэ хөгжиж буй Монгол бас л Ойрадуудын босгож буй Монгол. Хүнд нүдэнд харагдахгүй гарт баригдахгүй нэг ариун зүйл байдаг. Тэр бол үнэнч шудрага сэтгэл. Ийм л зүйл хүнийг жинхэнэ хүн болгодог. Тэр сэтгэл Ойрадуудын цээжинд бий.
Муудсан цустай хулгайч хуурмаг халхуудад ийм ариун зүйл огт алга. Ууг нь шудрага ёсоор бол халхчууд бидийг өвөг дээдэсээ гэж нэрийдэн баярласан талархасанаа илэрхийлээд бөгсийг минь хүртэл арчиж явах ёстой ястан юмсан. Гэвч тэдэнд ийм ухамсар байхгүй. Муудсан зүйл угаасаа өмхий л байдаг. Хүний тусыг усаар хариулагч арчаагүй ард түмэн болохоор эд нартай юу ярьхавдээ гэж өөрийгөө тайтгаруулна.

Солонгосын христыг сурталчилагч нэгэн пастор эмэгтэй Монголчуудыг энэ ертөнцөд байж болохгүй муухай үндэстэн. Тэд зөвхөн хүн хуурч, доромилж, хулгай хийж хүчирхийлж чаддаг гэж солонгосчууддаа уриалж явдын гэсэн. Жилийн өмнө тэр эмэгтэйн талаар сайтууд дээр их л бичсэндээ.
Японы нэг их сургуулийн багш монголчуудын үнэн мөнөний талаар бичсэн байлээ. Бүгд л халх хүнээс л гарч болох муухай авир.
Ууг нь та нар байгалийн шалгаруулалтаар мөхцөн байх ёстой үндэстэн гэвч бидний ариун цус та нарт нас бэлэглэждээ. Гэвч найман номад гэх амьтад ингэж яриж явах нь зүрхэнд шар ус хуруулмаар...

[orgil09]

Ж. Дамдинсүрэн үнэхээр авъаястай ухаалаг жанжин байсан. Араггүй л ойрад хүү.

Дамдинсүрэн баатар чинь Хөлөнбуйрын Барга шдээ
чиний солиотой логикоор үзвэл бараг Манж хүн болох уу? элэнцгийн чинь `ойрад хүү`
буахахаха