#AsuultSambar :

Баярлалаа Масгү. Сонирхолтой юм оруулж.

croft написал:Баярлалаа Масгү. Сонирхолтой юм оруулж.

+1
Бүр Мазгүгийн орчуулсан номуудыг уншмаар санагдчихлаа. Энд ганц нэг ном оруулахгүй юм уу, Мазгү?

Масгү нээрэн ном орчуулчих л даа. Энэ их эрдэм ухаан шингэсэн бүтээлийг уншмаар санагдаж байна .

За та 2 хүн даапаалж явуулахаа боль доо. Эдгээр нийтлэл ярилцлагыг би зүгээр энд тэндэхийн блог, сайтуудаас олж харчихаад форумынхантайгаа хуваалцах зорилгоор л хуулж тавьж байгаагаас биш өөрөө бүгдийг нь судлаад, сураад, эзэмшчихсэн юм түй ч байхгүй шд.

“Пэхээняан” гэж гацалгүй, “лямбда” гэж нялцайлгүй, гадаад үгийг галиглах дүрэмтэй болчихмоор байна

Мягмарын Саруул-Эрдэнэ

Өмнө миний бие сонин хэвлэлүүд, хувь хүмүүс кирилл үсгийн дүрмээр алдаатай бичиж буй талаар, зөв бичих ганц л дүрэм буй талаар нэг нийтлэл хэвлүүлсэн билээ. Энэ удаад үсгийн дүрэм, бичгийн соёлын бас нэг тулгамдсан асуудал болоод байгаа гадаад үг, нэрийг хэрхэн галиглах, монголчлох (орчуулах биш, тэр бол тусдаа асуудал) талаар хэдэн санал хэлье. Өөрөө ч тэгж шийдсэн юм биш, нүүр номд “Орчуулгын тухай ярилцъя” хэмээх идэвхтэй дугуйлан байдаг, тэдний хэдэн залуу орчуулагч энэ талаар нийтлэл бичиж өгөөч хэмээн хүссэн юм л даа.

Түүхэн тойм

Даяаршлын үеийн та бид л анх гадаад олон нэртэй учирч байгаа монголчууд бас биш л дээ. Эзэнт гүрний үеэс л монголчууд дэлхийг таньж эхэлсэн, тэр нь ч дурсгал бичигт нь үлдсэн байдаг. Ил хаадын бүр 1280-аад оны захидлуудад Ерусалимыг “Урислим”, Дамаскыг “Димисги”, франц буюу франкуудыг “барангуд” хэмээснээс гадна Бускарел, Саума зэрэг нэрс, Рой де Франс хэмээх цолыг монгол бичгээр хэрхэн бичсэн нь нэн сонирхолтой байдаг. Хубилай хаан дөрвөлжин үсгийг захиалан зохиолгосон нь үнэндээ хэт их гүрэн болсны тул харьяандаа байгаа бүхий л улс, хотын нэрийг зөв бичихийн тулд л хийсэн үйл гэж тайлбарлах нь бий. Хожмоо монгол бичигт гадаад үгийг тэмдэглэх нэн нарийн тогтолцоо, үсэг буй болсныг Аюуш гүүшийн галиг нэрээр хүн бүхэн мэднэ. Ийнхүү харь үгийг өөриймсүүлэх өөрийн гэсэн аргатай болсон байсан атлаа кирилл үсг авснаасаа хойш бүхий л гадаад хэлний үгийг яг орос бичлэгээр нь шууд хуулах болсон нь нэг талаар томоохон ухралт болсон юм.

Залуустай ойлголцохгүй болж ирэх нь

Орос бичлэгийг тэр чигээр нь аваад байна гэдэг нэг талаас том хөршөөс эмээсэн, хэл бичгийг нь хүндэтгэсэн аяс байснаас гадна нөгөө талаасаа их л амар байсан юм даг уу даа. Элдэв олон өөр хэлний авиа, үсгийг хэрхэн дуудагддагийг шалгах, нягтлах, монгол хэлний чухам аль үсэг, авиатай илүү ойр байна гэж харьцуулах шаардлага байхгүй, “ах нарын зөв” гээд л тэр чигээр нь авчихна. Харанхуйгаар ингэж авах нь монгол болоод цаад уг хэлнийхээ зүй тогтлыг зөрчих муу талтай боловч сайн тал бас байсан нь юу хэмээвэл нэгэнт л орос бичлэгийг стандартаа болгон, бүхий л сонин хэвлэл адил бичиж байсан учраас бас ч гэж нэг үгийг олон янз бичиж толгой эргүүлэхгүй, стандарт гээч юм тогтоод байсан юм.

Гэхдээ бас бүх үг ч маргаангүй байсангүй ээ. “Ах ах” л гээд байдаг ч өнөө орсууд чинь өөрсдөө бас будилна аа, будилна. Багаасаа хөлбөмбөг сонирхож өссөний хувьд, миний санаж байгаагаар Баруун Германы Rudi Vцller гэж мундаг довтлогч 1982 онд гарч ирэхдээ Веллер байснаа 84 оны Европын аваргаар Вёллер гэж ё-той болж ирээд, 1986 онд Мексикт Фёллер болчихсон юм даг. Шүтдэг баг маань болохоор сайн мэдээд байна л даа. Миний ахын шүтдэг Аргентины нэг нөхөр анхандаа Гисти байснаа сүүлд Жисти болчихож байж билээ.
Одоо бол харин мань мэтийн эртний балиашгууд хуучин орсоос авсан янзаараа яриад байдаг, залуус олон өөр гадаад хэлний боловсролтой болсон учраас цаад уг хэлээр нь хэлээд байх. Би бол Бавари Мюнхен гэнэ, өөр нэг нь Байерн Мүник гэнэ. Байерн гэж хэлэхийг сонсохоороо би Бавари багаас илүүтэй Байер Леверкузенийг ойлгох. Удахгүй орчуулагчтай нэвтрэлцэх нь л дээ.

Хүний бөөлжис идэх хэрэг байна уу?

Анхнаасаа л орос хэлний бичлэгийг сохроор аваад байснаас л бүх асуудал үүссэн байгаа юм. Хар Дорж багш энэ талаар тээр жил надад мөн айхтар зүйрлэл хэлж байж билээ. Дэлхийн 2-р дайны үед Оросын цэрэг орж ирснээс хойш Унгарт амьдрал хүндэрч, өлсгөлөн гарсан гэнэ. Тэгээд нэг удаа төв талбай дээр хүний бөөлжсийг өөр нэг хүн идэж байхыг аав нь харсныгаа тийм хэцүү цаг байсан юм шүү гэж багшид ярьж өгсөн аж. Хар Дорж багшийнхаар бол аливаа хэл гадаад үгийг дотогш нэвтрүүлнэ гэдэг бол хоол тэжээл боловсруулахтай адил өөриймсүүлж байгаа юм байх. Тэгээд уг нь хэл бүр өөр өөрийнхөөрөө л боловсруулах хэрэгтэй юм аа даа. Гэтэл манайхан орос хэлээр “боловсруулчихсан”, өөрөөр хэлбэл орос хүний дотор ороод гарсан зүйлийг тэр чигээр нь идэж байгаа нь яг л мөнөөх хүний бөөлжис идэж буйтай адил хэмээн ярьж билээ.

Арай хэтэрхий хатуу зүйрлэл санагдаж байна уу? Тэгвэл илүү тодорхой жишээ баримтаар тайлбарлах гээд үзье.

Гавана биш Хавана юм.

Орос, слав хэлтнүүдийн зарим аялгуу, ялангуяа Киевийн аялгуунд Г, Х-г солин хэрэглэх ёс байдаг байна. Михайл Горбачев дандаа “Я ховорю (орсоор бол говорю)…” хэмээдэг байсныг манайхан санаж байгаа. Үүнээс гадна Орос хэлэнд кирилл үсгийг анх хэрэглэхдээ Г үсгээр зөвхөн дуутай Г гийгүүлэгчийг тэмдэглэхээс гадна үгийн эцсийн дуугүй гийгүүлэгчийг мөн тэмдэглэж заншсан байна. Тиймээс Бог, Благ гэх мэт үгсийг цэвэр тод Г-тэй бус, Бох, Блах хавьцаа дуудна. Энэ мэт орос хэлний авиазүйн дотоод онцлогоос шалтгаалан барууны хэлнүүдийн шүргэх Х (h) авиа бүхий үгсийг Орос хэлнээ Г үсгээр буулгах болжээ.

Монгол хэлний хувьд Киевийн аялгуу огт хамаагүй учир Х үсгээр тэмдэглэх нь зөв юм. Хаанахын ямар ч дарга, хэл шинжээч хэлээгүй атал аяндаа цэгцрэн, хүмүүс өөрсдөө Харвард, Холливүүд, Хонг-Конг гэхчлэн бичдэг болсон нь сайшаалтай. Гэвч одоог хүртэл Гитлер, Гавана, Стокгольм хэмээн бичсээр байна.
Бага байхад дунд сургуулийн маань нэг багш хас тэмдгийг тайлбарлахдаа дөрвөн тийшээ харсан Г үсэг, тэр дөрвөн Г бол Гитлер, Геббелс, Гиммлер, Геринг нар хэмээн хэмээн итгүүлж байж билээ. Одоо бодоход энэ дөрвийн хоёр нь Г-гээр биш Х-гээр (Hitler, Himmler, Goebbels, Goering) эхэлж байж. Дөрвүүлээ Г-гээр эхэлсэн байлаа гэж бодоход юу гэж л германууд кирилл Г үсэг дөрвөн тийш нь тавиад сууж байх вэ дээ.

Х-Г андуурагддаг зарим байнгын хэрэглээний нэрсийг жагсаавал:
Хамбург, Холланд, Хавана, Харри (Поттер), Хюго, Хэйне, Хумболдт, Хонолулу, Херманн (Уэллс), Хайти, Хондурас, Ханнибал, Харолд, Хэктор, Хэлиос, Хэраклес…

Диграфыг зөв хэрэглэх нь.

БНАСАУ-ын нийслэл юу вэ? Эргэлзэн бодох шаардлага ч байхгүй байх. Монголчууд газарзүйн мэдлэгээрээ дэлхийд дээгүүр орох үндэстэн. Даа ялангуяа хуучин соц улсын нийслэлийг бол миний үеийнхэн гаргаахгүй.

Тийм ээ, Пхеньян. Та зөв хариуллаа. Харин энэ үгийг хэрхэн дуудсан бэ? Эхний хоёр үсгийнх нь завсар эгшиг оруулан Пэ-Хэ-Ньяан хэмээн дуудсан бол (зууны ерөн хувь нь тийн дуудсан байх магадлалтай) буруу хариуллаа гэсэн үг.

Юу нь буруу байсныг хэлэхийн өмнө хэл шинжлэлийн диграф хэмээх ойлголтын талаар товч өгүүлсү.

Аливаа цагаан толгой тухайн хэлнийхээ болон гадаад хэлний бүх авиаг бүгдийг тэмдэглэх боломжгүй байдаг. Тиймээс зарим нэг авиаг хоёр үсэг нийлүүлэн тэмдэглэхийг үсэгзүйд диграф гэнэ. Ди гэдэг нь “хоёр”, граф нь “үсэг” гэсэн үг. Роман цагаан толгойн h үсгийг диграфд хэрэглэх нь элбэг. S + Н = Sh буюу Ш-ээс эхлээд ph, ch, gh, ph гэх мэт диграфууд олон.

Эрт цагт монгол бичигт ч бас латины h – тэй дүйцэх хөөмийн X авиаг тэмдэглэх үсгийг диграфд хэрэглэж байжээ. Монгол бичигт Д үсэг мэт урагш этийлгээд буцаан татахдаа онгорхой гэдэс гарган нуруундаа нийлдэг тэр үсгийг хэлж байна. Энэ үсгийг Лхагва, Лхас гэх мэт төвд үгийг зөв тэмдэглэхэд хэрэглэдэг байв. Мөнөөх хөөмийн авиаг тэмдэглэх үсэг кириллд байхгүй тул нэлээд хатуу X үсгээр тэмдэглэх болсон тул төвдийн нийслэлийг одоо болтол зарим хүн Ил-Хас, Ла-Хас гэх мэтээр хоёр үе бүхий үг болгон дуудаад байдаг гэм бий.

Яг дээрхийн нэгэн адил солонгос хэлний амьсгалын түрэлттэй, хүчтэй П авиа нь орос хэлний зөөлөн П-ээс ондоо сонстох тул мөнөөх хотын нэрийг илүү зөв дуудах үүднээс диграф хэрэглэн ПХ хэмээн тэмдэглэсэн байна. Гэтэд тэр нь Монголд орж ирэхдээ “нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохлохын” үлгэр болж, Пөн-Яан хавьцаа хэлэгдэх хоёр үе бүхий үг нь Пэ-Хээ-Няан гэсэн гурван үетэй болж, анхлан тэмдэглэсэн орсууд байтугай ардчилсан Солонгосынхон ч нийслэлээ танихын аргагүй болчихжээ. Энэ нь үлгэрлэвэл, англичууд Phone хэмээх үгийг Пи-хоүн, China хэмээх улсыг Си-Хайна хэмээн дуудаж буйтай агаар нэгэн буй. Тиймээс нэг бол Пх хэмээн тэмдэглээд амьсгалын түрэлттэй П-ээр дуудах, үгүй бол ерөөс солонгос, монгол хэлний П авиа нэг их зөрөхгүй гэж үзвэл заавал оросоос диаграф авснаас дан П-ээр тэмдэглээд явсан нь ч дээр байж болох.

Бухуутто биш Путто юм

Диграфыг салгаж дууддаг, Пэхээ-няантай төстэй өөр нэг алдаа байна. Пакистаны Ерөнхий сайд асан Беназир Путто алагдсан даруй дэлхийн бүх мэдээллийн хэрэгсэл ярьж бичсэн билээ. Манайхан ч бас мэдээллээс хоцрогдсонгүй. Бхутто гэж бичиж байгааг харахад авиазүйн хувьд нэлээд дөхүүлсэн мэт санагдаж байв. Учир нь энэ нэрний эхний гийгүүлэгч нь дуутай Б –гээс арай дуугүй, П-тэй харьцуулахад амьсгалын түрэлтгүй, тийм гийгүүлэгч юм. Тиймээс Б-ын ард Х нэмж өгсөн хэрэг. Гэтэл санамсаргүй Монгол ТВ-үүд энэ мэдээг хэрхэн цацаж байгааг сонстол бүр долоон дордуулсан нь тодорхой болж билээ. Манайхан бүгд Х-г нь маш тодоор Бу-Хуут-То хавьцаа дуудаж байв. Энэ нь яг л миний өмнө бичсэнчлэн Лхагва хэмээх нэрийг иЛ-Хагваа гэж дуудаж байгаатай ижил. Нэгэнт авиазүйн хувьд их дөхүүлэх гэж оролдвол тэгж хамаагүй зөрсөнд орвол Бутто, эсвэл Путто хэмээн бичсэн нь хавьгүй дээр юм. Ер нь хоёр үсгээр нэг авиаг тэмдэглэхэд хэрэглэдэг тэр h бол манай Хар гэдэг үгэнд ордог Х биш л дээ. Гэтэл Ханд гэдэг нэрийг Khand хэмээн Kh –ээр галигладаг гадаад паспорт хийгч нөхөд Лхагва гэдэг нэрийг яг адил хэмээн бодоод Lkhagva хэмээсэн нь бас л томоохон алдаа болжээ. Лх чинь L+ Kh биш, Lh гэж өөрөө нэг өвөрмөц авиа л даа.

Дижанибеков биш Жанибеков юм

Дэлхийн олон хэлнүүд дэх Ж, З гийгүүлэгч хоёр өөрөөр дуудагддаг. Зарим нь хамжин шүргэж хэлэгддэг бол зарим нь зөвхөн шүргэнэ.

Жаахан тодруулъя. Ямар нэг гийгүүлэгчийг хэлэхэд өгүүлэхийн эрхтнүүд хоорондоо хүрч, наалдвал “хамжих” гэдэг. Жишээ нь Т авиаг хэлэхэд хэлний үзүүр шүд, түүш хавьцаа хүрэлцэн бүтэж байгаа тул хамжих гийгүүлэгч мөн. Харин С авиаг хэлэхэд өгүүлэхийн хоёр эрхтэн яг хүрэлцэхгүй боловч агаарын урсгал эгшиг шиг бас шууд чөлөөтэй гарчихгүй, өөрөөр хэлбэл шүргэж байгаа хэрэг. Тэгвэл Ц гийгүүлэгчийг дуудахад эхлээд Т мэтээр хамжаад, дуусахдаа С мэтээр шүргэдэг тул “хамжин шүргэх” гийгүүлэгч хэмээнэ. Тийм ч учраас Ц авиаг галиглахдаа барууны олон улс TS гэдэг нь цаанаа учиртай аж.

Монгол хэлний Ж авиа нь хамжин шүргэх гийгүүлэгч мөн. Англи, түрэг хэлнийх ч мөн адил. Харин орос хэлний Ж, З нь зөвхөн шүргэж хэлэгддэг авиа. Тийм ч учраас англи, түрэг хэлнүүдийн хамжин шүргэх гийгүүлэгчийг орсууд зөв тэмдэглэхийн тулд өөрийн шүргэх Ж авианы өмнө хамжих Д авиаг нэмж Джордан, Джанибеков гэдэг ажээ. Энэ хоёр нэрийг нэг хэсэг монголчууд яг орсуудын бичдэгийн адил бичдэг байгаад харин ч аяндаа зөв бичих болсон юм. Гэтэл олны танил бус нэрсийг ялангуяа орос хэлнээс орчуулан бичиж байгаа сэтгүүлчид буруу бичсэн хэвээр аж. Жишээлбэл, саяхан хөлбөмбөгийн дэлхийн аваргын түүхийн талаар нэгэн сэтгүүлчийн бичсэн маш сайн цуврал нийтлэлүүдийг шимтэн уншиж байгаад миний бие орос хэлний орчуулга болохыг нь гэнэт мэдэж билээ. Учир нь тэрбээр Дзофф, Каниджа, Дзола гэхчлэн бичсэн байлаа. Нэг талаар авиазүйн дүрэм мэдэхгүйгээсээ болж өөрөө бичсэн бус орос хэлнээс орчуулсан нь “баригдаж” байна гэх үү дээ?

Аляска биш Аласка юм

Зөөлөрсөн Л авиан тухайд асуудал бас их байна аа. Оросууд Wales (англиар) гэж улсын нэрийг Уэльс, Belgien (германаар) улсыг Бельгия, эртний Лиао улсыг (хятадыг нь галигласнаар Liao) Ляо гэж бичиж, дууддаг. Эхний хоёр улсын нэрний Л үсгийн ард зөөлний тэмдэг тавьж тагнайшуулсан бол Лиао улсын Л-ыг мөн л Я авиагаар хэт зөөлрүүлжээ. Үүний учрыг товч хэлбэл, эртний слав хэлэнд хатуу, зөөлөн хоёр янзын Л авиа байсан байна. Тэр ч бүү хэл зөөлөн Л авианд зориулан ардаа зөөлний тэмдгийг нь хавсаргасан тусгай үсэг хүртэл зохиож байж. Л авиаг тэгж ялган мэдэрч, тэмдэглэж заншсан ёсоор орос хүний чихэнд гадаад хэлний, ялангуяа барууны хэлнүүдийн жирийн Л авиа ихэд зөөлөн, тагнайшсан мэтээр сонстдог аж. Нэгэнт өөрийнх нь хатуу Л авианаас өөр, зөөлөн сонстож байгаа учраас хэлэндээ нутагшуулан авч, тийм авианы ард зөөлний тэмдэг тавьдаг, хэрэв үгийн эхэнд, мөн А мэт эгшгийн өмнө орсон бол Я-гаар зөөлрүүлдэг юм. Аласка тэгэхээр орост Аляска болно гэсэн үг.

Орос хэлний онцлог тийм, онцлогоо дагаад үсгийн дүрэм нь бас тийм, харин монгол хэлэнд Л авиа хэрхэн зөөлөрдөг вэ? Эртний монгол хэлэнд бол хатуу, зөөлөн Л гэж байсангүй. Харин хэлний хөгжлийн явцад эр үгэнд зарим гийгүүлэгчийн ард орох огцом И авиа өмнөх гийгүүлэгчээ тагнайшуулах болсон байна. Толи > толь гэх мэт. Эм үгэнд байгаа Л угаасаа зөөлөн юм чинь дахиж зөөлөрнө гэж ер үгүй.

Гэтэл бид эртний слав хэлнээс орчин цагийн орос хэлэнд уламжилж ирсэн зүй тогтлыг эх монгол хэлэндээ огт анзааралгүй буулгасаар, эм үгийн угаасаа зөөлөн авиаг давхар зөөлрүүлсээр сууна.

Уэльс, Бельги, Мендель (Mendel), Кельн (Koln), Дель Пьеро (Del Piero), Льюис (Lewis), Чарльз (Chalres), Лярусс (Larousse), Тель-Авив, Цельс гэх мэт мянга мянган улс, хот, хүний нэрс дэх Л авиа бидний хувьд учиргүй зөөлөрч сонстохгүй, монгол хэлний Л авиатай л төстэй, тийм ч учраас зөөлний тэмдэг бичиж байх шаардлага уг нь огт байхгүй юм. Даанч олон арван жилийн туршид ингэж бичсээр нүдэнд ихэд дассан учир засахад бас л амаргүй. Амаргүй гээд харь хэлний дүрмийг дагаад байх ч тоогүй.

Энэ хэвээрээ яваад байвал удалгүй барууныхны дуу аялахдаа La-la-la-la гэдгийг орсууд ля-ля-ля-ля хэмээдэг шиг, баахан зөөлөрсөн Л-тэй, “нялганасан” авиатай улс болох вий!

Цаашид яах вэ?

Энэ мэтээр ихийг бичиж болно. Гэвч түр завсарлаад яавал дээр вэ гэдгээ ярилцах уу? Надад бол бүх юм өнгөрсөн, хоцорсон гээд тавиад туучмааргүй л санагдах. Тун удахгүй залуустайгаа орчуулагчаар дамжуулан хэлэлцэж эхлэх гээгүй л юм бол тодорхой хэлнүүдийн үг, үе, үсэг, авиаг монголд буулгах стандарт дүрэмтэй болох хэрэгтэй байна. Нэг үеэ бодоход манайд чинь гадаад хэлтэй залуус олон боллоо шүү дээ. Дэлхийн бүх хэлийг тэгж тогтооно гэдэг мэдээж бүтэхгүй. Англи, франц, герман, япон, солонгос, хятад, орос хэл тус бүрээр нэг нэг баг гаргаад, төслийн хүрээнд ажиллуулчихад сүрхий цэгцрээд ирэх биш үү? Гарч ирсэн стандартыг нь хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад тараагаад, сэтгүүлчдийн дунд сургалт семинар зохиогоод л. Гадаад улсын хүний нэр, хот мужийн нэр зэргийн бичлэгийг стандартчилсан толь бичиг гаргаад л. Сэтгүүлчид юм бичихдээ тэр толийг нэг сөхчихдөг.

Зохицуулах юм бүр дээр заавал засгийг хараад суугаад байлгүй, хувийн хэвшлийнхэн ч идэвх зүтгэлээ оруулмаар байна. Ухаан нь нэг томоохон ТВ, нэг гайгүй сонин, бас нэг хэвлэлийн газар нийлж, хөрнгө мөнгө дундаасаа гаргаад, судалгааны баг бүрдүүлэн ажиллуулж, аль нэг хэлний үгсийг монголд буулгах стандарт боловсруулчихвал, за тэгээд өөрсдөө хариуцлагатай байж, хэвлэж буй, үзүүлж буй зүйл бүртээ яг түүнийгээ дагаад байвал олон нийт бол амархан дагана даа. Иймэрхүү төслийн багийг чухам хувийн хэвшлийнхэн л зохион байгуулсан тохиолдолд мөнгөө өөрсдөө гаргаж байгаа улс хойно, чанартай бүрдүүлэх байх. Улсын төсөлд бол мэдээж танил талаа л оруулаа шүү дээ.

Хот улс, хүн юмсын нэрийг буруу бичсэн бол уучлал гуйдаг, залруулдаг соёл ч манайд үгүйлэгдэж байна. Гадаад үгэнд ганц үсэг алдах байтугай монгол үгээ зөв бичиж чадахгүй, дээр нь элдэв зальтай, галзуу улсыг хүртэл нийгэмд сурталчилж байгаа газруудаас хариуцлага нэхэх ч одоохондоо биелшгүй санаа байх л даа. Гагцхүү эхлээд тэр нь зөв, энэ нь буруу гэдгийг нь шалгачих дүрэм, стандарттай л болоод авбал...

Жич: Яг чухам тийм дүрэм гаргах дээрээ тулбал үгийг үсэгчлэн галиглах, үгчлэн галиглахын ялгаа (транслитерац - тарнскрипц), уламжлалыг ямар хэмжээнд баримтлах (боломжийн юмыг бол хэвшсэнээр нь үлдээх нь зүйтэй), диграфыг хэрхэн ойлгох, хатуу зөөлний тэмдгээ яаж хэрэглэх гээд илүү нарийн асуудал олон бий, энэхүү нийтлэлд оруулах боломжгүй болно.

Сайн орчуулдаг хүн байвал The Mortal Instruments-ийг орчуулж оруулахгүй биз. Иймэрхүү зохиолд их дуртай өөрө орчуулах гээд дөнгөж эхний өгүүлбэр дээр л явжийна. Мань мэт ч орчуулна гэдэг юу л бол. Чаддаг хүн нь орчуулчихвал уншмаар бхым.

Katherina написал:Сайн орчуулдаг хүн байвал The Mortal Instruments-ийг орчуулж оруулахгүй биз. Иймэрхүү зохиолд их дуртай өөрө орчуулах гээд дөнгөж эхний өгүүлбэр дээр л явжийна. Мань мэт ч орчуулна гэдэг юу л бол. Чаддаг хүн нь орчуулчихвал уншмаар бхым.

+1 goe zohiol

Доорх холбоосоор орж, Гүүглийн Монгол орчуулгыг шалгаарай.

https://translate.google.com/about/intl ... olian.html

YesYesYes01 написал:

Katherina написал:Сайн орчуулдаг хүн байвал The Mortal Instruments-ийг орчуулж оруулахгүй биз. Иймэрхүү зохиолд их дуртай өөрө орчуулах гээд дөнгөж эхний өгүүлбэр дээр л явжийна. Мань мэт ч орчуулна гэдэг юу л бол. Чаддаг хүн нь орчуулчихвал уншмаар бхым.

+1 goe zohiol

tgeech humuusee

Надад бүрэн эзэмшсэн гадаад хэл байхгүй л дэ. Тэхдээ орчуулагчийн гадаад хэлнээс монгол хэлрүү орчуулсан орчуулгыг утгачлан найруулах ажил надад гараад байдаг юм.

Ih zow zuil bichjee..manai ulsiin huwid yah argagui tulgamdad bga asudal shuu...ylanguya zaluuchuud, huuhduudiin huwid orchuulga baituguai mongolooroo yrij, bichihdee hurtel mash ih aldaatai bichij buruu yridag bolson yum shig sanagdad bdin. neg talasa ene ni nom, sonin baga unshdag bolsontoi holbootoi bolov uu gej bodoj bn. Gehdee odoo bga niigem ni ene huuhed zaluustaa ulger duurial uzuuleh zuil barag alga yum shigee. Mongolchudiin maani bichsen nom zohiol dotor sn ni howor, setguul sonin ni ch gesen ylgaagui ug useg, utga nairuulga zuin aldaa geed l deerees ni ihenhi ni how jiv bichdeg bolson, zuragtar ch solongos o.a kino, uchir utgagui ih reklam, sonirholgui nevtruuleg, efiriin zui zohisgui yriatai hotlogch nar geel muulaad bval duusahgui. Ugaasaa orchin ni iim bhd huuhed zaluus maani yunaasaa, haanaasaa ulger duurial avch, zow yrij, zow bichij, eh hel soyloo hairlaj hamgaalj surah vee dee. tiimees uuniig oilgoj bga humuus ni odoonoos l dor burnee hichej ene tal deer anhaarah heregtei bh gej bodjiine..bi ch gesen hicheej bga. Medeej zaluusiin yria orchin tsagiin yria ,,haayaa maazrah uy geel blgui l yahaw,,,gehdee dotroo eh helee urgelj 1rt tawij, gadaad heliig 2n hoorond bish sursan shig surj bgasai.

van Juurie написал:Надад бүрэн эзэмшсэн гадаад хэл байхгүй л дэ. Тэхдээ орчуулагчийн гадаад хэлнээс монгол хэлрүү орчуулсан орчуулгыг утгачлан найруулах ажил надад гараад байдаг юм.

Тэр орчуулагч нэрт чинь тэгээд хvн ойлгохгvй юм хийчихээ юу? Енее цагийн нийтлэг терх дее хеерхий. Би еерее орчуулагч биш, компьютерчин баагий. Гэхдээ л орчуулагч нэртэй гаруудад хэлэхэд гадаад хэлийг биш эх хэлээ сайн мэддэг хvнийг орчуулагч гэдэг юм шvv дээ

Орчуулга, гадаад хэл гэснээс монголчууд өөрсдөө л монгол хэлэндээ дургүй болчихсон юм байна лэ шү дэ. Дан монголоор ярьчихвал боловсрол мэдлэг нь багахан санагдчих гээд байдаг юмуу яадаг юм. Эсвэл гадаад оронд удаан хугацаагаар байж байгаад ирсэн найз нөхөд ах дүүгийх нь гадаад үг хэллэг (англи орос хэл) таалагдаад байдаг юмуу тэднээсээ сонссон үгнүүдээ таарсан хүн болгондоо гайхуулах маягтай хэрэглээд байдаг. Монголд 2 сар ажиллаж байгаа мөртлөө монголоор баяртай гэхийг юу гэж хэлдэг вэ? гэж асууж байсан франц хүнтэй би таарч л байлаа. Монголчууд гадаад оронд очоод 2 сарын дараа хэрэлддэг болчихсон байдаг биз дэ. Ер нь бол гадны иргэд монголд ирхээрээ нөгөө даам гарна гэдэг л болдог шү дэ. Монгол хэлийг сураад ч яадаг юм. Эд нар өөрсдөө инээд алдаад шаль наль гээд гүйгээд хүрээд ирнэ, би бараг л хаан гэсэн бодолтой.Тэр нь ч үнэн. Монголчууд харин гадны хүмүүстэй таархаараа уулзахаараа энэ хэзээ ийм эелдэг, тусархаг, соёлтой болчихов оо??? гэж гайхмаар байдалд оруулдаг шү. Урд нь гарч гүйж хаалгыг нь онгойлгож өгөөд л. Тэгээд гараасаа ямар нэг юм унагахаараа, бас жоохон бүдрэх үедээ энэ тэр урд нь гаргаж байгаагүйгээр дуу алдана ( жишээ нь нөгөө oops, ouhhh энэ тэр шү дэ) кк. За тэгээд 1 удаа ийм юм боллоо. Ажлын газрын орчуулга энэ тэр ажил хийдэг Солонго гээд хүүхэнтэй гадуур ажил хөөцөлдөөд явж байсан чинь замын хажууд хүмүүс такси олчих санаатай гар өргөөд зогсож байв. 1 гадаад хүн зогсож байсан чинь ажлын хүүхэн чинь тэрэнтэй очиж яриа өдөөд л -Би танд туслая, хүргээд өгъе энэ тэр гээд машиндаа суулгаад цэцэг зочид буудал дээр хүргээд өгчихлөө. Тэр үед би шинээр орж байсан болхоор юу ч хэлэлгүй өнгөрөөж билээ. Ёстой инээдтэй. Энэ бол ер нь монголчуудын нийтлэг төрх байдал шү!

Шинжлэх ухааны номнуудыг яг тэрчигээр янз бvр болгож хэрвvvлэлгvй орчуулах эсвэл хvмvvс гадаад хэл дээр нь шууд уншдаг байх хэрэгтэй харин бусад тэрлийн уран зохиол, хобби номнууд бол ээрчилж орчуулж болно монгол хэл уран яруу тал дээрээ бол ямар ч хэлний хойно гарахгvй байх

ts33n3 написал:

YesYesYes01 написал:

Katherina написал:Сайн орчуулдаг хүн байвал The Mortal Instruments-ийг орчуулж оруулахгүй биз. Иймэрхүү зохиолд их дуртай өөрө орчуулах гээд дөнгөж эхний өгүүлбэр дээр л явжийна. Мань мэт ч орчуулна гэдэг юу л бол. Чаддаг хүн нь орчуулчихвал уншмаар бхым.

+1 goe zohiol

tgeech humuusee

Бүгдийг нь орчуулна гэвэл бас л овоо ажил болно доо. Жинхэнэ чадварлаг орчуулагч л барьж авахгүй бол дэмий биз. Орчуулга гэдэг зүгээр нэг уншсан номын тэмдэглэл биш шүү дээ. Сүүлийн үед гарч байгаа зарим номын орчуулгууд үнэхээр тааруухан болсон санагдаад байгаа юм. Хэллэг, найруулга нь тун хэцүү, монгол хэлээ мэддэг юмуу гэж гайхмаар "орчуулсан" ном олон гарах болж. Орчуулсан шиг орчуулахгүй л юм бол огт эхлээгүй нь дээр гэж мунхаглана. Тэгээд ч бид мэт нь орчуулах гэвэл "City of Heavenly Fire" хэвлэгдэн гарч байхад "City of Bones" ч хөрвүүлж дуусаагүй байх биз. Яахав зүгээр үйл явдлыг нь ярилцаж спойлддог сэдэв нээчихвэл яадаг юм гэхээс.

Mark

Урьдны сайхан цагт ч сайн дурын сайн сайн орчуулагчид хэсэг бүлгээр нь хувааж аваал номнууд оруулдаг байлаа шүү дээ :P

YГИЙН ЄВГЄН УТГЫН ТАЯГАНД ДУЛДУЙДМОЙ

Ph.D. Мягмарын Саруул-Эрдэнэ (msaruule@indiana.edu)

Interpreting is not everybody’s art (1) Luther

Академич Ринчен гуайн хөөрсөн нэг хөгтэй явдал бий. 80-аад оны эхээр ЗХУ-аас манай улст сууж байсан нэр бїхий элчин сайд амралтаараа хөдөөгїїр аялж, нутгийн хөгшидтэй уулзахаар орос хэлэнд ус цас нэгэн Монгол залууг дагуулан гарчээ. Харамсалтай нь багаасаа орос сургууль дамжсан мань орчуулагч эх хэлэндээ базаахгїй нэгэн байж. Хөдөөний нэгэн өвгөн элчин сайдаас "Нас сїїдэр хэд хїрч байна даа?" хэмээн асуухад "нас сїїдэр" хэмээх хоршоо їгийг їл мэдэх залуу балмагдаад "Таны сїїдэр хир урт вэ?" гэсэн маягтай орчуулж өгчээ. Элчин сайд энэ хачин асуултыг эртний дорнын гїн ухааны шалгуур хэмээн ойлгоод ухаанаа нэлээд дайчилсны эцэст "Миний сїїдэр өглөө оройдоо урт, өдөртөө богино байдаг даа" хэмээн хариулсан байна. Гайхсан өвгөн дуугїй л явж. Голын эрэг дээр модны ур хараад сайд "Что это?" хэмээн сонирхон асуухад өвгөн "модны яр байна аа" хэмээв. "Боловсролтой" орчуулагч залуу "Это сифилис" хэмээн хэлмэрчлэв. Сифилис хэмээгч нь бэлгээр(2) халддаг нэрийг нь ч хэлэхэд цээрлэм нэгэн өвчний яр юм. Тїрїїнээс хойш орчуулга буруу яваад байсныг гэнэт ойлгосон сайд ихэд уцаарлаж нөгөө залууд "Ты сам сифилис" (Чи өөрөө т*****) гэсэн гэдэг(3).

Төгс орчуулга гэж їгїй

Эх хэлээ умартсан хөөрхий тэр залуу байтугай, эрдмийн далай болсон гїїш нар ч аливаа хэлний өгїїлэх бїх ил далд санаа, нарийн нандин мэдрэмж зэргийг өөр хэлэнд төгс буулгах боломжгїй билээ. Тухайн эх өөр хэлэнд буухдаа їндсэн утгаасаа хир гаждагийг мэдэхээр Францын хэл шинжээчид нэгэн сонирхолтой туршилт хийжээ. Тэд дугуй ширээ тойруулан өөр өөр хэлний шилдэг 14 орчуулагчийг суулгасан байна. Ингэхдээ орчуулагч тус бїр зэргэлдээ суугчийнхаа хэлийг мэддэг байхаар тохируулж. Анхны орчуулгыг Герман хэлтэн хийжээ. "Шар айраг исгэх нь ерөөс хїн төрөлхтөн їїссэн тїїхтэй чацуу нэн эртний урлаг билээ" хэмээсэн өгїїлбэрийг орчуулаад дэргэдэх Испани нөхөртөө дамжуулав. Испани цааш нь Польшид гэхчлэн їргэлжилсээр анхны Герман орчуулагч дээр ирэхэд өөрөөс нь эхэлсэн өгїїлбэрээ уншаад мань эр мөрөө хавчин, уртаар санаа алдсан гэнэ. Учир нь 14 хэл дамжсаны эцэст мөнөөх өгїїлбэр "Нэн эртнээс шар айраг нь хїн төрөлхтний хамгийн дуртай умдаан байсаар иржээ" болчихсон байж.

Орчуулгын алдаа дайнд хїргэж мэднэ

Төгс орчуулга гэж їгїй ч "тун дөхсөн" орчуулга хийх эрдмийг авьяас хийгээд сургуулиар эзэмшиж болно. Єнөөгийн Монголд орчуулагчийн ангигїй дээд сургууль гэж бараг їгїй болсон нь энэ мэргэжлийн нэр хїндийг унагаж, орчуулга амархан гэдэг сэтгэгдэл төрїїлэх болжээ. Гэтэл барагтайхан орчуулагчийн тарьж болох балаг дэндїї их ээ. Хїйтэн дайныг төгсгөл болгохоор АНУ-ын ерөнхийлөгч Рональд Рейган, ЗХУ-ын удирдагч Михайл Горбачев нар олон уулзсан. Нэг удаагийн уулзалтын їеэр Горбачевын їгийг орчуулагч нь дамжуултал Рейган хийгээд дагалдан явсан хїмїїс, ялангуяа Батлан хамгаалахын сайдынх нь царай эрс барайгаад явчихжээ. Буруу орчуулснаа мэдсэн хэлмэрч хурдхан засч хэлтэл Рейган жаахан уужраад "Та сая дэлхийн гуравдугаар дайн өдөөчих дөхсөнөө мэдэж байна уу?" хэмээн нухацтайхан асуусан гэдэг. Дэлхийн хоёрдугаар дайны їед орчуулгын алдаанаас болж Германчууд маш чухал боломжоо алдсан байна. Испанийн нэгэн нууц байгууллага Рузвельт, Черчилль хоёрыг Касабланкад яаралтай уулзах гэж байгаа талаар мэдээлснийг Германы тагнуулын албаныхан сонсож дөнгөсөн гэнэ. Харамсалтай нь (азаар!!!) Касабланка гэсэн їгийг їгчлэн орчуулснаар "Цагаан ордон" (casa – байшин, blanca-цагаан = White House) гэж буулгасан бөгөөд тагнуулын удирдлагууд Их Британийн ерөнхий сайдыг Вашингтонд очих гэж байна хэмээн ухаарчээ. Гэтэл тэр хоёр хажууханд нь, Мароккогийн нийслэл Касабланка хотод уулзсан аж(4). Алдарт Марк Твений "Ханхїї гуйлгачин хоёр" (англиараа The Prince and the Pauper, оросоор Принц и нищий) хэмээх зохиолыг монголчлохдоо "Жонон гуйлгачин хоёр" хэмээн алдсанаас болж одоо олон хїнд хааны хїїг "жонон" хэмээдэг гэсэн буруу ойлголт нэгэнт тогтжээ(5). Гэтэл "жонон" гэж Баруун Монголыг захирагч ноёдод олгодог байсан огт өөр цол билээ. Ринчен авгай їїнд ихэд бухимдаж "Марк Твений минь махыг идэж дээ" гэж санаа алдсан сан. Ингээд бодохоор заримдаа "Traduttore – traditore" гэсэн итали зїйр їг голыг нь олоод хэлчихсэн мэт санагддаг юм. Їгчилбэл "орчуулагч бол урвагч", манайхаар бол "орчуулна гэж оршуулжээ" хавьцаа буух санаа.

Хургыг янзага, ахыг найз болгон орчуулж болох уу?

Алдаж орчуулах ийм уршигтай атал албаар буруу орчуулж болно гэж її? Тухайлбал харь хэлнээ "хурга" гэсэн байхыг эх хэлэндээ "янзага" болгон хөрвїїлж болох уу? "Хонь хурга нийлэв" гэснийг "янзага"-тай нийлсэн болгож орчуулахгїй нь лав. Тэгвэл хэзээ санаатайгаар "буруу" орчуулж болох вэ? Нэрт гїїш Бямбын Ринчен "Тарас Бульба" романыг хөрвїїлжээ. Уг зохиолын оргил хэсэгт гардаг Тарас төрсөн хїїгээ дайсанд урвасны учир буудан хөнөөх болдог эмзэг хэсэгт Гоголь "зїрхэнд нь сум туссан хурга адил" хэмээх зїйрлэл хэрэглэжээ. Ри доктор монголчууд хургыг хэзээ ч бууддаггїй учир энэхїї зїйрлэлийг уншигчид хїлээн авахгїй хэмээн "зїрхэнд нь сум туссан янзага адил" болгон буулгасан байна.

Хоёр хэлний ялгаанаас болж нэг хїн хэрэгт орохоо шахаж билээ. АНУ-ын гааль дээр ирсэн нэгэн Монгол залуу байцаагчид шалгуулж, миний бие тэр хоёрын яриаг утасаар хэлмэрчилж өгсөн юм. "Та АНУ-д хэн дээр ирж байна вэ?" гэхэд "Нэг ахындаа ирж байгаа" гэв. "Older brother – ындаа айлчилж явна аа" хэмээн дамжууллаа. Байцаагч гэтэл залуугийн Монгол дахь ЭСЯ-д өгсөн мэдїїлгийг ухаад гаргаад ирэв бололтой, "Та анх АНУ-д ойрын хамаатан садан байхгїй гэж худал мэдїїлсэн байна" хэмээн дуугаа өндөрсгөв. Тэгтэл мань эр "Төрсөн ах биш ээ, олон жил хамт ажилласан нэг ах хїї маань ногоон кард хожоод ирсэн юм" гэдэг байгаа. Америкт хамаатан садан биш агаад ойр дотнын харилцаатай бол хэдэн насаар ч зөрїїтэй бай "ах дїї" гэдэггїй "найз" л хэмээнэ(6). Байцаагчид "Older brother биш old friend гэснийг нь би буруу орчуулсан байна, миний буруу, уучлаарай" гэж байж зөөлрїїлэв. Дараа нь "Та АНУ-д хир удаан байх вэ?" гэтэл өөдөөс харин нөгөөх чинь "Харин хэд гэвэл зїгээр юм бол оо?" гэж байна. Хошин шогийнхны хэлээр бол "ёстой том тэнэгтдэг гэжээшд". Зїй нь мань эр энэ улст хир хугацаагаар, ямар зорилгоор орж ирэхээ бїр виза мэдїїлэхээсээ өмнө яв цав тогтоосон баймаар. Мэдїїлэг өгөгчийн амнаас унасан їг бїрийг махчлан орчуулж өгөх їїрэгтэй миний бие хэцїїхэн байдалд оров. "Энэ хїн ингэж асууж байна аа" гээд орхивол нэг хїний амьдрал нурж унах гээд байдаг. "6 сар юм їзэж, сайхан амарч аваад харина аа" гээд хөрвїїлчихлээ. Энэ мэтчилэнгээр мань эр дан буруу хариулсаар, цагаандаа гарсан би бээр дан буруу орчуулсаар, эцэстээ хоёр хасах цэнэг нийлээд нэмэх болдог шиг хөөрхий минь зөвдөж аваад хил нэвтрэх болж билээ. Америкийн энэ уудам нутгийн альхан хэсэгт нь манаргаж явдаг бол доо. Ажил олж хийгээд аав ээждээ хэд гурвыг илгээж байгаа бол ч яамай. Алдаж орчуулаад дайн гаргах шахдаг байхад албаар буруу орчуулаад амьдрал залгуулах тохиолдол бас байдаг байна шїї.

Орчуулга эхнэр хоёр юугаараа адил вэ?

Тухайн ард тїмний ахуй, сэтгэхїйн өвөрмөц онцлогийг тусгасан їг, өгїїлбэр, ялангуяа хэвшмэл хэлц, хэллэгїїд, мөн толгой сїїл холбосон уран хэллэгт найраг шїлэг зэрэг нь орчуулагчдын толгойны өвчин болдог. "Аргалын утаа бургилсан малчны гэрт төрсөн, би" гэсэн сайхан шїлгийг "аргал", "гэр" гэж огт мэдэхгїй харийн хїнд орчуулж өгөхөөр боллоо хэмээн бодъё. Алтангэрэлийн "Орчин цагийн Монгол-Англи толь"-ийг сөхөн харваас аргал: dry dung or droppings of cattle which are used for fuel, гэр: the Mongolian nomad’s tent; a house or dwelling place хэмээн тайлбарлан орчуулжээ. Їїгээр баримжаалбал өнөөх уран яруу найраг маань гадаад андын чихэнд "Тїлшинд хэрэглэхэд зориулж хатаасан малын ялгадасны утаа бїхий Монголын нїїдэлчний оромж - майханд би төрсөн юм" гэсэншїї л сонстоно. "Сайхан бөгөөд їнэнч эхнэр яруу найргийн оновчтой орчуулга шиг ховор. Яруу найргийн орчуулга хэрэв їнэн зөв бол уран биш, уран сайхан бол зөв биш байдаг" хэмээн Германы зохиолч Моисей Сафирын хэлсэн їг ортой дог шїї. Дээрх шїлгийг харийнханд сайхан сонстуулах гээд гэрийг нь кондо хаус, аргалыг нь шахмал тїлш болгочихвол "худлаа" болчихно, їнэн байхаараа "муухай" байгаад байдаг.

"Нар хиртсэн жил" кино хуучны ЗХУ-ын театруудад гарчээ. Дайнд явсан хїї нь ирэхгїй болохоор найдвар тасарсан хоёр хөгшин гэртээ байж байгаа зураглал. Эмгэн гал дээрээ сїї тавиад хажуулж, өвгөн ганс нэрээд сууж байна. Гэнэт гаднаас хїї нь ороод ирнэ. Євгөн " ХЇЇ ! " гэж дуу алдтал зїїрмэглэж хэвтсэн эмгэн нь "СЇЇ?" гээд гал руугаа ухасхийдэг. Орос хөрвїїлэг дээрээ өвгөн нь " СЫН ! " хэмээн хашгирахад эмгэн нь "Что? МОЛОКО?" гээд босоод ирнэ. Чих нь хатуу хатуу гэхэд даанч дээ. Хөрвїїлэгч нь "їнэн" орчуулсан учраас ийм хачин болчихсон хэрэг. .

Сайхан эхнэр дээр її, їнэнч гэргий илїї юї? (Зохиогчоо хїндлэх її, уншигчаа хайрлах уу?)

Ри багш Гоголийн "хурга"-ыг "янзага" болгон буулгахдаа зохиогчийн "эрх"-энд халдаж, "їнэн"-ээс баахан гажсан ч, монгол уншигчдынхаа таалалд нийцїїлж, "сайхан" болгосон байна. Орчуулгын онолд орчуулагч хїн тухайн зохиогч, тухайн хэлийг хїндлэн яг байгаагаар нь аль болох їнэн, їгчлэн орчуулах хэрэгтэй гэсэн чиглэл байхад орчуулж байгаа хэлтэндээ зориулан чөлөөтэй, уран яруу, сайхан буулгах нь зөв гэж їзэх онолчид бас байдаг. Америк эхэд "Ширээгээ тойрон суугаад цацагт хяруулынхаа махнаас хїртлээ" гэж байвал хэрхэн орчуулбал зохистой вэ? Америк заншлыг гадарладаг уншигчид чухам ямар баяр болж байгааг нь шууд ойлгоно. Уншигчаа хайрладаг орчуулагч бол монголчууд цацагт хяруул гэж мэдэхгїй хэмээн сайхан баяр болж, тансаг ширээ зассаныг нь ойлгуулахын тулд "тарган ууцаа задаллаа" гэж орчуулж магадгїй. Зохиогч хийгээд цаад хэл соёлоо хїндэлдэг орчуулагч харин "цацагт хяруул"-ыг гээх аваас америк соёлд нэн чухал Талархлын баяр болж байгаа нь мэдэгдэхгїй хэмээн їгчлэн хөрвїїлнэ. "As black as a coal" (нїїрс шиг хар) гэсэн хэлцийг англи хэлтнїїд харыг нїїрстэй зїйрлэдэг, тэдний амьдралд хамгийн ойр хар зїйл нь эртнээс нїїрс байсан гэдгийг мэдрїїлэхийн тулд махчлан орчуулсан нь дээр її, "хөө шиг хар" хэмээн монголчилсон нь дээр її? Їнэнч эхнэр дээр її, сайхан эхнэр дээр її? Ямар зорилгоор орчуулж байгаагаасаа шалтгаалаад, давс хужрыг нь тааруулсхийгээд л хөрвїїлэх хэрэгтэй болов уу? Їлгэрлэвэл "їнэнч эхнэрээ жаахан будаад гоодчих" нь л шилдэг сонголт бололтой. "Солдатами не рождаются" буюу "Цэрэг цэргээрээ төрдөггїй" хэмээх бїтээлийг "Хал їзэж цэрэг болдог" гэж буулгасан нь "оо энгэсэг нь" нь таараад аятайхан болж. Гэтэл сайхан Монгол їг олж оноох гэж байж "будгийг нь ихдїїлээд" бїр танихын аргагїй юм болгочих гэм бий. Виктор Хюгогийн(7) "Notre Dame de Paris" хэмээх суут бїтээлийг хэн хїнгїй мэднэ. Нотр Дам нь Парис хотноо орших гэгээн Мари эхэд зориулсан Готийн сїм бөгөөд бїр 12-р зуунд Пап 3-р Александр анхны чулуугий нь тавьж босгожээ. Манайхан энэ зохиолыг орчуулахдаа "Парисийн Дарь Эхийн Сїм" хэмээсэн нь арай л дэндїїлчихсэн байна. Ийм маягаар Исїсын ээжийг Дарь эх болгон орчуулах дээрээ тулбал "Буш, Чэйни хоёр халуун коффе, хар тїрс зооглон, гольф тоглож амарлаа" гэсэн өгїїлбэрийг "Энхбаяр, Элбэгдорж хоёр сїїтэй цай, сїїлний өөх хїртэн, чоно тарвагацаж өнжив" гэж хөрвїїлэхдээ хїрэх байлгїй.

Чөлөөт орчуулга, хэт чөлөөт орчуулга, өнгөн орчуулга

Єөрийн санааг оруулж, їг нэмж хасч, чөлөөт орчуулга хийхдээ манай ардын уран зохиолч Цэндийн Дамдинсїрэн гарамгай нэгэн билээ. "Сказка о рыбе и рыбаке" (Загас загасчин хоёрын їлгэр) зохиолыг "Алтан загасны їлгэр" хэмээн нэрнээс нь эхлэн өөриймсїїлээд цааш нь "Хөрст алтан дэлхийн хөвөө хязгаар нутагт, Хөх цэнхэр далайн эрэг ирмэг газарт..." хэмээн урсгадаг нь уг эхдээ огт байхгїй мөрїїд. Тэгээд ч Да багш энэ орчуулгаа Пушкиний уг їлгэрээс илїї болсон гэж ярьдаг байж. Монголын нууц товчооны жинхэнэ эх "Чингис хааны язгуур дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ Чоно ажуу. Гэргий ину Хоо Марал ажээ. Тэнгис гэтэлж ирэв. Онон мөрний эх Бурхан Халдунд нунтаглаж ахуд төрсөн Батачи хан ажуу" хэмээн дөрвөн өгїїлбэрээр эхэлдэг. Да багшийн "Нууц товчоо" харин "Чингис хааны язгуур, дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэчино гэргий Гуа-Маралын хамт тэнгис далайг гэтэлж ирээд Онон мөрний эх Бурхан Халдун ууланд нутаглаж, Батцагаан гэдэг нэгэн хөвгїїнийг төрїїлжээ" хэмээн ганц урт өгїїлбэрээр "бөөндсөн" байна. Ингэхдээ "хамт", "далай", "уул", "гэдэг", "хөвгїїн" гэсэн таван їгийг нэмснээс гадна Хоо буюу ухаа хэмээх зїсмийг Гуа їзэсгэлэн, Батачи хан нэрийг Батцагаан болгон хөрвїїлжээ. Мэдээгїйдээ бус эртний хэлээ умартсан биднийгээ л болгоож, өдгөөчлөн орчуулсан нь энэ юм даа. Да багшийн орчуулга чөлөөтэй чөлөөтэй гэхэд Дантегийнхтай эгнэх ч їгїй. Суут Данте Алигиери орчуулга хийхдээ эхлээд уг номоо нэг мөсөн уншиж дуусгадаг байж. Тэгээд холоо шидчихээд дахин нэг ч нээж їзэлгїйгээр орчуулдаг байсан гэнэ. Ийм орчуулгыг чөлөөт гэхээсээ хэт чөлөөт, бараг хамтын бїтээл гэвэл онох байх. Їїнээс гадна өнгөн орчуулга (surface translation) гээч жигтэй орчуулгыг Австрийн яруу найрагч Эрнст Жандл (1925-2000) гаргажээ. Жандлынхаар бол яруу найрагт авиа хамгийн чухал учир өөр хэлэнд орчуулахдаа яг тийм авианаас бїтсэн өөр їгийг олж орлуулах ёстой гэнэ. Яруу найрагч Рилкегийн бїтээлээс Жандл хэрхэн өнгөн орчуулга хийснийг жишээлж їзье.


Герман найраг нь Єнгөн орчуулга Їгчилсэн орчуулга

Der Tod ist gross Dare toadies gross The death is big

Wir sind die Seinen Vere sinned designing We are their

Lachenden Munds Laugh in the moons Laughing mouths


Крис Норман, Сюзи Куатро хоёрын "Our love is alive..." гэж эхэлдэг дууг манай эгч "Аавын минь зулай" хавьцаа туугаад байдаг байсан нь, мөн "Happy Birthday to You" дууг "Хавийн бөөсөө тїїе її?" болгож дуулаад байдаг нь Жандлынхаар бол "өнгөн орчуулга" байж гээч. Анхлан жишээлсэн "Аргалын утаа бургилсан Mалчны гэрт төрсөн, би..." шїлгээ дээрх маягаар орчуулбал "Are gal Utah bore gill sane Mall chin girth tore sane, bee" гэж буух нь ээ. Нїїдэлчний оромжинд малын юу їнэртээд гэдгээс арай дээр ч юм уу?

Їгийн өвгөн утгын таяганд дулдуйдмой

Єнгөн орчуулга хэмээх жир бусын хөрвїїлгийг эс тооцвоос аль ч їеийн ямар ч онолчид орчуулга гээчийг їг-утгын харьцааг хэрхэн зөв оноосноор нь тодорхойлсон байна. Манай дорнын ард тїмэн эртнээс нааш хоёр хэл, хоёр соёлыг хэлхэж өгдөг дуун хөрвїїлэгч нарыг їлэмж хїндэтгэн "лозава" (энэдхэгт), "жигдэм миг" (төвдөөр "ертөнцийн нїд" гэсэн їг), "гїїш" гэх мэт нэр цол хайрладаг байсан ажгуу. Гїїш нар нь ч цолондоо таарсан тансаг яруу орчуулга хийхдээ їг хийгээд утгын харьцааг чанд баримталдаг байж. 19-р зууны Амдо Төвдийн гїн ухаантан Гїнтан гэгээн сургуулийг їйлдэгчдэд зориулан бичсэн нэгэн зохиолдоо төвд хэлээр "Донжий гамбуу цэгийн харваа ла" хэмээн айлдсан нь монголоор "їгийн өвгөн утгын таяганд дулдуйдмой" гэсэн їг болно (8). 1975 онд Гандан хийдийн гавж ламтан Данзан-Одсэр өөрийн шавь, өдгөө мөн гавжийн зэрэгт хїрсэн Сонинбаяр багштанд "Цэгий намба машир вар – Донжий намба гала шар" (төвд: Їгийнх нь байдал эс ургаваас Утгынх нь байдал яахин ургах вэ?) хэмээн Чойрын номоос айлджээ. Төвд, Монгол гїїш нар орчуулгыг гурван шатанд ангилан їздэг байж. Їїнд, анх нь "тажїр" (мөн цэгжїр ч хэмээнэ) буюу їгчлэн орчуулах, удаад нь "ложїр" буюу оюун ухаанаар орчуулах, эцэст нь "донжїр" буюу утгачлан орчуулах, эдгээр болно. Їлгэрлэвээс, "When you are in Rome, Do as Romans do" гэсэн өгїїлбэрийг "Чи Ромд байхдаа Ромчуудын хийдгээр л хий" хэмээн орчуулбаас тажїр, "Хїн ер нь аливаа газар тухайн нутгийн ёс жаягаар явбаас зохилтой" гэж буулгавал ложїр, "усыг нь уувал ёсыг нь дага", "сохрын газар сохроор, доголонгийн газар доголонгоор" хэмээн хөрвїїлбээс донжїр болох мэт.

Ертөнцийг харагч цонх болсон ном дор мөргөдгийнхөө адилаар ертөнцийг їзїїлэгч нїд болж, оюуныг маань тэлсэн мэргэн гїїш танаа мөргөмїї.

(Endnotes)

(1) "Хэлмэрчилнэ гэдэг хэн бїхний хийдэг ажил биш"

(2) Бэлгээр халдах гэхийг бэлгийн замаар, амьсгалаар халдахыг амьсгалын замаар хэмээн махчлан орчуулж, илїї їг хэрэглэх шаардлагагїй.

(3) Энэ тїїхийг арай богино хувилбараар Ж.Лхагва зохиолчийн номоос уншиж байв. Яг энэ хувилбарыг Хар Дорж багш Ри багшаас сонссоноо надад хуучилсан юм.

(4) За рубежом сэтгїїлээс авсан мэдээ

(5) Нарийн яривал рauper нь "гуйлгачин" ч биш " їгээгїй, ядуу" гэсэн їг. Їгээгїй болгон гуйлгачин байх албагїй баймаар

(6) Ардчилсан хэл гэж байдаг уу? хэсгээс энэ талаар дэлгэрїїлэн уншина уу?

(7) Гюго биш Хюго юм.

(8) Саяхныг болтол миний бие энэ їгийг Монгол зохиолчийн хэлсэн їг гэж боддог байв.
http://www.tsahimurtuu.mn-ээс

Нээрээ, мартсанаас, М.Саруул-Эрдэнэ багшийн "Зугаатай хэлшинжлэл" ном хэвлэгдсэн байна билээ. Өнөөдөр 17.00 цагт МУБИС-ийн 305 тоотод бичил нээлт хийнэ гэж ФБ дээрээ бичсэн байсан. Сонирхсон нь очоод шинэхэн номын дээжээс авч болох байх.

Ж.Нэргүй гуай сайхан ярилцлага өгчээ.

squirting gedgiig onooj orchuulaad ogooch ho.

tsaganakul написал:squirting gedgiig onooj orchuulaad ogooch ho.

Хаана яаж орж байгаагаасаа л болох байх даа. Нэг тийм шингэн юм шүрших, дуслах, шахах, гоожих гэх мэт утгатай болов уу гэж бодоод байдышд би

Юу л орчуулаад байгаамб дээ гэшш хаха. Үндсэн утга бол гоожих, шүрших л гэсэн үг шд. Slang бол тэгээд ойлгомжтой биз дээ.

Suicide написал:Юу л орчуулаад байгаамб дээ гэшш хаха. Үндсэн утга бол гоожих, шүрших л гэсэн үг шд. Slang бол тэгээд ойлгомжтой биз дээ.

Хэддvгээр сувгийн хvн бэ еерее?

Хэд ч байсан чамд ямар хамаа байна? Өөрөө ч бас ойлгоод байгаа юм биш үү лол