Мэдээ, мэдээлэл ба сонирхолтой нийтлэлvvд

[arcus]

Монгол оронд монголчууд руугаа улангасан дайрдаг адгийн шааруудын нацизм дэлгэрлээ

Гэтэл 3-р Рейхэд герман цусаа хүндэтгэнэ хэмээн эрлийзүүдэд тэгш эрх олгож байжээ

Монгол оронд маань яс үндсийн сэдвээр гоочилж чичилдэг тун ч муухай “нацизм” дэлгэрч, төрийн бодлого, түмний шүтлэг мэт болох нь ээ. Энэхүү, улс түмнийхээ эсрэг өдөөсөн үзэгдлийг адгийн шааруудын “нацизм” л гэмээр байна. Учир нь, өөр улсын нацистууд бусад үндэстний эсрэг ханддаг бол, адгийн шаар “нацистууд” маань өөрийнхөө үндэстний эсрэг ханддаг.
Саяын сонгуулийн үеэр нэр дэвшигчийг захчин хэмээн нүд үзүүрлэсэн нь нэгэн жишээ. Монгол улсын маань цөөнх ястнууд хүн биш юм уу? Бас Шинжаанаас ирсэн гэж дайрч давшиллаа. Хилийн чанадын олон сая монголчууд хүн биш, хог болох нь ээ.
Адгийн шаарууд өөрөөс нь илүү гарсан хэнийг ч хужаа луухаан хэмээн солиорч, ямар ч ял зэмгүй хийрхэж байдаг нь энгийн үзэгдэл болсон. Гэтэл, угсаатны сэдвээр ялгаварлан гадуурхах гээч нь маш ноцтой үр дагавартай, хүнд гэмт хэрэг мөөн. Зарим улсад ийм хэрэг үйлдэгчийг цаазаар авдаг байна.
Үндэсний төлөө санаа зовсон дүр үзүүлэвч, өөрийн өгөр арьсны төлөө л улс үндэстнээ хагалан бутаргах, тогтвортой байдлыг нь алдагдуулах, бусад улс үндэстэнтэй эвдрэлцүүлэх балаг тарьж явагсдыг хатуу чангаар гэсгээн цээрлүүлэх цаг болсоон.
Монголоо ойшоохгүй, мэдэхгүй, харьд худалдагдсан ч тоохгүй, худалдахаас ч буцахгүй явдал хавтгайрсан манайд монгол хүнээ захчин, хужаа гэхчлэн ад үзэж, алахаас буцахгүй галзуурах болсон нь олныг хамарсан сэтгэцийн өвчний шинж үү, эсвэл гахай нохойн шинэ ханиад уу?
Монгол улс үндэстнийг мөхөөх гэсэн хорт бодлогын л нэг хэсэг буй заа. Үндэстний үзлээр (өөрөө хэлбэл завхралаар нь, завхайрлаар нь) “нь” үндэстнийг хөнөөнө гэдэг ээ мөн айхавтар хорон санаа аж дээ.
Даян дэлхийн түүхэнд гараагүй үндсэрхэг гэгдсэн Германы нацист дэглэм ч герман цустнууддаа манай тэнэг “нацизмыг” бодвол хавьгүй эрүүлээр ханддаг байжээ.
Израилийн “Вести” сонинд гарсан дорхи өгүүллийг харцгаая:

“Гитлерийн армид 150 мянган еврей цэрэг, офицер байлдаж байв

Гуравдугаар рейхэд “мишлинге” гэсэн нэр томъёоллоор арий үндэстэн арий бус үндэстний дундаас гарсан хүмүүсийг нэрлэж байв. 1935 онд батлагдсан герман үндэстний хуулиар мишлингенарыг нэгдүгээр үеийн буюу эцэг, эхийн нэг нь еврей, хоёрдугаар үеийн буюу өвөө, эмээгийн нэг нь еврей гэж ангилах болсон ч хэдэн мянган мишлинге нар нацист дэглэмийн үед амар тайван амьдарч байлаа. Тэд ердийн журмаар цэрэгт татагдан вермахт буюу Германы зэвсэгт хүчин, люфтваффе буюу нисэх хүчин, кригсмаринд буюу тэнгисийн хүчинд алба хааж, зарим нь дээд офицерийн бүрэлдэхүүнд багтан генерал цол авч, хороо дивиз арми командалж байв. Эндээс зуугаад мишлинге нацист дэглэмийн өмнө хүндтэй гавьяа байгуулагсдад олгодог эр зоригийн төлөө төмөр загалмайгаар шагнагдсан байна. Түүгээр ч үл барам хорин цэрэг, офицер гуравдугаар рейхийн цэргийн дээд шагнал болох рыцарийн загалмайгаар шагнагдаж байжээ.
Нацистуудын удаан хугацааны турш сурталчилж байсан зурагт хуудсан дээрх дуулга өмссөн хөх нүдтэй, шаргал үстэй цэргийн зургийн доор “Төгс төгөлдөр герман цэрэг” гэсэн бичиг байдаг байв. Тэрхүү төгс төгөлдөр арий цэрэг бол вермахтын Вернер Гольдберг гэгч еврей эцэгтэй хүн байжээ. Түүнчлэн вермахтын хошууч Роберт Борхардт гэгч 1941 оны зун танкийн дайралтаар Зөвлөлтийн фронтыг сэтэлсэн учир рыцарийн загапмайгаар шагнажээ. 1983 онд тэрбээр нас барахынхаа өмнө Германы сурагчдад “Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед Германы талд байлдаж байсан ихэнх еврей ба хагас еврей нар армидаа алба хааж эх орноо шударгаар хамгаалах ёстой гэж үздэг байсан” гэж ярьдаг байжээ.
Галаха еврей (галаха-еврейн ёсны хуулийн дагуу еврей эхээс төрөгсөдийг еврейгээр тооцох) хурандаа Вальтер Холландерт Гитлер өөрөө түүнийг арий үндэстэн мөн гэсэн хувийн үнэмлэх гардуулж байв. Ийм үнэмлэхийг олон арван дээд тушаалын эрлийз офицеруудад Гитлер гарын үсгээ зуран батламжилж өгсөн байдаг. Холландер дайны жилүүдэд I, II зэргийн төмөр загалмай мөн маш ховор олгогддог Германы алтан загалмай тэмдгээр шагнагдаж байв. 1943 онд Курскийн цүлхэнд болсон тулалдаанд түүний удирдсан танк эсэргүүцэх бригад оросын 21 танкийг устгасны төлөө рыцарийн загалмай одонгоор шагнагджээ.



Төмөр загалмай одонгоор шагнуулсан нэг цэрэг фронтоос ирж Заксенхаузены концлагерьт хоригдож байсан еврей эцгээ эргэхээр очиход тэнд байсан СС-ийн офицер “Чиний дүрэмт хувцсан дээрх шагнал байгаагүй бол…” гэж уулга алдсан гэдэг.
1944 оны нэгдүгээр сард вермахтын боловсон хүчнээс гаргасан нууц жагсаалтад 77 еврейн эрлийз ба еврей эхнэртэй дээд тушаалын офицер, генералуудын нэрсийг гаргасан байна. Эдгээр 77 офицер бүгд Гитлерийн гарын үсэгтэй, жинхэнэ цэвэр цусны арий мөн гэсэн тодорхойлолт батламжтай хувийн үнэмлэхтэй байжээ. Эдгээр жагсаалтад 23 хурандаа, таван хошууч генерал, найман дэслэгч генерал, хоёр хурандаа генерал багтжээ.
Энэ жагсаалтад орох хүний нэг бол Гитлерийн дотны хүн болох гестапо, эрүүгийн цагдаа, тагнуул, сөрөх тагнуулыг хянадаг РСХА-ийн тэргүүн Рейнхард Гейдрих багтаж байв. Гейдрих 1904 онд Лейпциг хотноо консерваторийн захирлын гэр төржээ.
‘Нуугдмал еврейн” өөр нэг сонгодог жишээ бол гуравдугаар рейхийн нисэх хүчний фельдмаршал Эрхард Мильх юм. Түүний эцэг нь еврей, эм найруулагч байжээ. Еврей гарлаасаа болоод тэрбээр кайзерийн цэргийн сургуульд орж чадаагүй байна. Гэтэл тэр үед дэлхийн I дайн дэгдэж Мильх нисэх хүчний алдарт асс нисэгч Рихтгоффены дивизэд алба хаах болжээ. Тэр үедээ тэрбээр Герингтэй танилцсан байна. 1929 онд Үндэстний агаарын тээврийн ерөнхий захирал болон, нацистуудын толгойлогчдыг үнэгүй зөөдөг болов. Төрийн эрхэнд гарсан нацистууд түүний тусыг мартсангүй бөгөөд тэрний тухай албан ёсны баримтад дурдахдаа арий гэжээ.
Вермахтын ихэнх ахмад дайчид “Бид цэрэгт татагдахдаа өөрсдийгөө еврей гэж үздэггүй байсан” гэж дурддаг байсан ч тэд гарал үүслийнхээ “дутагдлыг” нөхөхийн тулд гурав дахин их зүтгэлтэйгээр байлдаж эх оронч, хатуужилтай цэрэг болохоо баталдаг байжээ. Гуравдугаар рейхид үнэнчээр зүтгэж байсан еврей, хагас еврей нарын хувь заяа ийм ажгуу”

Дээрх өгүүлэл бол Браен Марк Ригг-ийн “Гитлерийн еврей цэргүүд” ном гарсантай холбоотой юм. Уг номонд, еврейг бүрмөсөн устгах хүртлээ үзэн ядсан нацист дэглэм еврейн эрлийзүүдэд тайвнаар ханддаг байсан хачирхалтай гэмээр үзэгдлийн тухай өгүүлжээ.
Еврейн эрлийз буюу мишлинге-д дээш нь дэвшүүлэхэд хязгаар тогтоох тухай тушаал шийдвэрүүд гарсан боловч, тэр нь амьдрал дээр төдийлөн хэрэгжээгүй аж. Учир нь, хийрхэгч нарыг бодвол, энгийн ард олон нь еврей нарт хэвийн байдлаар ханддаг хэвээр байв. Дэлхийн II дайн дуустал германчууд еврей нарыг аймаглан хөнөөсөн холокост зэрэг харгислалын тухай мэддэггүй байсан юм. Яг л Сталины харгислалыг соцлагерийнхан мэддэггүй байсан шиг.
Харин мишлинге нар чөлөөтэй ахин дэвшсээр байлаа. 1944 оны судалгаанд дурдагдсан 77 мишлинге дээд офицер дээр 60 мишлинге дээд офицерийг нэмж болох нь өдгөө хэдийнэ тодорчээ. Тэдгээрийн дотор фельдмаршал ч бий.
Эхээр нь л еврей хүн гэж тооцох ёсыг галаха гэдэг. Еврейн ёсоор бол жинхэнэ еврей хүн 3-р Рейхэд “жинхэнэ арий” гэсэн тодорхойлолтоор шагнуулаад л явж байдаг байв.
Баруун Германы нэрт удирдагч Хельмут Шмидт 2-р зэргийн мишлинге буюу, еврей өвөөтэй юм. Тэрбээр дэлхийн 2-р дайны үед люфтваффе буюу цэргийн нисэхэд алба хаажээ. Хожим нь Х.Шмидт “Агаарын цэргийн анги бүхэнд 15-20 мишлинге байдаг асан” гэж дурсчээ. Рейхийн агаарын цэргийн жанжин Геринг “Германы төлөө юу хийснээр нь л би герман мөн бишийг нь тодорхойлно. Энэ бол миний л хэрэг” гэж байжээ. Үнэндээ тэр үед люфтваффегийн жинхэнэ командлагч нь еврей эцэгтэй гарамгай зохион байгуулагч Э.Мильх байсан юм.
Й.Геббельс, Х.Химмлер, Р.Хесс, Х.Франк, К.Эйхман, А.Розенберг, Э.фон Манштейн, Э.Мильх, Й.фон Бласковиц, Ф.Штайнер, Ф.Шорнер, В.фон Бломберг, Б.Рогге, П.Ашер, Й.Цукерторт, Х.Вильберг, Г.Хайнрици, К.Филер, П.Блобель, Ф.Шварц, О.Глобочник, Э.Кох, Й.Грохе, А.Майер, Р.Йордан, К.Валь, К.Хирл, Р.Вагнер, В.Боле, А.Форстер, барон Л.фон Мильденштайн зэрэг 3-р Рейхийн төр, цэргийн олон том зүтгэлтнийг мишлинге байсан гэж Польшийн нэгэн сайтад бичсэн байв.
150 мянган вермахтын цэрэг мишлинге... Тэгвэл хүүхэд, эмэгтэй, ахмад настан, ард талд ажиллагч хичнээн мишлинге байв. Саяд дөхөх буй заа.
3-р Рейхийн хууль-эрхзүйн тогтолцоог бүтээгчдийн нэг Вильгелм Штуккарт: “Еврейн эрлийзийг еврей гэж тооцох нь герман цусыг үл хүндэтгэсэн хэрэг болно. Бид герман цусыг хайрлах ёстой” гэжээ. Еврейн эрлийзийг еврей гэж тооцно гэсэн хийрхэгчдэд цохилт өгч, мишлинге нарт бусад германчуудтай бараг адил эрхийг хуулиар олгосон юм. Зарим нэг хязгаарлалт тогтоосныг хэн ч амьдралд хэрэгжүүлэх гээгүй билээ.

ХАРИН БИД МОНГОЛ ЦУСЫГ ХҮНДЭТГЭЖ БАЙГАА ЮУ?!

Ч.Мөнхбаяр

[arcus]

МУ-ын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал

Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис
(Нэгдүгээр хэсэг)

1. Эхлэл

Сайн байна уу, С.Баяр дарга аа!
Улс, түмнийхээ хувь заяаны төлөө зовнисон эгэл сэтгүүлч танд бичиж байна.
Миний бие, ашигт малтмалаа зөв зүйтэй ашиглах нь л улс түмнийг минь, ирмэгт нь тулж ирчихээд байгаа сүйрэл мөхлөөс аврах цорын ганц зам гэж үздэг ээ. Тэр талаараа, ЗГ-ын тэргүүн, эрх баригч намын дарга, УИХ-ын гишүүн, ер нь “төрийн гурван өндөрлөгийн тэргүүн”, “нам засгийн тэргүүн” гээд хэлчихэд буруудамгүй, өнөөгийн Монголын хамгийн эрх мэдэлтэй, нөлөөтэй хүмүүн болох Тантай хөөрөлдье гэж бодлоо.

2. Иргэний хөдөлгөөнд нэгдээч!

Өнөөдөр монголчууд бидний хийвэл зохих хамгийн ойрын алхам нь ашигт малтмалын неоколоничлолоос, түүнийг хэрэгжүүлэгч харийн түрэмгийлэгчдээс эх орноо чөлөөлөх явдал. Үүний төлөө иргэний хөдөлгөөнүүд, эх орончид тэмцсээр ирэв.
Ашигт малтмалаас монголчуудад тэг хувь ашиг ногдох практик хэрэгжиж байх үед, эх орончдын тууштай тэмцэл эрх баригчдыг буулт хийхэд хүргэж, тэд монголчуудад баялгийнх нь 34 хувийг эргүүлэн өгөхөд бэлэн гэдгээ мэдэгдэж байсан. Дараа нь, уг тэмцэл “51 хувийг эргүүлэн өгч болох юм” гэж эрх баригчдыг дуугарахад хүргэсээн. Бодотоор хэрэгжих хэтийн төлөв л харин үзэгдэхгүй байна.
Монголчууд харийнханд, тэдний боолуудад булаагдсан өөрийн баялгаа жинхэнэ ёсоор эргүүлж авахад юу хэрэгтэй юм бол оо. Яавал эрх баригчид монголчуудад буцааж авч өгөх бол? Бас нэг “7.1” тэдэнд шаардагдаад байгаа юм уу? “7.1” шиг алхам хийж байж л ард түмэн баялагтаа эзэн болж, “8.14” шиг баярлан, магнай тэнийх ёстой юу?
Ашигт малтмалтай холбоотой үйл ажиллагаа явуулдаг 300 гаруй иргэний хөдөлгөөн байна гэх юм. Ихэнх нь эх орноо чөлөөлөхийн төлөө чигтэй байгаа. Зарим нь ч яахав, хөлс мөнгө өгвөл яахаас ч буцахгүй л байх, гэхдээ тэд хийдгээ хийгээд замхарч үгүй болно. Харин зөв чиг баримжаатай хүчин өргөжин тэлсээр л байх нь дамжиггүй. Ямар хэмжээнд хүртэл өргөжин тэлэх нь эрх баригчдыг зөв шийдвэр гаргахад хүрэлцэх вэ?
Ашигт малтмалаар дагнасан үйл ажиллагаа явуулдаггүй байгууллагууд ч аргагүй энэ тэмцэлд татагдан оролцоно. Жишээ нь, нэг байгууллага цалин нэмэх шаардлага тавьлаа гэж бодъё. Гэхдээ цалин нэмэх нь ашигт малтмалыг эх орончоор эзэмшихгүйгээр огт бүтэхгүй гэдгийг ойлгох л болно, тэгээд л неоколоничлолын эсрэг тэмцэлд татагдан оролцоно.
Эрх баригчид улам олон хөлсний этгээдийг эх орончдын өөдөөс турхирна, тэгээд иргэний дайн гарахыг ч үгүйсгэх аргагүй. Ийм юм дутаад байна уу?
Үгүй л байлтай. Эрхэм ерөнхий сайд минь, эртхэн эх орноо чөлөөлөгчидтэй холбоотон болж, эгнээнд нь орвол, хурцадмал байдал тэсрээгүй дээрээ арилна аа.

3. Хүчингүй хуулийн хүчингүйг зарлаж, хүчинтэй хуулиудыг дагая!

Эрхэм сайд аа, улс түмний минь хүзүүнд өлгөгдөх дүүжлүүрийн гогцоо бэлэн зэхээтэй унжиж байна. Энэ бол, яавч харийн луйварчид л зохиож өгсөн доромжлол гэлтэй, “Ашигт малтмалын тухай” хууль “маань” юм. Хэрэв, монголчууд харийн түрэмгийлэгчдээс эх орноо эрч хүчтэйгээр чөлөөлж эхэлбэл, уг чөлөөлөлтийг олон улсын арбитраар нам дарахдаа энэ хуулийг “маань” эш болгох юм байна шүү дээ. Тэгэхлээр дүүжлүүрийн гогцоог боломжтой дээрээ даруй устгах хэрэгтэй байна.
Тэр устгал нь маш амархан. Хүчингүй гэдгийг нь хүлээн зөвшөөрчихөд л болно. Угаасаа Үндсэн хуультай зөрчилдсөн хууль тул батлагдангуутаа л автоматаар хүчингүй болох болзлоо хангачихсан. Гэтэл УИХ-ын дарга нь хууль бусаар 551 заалтын 140-ийг нь өөрчлөн засч, улам ч зөрчилдүүлж, давхар давхар хүчингүй болгосон. Энэ хүчингүй байдлыг нь ҮХЦ тодорхойлсон. УИХ ч даргынхаа хууль бус алхмыг зөвшөөрч, огцруулсан хэрнээ, үхлийн энэ хуулийг хүчингүй болгохоо “мартчихсан”. Шалтгаан нь ийм сайхан бэлэн зэлэн байж байхад, эргэлзэх юмгүй л устгалд оруулчих хэрэгтэй шүү дээ.
Тэгээд, Монгол улс үндэстнийг мөхөөх зорилготой, 1997, 2006 оны ашигт малтмалын “хуулиудыг” буй болгосон гэмт хэрэгтнүүдийг хуулийн дагуу гэсгээн цээрлүүлэх шаардлагатай. Фридланд, Дэлхийн банк, ОУВС нар буруутай гэх яриа байдаг. Тэгвэл тэдгээрийг ч зохих хариуцлагад татаж, шоронд суулгах эрх нь монголчууд бидэнд бий.
Хуулийн, баялгийн, өргөнөөр хэлбэл гадаад, дотоод бодлогын асуудлаа бие дааж шийдвэрлэх бүрэн эрх нь монголчууд бидэнд байгаа. Хэн энэ эрхийг маань зөрчиж зүрхэлнэ вэ, түүнийг бид чаддаггүй юм аа гэхэд, бидний хүсэлтээр дэлхий шийтгээд өгчих цаг ирж шүү дээ.
Монголын төр хуульдаа, баялагтаа хандах ямар ч бодлогогүй шиг харагдаж байна. Бодлого байгаа бол, тэр нь ард түмнээ мөхөөх чигтэй үзэгдэх нь гарцаагүй.
Хуулинд юу орох вэ, орохгүй вэ гэдгийг хариуцах улс нь мэддэггүй бололтой. Тэнд улс түмний төлөө бодлого гэж байхгүй, уул уурхайтай холбоотой, холбоогүй дурын зүйлийг хамж шимээд л хүүдийлчихсэн янзтай байдаг. Төрийн тусгай бодлого үгүй учир, харийнхан хуультай маань зөрчилдсөн гэрээг тулган хүлээлгэдэг, уг зөрчилтэй гэрээнд тохирсон тусгай “хуулийг” хүртэл гаргуулдаг болж байна.
2006 оны хуулийн дагуу бол Монголын төр Эрдэнэт, Монросцветмет-д эзэмшдэг хувиа алдах учиртай болчихсон. Эрдэнэтийг алдвал гол татвар төлөгчөө алдана. Өөрийн хувиа байлгаад байсан чинь, “манайхныг ялгаварлан гадуурхлаа” гэж Оросын тал аргагүй дургүйцэж, хоёр улсын харилцаа хүйтэрсэн шүү дээ. Ийм л мунхаг хууль хийчихсэн.
Уг хуульд нэмэлт өөрчлөлт орууллаа гэсэн нь нотариатаар ийм тийм бичиг нотлуулнаа л гэсэнэрхүү юм байсан. Уг нь нотариатын асуудлаа хууль бүрд улиглаад байх биш, нэг мөр шийдчихмээр.
Нэгэн дарга: “Ашигт малтмалын хууль бол зөвхөн лицензийг зохицуулдаг болохоос биш, та нарын яриад байгаа асуудлыг зохицуулдаггүй юм!” гэж омогдож байсан. Лицензийг ард түмнийхээ эсрэг зохицуулаад байгаад асуудал оршиж байгаа юмсан.
Уг хуулинд Монгол улс үндэстний л төлөө гэсэн бодлого тусгагдах ёстой. Миний бие ашигт малтмалын тухай нэлээд бичсэн. 2008.5.17-ны “Ашигт малтмалын салбарт дангааршлын зарчмыг хэрэгжүүлцгээе!” гэсэн 25 зүйлт уриалгадаа гол санаануудаа гаргасан байдаг. Ойрын үед шинэчилж, ахин түмний хүртээл болгох (2007 онд анх гаргасан уриалга юм) бөгөөд, танд ч хүргэх тул энд нуршихаас түдгэлзэв.
Гол нь, Монгол улс үндэстнээ аврахын төлөө, Монголын төлөө шинэ хууль хэрэгтэй байна. Одоогийн мөрдөгдөж байгаа, хүчингүй, хууль бус хуулийг дагасаар байна гэвэл, ямар ч аюул нүүрлэж мэднэ. Монгол Улс үндэстэн амархаан сөнөчихөж ч мэднэ!

4. Оюутолгойн гэрээний 12 баримт (Надад үзэгдэж буйгаар)

1. “Эрдэнэт”-ийн уурхай, бүтээн байгуулалтыг хэн бүхэн мэднэ. Харилцан тэгш эрхтэй хамтын ажиллагаа л гэдэг. Гэхдээ арай ч бүрэн тэгш харилцаа биш. Бид Оросын аль нэг том ордыг хувааж эзэмшдэг үү? Үгүй ээ.
Тийм болохоор, социализмын үед хүртэл: “Эрдэнэт” ч үнэндээ манайхыг шулан мөлжиж байгаа явдал шүү дээ” гэж шивнэлддэг байв л. Харийнхантай ашигт малтмалын салбарт хамтран ажиллахдаа “Эрдэнэт”-ээс дээшээгээ л явах хэрэгтэй байсан юм. Өөрсдөө 100 хувь баялгаа эзэмших нь дэлхийн жишиг болсоон гэдгийг ойлгох, хэрэгжүүлэх цаг болсоон.
2. Монголчууд Тогтвортой байдлын гэрээ (ТБГ) гэдгийг солиорол, галзуурал гэж ойлгодог болох нь ээ. Маш нууцын зэрэглэлтэйгээр, гадны колоничлогчидтой хуйвалдаж байгаад л, узурпатор боолууд нь бидний хувь заяаг ийм гэрээгээр устгачих гээд байдаг болж. “Бороо Гоулд”-ын ТБГ-ээс бүр дор гэрээ болсон гэж мэргэжилтнүүд үзсэн. Тэгэхлээр үр дүн нь ямар байх вэ?
3. Оюутолгойн ТБГ манай хуультай зөрчилдсөн хууль бус гэрээ учир, уг гэрээнд аялдуулж, хаалттай хэлэлцэн, шинэ “хууль” гаргах гэж байна. ҮАБЗ уг ТБГ-г Монгол улсын эрх ашигт харшилна гэж дүгнэсэн. Техник-эдийн засгийн үндэслэл (ТЭЗҮ)-гүйгээр тэр гэрээг байгуулах гэж байсан. Монгол улсын гэрээний эрх зүйг харгалзалгүй, ажилд нь оролцох ёстой манай олон улсын гэрээчдийг оролцуулалгүйгээр боловсруулсан. ЗГ-аас ч нууцаар боловсруулсан гэрээ гээд бодъё л доо. “Гэрээний асуудал шийдэгдэхэд 3 сайдын оролцоо шаардлагатай” гэж яригдаж байсан атал, “нэг сайд 90 хоногийн дотор хариу өгөхгүй бол шийдэгдсэнд тооцно” гэсэн заалт орж байсан. Гэрээ юу, гэмт хэрэг үү?
Уг нь бол “Ашигт малтмалын тухай” шинэ хууль гарахад, уг хуулийн дагуу байгуулагдах учиртай гэрээ байв. Гэтэл нэг том дарга “Хууль хүлээлгүйгээр!” хэмээн зарлигдсан юм гэдэг.
4. Анх Оюутолгойн ТБГ гээд 2-3-хан хуудас юм оруулаад ирсэн ажээ. Тэрийг нь дарга нар “цөөхөн хуудастай байна” гэсэн тул, олон хуудсаас нь сүрдэж айсандаа шууд үзэглэхээс өөр аргагүй болгосон юм гэдэг.
Энэ ТБГ-г дарга нар маань уншсан бол гэрээ биш гэдгийг нь хэлэх байсаан. Монголд ач тустай зүйл ер үгүй, компаний ажлын дүрэм, уурхайн ашиглалтын журам, техникийн горим гээд л гарт таарсан бүхнээрээ дүүргэчихсэн, тэр их шаардлагагүй материалуудын дунд хорлонгуудыг нуун далдалсан, мийний талбай л юм билээ. “Би тэдэнтэй чинь гэрээ хийчихье!” хэмээн хэн бүхэн хашгирмаар л текст байсан. Төр нь хийж чадахгүй болохоор над мэтийн эгэл ард энд ингээд ажлыг нь хийгээд сууж байна шүү дээ.
5. Гадаадынхан л юу гэж ангайсан болгоныг өөрийн толгойгүй хэд дагасан энэ гэрээнд: Монгол тийм юм авна гэчихээд, авахгүй, чөлөөлөх, хөнгөлөх өчнөөн заалт оруулсан байв. Зарчимтай, бодлоготой, ойлгомжтой зүйл огт үгүй; дотроо зөрчилдсөн, заалтууд нь бие биеэ үгүйсгэсэн; Монголоос л хамаг баялгийг нь цөлмөж, харийн компаниас аль болох авахгүй гэсэн чиглэлтэй; тэдний өмнө сөхөрсөн, мөлхсөн, бялангачилсан, тийм л гэрээ байв.
6. АММ компаний хүлээх үүргийг “тэгнэ, ингэнэ” гэж тодорхой заалгүй, “анхаарна, хүчин чармайлт гаргана, тэгвэл” гэхчилэн бөөрөнхийлсөн байдаг. Тэгэхлээр биелүүлэх албагүй.
Төр маань ашигт малтмалаасаа авдаг байсан бараг ганц юм гэж хэлж болох ГА-ийн 68%-ийн татвараас АММ чөлөөлөгдөнө, гэхдээ зэсийн үйлдвэр баривал... гэсэн байдаг. Барина ч гээгүй, хэмжээг нь ч, хугацааг нь ч заагаагүй. Монголын баялгийг ухаж цөлмө гэсэн л тодорхой чиг гэрээнд буй.
7. Хямралаас гарахын тулд Оюутолгойг яаралтай харийнханд өгөх хэрэгтэй байна гэсэн. Гэтэл харийнхан тоглоомын байгууллагаараа дам-жуулж: “5-30 жилээс нааш ашиг гарахгүй л байх, тэрнээс цаашаа ч ашиг гарахгүй байж болзошгүй” гэж мэдэгдээд л байгаа шүү дээ.
Оюутолгойн нэгээхэн хэсгийн ашгийн 0,001 хувь буюу 125 сая долларыг өндөр хүүтэй зээлж авах л юм гэсэн, тэр нь хямралаас гарахад шаардлагатай гэх олон тэрбум долларын дэргэд юу ч биш, тэгээд ч харийн компанид тэр мөнгө нь байхгүй аж. Монголын уул уурхайн ассоциацийн даргын хэлэхийг үзвэл, манайхан л авна гээд яриад байгаа болохоос өгөх ямар ч боломжгүй юм гэнэ билээ.
“125 саяын явдал бол ломбарданд үнэтэй цайтай зүйлээ тавьж, шил архинаас хамаг юмаа алдаж явдаг архичныг санагдуулж байна” гэж иргэний хөдөлгөөний нэг зүтгэлтэн хэлсэн. Дарга нар маань энэ “архины мөнгөө” ч олж авч чадах юм уу даа, үгүй юу.
Хямралаас болж яарах шалтгаан даанч алга юмсанж.
8. Харийнхан монгол боолчуудын-хаа хамтаар, гэрээг ТЭЗҮ (техник-эдийн засгийн үндэслэл)-гүйгээр батлуулах гэсэн. Хэдий хэрийн баялгийг яаж цөлмөж, ямар ашиг гаргаж, Монголд юу өгөх нь тодорхойгүй, нүдэн балай, чихэн дүлий, таг харанхуйд тэмтчих адил юмыг л неоколоничлогчид, колонийн түшмэд дарга нар маань батлуулах гээд дайрч байв шүү дээ. Эх орончдын шударга шаардлагаар л ТЭЗҮ гээчийг арай гэж гаргаж өгсөн нь худал хуурмагаар дүүрэн.
Оюутолгойн нөөцийг 10, магадгүй түүнээс олон дахин бууруулан ТЭЗҮ-д тусгасан. Харин орд ашиглах зардлаа болон, оруулсан хөрөнгөө ихээхэн өсгөж мэдээлсэн гэх юм.
ТЭЗҮ-г боловсруулах ажилд монголын инженер-техникийн ажилтнууд, мэргэжилтнүүд, уул уурхайн эрдэмтнүүд оролцох явдлыг тас хориглосон нөхцөл байдал байв. Иймээс, Монголын талын тооцоо гэж ор байхгүй, харийнхны хэлсэн тоонд л дөрлүүлээд, гарын үсэг зурцгаах гэж байна.
Эрдэнэтийн ордыг Монгол-Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүд хамтран судалж, ТЭЗҮ-ийг нь гаргаж байсан юм билээ.
9. Дарга нар маань “ашгаас нь бидэнд хувь хүртээгээрэй” гэсэн гэмт тохиролцоог хийгээд, хамаг ордоо харийнханд хорт хуулийнхаа дагуу бэлэглэчихсэн тул, гэрээний ерөнхий утга нь: Монголын төр Монголынхоо баялгийн асуудлыг шийдвэрлэх бус, харийнхан өөрсдийн өмчөөсөө монголын гуйлгачдыг өрөвдсөндөө л тасалж өгч байгаа буяны үйлс мэт байгаа.
Гэрээ байгуулагдангуутаа л даян дэлхийд, цагаан арьстнуудын өмчийг булаасан Зимбабвегийн балмад явдал шиг харагдаж, маргааш нь л шууд олон улсын тавцан дээр хүчингүй болтлоо унана шүү дээ. Ийм байхад, юун тэр 34 хувь, 31 жилийн дараа нэмж авах 16 хувь бэ? Үнэхээр авах гэвэл, бараг олон улсын цэрэг орж ирж, харийнхныг хамгаалах болчих гээд байна. Энэ нөхцөл байдалд ч неоколоничлогчид маш их эрдэж, аманд орсноо тулгаж буй.
Лиценз эзэмшиж байгаа компаний 34 хувийг манай тал шинэ хуулийнхаа дагуу дээрэмдэж байгаа мэт эл гэрээнд: Монгол улс харийн компанийн 34 (дараа нь нэмж 16) хувийг хамгийн өндөр хүүтэйгээр (9,9%) зээлж авах бөгөөд, зээллэгээ ашгаасаа төлж чадахгүй байсаар байтал, орд цөлмөгдөж дуусах тийм л харийн ТЭЗҮ байгаа. Үнэндээ хэн нь хэнийгээ дээрэмдэж байна вэ?
Ямар ч гэрээ байгуулсан, даян дэлхийд Зимбабвегийн дээрэм мэт харагдах энэ солиотой байдлаас яаж гарах вэ? Ашигт малтмалын авантюр, аферийн ялт хэрэгтнүүдийг гэсгээн цээрлүүлж, уг гэмт хэргийн зэмсэг болсон “хууль”, бусад баримт бичгүүдийг хүчингүй болгосон цагт л бид “мугабистууд” байхаан болиноо.
Байгалийн баялаг бол төрийн өмч гэж Үндсэн хуулиараа тодорхойлдог нь дэлхийн жишиг, манай ч жишиг. Тиймээс, эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашна гэгчээр, бодлогоо Монголын төр л боловсруулах, хэрэгжүүлэх ёстой. Оюутолгойн гэрээний хамгийн муу хувилбар нь Монгол, АММ-ийн эзэмших хувь 51:49, хамгийн сайн хувилбар нь Монгол 100 хувь эзэмшиж, гадаадынхныг хөлсний ажиллах хүчээр ашиглах явдал байх учиртай.
10. Монголын төр хэнтэй гэрээ хийгээд байгаа нь үнэндээ тодорхойгүй юм. AMM (Aйвеноу Майнз Монголия) гэх, уг нь Монголд л бүртгэгдмээр атал, Виржиний аралд бүртгэлтэй хачин компаний жинхэнэ эзэд нь жинхэнэ “Айвеноу майнз” гэдэг, өөр газар бүртгэлтэй компани гэх. Тэрний жинхэнэ эзэн нь өөр тивд бүртгэлтэй “Рио-Тинто” гэх. Энэнийх нь жинхэнэ эзэд нь Хятадын “Чайналко” болох гэж байгаа гэх юм.
Хэнтэй нь гэрээ байгуулаад байгаа юм бэ? Сүүлд хэнтэй хариуцлага тооцох вэ? Бие бие рүүгээ чулуу хөөлгөсөн энэ хэдэн компанийг тойроод л хэлээ унжуулаад гүйх үү? Аль нэг улсын ЗГ-ыг барьж авч байж, гэрээ байгуулахгүй бол болохгүй дэг шүү. “Марубени” манай ЗГ-ыг шүүхэд өгсөн шиг асуудалд хэрэглэх нэг барьц олж авах хэрэгтэй.
11. АММ МУУА гэдэг байгууллагаараа дамжуулж байр сууриа илэрхийлсэн нь (дарга нь хэлэв): “Уул уурхайн салбар ашигтай байхаасаа, ашиггүй байх нь их” гэжээ. Тэгэхлээр Монголд ямар ашиг гаргаж өгч, бид түүнээс нь 34, 50%-ийг нь авах вэ? Явж явж, 10 хувийн хүүтэй, 2 тэрбум долларын өрөнд орох биш үү?
12. Гайтай хоёр янзын гэрээг ард түмний шаардлагаар, үзэмжийн тулд ч атугай додомдох бололтой. Гэхдээ “Хөрөнгө оруулалтын эрхийг хамгаалах гэрээ” гэгч нууц хуйвалдаанаар додомдсоныгоо эвдэж, хуучин хэвэнд нь оруулах сураг дуулдах юм.
* * *
Баяр сайд минь, эгэл ард би “Оюутолгойн ТБГ-ний хэрэг”-ийг иймэрхүү л байдалтай ойлгож байна даа.

5. Ашигт малтмалын замаар Монголыг харьд нэгтгэх гээд байна уу даа?

АММ гэдэг, хэзээ ч татан буулгаад бултчихаж болох, Виржиний арлын тоглоомын компанийг АМК (Айвеноу Майнз Канада) 2000.9.1-нд байгуулжээ. 2003 онд АММ лиценз авч.
Ядуу, өчүүхэн энэ компаний удирдлага “Калифорниос ч их газар нутагт тэр аяар нь тархсан эрдэнийн сан биднийх боллоо!” гэж мэдэгдэхэд л, 80 центийн үнэтэй асан хувьцаа нь дороо 9 доллар болж өсч байж. Яагаад манай дарга нар иймхэн зүйлийг хийж чадаагүй юм бол. Оюуны бэрхшээлтнүүдийн тусгай дунд сургуулиар дарга нарыг маань бэлддэггүй л байлтай.
АММ нь ч манайхантайгаа тарсан таар шуудай гэх юм. Хөрөнгө олж чадахгүй гацаж мунгинаж байсан нь бишгүй. Манайхныг л хуурч дөнгөхдөө гарамгай. Хэдэн гэр барьчихаад л гайхамшигтай бүтээн байгуулалт, шинэ Дубай гэж хошгоруулна. Жирийн модон жорлонг 8000 долларын үнээр барьсан гэж тайлагнасан байж. Нутгийнхнаар тэмээн поло гээчийг тоглуулж, хэдэн халтар цаас шидээд л хүн, малыг зовоож зугаацна. XX зууны эхээр Хятадад харийнхан хүн тэрэг хөлөглөчихөөд, бас тэднээр хөл бөмбөг тоглуулан зовоож, зугаацаж байсан хөгийн дүр зураг байдаг. Тэрнийг л санагдуулна.
Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт гээч томоохон аферийг шударга аудитаар шалгуулж, улайлгаж илчлэх цаг нь болсон. Биднээр хүн тэргэн хөл бөмбөг тоглуулаад л байгаад байна гэвэл эндүүрэл биз ээ.
АМХЭГ, АММ хоёр хуйвалдаад, Оюутолгойг хууль бусаар, нууцаар, 60 жилийн хугацаатайгаар өгч авсан хэрэг гарч л байсан (Одоо энэ гэрээгээр 70 жилийн хугацаатайгаар өгнө гэв үү). Харин УМХГ үйл ажиллагааг нь зогсоож байв (Н.Энхбаяр дарга очоод л, бөөн хэл ам дагуулан сэргээчихсэн гэдэг). Б.Жаргалсайхан сайд хамаг лицензийг нь хураахыг завдсан. Болдоггүй л компани. Бид энэ компаниас харин дээрэмдүүлсэн юмаа авч болдоггүй биш юм.
АММ, АМК, Рио-Тинто бүгд сөнөж байгаа компаниуд. Дарга нар маань л улс түмнээ мөхөөж байгаад ч хамаагүй, тэднийг аврах гээд байна.
Рио-Тинто том компани байсан л гэнэ, өдгөө том дампуурагч л болсон. Тэр тусмаа бидэнд аюултай! 40 гаруй тэрбум долларын өртэй, дарга нь огцорсон, олон мянган ажиллагчаа халсан. Харин монголчуудын арьсыг хуулж байгаад л, уг өрөө төлөх гээд байх юм. “Австрали аа, энэ хулгайч нараа аваач ээ!” гээд л жагсмаар байна. “Улсууд аа, хулгайч нараа аваач ээ! Эсбөгөөс, бид та нартай найрамдах албагүй шүү!” гэж шаардмаар байх юм.
Рио-Тинтог Би-Эйч-Пи гэж компани авахаар (Монголыг л өнөөгийн энэ эзнээс нь авах гэж буй хэрэг) сонирхлоо гэсэн. Гэтэл Би-Эйч-Пи хэмээгч нь үл бүтэх үйл ажиллагаатай компани учир Европын холбоо, БНХАУ хориг тавина гэнэ.
Манай эрх баригчдын эртний найз энэ компани хэзээ ч гэнэ вэ, “Монголын баялгийг хэнд ч хэрэггүй хог новш энэ тэр гэж харааж зүхээд явсан” гээд л антимонголистууд бахархан ярьж, албан ёсны суртал ухуулгадаа ашигладаг. Дандаа үл бүтэх харийнхантай холбогдож явсан хаашаа удирдагч нартай улс вэ, бид чинь.
АММ-д наад захын төлбөр болох 125 сая доллар байхгүй гэсэн. АМК, Рио-Тинтод ч байхгүй. Зүгээр л, сохор зоосны үнээр авчихсан Оюутолгойгоо тэд харь улсад худалдаж магадгүй. Өөрсдийгөө ч зарж худалдах гэж байгаа “түншүүд” шүү дээ.
Манай хамаг баялаг нэг л улсын мэдэлд төлбөр ялбар ч гээд байх юмгүйгээр шилжээд байх боллоо. Юу болоод байна вэ? Ашигт малтмалын афер ч биш, Монголыг харьд нэгтгэх афер явагдаад байна уу даа, ерөнхий сайд минь?!

6. Ашигт малтмалын харь луйварчдын нүүр царай

“Бороо Гоулд” бол харийн олборлогчдын бэлгэдэл болсон дүр юм. Энэ компанид лиценз олж өгсөн, ТБГ-г нь бүтээж өгсөн, Монголын талын нэг ч юм уу, хэдэн хүн ашгийнх нь 10-15 хувийг авдаг гээд л яригддаг. 10-15 хувь Монгол улс үндэстнийг цаазын тавцанд аваачсан бололтой байдаг аа.
Оюутолгойн гэрээ шиг гэрээгээр “Бороо Гоулд” 40-50 тонн алтыг ямар ч татвар, төлбөргүйгээр, харин түмэн хөнгөлөлтийг эдлэн байж, зүгээр л дээрэмдчихсэн. Монголд ч, харьд ч мунхаг улс зөндөөн л байх юм даа. Нөгөө Швейцарийн дээд зэргийн нууцлалтай банкнуудаас, нацистууд еврей нараас дээрэмдэн хадгалуулсан алт эрдэнэсийг гаргуулж, хойчист нь өгсөн шиг, шударга ёс хэзээ нэгтээ ялж, дүүжлүүрийн гогцоо Монгол Улс үндэстний дээрээс зайлуулагдаж, зохих газраа очих л болно шүү дээ. “Наана нь эсвэл бид, эсвэл Монгол үгүй болно доо” гэж санаа амар суудаг юм болов уу.
“Бороо Гоулд” лицензтэй газраасаа хэтрээд байгаа гэсэн. Харийн шууд булаан эзлэлт явагдаж байна бус уу? Амташсан хэрээ 13 дахина гэгчээр, 100 тонн алттай Гацууртын ордыг бас хоослохоор хорхойсож, шүлс нь савираад байгаа юм дуулдсан.
Монголын ард түмэнд асар их ач тус хийсэн мэтээр ашигт малтмалын нацистууд “дэглэмд таатай мангуу” ХМХ-үүдээр “тархи угаалт” хийлгэж байна. Иргэний хөдөлгөөнийхөн амь насаа зориулж байж, хэдхээн ч болтугай төгрөгийг тэднээс гаргуулсан нь 50 тонн алттай зүйрлэх юм биш. “Бороо Гоулд”-ын үйл ажиллагааг аудитаар шалгахгүйгээр нэг ч үгэнд нь итгэж болохгүй.
Саяхан нэг хүн надаас “Хэнд нь итгээд, хэнд нь итгэхгүй байгаа юм бэ?” гэж асуусан. Түүний бодлоор бол, иргэний хөдөлгөөнийхөн айхавтар худалч улсууд гэнэ.
Үнэн худал янз бүрийн мэдээллийг харьцуулж, задлан шинжилж, шигшиж, дүгнэж байж, нөхцөл байдлын шалтгаан болж чадах баримтыг олж авах нь тархины энгийн үйл ажиллагаа бөгөөд би хомо сапиенсийн оюун ухаанд итгэж байдаг юм.
ТБГ байгуулсан тохиолдлуудаас Монгол Улс зөвлөлтийн “Их өр” шиг хэмжээний олон тэрбум доллар алдсан. Нэг тэрбум нь цөөн хэдэн даргын хууль бус орлого болсон бололтой ч, энэ нь ТБГ-ний хэргийн зөвтгөл болж, мэдээж, чадахгүй. ТБГ-ний хэргийн буруутнуудад дотоод, гадаад гэж ялгаварлалгүйгээр хуулийн хариуцлага хүлээлгэх цаг болжээ, эрхэм сайд аа.

7. Явна гэж тунирхдаг харийн луйварчдыг явуулъя

Гадны “хөрөнгө оруулагчид” явна гэж их айлгадаг гэнэ. Юутай завшаантай хэрэг вэ? “Тэг, тэг” гээд л явуулчих хэрэгтэй шүү дээ. Чингэвэл сая Монголын зовлон зүдгүүр, хувьсгал, иргэний дайн гарах магадлал, хурцадмал байдал арилна.
Гадаадын хөрөнгө оруулалт гэдэг бол Монгол улсын туйлын зорилго огт биш. Үл бүтэх этгээдүүд явбал яваг, явахгүй бол явуулах хэрэгтэй. Шударгаар шалгахад бүгд унана, тэгээд л лицензийг нь хурааж аваад, өндөр төлбөр, торгууль оноогоод, хөөгөөд явуулах хэрэгтэй. Өгсөн юмаа авч болохгүй болчихсон хэрэг огт биш шүү дээ.
Гадаадынхнаас айх шалтгаан нэгээхэн ч үгүй. Манайхныг “ашигт малтмалаа дээрэмдүүл” гэж нэг ч ЗГ дарамтлаагүй. Харин ч бусад улсын ЗГ-ууд Монголд өрнөж буй ашигт малтмалын хосгүй хулгай луйвар, геноцид, холокост, неоколониализмд нэр холбогдож, “Башир шиг шоронгийн хадаас болох вий” гэж болгоомжилж байгаа.
Бид ашигт малтмалын салбартаа шударга ёс, эрүүл ухааныг авчирвал, гадаадаас мөн шударга, эрүүл анд нөхөд хамтран ажиллая гээд л тэртэй тэргүй нааш хандана.
Ингэхлээр, ерөнхий сайд минь тэр явъя гээд байгаа улсыг хүчээр Монголд хорьж цагдаж байх шаардлага байна уу даа.

8. Yлгэрт ч байдаггүй, далай их баялгийн маань 8 баримт

1. Монгол Улсад дэлхийн ашигт малтмалын 5 хувь, Ази-Номхон далайн бүс нутгийн ашигт малтмалын 50 хувь нь байна гэж нэг сонинд бичсэн байсан (Сүүлийн тоонд нь эргэлзээд байна). Нийт ашигт малтмалын хэмжээгээр дэлхийд 8-рт, нэг хүнд оногдох ашигт малтмал, зэс, нүүрсээр 1-рт, эхний 10-рт бол бараг бүх төрлийн ашигт малтмалаараа орох улс бол Монгол юм билээ.
Монгол хүн (бүх монгол туургатнаа аваад ирсэн байлаа ч) дэндүү баяжиж, амьдрал нь утга учиргүй болох асуудал л нийгэмд хурцаар тавигдах ёстой юм байлээ л дээ. Дубай шиг хөгжих бол алга хөрвүүлэхийн дайтай ажил, Дубайгаас хэд дахин илүү хөгжөөд, хүн төрөлхтний хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлоод, бараг харь гаригийнхантай дэлхийг төлөөлөн харилцах асуудал хариуцаад сууж байх учиртай нь бид л юм билээ. Ямар ч үлгэрт гардгаас илүү баян шүү дээ, Монгол улс үндэстэн минь.
2. Зэсийн мангас Чилээс бид зэсээрээ давж магадгүй байгаа. Ач тус, үнэ нь хойшид ихээхэн өсөх хандлагатай металл.
Нүүрсний баталгаат нөөцөөр (20 тэрбум тонн) дэлхийд 9-рт орж байна. Цаашдаа ч нөөц үлэмжхэн нэмэгдэнэ. Нүүрсний үнэ цэнэ асар их өндөрсөж байгаа. Нанотехнологи “ухаант материал”, “XXI зууны материал” гэгдэх нүүрсэн дээр суурилах төлөвтэй.
Ирээдүйн энергийн гол найдвар - ураны дэлхийн нөөцийн 10 хувь Монголд байна. Зөвхөн энергийн салбарт бус, олон салбарт ач холбогдол нь өсч байгаа бас нэг “ухаант материал” юм.
Үнэ цэнэ нь, дэлхийн хямралаас цааш үсрэнгүй нэмэгдэх (нөөц нь маш хязгаарлагдмал болж буй) нефть Монголын Дорнод, Дорноговь, Хэнтийн олон газар их хэмжээгээр илэрч байгаа. Зүүнбаянд өөрөө оргилоод нуур үүсгэчихсэн сурагтай. Нефть бол маш үнэтэй материал бөгөөд Менделеев “Нефтийг түлнэ гэдэг, мөнгөөр уурын зуухыг галласантай адил” гэж зүгээр ч нэг хэлээгүй. “Бохир ус” нэрийн дор хилээр гаргуулдаг дарга нараас маань хавьгүй ухаантай материал.
Монгол дэлхийд жонш олборлолоор 3-рт орох бөгөөд, дэлхийн нөөцийн 7 хувь нь манайд буй. Жоншгүйгээр металлурги бол шууд сөнөнө.
Молибден - нэн ховор, үнэт металл, нарийн технологийн нэгэн амин судас. Молибденээр бид 9-рт ордог.
3. Оюутолгой бол бүрэн бус тооцоогоор УБ шиг 30 хот, монголчуудын 300 жилийн өндөр цалин, 60 сая тонн зэс, 1000 тонн алт. Энэ тооцоо 10 дахин өсч болно гэдэг. Тавантолгой бол УБ шиг 120 том хот! Бас л бүрэн бус тооцоогоор шүү дээ. Энэ хоёр ордоор дарга нар маань дэлхийг тэжээж, биднийг өлбөрөөхийг хүсч буй.
4. Маш олон ордыг тас нууцалж байгаа. Өмнөговийн Тавантолгойгоос Ховдын Жаргалантын уулс хүртэл ашигт малтмалын төсөөлшгүй том судал үргэлжилэн оршсоныг харийнханд сэм бэлэглэхээр нууцалж ирсэн агаад, коксжих нүүрс, вольфрам, молибден, цагаан тугалга, никель, кобальт, өөр 23 үнэт эрдсийг агуулсан Аварга Луу нойрсож байгаа юм гэнэ шүү.
Монгол, Хятад улсыг дамнасан Оюутолгойгоос хэд дахин том зэсийн орд илэрлээ л гэсэн, дарга нар таг. “Хируга, Жекс (харийнхны өгсөн нэр) зэрэг том орд илэрснийг нууж байсныг илчиллээ” гээд л найз маань саяхан надад хэлсэн.
Ташрамд, “Малгай тавьбал манайх” гэгчээр, “Хайгуул хийж олсон бол минийх” гэдэг харийнхны бусармаг явдлыг таслан зогсоох хэрэгтэй. Тэд ингэснээрээ хайгуулын хөлс, зохих гонорараа л авах эрхтэй болж буй хэрэг
Дарга нарын маань орд нуух өвчин хүндэрсээр байгаа...
5. Стратегийн гэх цөөн хэдэн ордын 34 хувийг нь эзэмшихэд л, монгол хүн бүр (нялх хүүхдийг ч оролцуулаад) сард 2500 долларын хишгийг сул хүртэж суух тооцоо гарсан юм. Уг тооцоог, сонгуульд ялах гэж олонд мэдэгдэж орхисон АМХЭГ-ын дарга ажлаасаа хусуулж, алт эрдэнэс багатай нэгэн яамны сайд болох шийтгэл хүлээсэн билээ.
Стратегийн гэх тэр цөөн хэдээс (уг нь 50-60 байх ёстой) бусдынх нь хувь заяаг зөнд нь хаясан хууль бол 2006 оных бөгөөд, тэдгээрт гадныхан дураар дургиж, дунд чөмгөөрөө жиргэсээр ирэв.
6. Монголд ашигт малтмалын 1000 гаруй орд, 8000 гаруй илэрц (судлагдаж байгаа) буй юм. Иймэрхүү мэдээлэл ихээхэн дарагдсан, бууруулсан байдалтайгаар бидэнд хүрдэг гэж байгаа...
7. АМХЭГ 4500 лиценз олгосны 1000 нь ашиглалтынх, түүний дотор 400 нь алтных, лицензийн ихэнх нь харийнхны гарт байдаг бөгөөд, тэд Монголын газар нутгийн 43 хувийг (аль баялагтайг) эзэгнэж, биднийг тусгай гуйланчлалын, геноцидийн бүсүүд болох резерваци, бантустануудад хашчихаад байгаа. Үүнийхээ хилийг давбал буудуулна шүү дээ.
8. Мексикт нефтийн том орд олдоход Чингис хаан гэж нэрлэж, тэнд үндэсний баяр болжээ. Монголын төр “Ашигт малтмалын хараал туссанаас л Монгол улс үндэстэн сөнөж мөхөж байгаа, тиймээс энэ лай ланчгаас бушуухан салж авах хэрэгтэй” гэсэн суртал ухуулга явуулдаг.
* * *
Монголын эрдэс баялгийн талаар эгэл ард би нэг иймэрхүү л ойлголттой сууна даа, Баяр дарга аа.
Ч.Мөнхбаяр. XXIX.IV.VI
(Үргэлжлэл бий)

P.S. Ашигт малтмалын талаарх бодот мэдээлэл хаалттай нөхцөлд бичсэн тул,
алдаж эндсэн байх аваас хүлцэл өчмүү.

[arcus]

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал

Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис
(Хоёрдугаар хэсэг)

9. Хууль бус олборлол хэмээх гамшгийг таслан зогсооё!

Эрхэм ерөнхий сайд аа, танд бичиж буй захидлынхаа үргэлжлэлийг толилуулж байна. Төр түмэн нүдтэй тул, “Алаг хорвоо” сонин (№2, 2009.04.13) дээр нийтлэгдсэн эхний хэсэг нь хэдийнээ танд хүрсэн буй заа. Зөв зүйтэй зүйлүүдийг нь таашаан, сайшаан уншиж, алдаа мадгийг нь ариутган шүүсэн гэдэгт итгэнэм.
Урт, нуршуу бичиж буйг өршөөгөөрэй. Товч байх нь авъяасын дүү гэдэг, гэтэл тэр дүү нь надад үгүй бололтой агаад, нөгөөтэйгүүр ашигт малтмалын салбарт буман ноцтой явдал учир буй тул товчлоод товчлоод л иймд хүрэв. Ам нээвэл уушиг нээе гэсэн минь ч хэмжээг үүсгэв.
Миний бие зөвхөн Оюутолгойн тухай ярих гээгүй нь ойлгомжтой. Зөвхөн хоёр толгойн тухай яриад л, бусдыг нь үл ойшоож, үүгээрээ тэдгээрийг булшилж байгаа харамсалтай явдал ажиглагддаг. Хоёр толгойгоор халхавчилж, мянган толгойг цөлмөх ажиллагааг ч дайснууд амжилттай гүйцэлдүүлж буй. Хоёр толгой нь зөвхөн халхавч л болохуйц, тийм л баян орон юм.
Стратегийн гэгдсэн хэдэн ордуудаа харийнханд (харийнхан гэдэгт ерөөсөө болдоггүй дарга нараа ч хамруулъя) завшуулах хууль бус ажиллагаа амжилттай явагдаж байна. Гэтэл стратегийн бус гэгдсэн зуу зуун ордуудын хувь заяаг дарга нар ч, олон нийт ч зөнд нь хаячихаад байна. Хууль ёсоор бол, стратегийн гэх хэдхэн ордыг л хууль бус гэрээний дор харийнханд өгч болдог, бусдыг нь бол ямар ч гэрээ энэ тэр гэлгүйгээр харийнханд өгч болох орчин бүрдсэн юм байна шүү дээ.
Зөв зүйтэй хууль гарах нь хойшлогдоод л байдаг. Энэ хугацаанд, хуульгүйгээр л Монголын баялаг цөлмөгдөж дуусч байна. Тэр талаарх мэдээлэл хаалттай, нууц. Харин баялаг зогсоо чөлөөгүй цөлмөгдөж, гадагш үерлэн урсч, Монгол улс түмэнд ямар ч ач тусгүй, харин хүй төрөлгүйтгэх балагтайгаар үгүй болох нь байна.
Өмнөговьд хоёр толгойгоос дутахгүй 3 том орд 5 дахь жилдээ нууцаар ашиглагдаж, 80-100 тн даацтай машинууд нүүрсийг улайран зөөж буй гэнэм.
Стратегийн гэх ордын 34 хувь нь цаасан дээр ч атугай Монголынх, бусад орд бол 100 хувь гадаадынх гэсэн хуульзүйн орчин иймэрхүү маягтай хэрэгжиж байна. Нэг тэнэг дарга: “Энэ нүүрс Хятад руу л гарч таараа шүү дээ, тэгээд л гарч л байна. Монголын жолооч нарт ажил олгосон их ач тустай юм болж байна. Харин боомтуудыг өргөжүүлж, тоог нь нэмэгдүүлэхгүй бол, ачааллаа дийлэхгүй хэцүү байна” гэж ярив.
Нэгэн сэтгүүлч бэлд нь тоглож өссөн, Болор толгой гэдэг газартаа очтол улаан шороо бужигнасан, гүн хар нүх угтжээ. Болроос бүтсэн тэр толгойг харийнхан дор нь зөөгөөд аваад явж. Үүний учир жанцанг мэдэх хүн нутагт нь нэг ч үгүй гэнэ. Том хар нүх мал амьтан унаж үхдэг булшны газар болж.
“Болор толгой” хэд байна. Харийнхан (үл бүтэх дарга нараа хамруулж буйг дахин хэлье) Монгол улс үндэстэнд хичнээн ийм булшны нүх бэлтгэж байна. Үүнийг хэн ч мэдэхгүй. Орон нутгийнхан ч мэдэхгүй, ойртвол буудуулчих гээд байдаг юм чинь. Нэргүй цэргийн булш гэдэг шиг Монгол улс үндэстнээс нэргүй булш үлдэх юм биш биз? Нууц, хууль бус олборлолтуудад асар их анхаарал тавьж, таслан зогсоож, мэдээллийг нь ил тод болгож, “1000 толгойн” хэрэгтнүүдийг гэсгээн цээрлүүлэх хэрэгтэй байна.
Австрали улс Антарктидийн талыг бид авах учиртай гээд, өчнөөн бичиг баримт бүрдүүлээд, олон улсын тавцанд хөөцөлдөөд явж байна. Улс гэдэг ийм л байдаг юм аж. Бид Австрали шиг хөөцөлдөж, өөрийн баялгаа олж авч чадах ёстой.
Ямар ч хайгуул хийгдээгүй, нөөц батлагдаагүй, зураг төсөл нь үгүй атал, бүх шатыг алгасаад л, ашиглалтын лиценз аваад, шууд уурхай байгуулан цөлмөдөг байна (Ж: Сүхбаатарын Эрдэнэцагааны молибдений орд).
Ашиглалтын бус лицензтэй хэрнээ, мөн шууд олборлоод л, цөлмөөд эхэлдэг аж. Энэ нь дайснуудад ихээхэн ашигтай, учир нь хайгуул хийж байгаа гэсэн нэртэй тул татвар хураамж төлөөд байх юм үгүй. Ямар ч зөвшөөрөл, лиценз гээд байх зүйлгүй хэрнээ ч, сумын дарга маргад бэлэг өгөөд л цөлмөж эхэлдэг аж (Ж: Дорнод аймагт ураны 3, полиметаллын 3 уурхай ямар зөвшөөрлөөр баригдаж буй нь тодорхойгүй. Тэнд урантай ус хаачсан нь мэдэгдэхгүй алга болсон ноцтой хэрэг гарсан агаад, хүн ардын хэрэглээний хөрс, ус руу шингэсэн байх магадлал өндөр гэнэ).
Төсөвт орох татварын орлогын ихэнхийг ганц “Эрдэнэт” бүрдүүлдэг бөгөөд, бусад ордоо Монголын төр түмэн өөрсдөө ашигладаг бол байдал хэд дахин дээрдэх нь мэдээж. Гэтэл, 1000 ордоо цөмийг нь зэрэг ашиглуулах, цөлмүүлэх бодлого явагдаж байгаа ч, харийнхны балгаар ард олонд гай зовлонгоос өөр юуг ч авчрахгүй байна.
Харийнхан Монголд төр гэж байхгүй мэт, угаас Монгол Улс түмэн гэж байхгүй мэт л нутаг дэвсгэр дээр маань дураар дургиж байна.
УИХ-ын нэг гишүүний 900 доллараар зарсан орд Хонконгод 48 сая доллараар борлогдож.
Монголын хөрөнгө оруулалттай компани гэдэг нь худал бөгөөд, харийн “хөрөнгө оруулалттай” байх тохиол олон гэнэ.
Лицензийг худалдаж болохгүй атал, шилжүүлэх нэрийн дор харийнхан цааш дамлах нь түгээмэл. Их төлөв нэг улс аваад байгаа бөгөөд, эхнээсээ тэр улсын даалгавартай ажилласан харийнхан ч зөндөө бололтой. Лиценз нь хайгуул хийх, олборлох эрх атал, харийнхан баялгийг болон газрыг өмчлөх эрх болгон хэрэгжүүлдэг. Харийнхан Монгол улсыг бие биедээ худалдаж дуусгах нь ээ.
Баялгийн үнэ цэнийг бууруулах, үгүйсгэх чиглэлээр олон нийтийг хууран мэхэлж, харийнханд завшуулдаг. Стратегийн ордыг цөөлүүлэх, том ордыг жижиглэн хувааж ач холбогдлыг нь “багасгах”, холимог ордыг хамгийн хямд эрдсээр нь тооцон үнэлж, бусад эрдсийг нь үл бүртгэх, бүх ордыг нэгээхэн хэсгээр нь л “тооцоолох” гээд л арга мэх хэрэглэж ирэв. Баррель нефть 200 доллар болох төлөвтэй байхад 20 доллараас давахааргүйгээр үнэлгээжүүлж, Хятадын компанитай гэрээ хийсэн, нефть биш, бохир ус гээд гаргадаг ч гэж бичигдсэн.
Харийнхан ингэж дураар дургиж байхад, монголчууд ашигт малтмалаа олборлож ч болохгүй, үр шимийг нь хүртэж ч болохгүй байж ирсэн нь, уугуул ард түмнээ 2-р сортын хэмээн ялгаварлах, устгах апартеид бодлогын нэг хэсэг гэж бодогдож байна. Энэ апартеид бодлого ӨАБНУ-ынх шиг л цуцлагдах ёстой.
Ордуудаа заримыг нь стратегийн гээд зальхай гэрээгээр, заримыг нь стратегийн бус гэж шоовдорлон шууд харийнханд өгч байдгаа больё. Стратегийн гэсэнд нь харьд өгч устгах л стратеги харагдаад байдаг (Монгол улсад стратегийн чухал ач холбогдолтой юм бол яагаад харийнханд л хамаг эрх очихоор шийдэгдэж байна вэ, эсрэг л баймаар). Бусад нь бүр харагдах үзэгдэх юмгүйгээр сөнөж байна.
Тийм стратеги, тийм стратегигүй байдлын аль нь ч бидэнд хэрэггүй. Стратегийн гэх статус, харийнханд давуу эрх олгох бодлогоос татгалзъя. Бүх ордоо чухал гэж үзье. Монголчуудыгаа эрхэмлэн дээдэлье. Үүнийг хуулиндаа тусгаж, үлгэрт л гардаг баялгаа үлгэрт л гардаг аймшгаар цөлмүүлж байгааг таслан зогсооцгооё, С.Баяр дарга аа.

10. Ашигт малтмалд "аравтын татвар"-аа тогтоосон авлигачдыг цээрлүүлье!

Ямар ч улс манайхыг ашигт малтмалаа луйвардуул гээгүй. Гэтэл дарга нар маань Монголын баялгийг харийнханд луйвардуулах л гээд, гол зорилгоо болгоод, үхэн хатан тэмцээд байхын учир юу вэ? Харийнханд тэд ямар өртэй болчихсон юм бэ?
Тэр өр бол “10-15 хувь”-ийн өр юм гэж энэ нийгэмд ярилцаж байна. Монголын баялгийн 10-15 хувийг хууль бусаар халааслахын тулд, харийнханд төлөөсөө төлөх хэрэгтэй болж.
Төр бол луйврын машин болчихсон гэж, болгочихсон дэглэмийнхэн нь ч өөрсдөө хүлээн зөвшөөрдөг. Нэгэн дэглэмчин, төр бол луйврын машин, тиймээс төрд гарсан, төрийн үйлчилгээг авах гэсэн болгон луйвар л хийдэг, луйвартай л холбогддог гэж бичжээ. Бөмбөгдөгч онгоцоор бөмбөгдөхөөс л биш, ашигт малтмал олборлож болохгүйтэй л адил юм даа.
Чингээд ашигт малтмалыг Дубай бүтээхэд хэрэглэсэнгүй, бөмбөгдсөн байна. Монгол төр түмнээр эзэмшүүлье гэвэл, албан үүрэг нь учраас, дарга нар цалингаа л авна, харин бөөн ажил ундарна. Харийнханд бэлэглэчихвэл (тэгэхдээ хахуулиа авна, лицензээ худалдана), юу ч хийхгүй байхад Монголын баялгийн 10-15 хувь халаас руу нь зогсоо зайгүй урсана. Сайн зууч тийм хувь авдаг (хувьцаа эзэмшдэг) юм гэнэ.
Монголчуудад ийм шунахай болзлоо тавибал аягүй бол хэрэг нь илэрнэ, тэгээд ч манайхан глобал олборлол, үйлдвэрлэл зохион байгуулахгүй тул унац нь бага. Ингээд л харийнхантай...
Дарга нартай маань далд тохиролцсоны дагуу тэд “ашиггүй ажилласан” гэж тайлагнана, дарга нар “итгэнэ”, 10-15 хувиа авсаар байна. Ийм л юм байдаг гэнэ шүү дээ. Эх орончид тэмцэл өрнүүлсэн чинь, тэрийг нь: харийн компаний 34 хувийг эзэмшсэнийхээ төлбөрийг төлж дийлэлгүй, төр 2 тэрбум долларын өрөнд унах маягийн юм болгож хувиргасан л зальхайчууд даа.
Зарим харийн компани “ёсоор нь танай хөлслөгдөгч, үйлчлэгч түнш болъё” гэхэд “үгүй, үгүй, заавал 100 хувь ав, тэгээд надад..., эс бөгөөс зайл, тонил” гэсэн санааг ойлгуулдаг байж.
Харийн алтны компани жилд 100 сая долларын ашиг олж байсны 5 хувийг нь нэг эрхэм гишүүн, 5 хувийг нь эрхэм гишүүн асан нар хүртдэг гэлцэх юм. Гэтэл, эх орончид хилэгнэн тэмцэхээс өмнө, Монгол улс түмэн 1 хувийг ч тэндээс олж авч чаддаггүй л байлаа. Ард түмнээс эмээсэндээ жаал жуул юм төлж эхэлсэн ч, төдөлгүй орд шавхагдчихсан (10 жил ашиглана гэсэн ч, татваргүй 5 жилд амжуулсан нь тэр).
Нэгэн дэглэмчин “Би хариуцлага хүлээнэ, хүлээлгээд аль” гээд л байнга тунхагладаг. “Намайг оролдвол бүгд л хамтдаа унана, тиймээс би яасан ч болно, намайг яаж ч чадахгүй” гэж эрдсэндээ үхэхээс наахнуур л цамнах юм. Тун чиг инээдтэй, гэнэн байна. Хамаг ашигт малтмалын хэргийг чанга дуутай нэгэндээ тохчихож болно шүү дээ. Ийм дэглэмийг тэр өөрөө бүтээлцсэн, бүтээлцсээр байгаа.
Яагаад дарга нар маань ордыг өөрсдөө эзэмшиж болоогүй юм бэ, ашиг нь бүр л их байх шүү дээ. Хуулиас ичсэн хэрэг үү? Огт үгүй юм. Колонийн харь эздэд үйлчлэх, колоничлогдогч ард түмнээ цөлмөн дээрэмдэх сэтгэлгээтэй, угшилтай, залхуу, бэлэнчлэгч, арчаагүй учраас тэр. Колонийн л ажлаа хийнэ шүү дээ. Харь түншүүд нь өөсрдийг нь ч залилж мэхэлж байдагт (баялгийн хэмжээ, ашгийг бууруулж мэдээлэх, төөрөгдүүлэх гэх мэтээр) тэд гомдохгүй. Колонийн эздэд хэдэн үеэрээ гомдохгүй яваад сурчихсан ажгуу.
Гэвч энэ бүхэн нь гэмт хэрэг. Тэдэнд (дотоод, гадаадын хэнд нь ч) шударга шүүхтэй хамтран ажиллах ганц л зөв зам буй. Хамтран ажиллана гэдэг нь авлигадах, хуйвалдах гэсэн үг биш, өөрийн болон хамсаатнуудынхаа үйлдсэн хэргийг илчилж, ялаа хөнгөрүүлэх гэсэн үг юм.
Мөн, ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийн хамтран ажиллахыг хүлээлгүй, хуулийг сахиулах шийдэмгий арга хэмжээ авах цаг болжээ, ерөнхий сайд аа.

11. "Ашигт малтмалын эсрэг" тэмцдэг террор байгууллагуудыг сөнөөн даръя!

Ашигт малтмалын эсрэг тэмцэл гэж хачирхалтай үзэгдэл нийгэмд маань олон жил бугшив. Тэр тэмцлийг ашигт малтмалд дургүй, аллергитай (жинхэнэ утгаар нь хэрэглэв, жаргоноор биш) бус, харин дур нь хэтэрснээс болж, 10:90-ийн харьцаатайгаар харийнхантай нийлж завшиж байгаа дайснууд зохион байгуулдаг.
“Муу нохойн гэдсэнд шар тос тогтохгүй”, “Уул уурхайн национализм боллоо”, “Баялгийн хараал тусах нь ээ”, “Хоёр толгойгоос салгаад өгөөч” гээд л тэд бичдэг. Нэг хөлсний бичээч иймэрхүү кампанийг удирдан зохион байгуулсны төлөө харийн ганцхан компаниас сард 11 сая төгрөгийн цалин аваад байгаа гэсэн. Бас нэг компаний ашгаас хөөрхөн хувь хүртчихдэг гэв үү. Энэ мэт орлогоо, тэр мэт зүйлсийг бичсэн номныхоо орлого мэт харагдуулж, тархи угаачихсан чинь, “соён гэгээрүүлэгч” гээд мунхрагсад гарчихсан ч юм шиг.
Эх орончдоос болж, өдөр бүр сая доллар алдагдаад байна л гэдэг. Ор үндэсгүй худал бөгөөд, неоколоничлолын ажил явдгаараа л явж ирлээ. 68 хувийн татвар уул уурхайг сөхрүүлчихсэн, ашиггүй болгочихсон л гэдэг, тэр чинь угтаа 6, 18 хувийн татвар биз дээ. Яаж энэ өчүүхэн зүйл тэднийг сөгтгөх вэ?
Ард түмнийг ашигт малтмалыг үзэн яддаг болгох солиотой төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж буй тэд уул уурхайн мэдээллийг маш нууц, хаалттай байлгадаг. Худал хуурмаг зүйлс, худал хууль, гэрээний эх зэргийг бол мэдээлэл гэхгүй нь ойлгомжтой. Ашигт малтмалыг жигшүүлэх кампанийхаас өөр байр суурийг огт нийтэлж нэвтрүүлж болохгүй гэж ХМХ-үүдэд тушаадаг ч гэх шиг. “Айвеноу Майнз” сэтгүүлчдийн уул уурхайн сургалт зохион байгуулдаг ч гэх шиг.
Ийм кампани ард түмэнд хэрэггүй. Мэдээлэл хаалттай нөхцөлд, цаагуураа юу ч найруулж, яаж ч алдагдалтай ажиллуулж, харин алдагдал гээчийг нь ард түмэн төлж, модоо барьж болно. Эх орны үнэт баялгийн талаар үнэн зөв, нээлттэй, ил мэдээлэл, тодорхой судалгаа ард түмэнд хэрэгтэй!
М. гэдэг дарга “Нэг улс ганцаараа хожоод, суга хөгжинө гэж байхгүй. Бусдаас илүү ухаантай болж, ганцаараа хожиж, бусдыг хохироох юм бол бид өөрсдөө л юмгүй хоцорно” гэж заналхийлжээ. Өөртөө л энэ үгээ хэлэх хэрэгтэй. Монгол улс өөрийнхөө өмчийг өөрөө ашиглах нь дэлхийг огт хохироохгүй, харин неоколоничлол, геноцид бол дэлхийн эсрэг гэмт хэрэг юм.
“Ө” гэдэг сонинд “...Ашигт малтмалын баялаг ихтэй улсын иргэдийн амьдрал баян чинээлэг байхаар боловч амьдрал дээр эсрэгээр байдаг. Баялаг ихтэй оронд ядуурал их хэмжээгээр байдаг” гэж бичжээ. Баян чинээлэг улсууд ашигт малтмал дээр суурилж хөгжсөн нь дунд сургуулийн сурах бичиг дээр тодорхой л байдаг сан.
Тэр л сонинд (ер нь ашигт малтмалын эсрэг хамгийн их дайрдаг сонин шүү дээ): “Бороо Гоулд”-ын ачаар уул уурхайн эрүүл орчин бүрдэж, макро эдийн засгийн том орон зай буй болсон. Монголчууд үлгэн салган 1 тн алт л олборлодог байсан” гэжээ. Үүнийг бичсэн хүн эрүүл үү, нийтэлсэн сонин нь ямар улсынх вэ?
Иймэрхүү этгээдүүд, байгууллагуудыг нүдэлж авах хэрэгтэй. “Линчийн шүүх”-ээр оруул гэж байгаа юм биш, улс түмэн хожим нь эх орноосоо урвасан хэргээр, хуулийн дагуу шийтгэхэд хэрэг болно. Неоколоничлол, геноцидийн гэмт хэрэгт зүтгэж, эх орноосоо урвачихаад зүгээр өнгөрнө гэж байж болохгүй. Хамгийн хөнгөн ял нь л Монгол Улсаас хөөх, ашигт малтмалын хувь хүртэх эрхээс хасах гэхчилэн байхаар хуулийн зохицуулалт хийх хэрэгтэй юм. Ер нь ашигт малтмалын гэмт хэрэг үйлдэгчдийн талаар тусгай хууль гаргаж ч болохоор болсон. Эх орончдын бүртгэлд дайснууд бүгд орох ёстой.
Ашигт малтмалын эсрэг тэмцдэг тоглоомын тусгай байгууллагууд байна. “Гацууртад “Бороо Гоулд” алт илрүүлсэн, түүнийг өөр компани олборлоно гэвэл хууль гэж байгаад хэрэггүй. “Бороо Гоулд”-ын алдаа гэж байхгүй, монголчуудын алдаа л гэж байж болно. Бид 8 жил тагнуул, урвагчдаараа дуудууллаа. “Бороо Гоулд”, “Айвеноу Майнз” манай гишүүн. Бид тэдний эрх ашгийг төрийн бодлогод тусгуулах үүрэгтэй. Бид тэднээс санхүүждэг. Бид тэдний лоббиг хийдэг болохоос, гудамжинд жагсдаггүй” гэж нэг дарга нь бас нэг “Ө” гэдэг сонинд өчжээ. Иймэрхүү хүн манай төрийн хувьд их л зөв зүйтэй иргэн нь байдаг болчихсон байх даа. Үймээн, самуун дэгдээсэн гэж шийтгүүлэхгүй байхыг бодоход.
Нэг дарга нь “Тийм сүрхий ухаантай юм бол тэр үед нь хэлэхгүй яасийм” гэж эх орончдод омогджээ. Төртэйгээ нийлээд тас нууцалсан юмыг Жеймс Бонд биш бол яаж мэдэх билээ. Харин мэдэнгүүтээ тэмцэж эхэлсэн шүү дээ. Тэрхүү дарга, гуйлгачин байж 34%-ийг чамлалаа, элдэв хувь шаардах нь ЗГ бизнесийн хэрэгт хэт оролцож, хууль зөрчиж буй хэрэг гэхчлэн төр түмнээ дайрч давшилжээ. Тоглоомын ийм байгууллагууд үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлсэн том террор бүлэглэл болох магадлалтай байна “Жагсахыг” нь хүлээлгүй, урвагчдын байгууллагуудын үйл ажиллагааг хориглох хэрэгтэй байна.
Ашигт малтмалын эсрэг тэмцлийг таслан зогсооцгооё, сайд аа.

12. Монголчууд улс орноо тэргүүн зэргийн хөгжил дэвшилд хүргэж чадна

Монголчууд өөрсдөө баялгаа ашиглах зарчим гэж хуулинд ч, төрд ч алга. Уг нь Монголын хууль, төр шүү дээ. Уул уурхайн яамаа ч устгачихсан.
Гэвч тэр баялаг биднийх юм аа. Ашиглаж чадахгүй байлаа ч, бидний л юм, тэдний юм биш. Айл гэрт байнга ашиглаад, хэрэглээд байдаггүй зүйл зөндөө л байдаг. Гэхдээ л тэдний өмч, төрөөс харийнханд лиценздээд өгчихөж болохгүй, түүнтэй л адил.
Оюутолгойг хүрэл зэвсгийн үед өвөг дээдэс маань нээсэн байна, ашиглаж ч байж. Геологийн шинжлэх ухааны ёсоор ч монгол хүн нээсэн, Фридланд энэ ордын тухай мэдээллийг монгол хүнээс авсан юм билээ шүү дээ. Харийнхан нээсэн байлаа ч, бидний л юм. Бид өөр улс гүрэнд, “нээлээ барилаа” гээд баялгийг нь цөлмөчихдөггүй л биз дээ, тэрэнтэй л адил.
Тусгаар тогтносон улс юм бол, монголчууд баялгаа ашиглахыг дээдэлсэн бодлого, үйл ажиллагаа гэж байх ёстой. Тийм юм байж болохгүй болчихсон бол, тусгаар тогтнолыг худалдсан гэмт хэргийг мөрдөж эхлэх хэрэгтэй.
Төрийн оролцоо л гэх юм, монголчуудын оролцооны тухай яагаад огт ярьдаггүй юм бэ?
Манайд гадны хөрөнгө оруулагч биш, манай баялгийг барьцаалж олсон мөнгөөрөө санхүүжин манайхыг цөлмөх гэсэн дээрэмчид олноор орж ирж. “Айвеноу Майнз” Оюутолгойг эзэмших гэж нэг ч төгрөг зараагүй юм биш үү. Бид л тэдэнд хөрөнгө оруулж ирэв.
ЗГ маань баялгаа бүртгэж авч баталгаажуулаад л, баталгааныхаа дагуу мөнгө босгож бүрэн болох байсан төдийгүй, дэндүү амархан бүтэх ажил байж. Тэгсэн бол баялаг дарга нарт биш, ард түмэнд очих учраас л түүнийг хийсэнгүй.
Гэхдээ хийх ёсгүй юм биш ээ. Хийх үүрэгтэй! Эл үүргээ биелүүлэхгүй гэвэл, огцорч л таарна. Өөрсдөө л тэд огцоръё гэсэн хүсэлтээ тавьж буй хэрэг шүү дээ.
Оюутолгойн өчүүхэн хэсгээр, монголын хувьцаа эзэмшигчдийн мөнгөөр л босоод ирэх хөрөнгө юм билээ. Дурын банк ч дуртайяа зээл олгоно. Ашигт малтмал эзэмших шиг ашигтай, эрсдэлгүй бизнес гэж үгүй юм чинь.
Тэндхийн баялгийг эцсийн бүтээгдэхүүн болтол (зэс утас, цутгамал г.м.) эзэмшихэд 1,5 тэрбум доллар л шаардлагатай гэсэн. ЗГ-т боломжтой л асуудал байгаа биз.
Газар дорх баялгаа үнэлээд байгаа чигээр нь зарж ч болдог гэнэ. Зарим ордоо тэгж зараад мөнгөжиж ч болно. Ард түмнээ гэсэн сэтгэлтэй бол, Монгол улсыг хөгжүүлэх амархан байна. Мөнгө л байвал мөн ч их юм бүтээнэ. Тэр нь байгаа л гэсэн үг.
Бид ашиглаж чадахгүй биш, чадна гэдэгт л хамаг учир байна. Уул уурхайн бүх шатны үндэсний мэргэжилтэн бэлтгэгдсэн, бэлтгэгдсээр байна, мэргэжилтэй ажилчдын хувьд ч гэсэн. Хэрэв дутвал гадаадын мэргэжилтэн, ажилчин, компанийг энэ “Айвеноу Майнз” шиг л хөлслөн ажиллуулах бөгөөд, ялгаатай нь монгол хэлтэн, туургатнаасаа авч ажиллуулж, уугуулшуулал, элэгшүүллийн үйлсэд нэмэр болгох хэрэгтэй.
Манай иргэдийн сурсан мэдсэн нь хаагдаж боогдоод, апартеидэд өртөөд байдаг болохоос биш, чамгүй юм шүү. Хэл ам тарьдаг бодисуудгүйгээр алт угаах төхөөрөмж зохион бүтээж, үйлдвэрлэсэн байна, дэмжигдсэн юм алга. Уул уурхайн тоног төхөөрөмжүүдийг хийе, үйлдвэрлэе гэсэн санал зөндөө байдаг байна. АЦС байгуулж, ажиллуулах боловсон хүчин ч бий. Ашигт малтмалаа монголчууд ашиглаж, эцсийн дээд эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бүрэн чадвартай. Троллейбус экспортлоод, машин, онгоц хийгээд л байгаа шүү дээ. Төр засаг л саад болоод байна, харин бүр улс түмнээ устгах гэж улайран зүтгээд байна.
“Гадаадын хөрөнгө оруулагч” гэсэн халхавчийн дор харийн түрэмгийлэгчийг залж ирэх заалтуудыг хуулиасаа хасч, Монгол улс түмний дархан эрх, давуу эрхийг л эрхэмлэн тусгая. Тэдний ашиг гэж мэдүүлсэн зүйлээс 6, 18 хувийн татвар авсан чинь л ЗГ мөнгөө хааш нь хийхээ мэдэхээ байтлаа баяжсан юм гэнэ лээ (мэдэхгүй байдаг нь тусгүй л юм) Тэгвэл, өөрсдөө эзэмшээд 1900 хувийн ашгаа олж авахаар цэнгэлийн манлайд хүрцгээх үү. Мэдээж хэрэг.
Үндэсний олборлолоос ашиг дороо л гарч ирнэ. Заэавал түмэн жилийн дараа ирдэг биш (харийнхан л тэгж тархи угаагаад байгаа). Манай “мянган толгой”-д олборлол явагдаад, ашиг гараад л байгаа шүү дээ. Оюутолгойн, ил уурхайтай болох хэсгийн захаас нь жаахан ухахад л зэс гараад л ирнэ.
“Нинжа нар бүгдээрээ хууль бус. Тэднийг нөхөн сэргээлт дээр ажиллуулах хэрэгтэй” гэж нэг дарга, таны ивгээл дор явагдсан бичил уурхайн хурал дээр ярьж байсан. Нинжа гэдэг чинь үндэсний олборлогч. Үндэсний үйлдвэрлэгчээрээ болохоор харийнхны хог цэвэрлүүлэх үү?
Ингэж монгол хүнээ ялгаварлаж, доромжилж, Монголын эсрэг нацист, фашист үзэл гаргаад байж болохгүй юм. Нинжа буюу, алуурчин гэж нэрлэхийг ч болимоор. Мөнгөн ус, цианидыг хорино л гэнэ, зөв хэрэглэх технологийг нь нэвтрүүлэх хэрэгтэй болохоос бус, үндэсний үйлдвэрлэлээ бүх талаар хааж боогоод байж болохгүй шүү дээ.
Тэднийг клондайкчууд, клондайкч гэж нэрлэвэл зохилтой. Клондайк маягаар олборлож байгаа тул. Тэгээд тал бүрээр дэмжиж ажиллах хэрэгтэй. Хөрс хуулаад өгвөл клондайкчдад маш том тус болно.
Хичнээн хааж хорьж, хоморголон барьж, шийтгэж, хавчиж хяхаж, харлуулан гүтгэж байсан ч, клондайкчид үйл ажиллагаа өргөжүүлж, уурхайнуудыг байгуулж, хөл нь дөрөөнд, гар нь ганзаганд хүрч байна. Дархан-Харморьтын, Гүнбилэгтийн гээд клондайкчдын байгуулсан уурхайг дарга нар ч хүлээн зөвшөөрч, жижиг, загвар гээд л өөрсдийн хийсэн ажил мэтээр л танилцуулаад яваад байгаа шүү дээ. Тэр клондайкчид ашиглах техникээ ч өөрсдөө хийсэн байгаа юм.
Дэлхийд цаашдаа ашигт малтмалын үнэ тууштай өсч, тэнгэрт хадах нь ойлгомжтой. Тиймээс бид бүх ордоо одоогийнх шигээ зэрэг зэрэг устгах гэж яарах хэрэг огт байхгүй. Бидэнд шаардлагатай хэмжээнд, түвшинд л эзэмших хэрэгтэй. Тэр түвшин бол эцсийн бүтээгдэхүүн.
Энэтхэгийн “траншейний” ядуучууд жижигхэн мануфактур байгуулчихсан Нью-Йоркийнхны захиалгаар траншейний таг цутгаад байж байх юм. Бид тэднээс дор байх уу. Эх орончдын шахалтаар, дарга нар “эцсийн бүтээгдэхүүн гаргана аа” л гэдэг боллоо. Энэ үгнээс цааш ахиж хэрэгжсэн зүйл нэг ширхэг ч алга. Эцсийн бүтээгдэхүүн нь Монгол улс түмний сөнөл мөхөл л байх юм шиг байна.
Катар улс өөрөө нефтийн ихээрхэн нөөцтэй байж, Венесуэлээс нефть авч, шатахуун, хуванцар гээд л өчнөөн юм үйлдвэрлэж байна. Эцсийн бүтээгдэхүүн гэж энийг хэлнэ. Ус сувгийн хоолойд молибденийг ганц дусаачихад л бараг мөнхийн хоолой болох бөгөөд, ач тус ихтэй тул үнэ нь ч өндөр. Эцсийн бүтээгдэхүүн гэж энэ. Оюутолгойд олборлоод, хайлуулаад, цутгаад, тогоо шанага, сүх, зэв гээд хамаг юмаа хийчихдэг байсан хүрэл зэвсгийн үеийн өвөг дээдсээсээ дор байна гэвэл мөн гутамшигтайяа. Клондайкчдын биш, хүрэлсүхчдийн хөдөлгөөн гэсэн ч болох мэт (намын ЕНБД-ыг хэлээгүй нь ойлгомжтой).
Баялгийн ерөөл гэж буй. Дубайд 7 хоног бүр нэг гайхамшиг босч, олныг гайхшируулдаг. Тэнд Лас Вегас ч байна, Венец ч байна, Пиза ч байна, Лос Анжелес ч байна. Нар, салхи, газрын гүнээс өөрөө үйлдвэрлэх энергиэрээ өөрийн хэрэгцээг бүрэн хангах 2494 м өндөр тансаг цамхаг барьж, зөгнөлт зохиолыг биелэл болгох нь. Хөгжлөөрөө Дубай тасарлаа.
Газрын диваажин Дубай руу дэлхийн хүн ард татагдаж байна, тэмүүлж байна. Ашигт малтмалаа эцсийн бүтээгдэхүүн болтол нь өөрөө бүрэн дүүрэн ашиглаж, үүн дээрээ суурилан, ашигт малтмал дууссан хойно ашигт малтмалгүй амьдрах амьдралдаа улайран бэлтгэж, өндөр хөгжлийг тэнд цогцлоов. 2003 онд жуулчлалаас олдог ашиг нь нефтийнхээс давсан. Эдийн засгийн өөр олон өндөр хөгжилтэй салбарыг бүтээн байгуулж байна. Уран зөгнөлийг бодит амьдрал дээр тэргүүлэн хэрэгжүүлэх дэлхийн хамгийн анхны “ухаантай хот” Дубайд нь гарагийн том краны 17 хувь нь ажиллаж байна. Баялгийн ерөөл гэж энэ.
Бид ингэж л хөгжих ёстой, бүтээлчээр амьдрах ёстой, чадна ч. Эрх баригчид л саад болсоор ирлээ. Баялгийн хараал гэж байдаг бол монголын ард түмний дайснуудад туснаа.
Харин бид чадна. Эрхэм ерөнхий сайд та ард түмэнтэйгээ нэгдэх биз ээ.

13. Бөөс түүхийг болиулъя

Та нэгэнтээ “бөөс түүх шиг юм ярилаа” хэмээх УИХ-ын чуулган дээр уурсаж байсан. Ард түмнээ бөөс гэлээ, буудуулсан хохирогчдыг бөөс гэлээ, үүнийхээ төлөө огцрох ёстой гээд л үг яриа гарч байсан даа.
Өөр зүйлүүд дээр та тийнхүү уурласан бол ардын баатар болох байв. Ашигт малтмалыг харийнханд бэлэглэснээр ийм тийм ач тус ирлээ гэж зогсоо чөлөөгүй сурталчилж байгаад та тийнхүү уурлаж болох байсан.
• Харийн олборлогчдоос төр маань төдөн тонн алт худалдаж авлаа гээд л баясаад байх бололтой. Өөрийнхөө баялгийг өөрсдөө худалдаж авч байгаа явдалд баясах юу байна?
• “Манай улс тэргүүлэх ач холбогдолтой салбарт оруулсан хөрөнгийн 10 хувьтай тэнцэх татварын хөнгөлөлт үзүүлдэг. Оюутолгойд тэгээгүй учир тэрбум доллар орж ирнээ” гээд л нэг дарга хөөрцөглөв. Харийн компанид өчнөөн хөрөнгө оруулчихаад, тэрнийхээ 10 хувьтай тэнцэх татварыг бас авахгүй гэж тэнэглэчихээд, түүнийгээ хуулиа зөрчин байж (ер нь хууль бус гэрээ шүү дээ) больмор аядсаны (тэгээ ч үү) ач тус нь бөөс түүх адил явдал мөн үү? Мөөн.
• 125 сая доллар гэдэг бол бас тийм өчүүхэн ач тус.
• “Бид эхлээд 34 хувь гэж байгаад, дараа нь гадаадынхныг ингэж тэгж хуурч мэхлээд төд болгочихно” гэдэг. Манийгаа л мэхэлж байгаа царай нь юм байх даа.
• “Ашигт малтмалын салбарыг цэгцлэхийн тулд лиценз олгох дээр хүнд суртал гарганаа” гэж нэг дарга ярив. 1-рт, одоо лиценз олгох юм үлдээгүй, 2-рт, харийнхны ард дараалалд зогсч байсан монголчуудын ээлж ирэхээр ингэв үү, 3-рт, хүнд суртал гаргах гээд байвал халагдах хэрэгтэй шүү дээ.
• “Шууд бусаар төдөн ажлын байр бий болгоно” гээд л тоо жагсаах болж. Харийн булаан эзлэгчдийн тухай миний бичээд сууж байгаа минь тэд надад шууд бусаар ажлын байр гаргаж өгч байгаа хэрэг болох нь л дээ. Булшчидад тэд шууд бусаар хичнээн ажлын байр гаргаж өгсөн бол.
Нэг сумын иргэдийн 10 хувьд нь шууд ажлын байр гаргаж өгсөн гэнэ. Өөрийн улсынхаас 40-60 дахин бага цалин өгч шулж мөлжөөд, тэгээд бас улс түмнийх нь эсрэг турхирдаг шүү дээ. Үүнээс ач тус хайх нь бас л бөөс түүх хэрэг.
• “Харийнхан уурхайгаан бариадахвал нэгэн аймгийн ДНБ 12 дахин өснө” гэж хошгоруулах гэв. Тэр чинь харийнхний дээрэмдэж зөөх зүйлийн л тоо хэмжээ.
• Орон нутгийг ингэж тэгж хөгжүүлсэн гээд л үнэн худал нь мэдэгдэхгүй, үнэн байлаа ч инээдтэй зүйл ярих юм. Бөөсийг заан болгоно гэгч тэр буй заа.
• Оюутолгойн тэр том гэрээнд, гуйлгачин гуйж оруулсан аятай, 30 оюутанд тэтгэлэг олгоно ч гэх шиг олон ичмээр зүйлс байна. Монголын улс төрийн шинэ нэр томъёо, үг яриагаар бол энэ мэтийг л бөөс гэх буй заа.
Дарга нар сөнөж мөхөхийн ач тусыг олох гэж, бөөс түүх шиг юм ярьж байна (Бөөс бүхний балаг нь харин уул шиг байх юм).
Эрүүл ухаантнууд бол, Дубай босгох шиг юм ярих ёстой. Тийм биз дээ, ерөнхий сайд аа?

(Үргэлжлэл бий)
Ч.Мөнхбаяр. ММIX.IV.XIV

[arcus]

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал

Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис
(Гуравдугаар хэсэг)

14. Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай

I. Монгол хүн Монгол улсад амьдрах ямар ч аргагүй болсон

С.Баяр сайд аа, тантай ярилцаагүй удав. Амьдралын бэрхшээл, хэвлэн нийтлэх боломжоос шалтгаалаад, эхэлсэн яриагаа удтал завсарлачихжээ.
Ашигт малтмал Монголын ард түмний өмч учраас, өөрийнх нь юмны тоос төдийг өөрт нь түгээхдээ “Эх орны хишиг”, “Эрдэний хувь” гэхчлэн сүр бадруулж, хаад хоёд, хагарсан баячууд халааснаасаа гаргаад гудамжны гуйлгачинд өгч байгаа юм аятай авирлаж, улс төрийн шоу хийхийг олон хүн таашаадаггүй. Хуваарилаарай, түгээгээрэй, зохицуулаарай л гэж ард түмэн дарга нарыг местэн дээр нь байлгаж байгаа. Тиймээс үүргээ даруухан, дүрэм журмынхаа дагуу биелүүлмээр. Энэ янзаар бол, жорлонгийн ус татахад иймээ тиймээ хишиг буян гэсэн бичиг урсч ирээд байдаг болох нь.
Тэр айхавтар хувь хишиг хэдэн жилийн дараа үзэгдэх нь ч тодорхойгүй. УИХ-ын сонгуулийн өмнө гялайлгаж гэмээнэ, сард 10 доллар л авсан хэрэг болох юм байна билээ шүү дээ. Ердөө л 10 доллар. Хамаг бүхнийг 10 доллараар шийдээд, авлигадаад, халхавчлаад, аргалаад, залилаад, худалдаж аваад, сөнөөчих гээд байдаг болж.
Сард яаж 10 доллараар амьдрах вэ? Монгол хүний үнэ цэнэ 10 доллар уу? Тийм л болчих гээд, болгочих гээд байна.
Өөрсдийнх нь юмны үйрмэгийг нь л өгөхдөө нүд улаан, мөнгө цагаан болгох чиглэлээр, худалдагддаг, авлигадуулдаг болгох чиглэлээр тренинг, дрессур хийгээд байна. Ашигт малтмалын үр шим бид бүхнийг амьтан болгоход хэрэглэгдэх ёсгүй.
Улс үндэстний сайн сайхныг амлахын оронд, 10 мянгыг амлаад л, улс үндэстэн гэдэг ойлголтыг үгүй хийх ажил л явуулж байна. Харь гүрэн арван нэг хоёрыг амлавал, бас дагаад л, цөлд согтуу дуулалдаад, тайгад согтуу зодолдоод дуусахаар л бэлтгэл сургууль хийлгээд байна шүү дээ.
Дарга нар, 1-рт, ашигт малтмалын орлогоор л улсаа хөгжүүлэх боломжтой, гэтэл энэ тухай ярьдаггүй, 2-рт, ашигт малтмалаа харийнхнаас чөлөөлж байж л уг орлогыг олох боломжтой, үүнийг ч мөн ярьдаггүй, тийм ч болохоор улсаа хөгжүүлэхгүй гэдэг нь ойлгомжтой, улсаа хөгжүүлэхгүй байж “хувь хишиг” түгээх нь сүйрүүлж сөнөөх л нэг арга болно.
Эсвэл ерөөсөө тоос тортгийг биш, өгөх ёстойг нь өгөөд байх хэрэгтэй байна. Тэгвэл, тэр мөнгийг нь ашиглаад, бизнес хийгээд монголчууд хөл дээрээ босоод ирж болно. Стратегийн гэх 15-хан ордын ашгийн 34 хувиас жинхэнэ ногдох хувийг түгээхэд сар бүр, өлгийтэй хүүхдээс өгсүүлээд харъяат болгон 2500 доллар авах боломжтойг АМГТХЭГ-ын дарга байсан хүн олон нийтэд зарлан мэдэгдсэн. Хэрэв 1000 гаруй орд, 8000 гаруй илэрцээ монголчууд бид 100 хувь ашиглавал ногдох хувь ямар байх вэ?
Ашигт малтмалын үр ачаар Улсаа хөгжүүлэх юм уу, их хэмжээний мөнгө түгээхгүй л бол Монгол Улсад монгол хүн амьдрах ямар ч аргагүй болсоон, эрхэм сайд аа. Геноцид эцсийн шатандаа орлоо.

II. Засгийн газар “Монгол Дубай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй

С.Баяр дарга аа, Монгол Улс ямар ч ашигт малтмалгүй болчихсон юм биш үү. Антарктидад ашигт малтмал хайх нэг хүн явуулсан гэж юу яригдаад байна вэ?
Оюуныг хоосруулах бодлого 19 дэх жилдээ явагдаж байхад, оюун дээр л (ашигт малтмал дээр) суурилсан хөгжил бидэнд тохирно гэх боллоо. Ашигт малтмалаа харийнхны гарт бүрэн алдчихаад, Антарктидийн ашигт малтмал дээр л суурилсан хөгжил бидэнд хэрэгтэй гэх гээд байна уу?
1990 оноос л Япон манай улсыг хөгжүүлээд өгье гэж гуйсан юм гэдэг. УИХ-ын Японы лоббичид тэр тухай баримт нотолгоотой ярьдаг. Манай ашигт малтмалаас хувь авахгүй, харин гаргасан зардлаа л (бүгдийг нь ч биш) бэлэн бүтээгдэхүүнээр авна, тэгээд манайд уурхай, боловсруулах, хайлуулах, эд анги цутгах үйлдвэрүүд бариад өгнө, харин бүтээгдэхүүнийг нь Японд л худалдаж үзээрэй гэхэд нь хөөгөөд явуулдаг, тэгээд Япон Монголыг эзлэх гэж байна, ирж суух гэж байна, Япон маш хорон муухай санаа гаргаж байна гэж суртал нэвтрүүлэг явуулдаг байж гэнэ шүү дээ. Харин тэр хөөсөн улс Монголыг яаж хөгжүүлэв, харийн ямар улсыг оруулж ирэв дээ?
Япон Монголыг байтугай Солонгос, Тайвань, Зүүн-Өмнөд Ази, Бразилийг хөгжүүлчихсэн айл ажээ. Тусламжийг нь баясаад л хүртчихсэн бол, өдийд манайх шиг хүн ам цөөн улс дороо хөгжөөд, төвшинд нь хүрчих байсан. Арабын орнууд шиг мөнгөө багтааж шингээж ядаад, гадаадад уул овоо шиг их авдар үүсгэчихээд, хямрал нүүрлэхэд харин бөөн боломж гарч ирлээ гээд, гадаадын хямдарсан үйлчилгээ, таваарыг оруулж ирээд, хөгжсөн дээрээ бүр суга хөгжөөд явах байсан юм.
Хаврын чуулганаар УИХ-ын хэлэлцэх асуудлын дарааллын 12-рт Оюутолгойн асуудал, 29-рт Эрдэс баялгийн салбарыг хөгжүүлэх бодлого орсон байв. Өмнүүр нь гялгар ууттай тэмцэх зэрэг ямар ч ач холбогдолгүй, утгагүй зүйлүүд зөндөө орчихсон. Ашигт малтмал л 1-р асуудал байх учиртай, бүр яаралтай шийдэгдэх ёстой шүү дээ!
Монгол Хятадыг дамнасан, Оюутолгойн дайтай зэсийн том орд олдсон гэж дуулав. Өнөөгийн янзаар бол, орд дагаж Монголд нь геноцид, неоколоничлол нүүрлээд, Хятадад нь хөгжил цэцэглэл ирэх юм байна л даа. Яг л Замын-Үүд, Эрээн хоёр шиг дүр зураг харагдах биз.
Монгол ухаан гэж байхгүй хэмээн дарга нар мэдэмхийрэх болж. Тийм ээ, тэдэнд байхгүй, гэхдээ байдаггүй юм биш, надад гэхэд бүх дарга нарт байгаагаас их байж мэднэ. Монгол улс үндэстний эрх ашиг, сайн сайхны төлөө, Монголын онцлог, нөхцөл байдлыг мэдэрсний үндсэн дээр сэтгэхийг монгол ухаан гэнэ шүү дээ. Монгол ухаангүй бол монгол хүн ч биш, Монголын хүн ч биш. Элдэв харийн дээрэмчдэд эх орноо бэлэглэж, нэг зүсмээр нь дарга нар хооллож, үртэс хогоор нь өлбөрсөн ард түмнээ хуурч, золбируулж байгаад зүйл дуусгана гэх “Үртэсний бодлогыг” таслан зогсооцгооё, С.Баяр дарга аа!
Ашигт малтмалтай бусад нь Дубайг бүтээгээд, бүгд босс болоод, саятан болоод явж байхад, бид ер нь яачихсан заяа нь хаясан улс вэ? Ерөөсөө л “Монгол Дубай” хөтөлбөр боловсруулан ажиллаж, Улаанбаатарыг Улаандубай болгох хэрэгтэй байна. Тэгээд бүр Дубайг биш, Улаанбаатарыг шагштал нь хөгжих боломж бидэнд байна шүү дээ.
Манай дарга нар саятан дээдсүүдийн хот Дубайд бишгүй л хөгжин цэнгэдэг биз. Тархи нь ажилладаггүй юм бол, Дубайг шууд дуурайсан ч болно шүү дээ.
Бүх монгол туургатнаа нэгтгээд ч, арав хорин саяулаа Дубай шиг хөгжиж цэцэглээд явах боломж, баялаг нь бий.
Фридланд: “Монголд Калифорнийн дайтай газар минийх болчихлоо. Тэнд би өөрийн хил хязгаартай Фридланд гэдэг улс байгууллаа, хаан нь боллоо, хууль нь боллоо” гэх ухааны юм ярьж сайрхсан л гэсэн. Тэр тэгж болоод байгаа юм бол хэсэг бүлэг монголчууд ч Монгол улс эрүүл саруул засагтай болтол, ашигт малтмалаа дагаад, улсын доторхи улс буюу микронаци байгуулан сууж болохгүй гэх зүйлгүй юм шив дээ?

III. Ашигт малтмал дээр суурилсан аймшигт дарангуйлаас сэрэмжилцгээе!

Ашигт малтмалаа монголчууд ашиглалаа гэхэд нийгэм ардчилсан байх ёстой. Эсбөгөөс, ашигт малтмалын асар их орлого дээр суурилсан аймшигт дарангуйлал тогтож болно. Туркменбашигийн дэглэм гэж ямар юм байлаа. Саддамын дэглэм ямар байв? Саудын Арабад ард түмнийхээ эрх чөлөөг боогдуулдаг, эр эм, арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхдаг, янз бүрийн харгис хүч, үзлийг дэмждэг, санхүүжүүлдэг, дэлхийн хамгийн бурангуй дэглэмийн нэг оршиж буй ч, хаан нь дэлхийг авлигадчихаад дуугаргахгүй байна (манайхан ч дэлхийг авлигадаад, амыг нь бөглөчихдөг, нүдийг нь таглачихдаг болсон юм биш үү). Иранд ямар дэглэм байна? Венесүэлд юу болж байна.
Эрдэс баялгийн асар их орлого дарга нарыг хялбар солиоруулдаг бололтой. Солиоролтой дарга нарын аймшигт дарангуйллыг тогтоолгохгүйн төлөө ерөнхий сайд та ч, монголын ард түмэн ч хичээж, сэрэмжилж, урьдчилан сэргийлж, тэмцэх ёстой!

IV. Далдганах, далдганахгүйн ялгаа

“Харийнхныг дагаж далдганах” гэдэг манай төрийн уламжлалт бодлого байна уу, үгүй юу.
Оюутолгойн гэрээг Монголын хуулиудтай маш их зөрчилдүүлэн далдганасан гэх юм.
Хуулиндаа “манай төрийн оролцоо стратегийн ордод 34 хувь” гээд заачихсан чинь, 51 хувь байсан Эрдэнэт, Монгол-Оросынха мтарсан уул уурхайн газрууд, 50 хувь байна гэсэн Асгат, 86 хувь байна гэсэн Тавантолгойн хувиудаасаа харийнханд заавал өгөх учиртай болж, далдганалаа.
Монголчуудын хэрэглэдгээс хоёр дахин хямд үнээр Хятадад нүүрс өгч далдганадаг гэнэ.
Гурван зуу, гурван зуун саяын зээлээр хоёр улсад Монголоо хувааж өгөх шахуу юм болж, нэгнээс нь тэр мөнгөндөө хуучин ХАА-н техник, бордоо, зэвсэг, нөгөөгөөс нь Монголд гэхээсээ илүү, өөрт нь л хэрэгтэй дэд бүтцийг авахаар тохиролцон, далдганав ч гэх шиг.
“Хайгуул хийж олсон л бол харийн тэр этгээдийнх, түүний оруулсан хөрөнгө гээчийн зөвхөн 34 хувьтай тэнцэх хувьцааг худалдан авах эрхийг жинхэнэ эзэн нь болох Монголд олгох, тэгэхдээ төлөх төлбөрөөс нь хамаарч хэдэн хувьтай тэнцэх хувьцаа эзэмшихийг нь харийн этгээд тогтоох ёстой” гэсэн галзуу солиотой заалт хуулиндаа оруулж далдганав.
Далдганаад л байлаа, далдганаад л байлаа, бид. Тэгээд эцэст нь юу болов?
Далдганаагүй Киргизэд Орос 330 сая доллар бэлэглэж, 1,7 тэрбум доллар хөнгөлөлттэй зээлдүүллээ (3 тэрбум ч билүү). Киргизэд бол манайх шиг их баялаг байх ч үгүй. Киргизээс Орос авах ч үгүй. Гол нь, Киргизийг Америк руу хэлбийлгэхгүй л гэж, Баруунд талтай ардчилсан удирдагч Бакиевийг нь татах гэж л тэглээ шүү дээ. Ухаант Бакиев урьдын дарангуйлагч Акаевийн элгээр нь мөлхүүлчихсэн улсаа хөл дээр нь босгоод, гүйдэг харайдаг болгох л юм гэнэ билээ.
Хэдхэн улсад сая Орос 12 тэрбум долларыг хөнгөлөлттэй зээлдүүллээ. Армянд гэхэд л, Орост өгье гэсэн ч, өгөх юу ч байхгүй. Оростой тэрслэхгүй, Барууныг дагаж далдганахгүй байхынхаа төлөө л тэд ийнхүү шагнуулсан.
Монгол Оростой тэрсэлдэггүй, Барууныг дагаж далдганадаггүй. Тэглээ гээд ямар шагнал хүртэв, яаж биднийг харж үзэв? Их өр ч яахав, ОХУ Зөвлөлтийн үеийн бүх гадаад авлагаа хүчингүй болгочихсон, их гүрнүүд “хүйтэн дайны зорилгоор ашиглаж байсан улсуудынхаа өрийг өршөөе” гээд тохиролцчихсон ч байсан, саяын тэр олон тэрбумын зээлийн асуудалд бол ямар ч хамаагүй юм, аль эрт шийдэгдчихсэн, дуусчихсан асуудал.
Харин тэр зээл бол шинэ асуудал. Болзлыг нь хангах нь байтугай, өчнөөн дахин давуулаад биелүүлчихсэн Монголд хэдэн тэрбумын зээл өгөв үү? Зөвхөн Оростой тэрсэлдэггүй, Барууныг дагаж далдганадаггүй төдийгүй, Оросыг дагаж далдганадаг, Баруунтай тэрсэлдэг болчихсон Монгол тэр Киргизээс илүү үнэлэгдэх ёстой бус уу. Юу ч өгөөгүй Киргизийг бодвол, Монгол өчнөөн баялгаа өгөх гээд байгааг ч хэлэх үү. Яаж манайхыг үнэлэв, авч үзэв?
300 сая доллар л хөнгөлөлтгүй зээлдүүлэх агаад, тэр нь нөгөө хуучин техник, зэвсэг, бордоо. Ийм л байна. Тэртэй тэргүй өөрөө дагаж гүйгээд, хамаг юмаа өгөөд байгаа Монголд мөнгө зараад яах юм? Дагаж далдганах, далдганахгүйн ялгаа гэж ийм л байдаг юм байна. Бусад улсад Орос гуйж юмаа өгдөг, харин Монгол Орост гуйж юмаа өгдөг, ийм л зураглал харагдаж байна.
Сүүлийн үед дарга нар, энэ монголчууд гадаадын компаниудаас ашигт малтмалаа авчих гээд байх юм, гадаадын улсуудад өгчихье л дөө, тэгээд яаж авахыг нь харъя гээд омогшоод байдаг болоо юу даа. Тэр улсуудын ЗГ-тай Монголын эх орончид санасан оносноо яриад, хэлэлцээд, баялгаа авчихаж чадна ш дээ. Нэг нь байгалийн, нөгөө нь хүний асар их нөөцтэй хоёр улс заавал манай дарга нарын тусламжаар явъя гэхгүй. Тэдэнд Бакиев шиг хүн хэрэгтэй. Улсаа худалддаг хоосон толгойтнууд, хоолны савнууд огт хэрэггүй, сохор зоосны ч үнэгүй гэдгийг тэдгээр дарга нар санууштай.

V. Ашигт малтмалын луйварчин дарга нар өөрсдийгөө илчилж эхэллээ

Л.Г гэдэг дарга хурын үүл бол үндэсний баялаг гэж ярилаа. Тэнгэрт хөвж яваа үүлсийг та нарыг баялаг тэр шүү гэж заачихаад, дээшээ харан ангайж байхад нь газрын хамаг баялгийг нь үгүй хийх нь ээ дээ, янз нь.
Ашигт малтмалын геноцидэд АНУ буруутай мэтээр, уг геноцидийг санаачлагч намын хэвлэлд гүтгэн бичжээ. “Айвеноу Майнзыг магтаж бичдэг, ярьдаг хүмүүст л виз өгөхөөс бус, эсэргүүцсэн хүнийг нутагтаа хөл тавилахгүй гэдэлзээд байх шинжтэй” гэж санаанаас зохиосон гүтгэлгээ үргэлжлүүлжээ.
Олон дарга нарын гайхалтай хоёр нүүрийг ард түмэн харсан. Урьд тэд бүгд Оюутолгойн гэрээ зөв гээд л хэлээд байсан. Одоо болохоор буруугий нь гайхаад л, 180 градус эргэснийг нь ээ. Үүнд хууртаж болохгүй. Тэд ахин хэдэн ч удаа, хэдэн ч градус эргэж болно, харин Монголын төлөө л эргэхгүй.
Ард түмнээ зовоож зовоочихоод, тэгээгүй юм шиг, иргэний хөдөлгөөнийхний, шударга сэтгүүлчдийн үгийг давтаад л хариуцлагаас мултарчихна гэж байхгүй. Манай улсын үхлийн түвшин өндөр. Ашигт малтмалаа зөв ашиглаад, зөв нийгмийг байгуулсан бол хичнээн хүн үхэхгүй байж, зовохгүй байж вэ гээд л бодоод үзэх хэрэгтэй.
Гэм буруутнууд хариуцлагаас мултрах бол маш ноцтой асуудал. Ингэж болдог юм байна гээд л улам их гэм бурууг үйлдэх болно. Тэдэнд нэг л аврал буй нь, хнуулийн байгууллагатай хамтран ажиллах явдал. Харин шударга хөдөлгөөн, сэтгүүлчдийг тоть мэт давтан, “төрөл арилжих” нь итгэл төрүүлэх арга биш, аврал нь ч биш.
“Өө, энэ хөөрхий эх орноосоо урваад, эх орноо худалдаад гүйгээд байсан чинь одоо харин зүйтэй юм ярьдаг болчихож, гоё гоё” гэж хандаж болохгүй. Улс орон, ард түмэнд учруулсан хохирлоо барагдуулах л ёстой. “Тэр нөхөр 100 хувь урвахаа болиод, урвалтаа төдөн хувиар багасгасан байна” гээд л зөвтгөчихөж болохгүй. Урвагч л бол урвагч. Хэрэг хийчихээд, хариуцлага хүлээхгүй юм бол хууль байгаад яах билээ.
Урьдын гэм балгаа “тэр туйлын буруу” гээд л өөрсдөө хүлээн зөвшөөрөөд байхад нь, хуулийн хариуцлагад шуурхай татах хэрэгтэй байна. Зүйтэй гэж байсныгаа буруу гээд байгаа “өөрийгөө илчлэх” хөдөлгөөнийг нь зөвөөр ашиглах хэрэгтэй. “Өөрийгөө илчилснээрээ” буруугүй болж байгаа биш бөгөөд, эртхэнээс хуулийн байгууллагатай хамтран ажиллаж, ялаа хөнгөрүүлэх ганц л зүй ёсны боломж буйг дарга нар ойлгох ёстой.
МАХН-ын байрны хажуугаар явсан хүнийг барьж аваад, өчнөөн жилээр яллачихлаа л гээд байна. Улс түмнээ галдан шатаасан дарга геростратуудыг яах вэ?
Сонин сонин зүйл дуулдах л юм. Энэ хоёр нэр дэвшигчийн маань нэг нь ашигт малтмалын геноцидийг санаачлагч, хуульчлагчдын нэг, нөгөөгийнх нь ЗГ өнөөг хүртэл олгогдсон лицензийн 87 хувийг дангаар тараасан ч гэх шиг. Хэвлэл дээр: “Ц.Элбэгдорж өөрөө Тогтвортой байдлын гэрээ (ТБГ) байгуулаад л байгаа байж, “ТБГ гэдэг гай гамшигт үгүй гэж хэлцгээе!” гээд л малилзаад явж байсан. Түүний харийнханд өгсөн цайрын ордын ашгийн 34 хувь гэхэд л иргэн бүрд 500 доллар оногдохоор. Харийнханд өгсөн бүх ордынх нь ашгийн 34 хувь Монголын өсвөр үеийнхэнд 2000 жилийн турш хүүхдийн мөнгө олгоход хүрэлцэнэ” гээд л, мөн ч их бичигдэж байна даа.
Энэ үнэн үү, С.Баяр дарга аа? Улс оронд маань хэнийг сонгох ямар гээч сонгууль явагдаад байна вэ?

VI. Монголын дарга нар Гаагын шүүхэд шилжиж болзошгүй

“Алтан Дорнод Монгол (АДМ)” гээд л сайхан нэртэй, муухай компани манай өчнөөн алтыг цөлмөж зөөсөн, манайд 52,5 тэрбумын татвараа төлөөгүй, гэтэл ЗГ-аас маань 1 тэрбум доллар нэхэж шүүхдээд, Франкфуртын шүүх дээр ялалт байгуулж байна. АДМ манай баялгийг барьцаалан зээл авч байсан тул, Заамарын орд маань АНУ-ын банкинд хураагдах нь. “Востокнефтегаз” гэдэг оросын компани бас шүүхдэж байгаа. ЗГ маань “Бороо Гоулд”-д мөн л өртэй болчихсон юм гэсэн. Хамаг баялгаа өгчихөөд, яагаад Монгол улс өртэй болоод байна вэ? Санаандгүй ийм юм болчихов уу? Үгүй ээ, дарга нар энэ бүхнийг харийнхантай нийлж, санаатай зохион байгуулсан.
Оюутолгойн гэрээнд бас Монгол улс шүүхдүүлж, ялагдах учиртайг тусгасан шиг байсан. Бүр шүүхээ сонгочихсон, шүүх хурал ямар сценариар явагдаж, Монгол яаж ялагдах учиртайг зохиогоод биччихсэн байгаа юм биш үү.
Энэ бүхэн бол геноцид. Монголын нийгэм, эдийн засгийн бүх салбар ээлж дараалан сүйрч байсан, сүйрч ч байна. Коминтерний Шмераль ч билүү, Шмель ч билүү дарга “Монголын хүн амаасаа газар нутаг нь бидэнд илүү ач холбогдолтой. Тиймээс ямар ч арга замаар хамаагүй, энэ газар нутаг дээр бид бэхжих хэрэгтэй” гэж хэлсэн байдаг. Хүн нь хэрэггүй, газар нь хэрэгтэй л гэсэн геноцид санаа шүү дээ. Тэрхүү большевист геноцидийг хэрэгжүүлж байсан номенклатурч дарга нарын хойчис өнөөдөр үйлсийг нь үргэлжлүүлж, геноцидийн бизнес хийж, хүн амаас нь газар нутгийг нь чөлөөлж өгч байна. Ингэж үзэхээс өөр арга алга.
Монголчууд амьд явах эрхгүй болчихсон юм уу? Устгагдах төлөвлөгөөнд эргэлт буцалтгүй орчихсон уу? Үүнд санаа зовохгүй байхын аргагүй.
Геноцид бол хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг. Саяхан, ажиллаж байгаа төрийн тэргүүн, Суданы ерөнхийлөгч Омар аль Баширийг Гаагын шүүх геноцидийн хэрэгт татаж, баривчлах тогтоол гаргасан. Дэлхий ертөнц, цаг үе ингэж л өөрчлөгдөж байна.
Хар арьстнуудыг хавчин гадуурхаж, алж хөнөөж байгаа “Жанжавид” бүлгийнхнийг дэмжлээ гэж Баширийг хэрэгт татжээ. Тэгвэл манайд түүнээс хавьгүй өргөн хэмжээний геноцид явагдаж байна. Дотроо ашигт малтмалын, худалдаа-үйлчилгээний, үйлдвэрлэл-тариалангийн, барилгын, МАА-н, санхүүгийн, ёс суртахууны, оюуны, эрүүл мэндийн, экологийн, үндэс угсааны, хэлмэгдүүлэлтийн, неоколоничлолын, шашны гээд салбар хүйтөрөлгүйтгэлүүдтэй.
Дарга нар маань Гаагад дуудагдахаасаа өмнө тэр харийн найз нартайгаа хамт эртхэн олон улсын шүүхтэй ч хамтран ажиллах хэрэгтэй болж. Гишгэх газаргүй болж буйгаа ойлгохгүй байлаа гээд нэмэр болохгүй. Монгол улсын хуулиас гадна, олон улсын хууль гэж байдаг. Аль аль хуулийг нь зөрчөөд байгаа гэмт хэрэгтнүүдэд аль аль хуулийнх нь дагуу хариуцлагыг хүлээлгэх хэрэгтэй гэдэгтэй та маргахгүй биз ээ.

VII. Гэмтнүүдийг Чингисийн монголчууд өршөөхгүй

Ашигт малтмалын асуудал нэг ч өдөр тайван эс суулгана. Өдөр бүр шинэ гай гамшгийн тухай элдэв зүйлс сонсогдоно, бодогдоно.
Тогтвортой байдлын гэрээ, эрдэс баялгийн талаарх төрийн бодлого гээч нь эх орныхоо 66 хувийг шуудаар, 34 хувийг шууд бусаар харийнханд өгөх л арга саам гэх юм. Монгол улс өөрийнхөө баялгаас үнэндээ цаашид юуг ч бодтоор эзэмшихгүй тул бүхэнд гадаадынхны л гар харж гуйланчилсан, их л бодож эрчүүд нь зарц боол, эмс охид нь биеэ үнэлэгч болж хэсэг оршоод, мөхнө ч гэлцэнэ.
“Рио-Тинто”-гийнхныг Мадагаскарт ирэхэд нь, “зэр зэвсэг оруулж ирж, төрийн эргэлт зохион байгуулж болзошгүй” хэмээн ардчилсан хувьсгалчид шалгаж. Тэр компани Мадагаскарын дарангуйлагчийг санхүүжүүлдэг байжээ. Ийм компанитай хамтран ажиллаж болох уу?
“Тавантолгойн гэрээ” гэж аюул гарч ирэх гэж байгаа гэнэ. Орд бүр маань дарга нарын зүтгэлээр ард түмний эсрэг аюул болон босч ирэх учиртай юм гэж үү?
3 тэрбумын арилжааны зээл гэж гамшиг нүүрлэнэ ээ гэж байна. Арван жилийн дараа төлж эхлэх зээлийн 50 хувийг өмнөд хөршийн бараа бүтээгдэхүүн хэлбэрээр авна гэсэн. БНХАУ үүнийхээ төлөө Монголын баялгийг давуу эрхтэй эзэмших эрхтэй болно гэж бичиж байна. Бүхий байгалийн баялгаа алдчихсан Монгол 10 жилийн дараа юугаараа их өрийг төлөх вэ?
Оросын Думд, “Манай бизнесийг хавчин гадуурхдаг Монголд цохилт өгөх хэрэгтэй” гэж яригдсан гэнэм. “АНУ эрх ашгаа Персийн буланд яаж хамгааллаа” гээд барьцсан ч гэсэн. Дарга нар минь дайныг даллав уу?
Тайван суух арга алга. Цаг алдаж болохгүй. Би л хувьдаа ашигт малтмалын төлөө тэмцэгчидтэй нийлж нэгдэх болно. Гэмтнүүдийг Чингисийн монголчууд өршөөхгүй.

VIII. С.Баяр сайд аа, хамт хувьсгал хийцгээе!

Ашигт малтмалыг тойрсон гэмт хэргийн талаар би анх 2003 онд бичлүү дээ, ашигт малтмалын талаарх уриалгаа 2007 онд гаргаж төр түмэндээ хүргэж байсан. Тэрхүү уриалгаа ноднин 25 зүйлт болгож, мөн хүргэсэн. Энэ захидлын төгсгөлд ч шинэчилсэн байдлаар хавсаргана. Хэрэв төрд маань бодлого, чиглэл олддоггүй юм бол миний уриалгыг баримтлал болгочиход ч болохгүй нь юу байх билээ.
Миний бие алдаж будилж байж ч болох юм. Тэгвэл намайг ухааруулаад сэнхрүүлээд, үнэнийг ойлгуулаад аль. Юу болоод байна вэ? Дарга сайд та бүхнийг харийнхан ална тална гээд хүчээр гэм хийлгээд байна уу? Тийм бөгөөс ард түмэндээ, дэлхий дахинд үнэнийг хэл, буруутныг хашраагаад, гэсгээн цээрлүүлээд өгнө.
Ашигт малтмалын геноцидийг, бүхий геноцидийг та эхлүүлээгүй, тиймээс гол буруутан нь та бус. Харин та хүсвэл геноцидийг таслан зогсоох дорвитой алхам хийж чадна. Илэн далангуй л ярилцъя.
Өнөөдөр байдал маш ноцтой, түгшүүртэй байна, түүнийг би өдрөөс өдөрт мэдэрч байна. Ард түмэн маш их ядарч. Зовж зүдэрч. Цөхөрч. Гинжнээсээ өөр алдах юмгүй болж. Олон хүн хувьсгал хийхээс буцахгүй болсон байна. Хувьсгалт нөхцөл байдал, хувльсгалын тохироо бүрдсэн байна. Түүний үр дүнг урьдчилан хэлэхэд хэцүү. Сайн ч байж болно, муу ч байж болно. 1990 оны хувьсгал Зөвлөлтийн дарлалыг шинэ номенклатурын дарлал, геноцид, неоколоничлолоор л солилоо. Болзошгүй хувьсгал эрүүл нийгмийг авчирч болно, эсхүл хаос, туйлшрал, хэт тэгшитгэл, уналт, харгислал, дайн ч авчирч болно.
Хувьсгал гарч, өөрсдийг нь түлхэн унагахыг хүлээлгүй, удирдах постон дээр байгаа хүмүүс угтаад, хамтраад хувьсгал хийсэн ч болох биш үү. Хувьсгал гэдэг маань зөв бодлого байж ч болно. Горбачёв зөв бодлогын хувьсгал хийж л байсан. Монголын хэн нэг төрийн зүтгэлтэн ч тэгж болно шүү дээ. Дарга нарыг ухаараач, сэхээрээч, зөв бодлого явуулаач, хувьсгал хийгээч гэж уриалж байна. Тэгвэл ард түмэн дэмжинэ, магадгүй “Монгол улсын ерөнхий сайд Баяр ура!” гээд хашгирна. Заавал талцан тэмцэлдэхгүйгээр хувьсгал хийж болно. Хэрэв эв нэгдэлтэйгээр хувьсгал хийх аваас, сөрөг зүйл гарахгүй.
Өөрчлөн байгуулалт, ил тод байдал, Дорнод Европын ардчилсан хувьсгалууд төлөвшилд минь их нөлөөлсөн. Монголын ард түмний ардчилсан хувьсгал надад гүн гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлсэн. Тэр хувьсгалын үйл хэрэг эхлээд л зогсчихсон. Дуусах ёстой гэж боддог. Энэ нийгмийг бүх монголчууд нийлээд хамтдаа хувьсгах хэрэгтэй байна, С.Баяр дарга аа.
Яриа минь ашигт малтмалаар эхлээд, ардчилсан хувьсгалын үйл хэргээр төгсөж байна. Ингэх л ёстой. Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай!

(Үргэлжлэл бий)
Ч.Мөнхбаяр. MMIX.V.XI

[arcus]

Монгол улсын Ерөнхий сайд С.Баярт илгээх ил захидал

Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлье хэмээсэн 43 тэзис
(Дөрөвдүгээр хэсэг)

Ашигт малтмалаа аврах тэмцэлд төр түмнээ дуудсан уриалга

Монгол улс үндэстэн сөнөж мөхөхдөө тулаад байна. Неоколоничлол, геноцидийн /хүйтөрөлгүйтэл/ хорт бодлого олон жилийн турш хэрэгжиж ирсэн нь Их Нуралтад хүргэжээ. Энэ нөхцөл байдлаас юу аврах вэ? Гагцхүү, ашигт малтмалын асуудлын зөв шийдэгдэл буюу, дангааршлын зарчим л аварна.
Авралыг ойртуулах, бодитой болгохын тулд дараахь зайлшгүй тулгамдсан алхмуудыг хэрэгжүүлэхийг төр түмэндээ уриалж байна!

1-р бүлэг. “Ашигт малтмалын тухай” хуулийг дангааршлын зарчмын үүднээс шинээр тогтооё!

Юуны өмнө монголчууд ашигт малтмалаа эзэмших явдлыг боогдуулсан апартеид бодлогын үр болох, өнөөгийн “Ашигт малтмалын тухай” хүчингүй хуулийг бусад хүчингүй хууль тогтоомж, гэрээ зэрэг баримт бичгүүдийн хамтаар хүчингүйг нь хүлээн зөвшөөрүүлэх; ард түмний эрх ашигт нийцсэн, эрүүл саруул “Ашигт малтмалын тухай” хуулийг шинээр (цаашид шинэ хууль гэх) тогтоолгохын төлөө тэмцэцгээе.
Шинэ хуулиа тогтоолгохдоо :
1. Монгол улс үндэстэн ашигт малтмалынхаа бүрэн эрхэт эзэн гэддгийг баталгаажуулж, монголчууд ашигт малтмал эзэмшихийг үндсэндээ хориглоод байгааг цуцлая;
2. Бүхий л боломжийн хэрээр бие дааж, хариас аль болох бага хамааралтайгаар эзэмшиж ашиглах буюу дангаарших зарчмын үүднээс боловсруулъя;
3. Монголын төр түмэн өөрсдөө бие даан ашигт малтмалыг эцсийн бүтээгдэхүүн болтол нь эзэмшиж ашиглах явдлыг тал бүрээр дэмжихдээ Монголын төр УҮГ байгуулах, үндэсний бизнесменүүд тухайн салбарт үйл ажиллагаа явуулах, иргэд хувьцаат нийгэмлэг, бичил бага уурхай байгуулахыг тэтгэж; гадаадынхантай хамтран эзэмшихийг бус, гадаадын компани, мэргэжилтэн, ажиллах хүчийг хөлслөн ажиллуулах, чингэхдээ монгол туургатан гадаадынхныг уг ажилд татан оролцуулах чигийг эрхэмлэе.
4. Хөрөнгө оруулалтыг зөвхөн гадаадынхнаар гүйцэтгүүлнэ гэсэн байр сууринаас татгалзаж, дээрэмдэгдсэн баялгийнхаа нөхөн төлбөрийг авах, хөрөнгө бүрдүүлэх түгээмэл аргуудыг өөрсдөө ашиглах юм уу, гадаадын энэ чиглэлийн тусгай зууч компанийг хөлслөн ажиллуулах, ашигт малтмалын ордоороо барьцаалж зээл авах, донор орнуудын тусламжийг хэрэглэх, иргэдээсээ хувьцаагаар дамжуулан мөнгө цуглуулах, “51+” зарчмын дагуу гадаадынхантай хамтран эзэмших уурхайн орлогоос зориулах, баялгаа үнэлэн газар дор байгаа чигээр нь зарах зэрэг дотоодын хөрөнгө оруулалтыг бүрдүүлэх янз бүрийн арга буйг хэрэгжүүлье.
5. Зохих хууль харийнханд үйлчлэх байгууллагын журам шиг байгааг болиулж, гадаадын хөрөнгө оруулагчийг илүүд үзэх зарчмыг халж, стратегийн гэх хэдэн ордын л 34 хувь нь цаасан дээр “Монголынх”, бусад нь үндсэндээ 100 хувь гадаадын мэдэлд байгаа эмгэнэлт явдлыг таслан зогсоож, улс түмнийхээ төлөө бодлогыг шингээсэн хууль шиг хууль болгоё.
6. 50, түүнээс дээшхи хувийг заавал харийнхан эзэмших албатай мэт хэвшсэн барилыг өөрчилж, Монголын төр, хувийн хэвшлийнхэн ордын хэдэн ч хувийг эзэмшиж болохыг дээдлэн үзэж, харийнхны эзэмшиж болох дээд хувийг 49-өөр хязгаарлая.
7. Стратегийн, стратегийн бус орд гэж ялгаварлаж, эхний ангилалд багтсан цөөн хэдэн ордын баганхи хэсгийг Монголын төр, ихэнхи хэсгийг харийнхан эзэмших ёстой; удаахь ангилалд багтсан олон зуун ордын хувьд Монголын төр ч, түмэн ч ямар ч эрхгүй байх ёстой мэт томъёолсныг цуцлуулж, Монголын ашигт малтмалын бүхий ордыг ижил статустай болгон дээдлэе!
8. Хайгуул хийж олсон этгээд төрийн өмчийг хувийн болгож болох мэт заалтыг даруй устгаж, зохих шагнал урамшил, эрх авч л болох тухай заалтаар сольцгооё.
9. Хүчингүй хуулийн дагуу болон, бусад хууль бус замаар их төлөв харийнханд олгогдсон ашигт малтмалын лицензүүдийг хүчингүй болгож, “хөрөнгө оруулалт” гээчийг нь үнэн зөвөөр тогтоон, зохих төлбөр, торгууль, ял шийтгэлийг оноож, өөрсдийн зүгээс ч шаардлагатай төлбөрийг байгалийн баялгаараа хийн барагдуулж, ашигт малтмалын неоколоничлолоос чөлөөлье.
10. Авлигаар эрх авсан, байгаль орчныг хордуулсан, сүйтгэсэн, хууль бус олборлол хийж, хууль бус цагаачдыг оруулсан зэрэг олон тохиолдолд лицензийг хүчингүй болгох хатуу журамтай болцгооё, олгох болзлыг нэн чангатгая.
11. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам улам үнэд хүрэх ашигт малтмалын нөөцийг аль болох богино хугацаанд шавхагдуулж, ашигт малтмалгүй амьдралд бэлтгээгүй улс орныг сүйрэл мөхөлд хүргэх гэж буйг таслан зогсоож, олборлолын хэмжээг харийнхны бус, Монгол улс түмний эрх ашгийн үүднээс тогтоож, гамнаж, ашиглалтын лицензийг талбайгаар бус, олборлох хэмжээгээр нь олгуулъя.
12. Авлигаар лиценз олгоод ашгийнх нь 10-15 хувийг авдаг явдал хавтгайрсан; хууль бус нууц олборлол өргөн дэлгэрсэн; манай хуулиудыг зөрчсөн хууль бус гэрээнд зориулж, хуулиас давах статустай тусгай хууль гаргуулах гэж оролдох болсон; лицензийг худалдах, баялаг, газар, өмч эзэмших эрх болгон гуйвуулсан зэрэг ноцтой гэмт хэргүүдийг дахин үл гаргуулъя.
13. Төрийн оролцоо стратегийн ордод 34 хувь, бусад тэг хувь байна гэж ойлгогдохоор зүйлчилснээс болж, 51-86 хувь эзэмшдэг ордуудаасаа харийнханд заавал өгөхөд хүргэж; ашигт малтмалын замаар Монголыг харьд нэгтгэх ч нөхцлийг бүрдүүлж; баялгаа эргүүлэн авъя гэвэл олон улсын шүүх, маргаан таслах байгуулагын шийдвэрээр гарцаагүй ялагдах, харийн цэрэг орж ирж харийнхныг хамгаалах, биднийг ялгаварлан гадуурхав гээд аль нэг улс цохилт өгөх магадлалыг ч үүсгэсэн “мийний талбай” шиг хуулийн хорлонгуудыг эгнэгт шахан зайлуулъя.
14. Бусад улс орон, гадаадын бизнесийнхэнтэй ашигт малтмалын салбарт харилцан үр ашигтай, хүндэтгэл итгэлцэлтэйгээр, шударгаар, дангааршлын зарчмыг хөсөрдүүлэхгүйгээр хамтран ажиллах асуудлаар нөхөрсөг яриа хөөрөөг өрнүүлж, нааштай үр дүнд хүрч, энэ талаараа ил тод мэдээлж байхаар зохицуулъя.
15. Ашигт малтмалын салбарт гадаадын шударга түнштэй хамтран ажиллах болбол, Эрдэнэтийн жишээний адилаар, эдийн засгийн олон салбарт бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэх чигийг баримтлуулъя!
16. Ашигт малтмалын тухай шинэ хуультай уялдуулан , гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай, Татварын ерөнхий зэрэг холбогдох хуулиудыг ч өөрчилье.
17. Ашигт малтмалын талаарх, холбогдох үнэн зөв, ил тод мэдээллийг ард түмний өмнө нээлттэй байлгая!

2-р бүлэг. Улс түмэнд маань жинхэнэ гэрэлт ирээдүйг авчрах “Монгол Дубай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлцгээе!

Ашигт малтмалыг хөгжлийн хөдөлгүүр, их бүтээн байгуулалтын хөрөнгө оруулалт болгож хэрэглэх “Монгол Дубай” хөтөлбөр нь аз жаргалын алтан түлхүүр болж өгнө өө. Монгол улсыг Дубайн гайхамшиг болгон хувиргах энэхүү хөтөлбөрийг шаардаж, дуу хоолой, сэтгэл зүтгэлээ нэгтгэцгээе ээ.
“Монгол Дубай” хөтөлбөр нь :
18. Дангааршил, бие даалтын зарчмыг онцгойлон шингээх;
19. Ард олноо, улам даамжрах, Их нуралт хэмээх хямралаас аврахын тулд :
1-рт, амьдралын гол баталгаа байх учиртай цалингийн доод хэмжээг 1000 доллар болгох /эсвэл харъяат бүр сард 2-10 хүртэлх мянган долларын тэтгэмж олгох/;
2-рт, хямралаас үүдэн хохирсон иргэн бүрийн хохирлыг төрөөс барагдуулах;
3-рт, хямралыг гэтлэн давахад зориулж, төрөөс ямар нэг ялгаваргүйгээр, Монгол улсын харъяат бүрд мөнгөн тэтгэлэг, ашигт малтмалын салбарын хувьцаа, даатгалуудын болон төлбөрүүдийн хөнгөлөлтүүд, орон сууцны болон бусад зээлийн батламж зэргийг багтаасан, амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэхэд хүрэлцэх хэмжээний, хямралын үеийн тусгай багц тусламжийг ихэнхийг нь буцалтгүйгээр, хямрал арилж, эдийн засаг хэвийн голдрилд ортол байнга олгож байх;
4-рт, ашигт малтмалын үр шимд суурилсан тусламжийг олгохын сацуу, улс орныг хөгжүүлэх бүхий шатны арга хэмжээг хэрэгжүүлж байх учиртай ба, дээрх тусламжийг улс орныг хөнөөх, ард олны ёс зүйг завхруулах хэрэгсэл болгохыг цээрлэх зэрэг зорилтыг багтаасан байх;
20. Хүдэр баяжмал болон бусад хэлбэрийн түүхий эдийг экспортод гаргахыг хориглож, гагцхүү элдэв стандарт бэлдэц, эд анги, тоног төхөөрөмж зэрэг эцсийн бүтээгдэхүүний хэлбэрээр экспортод гаргахыг зөвшөөрөх;
21. Монголчууд бичил, бага, дунд олборлол-үйлдвэрлэл эрхлэхийг дээд зэргээр хөхиүлэн дэмжиж, төрөөс хөрс хуулах, цооног гаргах, тоног төхөөрөмж түрээслүүлэх, зээл олгох зэргээр тусалж; МАА, худалдаа- үйлчилгээ, барилгын салбарт ажилгүйдсэн хүмүүсийг уул уурхай-үйлдвэрлэлийн салбар луу шилжүүлэх;
22. Гадаадынхантай хамтран ажиллахдаа:
1-рт, Өөрсдөө асуудлыг хурцатгасан атлаа, бусад улсад буруугаа тохож, улс түмнүүдийн хооронд яс хаяж, аль алиных нь эрх ашгийг хохироодог, ямар нэг улсыг ашигт малтмалын маргаанаас болж цэрэглэн халдахад хүргэж мэдэх нөхцөл байдлыг үүсгэдэг явдлыг болчимгүй төрийн түшээдээр дахин гаргуулахгүй, харин улс түмнүүдийн эв найрамдлын гүүрийг босгох;
2-рт, Монгол улсын хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулах сонирхолтой гадаадын улс, байгууллага, хүмүүсийг ашигт малтмалын ажилд хувьцаа эзэмшигч, зээлдүүлэгч, хөлсний гүйцэтгэгчийн эрх үүрэгтэйгээр оролцуулах /өөрийн иргэдийг бол бүхий эрх үүрэгтэйгээр, өргөнөөр хөхиүлэн татаж оролцуулах/;
3-рт, Гадаадынхан дундаас монгол туургатан иргэд, ажиллах хүчинтэй хамтран ажиллахыг илүүд үзэх зарчмуудыг баримтлах;
23. Ашигт малтмалыг бие дааж ашиглахад чиглэсэн шинжлэх ухаан технологийн хүчирхэг бааз суурь байгуулах, чадварлаг боловсон хүчин, мэргэшсэн ажилчдыг бэлтгэх асуудлыг чухалчлан анхаарах;
24. Ашигт малтмалын баялагт суурилсан олборлолт-боловсруулалт-үйлдвэрлэлийн бага, дунд, цогцолборууд олноор байгуулагдах, тэдгээрийн тусламжтайгаар олон салбарт эрүүл эдийн засаг үүсч хөгжихийг дэмжих бодлого явуулах; ашигт малтмалын нөөц дуусах явдалд улс түмний амьдралыг хариуцлагатайгаар бэлтгэх диверсификацийн амин чухал бүтээн байгуулалтыг тусгайлан өрнүүлэх; хүн амд оногдох байгалийн нөөцөөр тэргүүлэх нөхцөл байдлаа ашиглан, дэлхийд тэргүүлэх хөгжил цэцэглэл, ирээдүйг цогцлоох;
25. Ашигт малтмалын ашиг орлогоос Чингис хааныхаа тунхагласан монгол туургатныг нэгтгэх үйлсэд зориулах;
26. Ашигт малтмалын салбарын мэдээллийг ил тод, бүрэн нээлттэй байлгах, хуурмаг сөрөг мэдээллийг хянаж няцаадаг арга хэрэглүүртэй болох зэрэг болон, “Ашигт малтмалын тухай” шинэ хуульд тавигдсан зорилтуудыг амьдралд хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн байх ёстой.
“Монгол Дубай “ хөтөлбөр нь тусгай хуулийн хэлбэрт ч орж болох юм.

3-р бүлэг. Ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийг яллах “Шүүлтийн өдрийг” шаардацгаая!

27. Шударга ёс тогтооход, эх орноосоо урвах гэмт хэрэг ахин газар авахгүй байхад тустай, ашигт малтмалын гэмт хэргүүдийг шүүх Шүүлтийн өдрийг шаардацгаая.
28. “Ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийн тухай” тусгай хуультай болж, түүгээр гэсгээн цээрлүүлье.
29. Ашигт малтмалын салбарт үйлдэгдсээр ирсэн:
-Ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийг бодлого болгон хуульчилсан, “Хууль бус, хүчингүй хэрэг”;
-Байгалийн баялгаа неоколоничлогчдоос эргүүлэн авъя гэвэл шүүхэд ялагдах, барьцаанд хураагдах, олон улсын хамтын нийгэмлэгийн өмнө буруудах, харийн цэрэг орж ирэхэд хүргэх хорлонгуудыг элдэв хууль, гэрээнд нууцаар тусгасан “Мийний талбайн хэрэг”;
-Харийнханд ордыг бэлэглэлийн журмаар өгч, ашгаас нь хүртдэг “10-15 хувийн хэрэг”;
-“Их өр”-ийн дайтай мөнгийг хэдхэн баримт бичгийн тусламжтайгаар харийнханд завшуулж, Монгол улс түмэнд ямар ч ач тусгүй, харин хохиролтойгоор үгүй хийсэн “Тогтвортой байдлын гэрээнүүдийн хэрэг”;
-Эх орныхоо 66 хувийг шуудаар, 34 хувийг шууд бусаар өгч ирсэн “66 хувийн хэрэг”;
-Хэдэн зуун ордод хууль бусаар, нууцаар олборлол хийж ирсэн “Хэдэн зуун ордын хэрэг”;
-Монголыг харьд ашигт малтмалын замаар нэгтгэх гэсэн “Харьд нэгтгэгчдийн хэрэг”;
-Хамтарсан уурхайг “алдагдалтай” ажиллуулж, улмаар ард түмнийг хөрөнгө оруулалтын нөхөн төлбөр гэгдэх, хосгүй өндөр хүү, нөхцөлтэй өрөнд унагах “Их өрийн хэрэг”;
-Хариас тэрбум тэрбумаар нь зээлж, үрэн таран хийн, төлөөсөнд нь эх орноо золиослох “3 тэрбумын хэрэг”;
-Хариас бага хэмжээний, нэр төдий мөнгө зээлж хуурмаглан, төлөөсөнд нь их хэмжээний баялаг шилжүүлж өгөх “300 саяын хэрэг”;
-Монголчууд ашигт малтмал эзэмшихийг эсэргүүцдэг террорч, хорлон сүйтгэгч байгуулагуудын “Тоглоомын байгуулагуудын хэрэг”
гээд олон томоохон ялт хэргүүдийн гэм буруутныг тогтоож, хариуцлагыг хүлээлгэж, нөхөн төлбөрийг гаргуулж, улс түмнийг хохиролгүй болгоё.
30. Гадаадын компаниудын хөрөнгө оруулалт, татвар төлөлт, орон нутгийг хөгжүүлэлт, алдагдал, хохирол, нөхөн сэргээлт, бичиг баримт, жинхэнэ эзэн зэргийг аудит болон бусад арга хэлбэрээр шалгаж, Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж болох эсэхийг нь тогтоон журамлая.
31. Гэмт хэрэг үйлдсэн бол, дотоодын, гадаадын болон олон улсын статустай хэнийг ч дотоод, гадаад, олон улсын хуулиар, адил тэгшээр шийтгэж, шийтгүүлж, энэ үйл хэрэгт гадаадын болон олон улсын байгуулагуудтай хамтран ажиллаж, үл бүтэх явдалтнуудыг ул үндсээр нь үгүй болгоё.
32. Алдаатай зүйл хийж байснаа зарим хэмжээгээр хүлээн зөвшөөрөх болсон өнөө үед, “Ашигт малтмалын өршөөлийн хууль”-ийг гаргаж, бүх буруугаа бүрэн хүлээсэн, шүүхтэй хамтран ажилласан гэмт хэрэгтнийг өршөөдөг, нууцалдаг, хамгаалдаг; ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийг тийнхүү зөв алхам хийхийг уриалж, шаардаж, урамшуулж байя.
33. Урьдын үг үйлийнхээ бурууг ойлгосон мэт зүйл ярих төдий дүр эсгэн, хариуцлагаас мултрахыг оролдож буй этгээдүүдэд ял завших боломжийг эс олгоё.
34. Хэрэв шаардлага гарвал, “Монгол дахь ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийн хэрэг” хэмээх хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэргийг НҮБ, Гааг дахь Олон улсын шүүх, бусад олон улсын болон гадаадын шударга шүүхэд хандан, мөрдүүлж, шийдвэрлүүлье.
35. Монголын ашигт малтмалын асуудлыг дотоодын төдийгүй, олон улсын хууль-эрхзүйн үүднээс хянаж байя!

4-р бүлэг. Мөнх тэнгэрийн зарлиг доор эх орноо чөлөөлөх тэмцэлд эрслэн босоцгооё!

36. Гамшигт “цунами” болох нийгэм-эдийн засгийн Их нуралтаас сэргийлж, ашигт малтмалын асуудлыг цаг алдалгүй ард түмэнд нэн ач тустайгаар шийдвэрлүүлэхийн төлөө эрс шийдэмгий тэмцлийг даруй эхлүүлцгээе!
37. Гадаадын компаниудад “Энержи ресурс” шиг бай гэж уриалъя. “Энержи ресурс”-д хандсан шигээ гадаадын компанид ханд гэж төрдөө ч уриалъя!
38. Оюутолгойгоо алдаад, хариуд нь 10 хувийн хүүтэй 2 тэрбум долларын өртэй үлдэх; Монголчуудыг саахалтын газар ч ойртуулалгүй, буудаж хөөж байгаад хамаг баялгийг олон тонны даацтай машинуудаар 24 цагийн турш, бүхий боомт цэгүүдээр зөөн гаргаж буй; зарим аймаг харь улсыг санагдуулахаар дүр төрхтэй болж байгаа; гадаадын компаниуд Монгол улс түмнийг шүүхэд ялан, өмчийг нь булаах бослого дэгдээж эхэлсэн гэхчилэн, ашигт малтмалын неоколоничлол-геноцидийн хар дарам зүүд шиг олон олон жигшүүрт явдлуудыг үүрд тонилгон хөөж, ард түмнээ резерваци, бантустанаас чөлөөлж, газар нутгийн 43 хувь маань далай их баялагтайгаа харийнхны гарт орсон явдлыг таслан зогсооё.
39. Ашигт малтмалыг ¹1 асуудал болгож яриагүй, ашигт малтмалын гэм нүгэлтэй хэрнээ буруугаа хүлээгээгүй улс төрчид үл итгэцгээе.
40. Улс төрчдийн, ашигт малтмалын талаарх санал, амлалтуудыг гагцхүү популизм болон замхарч арилах боломж олголгүй, эздэд нь хэрэгжүүлэхийг байнга шаардаж, өр болгон нэхэж явцгаая.
41. Бичил олборлолын клондайкчуудын хөдөлгөөн, түр микронаци, анархист коммун зэрэг янз бүрийн хэлбэрийг үүсгэн байгуулцгаая.
42. Ашигт малтмалын асар их орлого дээр суурилсан дарангуйлал, харгис дэглэм, төрийн гажуудлууд тогтохоос сэргийлж, эрүүл нийгмийн төлөө бат зогсоцгооё.
43. Ашигт малтмалдаа эзэн болохын төлөө тэмцэхдээ хууль зөрчихгүй, хүчирхийлэлгүй, тайван эсэргүүцлийн арга хэлбэрийг сонгоцгооё.

Дээрх 43 тезисийг хэрэгжүүлэхийн төлөө тэмцэхийг төр түмэндээ уриалж байна. Эдгээр шаардлагыг биелүүлэхийн төлөө хамаг нөөц бололцоогоо дайчлан ажиллахгүй төр засаг монголчууд бидэнд огт хэрэггүй.
Ард түмээн! Сонор сэрэмжтэй байгтун. Алтан аяганаас ус уух тавиланг маань тагш будаагаар хэмжин үгүй хийх гэж буй дайснуудтай тэмцэцгээе! Хэрэв бидний амьдрал ирээдүйн хамгийн гол найдвар болсон ашигт малтмалын баялгийг цөөн хэдэн гурил будаагаар яаран сандран арилжваас Монгол улс түмэн сөнөж мөхөх болно оо! Монгол ахан дүүс минь! Одоо л эх ороноо хамгаалахаар эрслэн босохгүй бол, улс түмний, бид бүхний төгсгөл тулж ирлээ.
Хэн эх орныхоо төлөө тэмцэнэ, түүнийг Мөнх тэнгэр хайрлан ивээж, хэн тэмцлээс ухарсныг Мөнх тэнгэр гэсгээн цээрлүүлэх болно!
Дэлхийн улс орнуудын зүй ёсны жишиг рүү тэмүүлснээр л бид мэдэхгүй чадахгүй зүйлгүй болж, цэнгэлийн манлайд хүрнэ. Шинэ цаг, аз жаргалаа дөтлүүлэгтүн хэмээн төр түмэндээ уриалж байна. Эзэн нь юмаа мэдэж эрэг нь усаа хашна аа. Шударга ёс, эрх ашиг, сайн сайхныхаа төлөө түрхрэн босоцгооё!

Чөлөөт сэтгүүлч Ч. Мөнхбаяр
2009.06.14

[arcus]

Уран зохиолын “Олимпийн аварга” төрүүлцгээе

Бид өөрсөддөө ямар үнэлэлт дүгнэлт өгөхөөс эс хамааран, орчин үеийн Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрээгүй байгаа нь гашуун үнэн билээ. Олон зууны тэртээх өвөг дээдсийн маань туурвисан “Монголын нууц товчоо”-г хилийн чанадад үнэт дурсгал хэмээн зарим хэмжээгээр мэдэж буй ч, бусдыг огт үл мэдэх нь баримт мөн. Янз бүрийн хэлээр орчуулж, түгээж, сурталчлаад байхад л тэр шүү дээ.
Монгол хүн олимпийн алтан медаль хүртэж, монгол хүн дэлхийн төвшинд байж чадахыг нотоллоо. Гэхдээ гагцхүү бие бялдраараа гэж үү?
Тийм биш ээ. Миний бие Монголын орчин үеийн уран зохиолтой зохих хэмжээгээр танилцсаны хувьд, манай туурвилчдад дэлхийн төвшинд хүрч болох шинж тэмдгүүд ажиглагддагийг мэднэ.
Гэвч Монголын нийгмийн хүнд хэцүү нөхцөл байдал зохиолчдод маань хийх ёстой үндсэн ажлаа хийх боломжийг олгодоггүй. Амьдралын түмэн бэрхшээлд нухлуулахын завсар чөлөөгөөр яаран сандран бичсэн зүйл, бүхий таатай нөхцөл байдлаар хангагдсан гадаадын баян зохиолчдын туурвилтай яахан өрсөлдөж чадах билээ. Дээрээс нь, бүтээлээ нийтлүүлэх, суртачлах, борлуулах, орчуулах нөхцөл нэн хүнд гэдгийг санагтун.
Ийм байхад яаж Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрэх билээ?
“Дэлхийн төвшинд хүрч яах юм?” гэсэн асуулт тавигдаж магад. Хэрэв Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрэхгүй бол, Монголын бие бялдраас өөр юу ч дэлхийн төвшинд хүрэхгүй, бие бялдар ч мөн хүрэхээ байна гээд л хэлчихье.Монгол улс үндэстэн сөнөнө өө гэсэн үг. Нэмж нуршаад хэрэггүй биз ээ.
Хэрэв, Монголын уран зохиол дэлхийн төвшинд хүрвэл монгол хүн бүрийн цээжинд цог гэрэлтэж, оюун ухаан дэвжин бадарч, улс үндэстэн сэргэн мандана аа. Энэ бол үнэн. Уран зохиолын хүч агуу.
Тиймээс “Уран зохиолын Олимп” хэмээх төслийг хэрэгжүүлье гэсэн саналыг миний бие дэвшүүлж яваа билээ. 2009.06.06-ны “Монголын зохиолчдод хандсан 12 зүйлт уриалга”-даа ч мэдэгдэж, МЗЭ-ийн их хурлын зарим төлөөлөгчдөд танилцуулсан.
Дэлхийн төвшинд хүрэх гэж авъяас оюунаа шавхан дайчилж бүтээсэн, уран бүтээлийн урьд өмнө байгаагүй өндөр шатанд гарч байж чармайн туурвисан шинэ зохиол бүтээлээс бүрдсэн “Уран зохиолын Олимп” хэмээх 81 ботийг ард түмэндээ өргөн барих нь эл төслийн эхний зорилго юм.
81 боть бүтээлээс хамгийн шилдгүүдийг өндөр чанартайгаар орчуулгаж, гадаадын томоохон хэвлэлийн газруудтай гэрээ байгуулан түгээлгэж, дэлхийд нэр алдрыг нь жинхэнэ ёсоор цуурайтуулан, олон улсын бестселлер, хүндэт шагналуудын эзэн болгон мандуулах, өөрөөр хэлбэл “олимпийн аваргыг “зохиолчид дундаасаа төрүүлэх нь гол зорилго.
Олимп гэдэг бол зөвхөн спортын наадам бус, шилжсэн утгаараа оргил гэх санаа билээ. Улс түмэн маань олимп гэх үгэнд онцгой мэдрэмжтэй болсны тул, оргил гэхийг ийнхүү олимп гэж хэллээ.
81 ботийг бүтээхийн тулд юуны өмнө төр маань онцгой анхаарах учиртай гэж бодогдоно. Монголын соёлын хөгжил дэвшил бол төрийн үйл хэрэг мөн билээ.
Төр хэмээх хүчирхэг өндөрлөгийг онцлон ярьсны учир гэвэл, төсөлд маань хэдэн тэрбум төгрөг шаардагдана. Хамгийн хүчтэй спонсор болох төр маань энэ мөнгийг хандивлаж чадна.
“Хэдэн тэрбумын хэрэг юусан билээ?” гэж хэн нэгэн гайхаж магад. Нэг шилдэг ботийн төлөө ядаж 10 сая төгрөгийн шагнал өгөхгүй бол, яаж бусад асуудлыг умартан байж, шилдэг бүтээл туурвихсан билээ.
81 боть номын дэлгүүрт очих хүртэл зохиогчоос гадна өөр олон ажил үүрэгтний хөдөлмөр, зохиогчийн шагналаас гадна төрөл бүрийн зардал шаардагдана.
Шилдэг бүтээлүүдийг адил төвшинд орчуулгах, гадаадад сурталчлах, түгээхэд их хэмжээний мөнгө шаардагдана. Энэ бүхнийг багцаалаад үзэхэд л тэрбум тэрбумаар хэмжигдэж байгаа юм.
Мөнгө байлаа гээд бүх зүйл бүтчихгүй. Зохион байгуулалтын өндөр төвшин хэрэгтэй. Энэ төслийн бүх зүйл дэлхийн төвшинд байх шаардлагатай.
Төсөлд оролцогсод бүгдээр дэлхийн жишгээр үнэнч шударга байх ёстой. Тийм байж эс чадваас, дэлхийн жишгээр шийтгэл хүлээнэ.
81 ботийг бүтээх 81 зохиолчийг тендерээр шалгаруулна. Ямар зохиолыг яаж бичиж байж дэлхийн төвшинд хүрэх вэ гэдгээ зохиолч тендерийн материалдаа тодорхой бичсэн байх шаардлагатай.
Чингээд төсөлтэй гэрээ байгуулж ажлынхаа явцаас хамааран, үечлэн шагналаа авч байх болно. Хариуцлага алдвал, мэдээж, төслийн мөнгийг хууль ёсоор эргүүлж төлнө.
Энэ мэтчилэн яриад байвал яриад л байх. Төсөл бүхлээрээ тархинд минь эргэлдэж байна. Төсөлд ажилтны болон, гэрээт зохиолчийн үүргээр оролцохыг хүсч байна. Санаачилсны тул, надад ямар нэг давуу эрх олгогдож болох мэт. Төслийн ямар ч ажлыг хийхэд бэлэн, ямар ч жанраар бичиж чадна.
Зохиолч бүтээлчдээ санал бодлоо хуваалцахыг, саналыг минь дэмжихийг хүсч байна.

МЗЭ-ийн гишүүн Ч. Мөнхбаяр
MMIX.VI.XV

[arcus]

"Захчины хэрэг" Монгол орныг доргиолоо!

Монголчуудыгаа угсаатны шинжээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг тэмцэцгээе

“Захчины хэрэг” халуухан 5-р сард Монгол орныг доргиосон билээ. Ц.Элбэгдорж бол захчин , дээрээс нь бас өвөө нь Шинжаанаас ирсэн хэмээн буруутгаж, яллаж давшилж байсан тэнэг мунхаг пиарчид харин ч ард түмний зэвүүцлийг төрүүлж, нэр дэвшигчээ ялагдахад хүргэсэн билээ.
Яс үндсийн сэдвээр дайрч давшлах нь аажимдаа холокост, геноцид, нацизмд хүргэдэг, угтал ялт хэрэг нь атал, Монголд өөдгүй этгээдүүд эл хэргийг чөлөөтэй үйлдэж, бүр ашиг хонжооны хэрэгсэл, бизнесээ болгосон нь харуусалтай.
Ийм явдал дахин давтагдах ёсгүй. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах /этник дискриминаци/ явдалд үгүй гэж хэлцгээе! Энэ ялт хэргийг өнөөдөр дарж авахгүй бол маргааш ямар ч өргөн хэмжээний аймшиг, эмгэнэлийг Монгол улс түмэнд нүүрлүүлж болно.
Гэмтнүүдийг гэсгээн цээрлүүлье. Юуны өмнө “Захчины хэрэг”-ээс эхлүүлье.
Миний бие бүх монгол туургатныг нүүлгэн ирүүлж уугуулшуулах хуулийн төслийг санаачилсан. Өнөөдөр Монголд яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзэгдэл хавтгайрч, олон ухвар мөчид хүмүүс төрийн бодлогын үрээр мунхарч гүйцээд байхад уугуулшууллын үзэл санаа төдийлөн амжилт олохгүй байх нь аргагүй юм.
Монголын иргэний яс үндэс юуны өмнө, Монгол улс түмэнд ач тустай юу бүтээснээр нь тодрох учиртай. Тодрох учиртай гэснээс бус , тодорхойлогдох учиртай гээгүй шүү. Баримт бичиг, иргэний угсаатны ухамсар бол гол тодорхойлогчид юм.
Хэрэв яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах үзэл гаргаж, Монголчуудыг салган бутаргах оролдлого хийж , улс түмний эв нэгдэл , тогтвортой байдал, тусгаар тогтнол, ирээдүйн эсрэг үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол, тэр этгээд монгол хүн биш ээ. Аливаа гэм хэрэгтэн яс үндэсгүй байдаг.
Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг шийдвэртэй тэмцэцгээе. Ахуйн хүрээнд, олон нийтийн газар, сонин хэвлэлд, сонгуулийн үеэр гэсэн үе шаттайгаар хэргийг хүндрүүлэн авч үздэг болъё. Хэн ч ахин монголчуудыгаа ялгаварлан гадуурхаж , элдэв солиотой үг хэлэх гээд ам ангайж зүрхлэхгүй болтол хашраагаад өгье. “Захчины хэрэг” зүгээр өнгөрөх ёсгүй. Энэ мэт бүх хэргүүд…
Миний бие үндэсний үзэлтэн, эх оронч, панмонголист, монголчуудыгаа угсаатны шинжээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг тэмцэгчийн хувьд нэгэн тогтоолын төслийг санаачлав. Уншигч та болгооно уу.

Монгол Улсын Засгийн Газрын Тогтоол
(төсөл)
Огноо... Улаанбаатар Дугаар...

Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг тэмцлийг чангатгах тухай

Монгол Улсын иргэн бүр, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 2-р бүлгийн 14.2-р зүйл, Монгол Улсын зохих хууль эрхзүйн актууд болон, Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын дагуу яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах явдлаас хамгаалагдах бүрэн эрх, баталгаагаар хангагдсан байдаг билээ. Яс үндсээс хамааралгүйгээр Монгол Улсын бүх иргэн тэгш эрхтэй байх нь Монголын ардчиллын, хууль-эрхзүйн эрхэм нандин нэгэн зарчим юм.
Гэтэл сүүлийн үед иргэдийг харь гаралтай хэмээн дайрч давшлах, ялгаварлан гадуурхах, янз бүрийн байдлаар эрхэнд нь халдах үзэгдэл газар авч, энгийн үзэгдэл боллоо. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах нь Монголын эв нэгдэл, тогтвортой байдал, тусгаар тогтнолд харшилсан гэмт хэрэг мөн.
Бүрэлдсэн сөрөг нөхцөл байдалд үндэслэн, Монгол Улсын Засгийн Газраас тогтоох нь:
1. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг онцгойлон сайжруулсугай.
2. Тус хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг тусгайлан хянаж шалгах бүтцийг байгуулж, үйл ажиллагааг нь тогтмолжуулсугай.
3. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхсан гэмт хэргүүдийг илрүүлэх явцыг эрчимжүүлсүгэй.
4. Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд, сурталчилгааны кампанит ажлыг өрнүүлж, иргэдэд ойлгуулан таниулсугай.
5. Дээрх арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулж, амжилттай хэрэгжүүлэхийг Монгол Улсын Хууль Зүй, Дотоод Хэргийн сайд Ц.Нямдоржид даалгасугай.

Монгол Улсын Ерөнхий Сайд С.Баяр
Төслийн зохиогч Ч.Мөнхбаяр
2009.06.14

[arcus]

Аборт гэж амьд ургийг хэсэг хэсгээр тасчин тарчилгахыг хэлнэ

Хорт бодлоготон Монголд абортыг чөлөөтэй болгосноор 600 мянган монгол үрсийг тамлан хяджээ

МУИС-д хамт сурч байсан ангийн анд С.Юричевагийн бүтээсэн “Бүхий сэтгэлээсээн хайрлана /Я всей душой тебя люблю/” хэмээх баримтат киног үзээд нэн цочирдсон билээ. Аборт /уг нь хиймэл аборт гэж хэлэх учиртай, гэхдээ тэр чухал биш/ гэж арай ч тийм аймшигтай хэрцгий зүйл гэж санадаггүй байлаа.
Түүнээс хойш абортын асуудлыг эргэцүүлэн явах болов. Өнөөдөр дэлхий даяар абортыг жигшүүрт аллага хэмээн үзэх нь жишиг болоод байна.
Яагаад тэр вэ? Яагаад гэвэл аллага мөн болохоор л тэр. Монголчууд маань үр бүрэлдсэнийг хүн бүрэлдлээ гэж үздэг мэргэн ухаантай байж. Тиймээс ч эхийн хэвлийд байснаа насандаа нэмэн тоолдог уламжлалтай.
Сүүлийн үеийн анагаах ухаан хэвэл дэх ураг нь хэвшмэл ойлголтоос илүү мэдрэмжтэй, тусгахуйтай, хариу үйлдэлтэй болохыг тогтоогоод буй. Шинэ технологийн дагуу хэвэлд буй ургийн зургийг авахад ямар нэг зүйлд баясан инээж байв!
Гэтэл аборт гэдэг маань юу билээ. Тусгай тасдагчаар ургийг хэсэг хэсгээр нь тасчин гаргахыг л хэлнэ. Тасарсан хэсгүүдийг эвлүүлэн үзэж, “бүрэн гаргаж уу, үгүй юу ” гэдгийг бүртгэж байгаад л, тасдаад л байна, тасдаад л байна. Цаана нь хамгийн эмзэг үедээ байгаа, хамгийн нялх хүмүүн тарчлан зовж байдаг ажгуу.
Нялх үрийг ийн, хар дарсан зүүдэнд ч оромгүйгээр тамлан тарчилгах нь өөр ямар ч хэрцгий явдалтай зүйрлэмгүй аюумшигтай.
Нэгэнтээ амаржих цаг болоогүй тул яс үл сална, багтаж үл гарна.Чингээд л ийнхүү тасчин цувуулдаг ажгуу.
Эмийн арга буй гэдэг. Тэр нь эхийн эрүүл мэндэд эрсдэл учруулдаг тул энгийн тасчилтыг л сонгодог байна.
“Би хүүхэд гаргамааргүй байна аа” гэсэн яльгүй тунирхал бяцхан хүмүүнийг мөчилж алахад хүргэх нь олонтаа.
Нөгөө шинэ технологиор абортын явцын зургийг авсныг С.Юричевагийн кинонд үзэв. Тарчлан зовж, уйлж орилж, багажаас бачимдан зугтавч яаж ч чадалгүй мөчөө тасдуулж байгаа тийм л бяцхан үр харагдсан даа.

“Хоёр жаахан залуу хөтлөлцөн, подваль дахь хувийн эмнэлэг рүү инээлдэж ороод л, үр хөндүүлчихээд, тэр дороо бөөн баяр болоод хөтлөлцөөд гараад ирж байна. Төр үүнд ямар ч хяналт тавьдаггүй. Бүр татварын хяналт ч байхгүй. Монголд хамгийн чөлөөтэй байгаа юм бол аборт!” гэж Болдсайхан эмч халаглан бичжээ.
БНМАУ хүн амаа өсгөх бодлого баримталдаг асан тул абортыг хориглодог байж. Эхийн амь насанд аюултай нөхцөлд л зөвшөөрдөг байжээ. Аборт гээч юм угаасаа монголчуудын дунд байгаагүй учир болоод л байж.
“Монголчуудын эсрэг маш хорт бодлого явагдаж буйн нэг салаа мөчир нь абортыг чөлөөтэй болгосон явдал, үүнд нэгэн тодорхой этгээд юуны өмнө буруутай” гээд л үндэсний үзэлтнүүд мөн ч их ярьж бичсэн.
Болдсайхан эмчийн тооцоолсноор абортыг чөлөөтэй болгосноос хойшхи 20 жилд 600 мянган монгол үр алагдаж дээ. 600 мянга. Ойрд түмнийг манжууд хядахад өдий тооны хүмүүс алагдсан нь хүн төрөлхтний түүхийг цочирдуулсан баримт билээ.
Гэтэл өнөө цагт хорт бодлоготнууд, мунхаг эмс эрс, нүд улаан, мөнгө цагаан болсон эрлэгийн элч нар нийлээд тэр аймшигт хядлагыг давтжээ. Абортын геноцид гэж явагджээ!
Энэ бол хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг. Монголд хүн төрөлхтний эсрэг маш олон гэмт хэрэг үйлдэгдэж байна. Үүнийг монголчууд бид таслан зогсоох ёстой!
Өнөөдөр дэлхий дээр:
1-рт, абортыг яасан ч зөвшөөрдөггүй лал шашинт зарим улс;
2-рт, зөвхөн эхийн амь насанд аюултай бол зөвшөөрдөг лал, католик шашинт голдуу нэлээд улс;
3-рт, бас ургийн ноцтой гажиг, хүчиндэлт зэрэг тохиолдолд абортыг зөвшөөрдөг бүр олон тооны улс;
4-рт, бас үр хүүхдээ тэжээж чадахгүй нэн ядуу бол зөвшөөрдөг нэлээд олон буурай хөгжилтэй улс;
5-рт, абортыг чөлөөтэй болгосон арван хэдхэн улс;
6-рт, абортыг ямар ч хязгаарлалтгүй болгосон ганцхан Монгол улс байна.
Энэхүү арван хэдэн улсыг абортыг эсэргүүцэгчид, энэрэнгүй үзэлтнүүд, хүний эрхийг хамгаалагчид жигшин зэвүүцэж байна.
Ёс суртахууны уналтад орсон, Зөвлөлтийн болон соцлагерийн бүрэлдэхүүнд байсан хэдэн улс, хүн ам, суурьшлын нягтшил нь хэтэрсэн хэдэн улс абортыг чөлөөтэй байлгадаг аж. Коммунист дэглэмтэй байсан улсуудад нь чөлөөт абортын эсрэг хөдөлгөөн хүчтэй өрнөж, гутамшигт эрх чөлөөнөөс татгалзагч орнуудын тоо нэмэгдсээр.
Басхүү абортыг чөлөөтэй зөвшөөрсөн гэх эдгээр оронд аборт хийлгэх нь тийм ч их чөлөөтэй биш гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. ОХУ-д гэхэд л 9 тохиолдолд абортыг зөвшөөрсөн байдаг.
Гагцхүү Монгол улсад л бүх тохиолдолд зөвшөөрөгдсөн байна!
Чөлөөт аборттой дээрх улсуудыг нэгтгэх нэг шинж гэвэл, тэдгээр нь хүн амаа өсгөх сонирхолгүй юм уу, бууруулах сонирхолтой байгаа юм. Газар нутаг, байгалийн баялгийн хувьд хязгаарлагдмал, хүн ам хангалттай улсууд хүн амаа өсгөх сонирхолгүй байх нь түгээмэл.
Гэтэл Монгол улс абортын байдлаараа чөлөөт аборттой гэгдэх дээрх улсуудын дэргэд ямар ч утга учиргүй харагдаж байна. Газар нутаг уудам, байгалийн баялаг бараг хязгааргүй; зуу зуун сая хүн амтай улсуудын дунд орших хэрнээ хүн ам цөөн. Ёс суртахууны уналтад орсон учраас аборт чөлөөтэй байх шаардлагатай, геноцид хийгдэж болно гэх үү?
Солиотой бодлого, шийдвэрийн талаар ярихаар өөрийн эрхгүй солиотой үг өгүүлбэр биччих гээд байх юм даа. Тэгж ярихгүй ээ, хө.
Эрүүл ухаан л хэрэгтэй. Абортын геноцидийг таслан зогсоохын тулд, абортыг хориглосон хуультай болъё. Шууд эхэлцгээе!

Монгол Улсын Хууль
Үр хөндөлтийг хориглох тухай
(төсөл)

Нэгдүгээр бүлэг
Нийтлиг үндэслэл

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсад үр хөндөлтийг хориглохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл. Үр хөндөлтийг хориглох тухай хууль тогтоомж
2.1. Үр хөндөлтийг хориглох тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль, Эрүүл мэндийн тухай хууль, Эрүүгийн хууль болон, хууль тогтоомжийн холбогдох бусад актаас бүрдэнэ.

Хоёрдугаар бүлэг
Үр хөндөлтийг хориглох болон зөвшөөрөх

3 дугаар зүйл. Үр хөндөлтийг хориглох
3.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үр хөндөлтийг энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд хориглоно.

4 дүгээр зүйл. Үр хөндөлтийг зөвшөөрөх
4.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үр хөндөлтийг дараахь тохиолдлуудад зөвшөөрнө:
1) эхийн эрүүл мэндэд төрөлт аюул учруулах;
2) ураг эмчилгээгүй хүнд эмгэгтэй байх.

Гуравдугаар бүлэг
Хууль бусаар үр хөндсөн болон, Монгол Улсад үр болгосон хөндөлтийг чөлөөтэй болгосон гэмт хэрэгт оногдуулах шийтгэл

5 дугаар зүйл. Хууль бусаар үр хөндсөн гэмт хэрэгт оногдуулах шийтгэл
5.1. Энэ хууль хүчин төгөлдөр болсноос хойш, тус хуулийн 4-р зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд үр хөндсөн үйлдлийг бага насны хүүхдийн амь насыг онц хэрцгийгээр, бүлэглэн хөнөөсөн гэж зүйлчилж; үр хөндөх үйлчилгээ үзүүлсэн этгээдийг шунахайн сэдлээр бүлэглэсэн гэмт хэрэгт оролцсон гэж зүйлчилж Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн дагуу шийтгэнэ.

6 дугаар зүйл. Монгол Улсад үр хөндөлтийг чөлөөтэй болгосон гэмт хэрэгт оногдуулах шийтгэл
6.1. Дээрх үйлдлийг хүн амын аймаглан устгасан гэмт хэрэг гэж зүйлчилж, Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн дагуу шийтгэнэ.

Монгол Улсын Их Хурлын дарга С.Дэмбэрэл

Ийм хуулийн төсөл байж болох уу? Арай хатуудчихав уу? Тасдагчаас бачимдан зугтаж байсан бяцхан үрийн царайг санаад л зохиочихлоо. Уншигч олон минь санал бодлоо нэмэрлээрэй.
Ч.Мөнхбаяр
MMIX.VI.XVI

P.S. С.Юричевагийн бүтээсэн киноны нэрийн учир гэвэл, төгсгөлд нь, хэвэлд буй бяцхан үр эхдээ эрхлэн үгүүлснийг шадалсан “Бүхий сэтгэлээрээн хайрлана” гэсэн нэртэй шүлгийг жаахан охин, хөвүүн хоёроор уншуулсан байж билээ.

[arcus]

7.1-ний үйл явдлын 1 жилийн ойд

7.1-ний үйл явдлын нэг жилийн ой болж байна. Хувьсгал байсан уу, хуйвалдаан байсан уу гэдэг нь тодорхойгүй хэвээр. Гэхдээ нэг л зүйл эргэлзээгүй. Тэр бол ард түмний зүрхний хилэн. Дэглэм 7.1-нээс зохих сургамжийг аваагүй. Хилэнг дарчихсан гэж үзэж байгаа...
Миний бие 7.2-нд гадуур их л бухимдалтай явж, хориглосоор атал цугласан иргэдтэй ярилцаж, золтой л цагдаад баригдчихаагүй. Хариад дуг хийгээдэхсэн чинь "Амь үрэгдсэн жагсагчтай хийсэн ярилцлага"-ын минь санаа төрж, бичиж билээ.
Маргааш нь "Хувьсгал мандтугай!" гэсэн нийтлэл бичсэн. Түүнийг олонд хүргэх нь маш эрсдэлтэй хэрэг байсан авч, нийтлүүлсэн. Одоо тэр бүхэн түүх болж дээ.
НТВ-гээс зарласан уралдаанд зориулан бичсэн (2008 оны 11-р сард) "341" жүжигтээ (жаахан яаруу биччихсэн юм, 3 хоногт) 7.1-ний үйл явдалд 14-р үзэгдлээ зориулсан .
Энэ гурван зүйлийг уншигчиддаа толилуулъя аа.

Амь үрэгдсэн жагсагчтай хөөрөлдсөн минь

Ирэх дугаартаа материал нийлүүлэхийг найз маань хүслээ. Юуны тухай бичих вэ? Мэдээж, 7-р сарын 1-ний "хувьсгал" ч гэх үү, "хар Мягмар гараг" ч гэх үү, тэр үйл явдлын тухай. Нэг бол бүтэн дугаарын дайтайг биччихмээр. Нэг бол юу ч бичмээргүй.
Одоо санахад итгэхийн аргагүй. Монголд тийм юм болсон гэж үү. Шөнө нойр хулжсан тул толгой манантана. Гишүүд барилцаж авчих гээд болохгүй байгаа учир хэмээн, УИХ-ын тусгай чуулган хаалттай болох болов. Бүх юм л хаалттай. Маш эвгүй. Хэдхэн өдрийн өмнө ямар байлаа. Гэтэл одоо...
Эх орон маань мөн үү?
Жаахан дугхийе гэж бодов. Зүүдэлж эхэлсэн чинь өрөөнд харин нэг зэрмийсэн цагаан залуу ороод ирэв. Маш зовж шаналсан дүртэй царайг нь хараад л палхийв. Мөрдөгдөж мөшгигдсөн хүн аврал эрэн хүрээд ирж байгаа нь энэ үү. "Чи хэн бэ?" гэж хэлж амжаагүй байтал тэр өөрөө эхэлж дуугарлаа.
-Ах аа та яасан юм бэ? Бас буудуулсан юм уу гээд ихэд санаа зовсон янзтай ойртов.
-Үгүй, зүгээр л нойр хүрээд... Харин чи?
-Та намайг гайхаж байгаа байх. Би гэрээ хайгаад явж байна. Гэтэл төөрөөд... олдоггүй ээ. Би 7-р сарын 1-нд буудуулаад үхчихсэн...гэхэд нь чухам зэрлэг араатны айдас намайг эзэмдэн авсан ч өрөвдөн шимшрэх сэтгэл түүнийг үлдэн хөөв.
-Чи тэгэхлээр нөгөө тавын нэг байх нь ээ?
-Таван хүн алагдсан юм уу?
-Оросын нэг хэвлэл хэдэн арав гэсэн байна билээ.
-Ах аа, шударга сонгууль явагдах болсон уу?
-Үгүй ээ. 4 хоногийн онц байдал зарлагдсан.
Энэ хугацаанд сонгуулийн дүн хөдөлбөргүй болох биз ээ. Хотод 2000 цэрэг цагдаа онц байдлыг сахиулаад, байлдааны хуягт зам хэрж зогсоод, машин тээвэр хязгаарлагдаад, үзлэгт хамрагдаад, ганц ТВ-ээс бусад нь хаагдаад, намууд ч хаагдаад, сөрөг хүчний удирдагчид баривчлагдаж, мөшгигдөж, гүтгэгдээд, халуун хүйтэн зэвсэг эрж хайгаад, залуусыг мөрдөөд, ямар ч байдлаар хурж цуглавал фургонтой цагдаа нар ирж тараагаад, нэг иймэрхүү л байна даа. Наадам хийхгүй ч болох юм шиг муу ёрын үгс дуулдаж байна.
-Ах аа, бид үүнийг хүсээгүй ш дээ. Бид улсаа Румын болгох гэсэн чинь Тяньанмень, Хойд Солонгос болгочихлоо гэж үү?
-Та нар юу хүссэн юм бэ?
-Бид шударга сонгууль, эрх чөлөө, эрүүл нийгмийг л хүссэн. Гэтэл улсаа сөнөөчихөө юү?
-Дүү минь чи өөрийгөө буруутгах хэрэггүй. Буруутай гэвэл бид бүгд буруутай. Гэхдээ одоо буруутныг тодруулахаас өмнө, улс орноо иргэний дайнаас яаж аврах вэ гэдэг чухал болоод байна. Үндэсний их эвлэрэл хэрэгтэй байна.
-Эвлэрэл ээ? Хэнтэй эвлэрэх гэж?
-Бүх монголчуудтай.
-Ах аа, "тэдэнтэй" эвлэрч болохгүй ш дээ. Бид юуны төлөө амиа алдсан юм бэ?
-Наад үгтэй чинь санал нэг байгаа улс олон байна. Маргааш нь би хэрэг явдал болсон газрын ойр орчмоор явахад таван ч газар хүмүүс цуглачихаад, тар гэсэн цагдаагийн шаардлагыг төдийлөн биелүүлэхгүй бөөгнөрцгөөгөөд байсан. Үдээс хойш 300 хүн Сүхбаатарын талбайд хурж, ТВ-ийн бусад сувгийг нээхийг шаардсан байна. Цэрэг цагдаа тараахаар ирэхэд нэг залуу "Та нар намайг бууд. Өчигдөр та нар найзыг маань алсан. Одоо намайг алчих" гээд уйлж байж. Энэ нь олон түмнийг донсолгож, ноцтой явдал болох дөхсен л байна.
Ард түмэн хагаран бутарч байна. Янз бүрийн байр суурь, тайлбарт хуваагдаж, бухимдаж байна. Тийм учраас л би одоо юу юуны өмнө Үндэсний их эвлэрэл хэрэгтэй гээд байгаа юм шүү дээ.
-Та дэглэмийн төлөөлөгч байна. Ху намтай эвлэрч болно гэж үү?
-Миний бодлоор "7-р сарын 1-ний үйл явдлын өршөөлийн хууль" гаргаж, эрүүгийн ноцтой гэмт хэрэг үйлдсэнээс бусад бүх хүнд өршөөл үзүүлэх хэрэгтэй.
Тэр үйл явдалд тэр нь буруутай, энэ нь буруутай гэх асуудлыг жилээр ч юм уу, хойшлуулъя. Юуны өмнө эвлэрээд авах хэрэгтэй. Тэгээд бүхнийг хууль ёсоор, соёлтой хийж эхэлцгээе, хийж сурцгаая.
Онц байдлын дараа гашуудал зарлаж, ард нийтээрээ эмгэнэж эвлэе. Ухаарч, гэгээрч энэрэнгүй, нигүүлсэнгүй болж, сургамж авч эвлэе. Бид чинь нэг гэр бүл шүү дээ. Энэ нь муу муухай, тэр нь гээд айхавтар ихээр үзэн ядаж болдоггүй юм байна. Үзэн ядалтаас өмнө ойлголцол, зөвшилцөл, харилцан буулт хийх хэрэгтэй байдаг юм байна.
-Буулт хийх гэнэ ээ. Бууж өгөх хэрэг үү? Та бол жинхэнэ Ху намын улаан фэн байна...
-Дүү минь яриаг минь битгий таслаач. Харилцан буулт хийнэ гэдэг чинь бууж өгнө гэсэн үг огт биш, тэгш харилцаа, ойлголцол байхгүй юу.
-Тэгээд яаж харилцан буулт хийх гэж?
-Юун дээр зөрчил маргаан үүсэв? Дахин сонгууль явуулах асуудал дээр шүү дээ. Энэ нь тэгэхдээ бүхнийг давтна аа гэсэн үг биш. Тэр сонгуулийн хороо мороондоо бүх намын төлөөлөл ажиглагчдыг хангалттай оруулаад, чөлөөтэй ажиллах боломжоор нь хангаад өгчихвөл бүх юм л болоод явчихна шүү дээ. Үнэнээр явуулбал тэр сонгууль шиг амархан юм байхгүй. Бүгдээрээ нам эвсэл гэлгүй гар нийлээд л, инээлдэж ханиалдаад л тоолчиход тэгээд л болоо шүү дээ.
Дахин сонгууль явуулж эвлэцгээе!
-Бидний хийсэн хувьсгалын дараа ингэж ярьж байна гэж үү? Бууж өгч байгаа юм биз дээ. Залуусаас бусад нь ийм л байгаа юм. Та нар биднийг алалцуулчихаад дараа нь бас хор найруулах юмаа л...
-Дүү минь ядаж суугаач...
-Үгүй би зогсмоор байна.
-Ийм омголон, эвлэршгүй байх цаг биш ээ. Харийн түрэмгийлэгч халдвал тийм байж болно. Бид чинь монголчууд. "Эвдрэхдээ бид Чин гүрний боол Монгол болдог/ Эвлэхдээ бид Чингис хааны Монгол болдог" гэж үнэн үг. Бүхнийг хууль ёсоор...
-Хууль ёсоор байна гээд ямар ч үр дүнд хүрэхгүй болчихоод байгааг чинь та ойлгож байна уу. Хууль ёс өчүүхэн ч боломжгүй болчихоод байна шүү дээ.
-Хууль ёсоор үйл ажиллагаа хийгээд үр дүнд хүрэхгүй байлаа ч, хуулийн дагуу л явахыг оролдож, чармайж, хичээх хэрэгтэй. Сонгууль будлиантай болбол намын байрыг шатаана гэж хуулинд заагаагүй нь л лавтай.
-Ах аа, та юу ч ойлгохгүй байна. Хуулийн дагуу зөв зүйтэй үр дүнд хүрэх гээд 18 жил оролдоод бүтээгүй биз дээ. Хуулийг зөрчихөес өөр аргагүй цаг үе гэж байдаг юм. Бид дайсны юмыг шатаасан. Ойлгож байна уу.
Хувьсгалыг бид хийсэн. Харин тань шиг хүмүүс сөнөөж байна. Та ч ойлгохгүй биз дээ.
-Бид Бапу шиг байх хэрэгтэй. Тэр хүн их эвлэрэл, хүчирхийлэлгүй эсэргүүцэл, үл хамтран ажиллах зэрэг зарчмуудаар тэмцдэг байсан. Колоничлогчдын эсрэг
хүчирхийлэлгүй тэмцэж, тэдэнтэй үл хамтран ажиллаж, харин энэтхэгчүүдийг бол гагцхүү эвлэрүүлж байсан хүн. Бапу шиг байцгаая.


Монголчууд аа, Бапу шиг байцгаая!

-Энэтхэг, энэтхэгчүүд гэдэг чинь Монгол, монголчууд биш. Тэрбум хүнийг хэн ч, яаж ч чадахгүй. Бид энэтхэгчүүд шиг номхон хүлцэнгүй байвал дороо устана.
-За, дүү минь маргахаа больё.
-Тантай маргах ч сонирхол алга. Та бол манай талын хүн биш байна.
-Ингэж яриад яахав дээ. Алдаан дээрээ бид суралцах хэрэгтэй. Нөхцөл байдлыг намжаах боломж аль аль талд нь хэдэн арав байсан...
-Та дэглэмтэй тулалдаж байсан галын шугаман дээр байгаагүй болоод л ингэж ярьж байна. Үнэндээ тэр нөхцөл байдал гээч чинь намжаах ямар ч боломжгүй байсан. Бид тулалдахаа боливол цагдаа нар дайрч алчих гээд, тэд болилоо гэхэд бид дайрч ялчих гээд байсан юм...
-Монголчууд бид бүгд буруутай. Ийм нийгэм, ийм нөхцөл байдал үүссэнд бүгдээрээ буруутай. Нэг ч хүн буруугаас мултрахгүй. Би гэхэд л боевик үзэж байгаа юм аятай ТВ-ээр хараад сууж байхын оронд, дундуур нь ороод больцгоо гээд уриалах минь яав.
-Та тэгсэн бол дороо л үгүй болох байсан. Дайн болж байгаа шүү дээ. Яаж ч намжаах аргагүй байсан.
-Гэхдээ бүгдээрээ буруутай гээд, бүгдээрээ шоронд суултай биш. Өршөөл, эвлэрэл, нигүүлсэл хэрэгтэй.
-Хэрэггүй юм чинь л тэр! Ингэхэд хувьсгалч залуусыг яасан бэ?
-718 хүн баривчлагдсан.
-Монголын хамаг шилдэг хөвүүд шоронд орж, та наранд үлдэж...
-Тэр улсын чинь дотор хулгайч, галдан шатаагч, танхайрагч, согтуурагч байгаа л байх.
-Ялгаж салгах нүд танд алга. Тэмцэгчдийн олонхи нь цэвэр ариун сэтгэл, ёс суртахуунтай, эх орныхоо төлөө амиа өгөхөөс буцахгүй, хатан зоригт хөвүүд охид байсан юм. Тэр муу улс чинь цөөнх байсан, бидэнтэй хольж хутгах хэрэггүй. Бид бол дэглэмтэй тулалдаж байсан. Та мэт нь биеэ оторлож гэртээ суугаад, дэмжээд өгөөгүйгээс болж л бид дарагдсан.
-Та нар цэвэр ариун юм бол яагаад Ху намын байрыг шатаахыг эсэргүүцээгүй юм? Яагаад гал командын машиныг оруулаагүй юм? Яагаад энгийн иргэдийн машиныг галдав? Хувьсгал гэдгийг чинь саналын хуудсан дээр ч хийчихэж болно.
-Дайсны байрыг шатаасан ч яадаг юм. Харин тэр машинуудыг бол цагдаагийн замд саад хийх гэж галдсан. Тэд дэлбэрэхээс айгаад, давшихаа больж байсан л даа. Хулгайч, тэнэмэл хүмүүс муу юм хийсэн л байх. Гэхдээ дэглэмтэй тулалдаж байсан бидэнд тэдэнтэй зууралдаж байх ямар ч зав байсангүй. Ялгаж салгах л хэрэгтэй. Хувьсгал ч байсан, хулгайч ч байсан. Гол нь ялгаж салга.
-Дүү минь ингэхэд чи диваажинд очив уу, тамд унав уу.
-Мэдэхгүй. Бид "хүлээлгийн өрөөнд" нь байсан байх. Маш аймаар байсан. Дандаа зовж шаналж үхсэн хүмүүс. Би ар гэрийнхнийгээ эцсийн удаа ч болов хармаар санагдаад оргочихсон. Та харин тамд очно гэдэгтээ итгэлтэй байж болно. Дэглэмийн төлөөлөгч учир...
-Намайг битгий дэглэмийн төлөөлөгч гэж нэрлэ. Би шударга бус явдлын эсрэг, тэр дэглэм гэж байгаагийн чинь эсрэг өөрийнхөөрөө тэмцэж ирсэн. Гэхдээ тэмцэхэд бас учир байна...
-Та нараас олигтой юм хүлээлтгүй. Цэл залуу, эвдрээгүй залуус бид хувьсгал хийсэн. Энэ дашрамд хэлэхэд, биднийг ямар ч нам, эвсэл зохион байгуулаагүй юм шүү. Биднийг сэтгэл зүрх маань зохион байгуулсан.
Залуусын энэ хувьсгалыг бүх нийтийн болгочих ухаан, зориг, сэтгэл бусдад нь байсангүй!
-Дүү минь чиний юу хэлэх гээд байгааг ойлгож байна. Дуугаа өндөрсгөсний хэрэггүй.
Чамтай адилхан бодож байгаа хүмүүс олон байна. Өөр бодолтой улс ч олон. Тэр тусмаа эвлэрэл хэрэгтэй.
Харийн дайсан ирвэл тэгж байлдах хэрэгтэй! Монголчууд хоорондоо байлдахыг бол би яавч зөв зүйтэй гэж хэлж чадахгүй.
-Харийн дайсантай чинь л бид байлдсан шүү дээ. За, за, танд юу ч хэлээд нэмэр алга.
Ингэхэд амь үрэгдсэн биднийг хүмүүс юу гэж байна?
-Зарим нь ардын баатар гэж байна, зарим нь архичин согтуу гэж байна. Бас л нэг хуваагдал.
-Ардын баатар аа? /инээвхийлэв/. Гэхдээ би ингэж ардын баатар болохыг уг нь хүсээгүй. Бүх амьдрал өмнө минь байсан. Би конкурс өгөх гэж байсан. Тэр ажлаараа явлаа гээд л ээждээ хэлээд гарсан. Одоо хөөрхий муу ээж минь .../уйлав/

2008.07.02

[arcus]

7-р сарын 1-ний хувьсгал мандтугай!
Залуусын хувьсгал мандтугай!

"Өнөөдөр Монголд Пиночетийн хунт амилж, фашист дарангуйлал тогтсон шиг л дүр зураг буй болоод байна. Фашист гэж зүгээр нэг хэлээгүй. СБД-ийн цагдаагийн газрыг хувьсгалчдаас фашистууд хамгаалж байсан, одоо тэд "ардын баатар" болоод, дарангуйлагчдын үзэл суртал, тархи угаалтын хэрэгсэл болсон MAHNTV ч гэнэ үү юмаар нь чөлөөтэй донгодож байна. Хувьсгалчдыг хятадууд, Хятадын гар хөл ч гэж гүтгэж яваа сурагтай. Харин өөрсдөө хэн бол доо?
Жирийн улс оронд фашистууд нь шоронд ороод, эх орончид нь улсынхаа эзэн болж явдаг. Манайд хамаг юм эсрэгээр байсан, бүр ч эсрэгээрээ болчихлоо".
"Хэвлэл мэдээллийн бүх хэрэгслүүдэд шинэ байгуулагдсан главлитээс "Өдөөн хатгасан зүйл бичвэл хаана, барина, хорино" гэж анхааруулж байна. Дарангуйлагчдын үзэл суртал, хуурамч жүжгээс өөр юм бичвэл харгислана гэсэн үг шүү дээ. Ингээд ихэнх хэвлэлийнхэн дуугарч ч чадахаа байж, зарим нь болгоомжлоод гарах ч үгүй байна, хэвлэх үйлдвэрт ч төдөн хувиас илүү сонин хэвлэж болохгүй гэж чиг өгсөн байна".
"ТВ-үүд (бас радио, сайтууд...) "түр" хаагдсан. Түр ч юм уу, бүр ч юм уу мэдэхгүй. Наадам болохгүй байж магад. Цэнгэлдэхэд хэргийн эздийг ороод ирэхлээр ард түмэн бариад авах вий гэж үнхэлцгээ хагартал айж байгаа аж. Цаашдаа онц байдал хэдий хүртэл үргэлжлэх нь тодорхойгүй. Тиймээс ТВ-үүд хэзээ нээгдэх нь ч мөн тодорхойгүй. Уг нь онц байдлын үед ТВ-үүдийг хаадаггүй юм байна. Тийм үед ард түмэнд мэдээлэл бүр л их хэрэг болдог учиртай.
Манайд л олигархууд маань ийм цуст аллагыг далд үйлдэх гэж, дарангуйлал тогтоох гэж эртнээс бэлдэж байсан болохоороо нууцаар хуулинд дээрх заалтыг оруулчихсан, тэрийг нь нийгэм сонор сэрэмж алдаад мэдээгүй л байна. Сая л мэдэцгээлээ. Хуулиас даруй хасах хэрэггэй, хууль бус заалт юм. Учир нь урьд нь гарсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуульд тэгж болохгүй гэж заагдчихсан.
Ингээд бид өчүүхэн ч мэдээлэл авах боломжгүй, нийгэмд ямар ч харгислал явагдсан зогсоох аргагүй болчих янзтай. Гэвч тэр бол дарангуйлагчдын хүсэл болохоос, бодит байдал биш. Ард түмэн нүдтэй чихтэй. Хорьсоор байхад тэд энд тэнд цуглаад л мэдээлэл солилцож байна, мэдээлэл олж авъя гэж хотын төв рүү очоод, бэсрэг "майдануудад" хандаад л авч байна. Сонинууд ч бичээд эхэллээ".
"Ямар мэдээллүүд яригдаж байна вэ гэхлээр, 800 гаруй хүн баривчлагдсан гэх боловч, үнэндээ хэдэн мянгыг барьж хорьсон, нэмж баривчилсаар л байгаа гэнэ. Харин авлига, арын хаалгаар суллах "хөөрхөн бизнес" үүсчихсэн, тэрийгээ бас энэрэнгүй төрийн тухай жүжиг найруулахад зохих хэмжээгээр ашиглаж байна.
ТВ-үүдийн болон бусад бичлэгүүдийг хурааж авч, жагсагчдын нүүр царайг өрж хэвлэсэн зузаан ном шиг материалыг цагдаагийн хэсэг болгонд хүргүүлж, түүнийхээ дагуу голдуу өмссөн хувцасны өнгө, дүрсэн дээр суурилан хоморголон баривчилсаар байгаа, чоно борооноор гэгчээр шөнө хулгайгаар их баривчилж байгаа аж. Хаа хамаагүй улсыг хэлмэгдүүлэх, хилсдүүлэх нь ч их байна, сөрөг хүчнийхний удирдах ажилтнууд, идэвхтнүүдийг бол бариад дуусч байгаа, УИХ-ын гишүүн тул Жаргалсайхан л арай гэж хоригдчихолгүй аргалж үлдсэн гэж ард олон хүүрнэлдэж байна".
"Өнөөдөр, Ху намын өөдөөс сөрвөл ингэдэг юм гэж ард түмнээ маш их хашрааж, залхаан цээрлүүлж байна. Баривчлагдсан хүнээ эргэх, сураггүй алга болсныгоо хайх зорилготой иргэдийг цуглалаа барилаа гэж нохойгоор туулгаж, бороохойдож, буудна, хорино гэж сүрдүүлэн, хөөж тарааж, мэдээлэл өгөхгүй халуун нар, хүйтэн бороонд зогсоож зовоож байна. Гэхдээ энэ нь бүгчим камерт хөл гишгэх зайгүй чихэлдэн бүтэж, өлсөж цангаж үхэх гэж байгаа баривчлагдсан хүмүүсийн зовлонгийн дэргэд юу ч биш. Тэднийг ар гэрийнхний нь нүдэн дээр олон цагаар нар, бороонд явган суулгаж, шөрмөсийг нь татуулж, бүр муужруулж, галуун цуваагаар явуулж, цементэн дээр мөлхүүлж байгаад л өшиглөж дэвсэлж, мод төмрөөр цохиж, толгой түрүүгүй жанчиж, зогсоо зайгүй тамлан дэглэж байна. Ар гэрийнхний нь нүднээс далд бол, зүсэн зүйлийн хэрцгий эрүү шүүлтээр зовоож, өмгөөлөгчгүйгээр байцаан хийгээгүй хэргийг нь хүлээлгэж, Элбэгдорж, Батзандан, Магнай нарыг гүтгэсэн мэдүүлэг өгүүлж, ёолох дууг таслахгүй өдөржин шөнөжин яргалж, үхэлд ч хүргэж байна. Жирэмсэн эмэгтэй, гадаадын иргэн, өвчин эмгэгтэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ч ямар ч өршөөлгүй хандаж байна. Онц байдлаар далимдуулж ард түмнийг нухчин дарж, луйврын сонгуулиа баталгаажуулж, сөрөг хүчнийг сөнөөж, хэвлэлийн болон бүх эрх чөлөөг үгүй хийж, нэг намын цуст дэглэм тогтоох ажил хийж байна. Ингэж бас ард түмэн түгшин ярилцаж байна".
"Тэдний үгээр бол, 5 хүн нас барсан нь худал, хэдэн арав, хэдэн зуун хүн харгисуудад алагдсан байж ч магад ажээ. Учир нь сураггүй алга бологсод маш олон байна. Тэдгээрийг алж хядчихаад, сурсан аргаараа жалганд булж нуусан байх магадлалтай гэнэ. Хоёр Баяр ард түмнийхээ эсрэг маш их нүгэлт хэрэг үйлдлээ, нэг Баяр нь сонгуулийн солиорсон луйвар зохион байгуулж, байдлыг хурцатгалаа, нөгөө Баяр нь ард түмний шударга хувьсгалыг цус урсгаж, нухчин дарлаа, согтуу хөлчүү, сэтгэлийн хэвийн бус хөөрөлтэй, эрүүл мэндийн хувьд ажлын шаардлага хангахгүй үедээ шийдвэр гаргацгааж, гамшиг тарьцгаасан гэж хүмүүс хэлэлцэх юм".
"Ху намын зарим нөхөд хилийн чанад руу зугтах бэлтгэлээ идэвхийлэн хангаж буй гэнэ. Тэр нь л өөрсдөд нь өлзийтэй дээ гэж олон нийт хилэгнэн ярьж байна. Зарим нь, хувьсгалаас зугтах гэж онц байдал тогтоосон юм чинь дээ ч гэлцэнэ".
"Лхасад түвдүүдийн бослогыг дарсан хятад эв хамт багш нарынхаа явдлыг МАХН нэг ч юм үлдээлгүй давтлаа. Хэн болохоо л бүрмөсөн харуулж байна. Энд ер нь хаанахын төр байна вэ? Одоо бүр Лхасаас гадаадын сэтгүүлчдийг, иргэдийг хөөснийг давтаж байна. "Та нарын аюулгүй байдлыг хангах боломж бидэнд байхгүй байна шүү. Японы сэтгүүлч шиг л болно шүү. Явсан нь л дээр шүү" гэж байнга сануулж, хөөж тууж, дарамталж, санасандаа ч хүрч байна. Японы сэтгүүлчийн духыг хэн резин сумаар цоо буудлаа?".
"Хоёр Баяр харийн эздээсээ их хэмжээний мөнгө, буу сум хүссэн байна. Ард түмнийг зүйл дуусгачихъя л гэж тэд бодож. Гадаад ноёд нь даян дэлхийгээс эмээгээд, туслахаас татгалзсан байна. Тэд яагаад эмээв?
Дэлхийн хөгжилтэй том гүрнүүд Монголд юу болсныг гадарлаад, НҮБ-ын хүч илгээж, харгислалыг зогсоох боломжийн талаар санал солилцож эхэлсэн сурагтай. Шударга гүрнүүдээс, улсуудаас эмээсэн юмсанж гээд л өгүүлцгээж байна".
"Ард түмэн хуягт, автоматнаас айхгүй байна. Тэд цугласаар, хэлэлцсээр байна. Зэвсэгт тэмцэл юм уу, армийнхны ард түмнээ өмгөөлсөн төрийн эргэлт гарч магадгүй байгаа тухай ч түгшин ярилцаж байна. Ийм байдалд хэн хүргэв? Бүгд л мэдэж байгаа".
"Өчигдөр төв талбайд ТВ-үүд хаагдсаныг эсэргүүцсэн том жагсаал ч болж. Байлдааны зэвсэгтэй хүчнийхэн тараажээ. Тэд ард түмнийг дайснаа гэж үздэг болоо юу? Үгүй ажээ. Яагаад гэвэл, цагдаа, армийнхны дунд "төрийн" муйхарлалд дургүйцэх явдал газар авчээ. Хэнийг бид амь хайргүй хамгаалаад, хэнийг бид овоо хараандаа авч онилоод байна вэ гэсэн асуултыг олон цагдаа цэрэг өөртөө тавьж, найз нөхөд, ах дүү, ижий аав нарынхаа эсрэг ахин буу шагайхаа больё гэж шийдэх нь олон байгаа аж. Тэд тушаал биелүүлэхдээ хойрго болж байна. Цэрэг цагдаа нартай ярилцаж харилцаж үзсэн иргэд үүнийг өгүүлж буй. Дарангуйлагчид бол "Алаад бай, алаад бай, хариуцлагыг нь та нар биш, бид хүлээнэ" гэх Геббельсийн үгийг л давтаж байгаа. Тийм ээ, тэд хариуцлага хүлээнэ".
ТВ-үүдийн тухай энэ ташрамд хэдэн үг хэлмээр. Ажил үүргээ гүйцэтгэдэг телевиз болон телевизийн шударга сэтгүүлч байх нь байна, гэхдээ тэд нэн цөөнх байна. Олонх нь дэндүү ялзарч, илжирчээ. 7-р сарын 1-ний хувьсгалыг тэд хар талаас нь үзүүлж, дарга нарт бялдуучлан долигоносон өнгө аястай харуулж, тэмцэгчдийг, ард түмнээ траншейнууд, өвгөнтүүд гэхчилэн доромжилж, зэрлэг араатан болгон дүрслэхийг л оролдож байсан. Хулгайч, хутган үймүүлэгчид жагсагчдын дунд шургалан орсон байсан, гэхдээ тэдний нэг хэсэг болох ТВ-ийн үл бүтэх ажилтнууд хэний дунд салахгүй байгаад байснаараа хэн болохоо харуулсан юм шүү. Өөрсдөө гал тавьж, хагалж хэмхлээд, хөлс мөнгө өгч муу юм хийлгээд зургийг нь авч байсан гэх үг яриа ч байна.
ТВ-үүд тэмцэгчдийг аль болох харлуулахыг л бодож байснаас бус, нэг ч тэмцэгчээс нь ганц юм асуугаагүй гээд бод. Ийм ТВ байдаг юм уу. Нөгөө тэнцвэртэй мэдээлэл гээч нь зөвхөн үнэнийг худал болгоход л ашиглагддаг хэрэг үү? Нэг ТВ бүр: "Үнэнээр үзүүл, ярилцлага ав гээд жагсагчид бидний ажилд саад болж байна" хэмээн ууртай мэдэгдэж байв.
Дарга магтахаас өөр юманд хэл ам нь татчихдаг, хэлгүй дүлийчүүдийн ТВ-үүд олон байв. "Тайлбаргүй" гэсэн "тайлбар"-тайгаар л үзүүлэхчээ аядах, "Шуурхай мэдээ" нэрийн дор шөнө дунд аль өдрийн юм үзүүлэх гэхчлэн аргаа барж, хөгөө чирцгээсэн дээ. Ард түмнээ доромжилж жигшсэн тэднийг ард түмэн уужим сэтгэл, холч ухаан гаргаад л, пулемётны өөдөөс жагсаж байна. Нөгөө дарга нар нь болохоор ТВ-үүдийг шууд л хааж байгаа юм. Мал биш юм бол нэгийг бодмоор.
МАХНТВ нүгэл нь нүдээрээ гартлаа, удахгүй бүрмөсөн хаагдаж хоригдох болтлоо нүгэл үйлдэж байна. Ард түмэнтэйгээ эргээд уулзахгүй, мөнхөд хуягтын ард нуугдах юм байх даа. Горьдсоны гарз шүү дээ. Эргээд уулзана, уулзаж ч байсан. Ард түмэн цус нулимсаа урсгаж байхад хэдэн дэглэмийн хуур шүү юманд харуусаад, эсвэл цэнгэл баясалтай юм үзүүлээд л, хүүхэлдэйн кино тувт гаргаад, их дальчиганаж байна. Гаргаж байгаа бүх мэдээлэл нь жүжиг, худал, гүтгэлэг, хөлсний этгээдүүдийн элдэв ичгүүр сонжуургүй дүрс. Ким Чен Ирийн солонгосчууд шиг сайн уйлуулаад үзүүлээд бай гэсэн зарлигийн дагуу, енгэнүүлж байгаад жүжиг тавьцгааж байгаа улсыг ээ. Хэдийдээ ажилдаа ийм хайртай болчихоов. Хэн нь хэн бэ гэдгийг мэднэ шүү дээ.
Тэр хэдэн амбасын үеийн хорхойд идэгдсэн навсгар хувцас, Эрээнээс бөөндөж авчирдаг хөгжмийг нь зугтаж явсан хүчнийхэн өмсөөд, бариад, зүсээ хувилгаад арын хаалгаар аваад гарсан, тэд бас дэл сул юм ч шуучихсан, жагсагчдын замыг хаах гээд гал тавьчихсан гэх сураг дуулдаад, тэр түймэр зүймэр нь урлагийнханд завшаан болоод, уйлж унжиж байгаад мөнгийг ч ёстой хүүлж, зувчуулж өгч байгаа шүү дээ".
"MAHNTV өчигдөр, сонгууль амжилттай явагдсанд баяр хүргэсэн АНУ-ын засаг захиргааны аль дээр үеийн цахилгааныг дахин дахин уншиж, онц байдлыг дэмжиж байгаа мэт ойлгуулав. Ташрамд хэлэхэд, даян дэлхий одоогийн Монголын тухай ямар ч ойлголтгүй байгаа. Ажиглагчид нь сонгууль гоё болсон гэж дүгнэсэн. Монголын нөхцөл байдлыг мэдэхгүй, хэл усгүй, манай дарга нарт дөрлүүлчихсэн тэд юугаа мэдэх вэ дээ. Оросын нэг ТВ "Соггуу хулгайч нар Монголын нийслэлийг түйвээв" гэж солиорсон. Манай төр засгийн өгч буй мэдээлэл л дээ. Гэхдээ өндөр хөгжилтэй гүрнүүдийн удирдлагад бодитой, нарийн мэдээлэл тусгай шугамаар очиж байгаа юм билээ. Тусгай шугамынх болохоор нийтэд төдийлөн ил болгохгүй л байгаа болохоос. Учир мэдэх хүн, Монголд НҮБ-ын хүч оруулж, харгислалыг зогсоох арга хэмжээний талаар, тэдгээр гурнүүдийн удирдлагуудын хооронд яригдаж эхэлсэн тухай, барууны хэвлэлд гарсан гэж хэлж байсан".
"Ардчиллыг аврая гээд хөдөөнөөс олон ч залуус хотыг чиглээд өчнөөн автобус машинаар ирсэн юм байна. Гэтэл нийслэл хотыг цэрэг арми бүсэлчихсэн, хүчээр буцааж, буцахгүй гэснийг нь барьж хорьжээ. Ийм атал Ху намынхны жагсаал чөлөөтэй болж, тэд залуусыг өдөөн хатгаж, "Та нар манай намын байрыг шатаагаа биз", "Та нарыг цөмийг нь буудаж албал таарна" гэхчилэн орилолдож, дахин харгислал үйлдүүлэхийг оролдсон байна. Фашистууд чөлөөтэй үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа, цагдаа нартай нийлээд дураар дургиж байгаа. Ху намын сагасан тэнэг өвгөд ч хаа явсан газраа солиороод амар заяа үзүүлэхээ болив".
"Ерөнхийлөгчид ямар айхтар их эрх мэдэл төвлөрсөн байдаг юм бэ? Ардчилалд аюултай их эрх мэдэл төвлөрч. Ийм байхад ерөнхийлөгчийн засаглал тогтооно гээд байдаг улсуудын галзуутайг гайхаад баршгүй нь.
Одоо тэр их эрх мэдлийг нь даруй парламентад шилжүүлж, ерөнхийлөгчийн инститүцийг татан буулгаж, IX Богдоо залах хэрэгтэй".
"Төр байгаа..." энэ тэр гээд л шүд зуугаад, занаад байгаа тэр нөхрийн "төр" гээчийг үзлээ, харлаа, ханалаа. Дахин ийм Чаушескугийн "төр" бүү үзэгдэг".
"Байдал хурцадсанд Ху нам асар их буруутай. Тэд сонгууль будлиантуулсан. Жагсагчидтай хэлэлцэх, ярилцах, зөвшилцөх ямар ч оролдлого хийгээгүй. Шууд хуяг дуулга, цахилгаан бороохой, резинэн сумтай буу, хорт хийгээр шүдээ хүртэл зэвсэглэсэн залуухан хүүхдүүдийг найз нөхөдтэй нь байлдуулсан. Магнай, Батзандан, Жаргалсайхан "Цагдаа ард түмний хэсэг шүү. Цагдаагаа хайрла" гэж уриалж байсан, Ху намынхан бол шууд л байлдуулсан.
Байдлыг дээд зэргээр хурцатгаад, өрдөөд, шат шатаар ахиулаад, дараа нь нухчин дарж, цуст дэглэм тогтоохын тулд Ху нам чадах бүхнээ зохион байгуулсан. Залуус, хүүхдүүд хоорондоо алалдаж байхад тэд цонхоор доогтой харж, инээлдэж хөхрөлдөж, доромжилж, бүр идэж уудаг тансаг виски, шоколадаа чулуудаад байсан. Ху намын ордны бордмол залуус цагдаагийн ард орчихоод өдөөн хатгаад, байлдааныг дэмжээд, чулуу нүүлгээд байсан. Цагдаагийн ард бордмол гахай нар хатгаад байгаагүй бол яах ч байсан юм билээ".
"Ху намынхан өөрсдөө ч архи тараасан, архины дэлгүүрээ зориуд бараг хамгийн эхэнд тавьж өгч зарим болчимгүй хүмүүсийг архидуулсан.
Өдөөн хатгагчдыг жагсагчдын дунд оруулж, тэднээр муу юм үлгэрлүүлэн хийлгэсэн. Гал гэхэд л турхирагчид, жүжиг найруулж зураг авагсад, дотроосоо хулгайлж тоногсод, муу муухай баримт, бичиг сачгаа тусгай хэлтэс, тасагтай нь устгагчид, жагсагчдын замыг хаах гэж оролдогсод, Молотовын коктейльчид гээд л Ху намын холбоотой олон голомтоос гарсан байх боломжтой байна. Даанч учиртай сайхан шатаагаарай гэсэн нь түймэр болоод хувирчихсан".
"Цагдаа нар бүслэх, хязгаарлах, хуваах зэрэг үндсэн тактикаа хэрэглэх гэхэд Ху нам болиулж, манай байрыг, ялангуяа юмаа зөөж гаргаж байгаа ар талыг орхиж ер болохгүй гээд байсан гэсэн. Ингэснээр зөрчил сунжирч, өргөжин тэлсэн. Үндсэн тактикийг нь хэрэглүүлээгүй атлаа юун тухандгүй буудуулж, олны дургүйцлийг дүрэлзүүлсэн. Ард түмнийхээ өөдөөс буу шагайна, онилно гэдэг санаанд багтамгүй хэрэг байсан. Уг нь цагдаа нар усаар шүршье гэхэд, сайн айлгах хэрэгтэй гээд буудуулж, бүр 21 цагт (түүнээс ч өмнө байж магадгүй) л байлдааны зэвсэг хэрэглүүлж эхэлсэн гэдэг".
"Ху нам хотын хамаг цагдааг хамж цуглуулчихаад сайхан бай болох газар л бөөгнүүлээд байсан. Тэр цагдаа нартай хамт шахуу л хараа хяналтгүй болсон хулгайч нар нь хүрээд ирсэн шүү дээ. Ху нам цуст дарангуйлал тогтоох гэж бүх муу муухайг зохион байгуулсан ч, төлөвлөөгүй юм гарч, ард түмэн хувьсгал хийчихсэн.
Хамаг муу муухайтай нь хамт залуус харгис дэглэмийг нэгмөсөн дарж, ард түмэндээ, аав ээждээ, ах дүү, найз нөхөддөө, эх орондоо, эх түүхдээ гэрэлт сайхан ирээдүй, аз жаргалыг бэлэглэх гээд амь хайргүй тулалдсан юм. Тэд эх орныхоо төлөө тулалдсан юм".
"7-р сарын 1-нд жинхэнэ хувьсгал болсон. Нэр өгье гэвэл, залуусын хувьсгал гэвээс зохилтой. Яагаад гэвэл энэ хувьсгалыг арван хэдтэй, хорин хэдтэй залуус голлон хийсэн. Тэд харгис дэглэмийг хэрцгий хүчний аппараттай нь хамт бүрмөсөн үгүй хийж, бүрэн ялалт байгуулах яг дөхлөө шүү дээ. Цаашдаа ард түмнээ нухчин дарах хучний байгууллагуудыг татан буулгаж, үйлчилгээний байгууллага болгож шинэчлэх хэрэгтэй нь саяын мөргөлдөөний үеэр тод харагдсаныг энэ ташрамд дурдууштай".
"Залуус маань ямар эрэлхэг зоригтой, ухамсартай, эх оронч юм бэ гээд бахархаад бахархаад баршгүй. Тэр хувьсгал бол Монголын түүхэнд алтан үсгээр бичигдэх бахархал маань юм шүү. Тэр хувьсгал дуусаагүй, ялагдаагүй, бүх насныхан цааш нь үндэсний, нийтийн болгон үргэлжлүүлэх болно оо гэдэг нь илэрхий байна".
"Монголын ард түмэн сөнөөгүй байж, Монголын ард түмэн баатруудтай байж. "Байж" ч гэж, одоо ч байгаа. Тэр амь үрэгдсэн, шархадсан, хоригдсон хөвүүд бол бидний бахархал, гэрэл гэгээ, найдвар. Бид ч бас тэдэн шиг тэмцэгч болох ёстой, бүгд бахархал, гэрэл гэгээ, найдвар болцгооё".
"Хувьсгал хийсэн зоригт хөвүүд бол манай үеийн баатрууд, үндэсний баатрууд. Богд хаан улс тусгаар тогтноход 108 хүнийг баатар цолоор шагнасан юм гэнэ билээ, мартагдчихсан л болохоос. Одоо тэгвэл 108 залуусыг баатар цолоор шагнасан ч багадахгүй. Ядаж амь үрэгдсэн, хүндээр шархадсан залуусын дундаас гавъяатайг нь олж, баатар цолоор шагная. Чулуу шидэж буй залуу жагсагчдын дүрийг мөнхөлсөн гэгээн хөшөө дурсгалыг ч босгоё!"
"Онц байдлыг цуцлах зориг дутсан УИХ-ын гишүүдэд дургүй хүрч байна. Ерөнхийлөгч хориг тавих байсан ч цуцлах шийдвэр гаргаж, ард түмнээ хаяхгүй байж болох байсан. Гэвч хаялаа. Яагаад тэд хаалттай хуралдав? Болохгүй бүтэхгүй улс болохоороо л тэглээ шүү дээ. Онц байдал тогтоох шаардлага ч байхгүй, хаалттай хуралдаж ч хэрэггүй, бүх юм жамаараа болохдоо л болно.
Ард түмнээсээ айж байгаа нь зөв. Айж явбал аминд нь л тустай. Тэр зугтах бэлтгэлээ хангаж байгаа дарга нар зөв юм хийж байна. Дэлхийн түүхээс жаахан ч атугай мэддэг бололтой. Тэдэнд Монголд ямар ч орон зай байхгүй болсон. Өөр илүү муу юм хийнэ гэж юу байхав. Хийлгэх ч үгүй".
"1991 онд зөвлөлтийн коммунистууд онц байдал тогтоогоод яалаа. Хуягт нь явах газаргүй, өөрсдөө гишгэх газаргүй болтлоо, боссон ард түмнээр хүрээлэгдчихсэн. Арми нь ч дороо ард түмний талд орчихсон. ЗХУКН нь хуулиар хориглогдчихсон. Харь багш нарынхаа ГКЧП-г сармагчин шиг дууриагаад байвал тийм л юм болно. Тийм юм болгоцгооё, ард түмээн.
7-р сарын 1-ний хувьсгал мандтугай! Залуусын хувьсгал мандтугай! Хоёрдахь ардчилсан хувьсгал мандтугай! Хувьсгал үргэлжилтүгэй, бадартугай, ялтугай!"

2008.07.03

[arcus]

7.1-ний үйл явдлын 1 жилийн ойд

341

14-р үзэгдэл

(Үймээн самууны чимээ шуугиан. 341 нэгэн ханын дагуу явна. Хүмүүс бужигнана. Олонх нь багтай байна. Хэсэг залуус хавтанг өргөж шидэн, хагалж байна)
341: Та нар яагаад хүний хүч хөдөлмөр шингэсэн юмыг сүйтгэж байгаа юм бэ?
1-р хавтан хагалагч: Чи битгий хуруу нэмэрлэхгүй байж, хушуу нэмэрлээд бай. Муу дарангуйлагчдын хавтанг хагалахад яадаг юм.
2-р хавтан хагалагч: Энэ чинь дайсан хавтан байхгүй юу (хөхрөлдөнө. Хүмүүс ирж, хагарсныг нь авч явна)
3-р хавтан хагалагч: Гаднаас яагаад чулуу орж ирэхгүй удаад байна аа! Хавтан хагалсаар байгаад бүр хамаг гоё юмнаас хоцорлоо ш дээ (341 цааш явахад бүтээлэгтэй олон авдар архины наана зогсоод архи тарааж байгаа хүн, оочирлох залуус тохиолдоно).
Архи тараагч: Архиа аваарай! Архиа аваарай! Чанартай сайн архи шүү! (архин дороо 20 мянган төгрөг тавьж өгч байна)
341: Та архи зарж байгаа юм уу?
Архи тараагч: Зараагүй, харин авсан хүнд мөнгө өгч байна (Залуус инээлдэнэ. “Би архи уудаггүй ш дээ”, “Архи авахгүй хүнд 20 мянган төгрөг өгөхгүй гээд байгаа юм чинь авахаас яахав”, “Ийм нийгэм тогтчихвол мөн сайхан аа?”, “Энэ архийг чинь яах юм, шидэх юм уу?”, “Чи ямар тэнэг амьтан бэ, уухгүй юу!” гэлцэнэ).
341: Та хаанаас явж байгаа, хэн бэ?
Архи тараагч: Би зүгээр нэг буян үйлдэх л гэсэн иргэн байна. Энэ хүйтэнд орилж хашхираад, хоолой нь өвдчих гээд байгаа залуусыг өвчнөөс сэргийлэх гэж, эмийн журмаар тарааж байгаа юм. Бас халдварт өвчнөөс сэргийлнэ.
Мөнгийг бол, ард түмний төлөө тэмцээд ажлаа таслаад, хоол унднаасаа холдоод, бас янз бүрээр хохирол амсаад явж байгаа улсын хохирлыг нөхөх гэж өгч байна, мэдвүү. Хувьсгалд оролцлоо гээд хувь хүн хохирох ёсгүй (Залуус инээлдэж, архийг амаар нь ууцгаана).
341: Залуучуудыг та гал руу түлхэж байна. Гараар нь могой бариулж байна.
Архи тараагч: Таминь ээ, энэ дарангуй намын тагнуул явж байна шүү. Хувьсгалын олон баатрууд минь ээ, бариад аваарай (341 холдон явна. “Молотовын гранатаа аваарай”, “Цагдаа нарын хоёр хажуугаас, хойноос нь орох хэрэгтэй байна. Битгий нэг газраа бөөгнөөд бай”, “Төрийн Ордон руу явцгаая!” гэх дуу сонсдоно. Хэсэг залуус таарсан бүхнээрээ бэхлэлт босгоно).
341 (нэг рүү нь ойртож): Сүхээ, чи энд юу хийж яваа юм? Шал согтуу байна шүү дээ. Харьж унт.
Сүхээ: Юуны чинь Сүхээ (гээд яаран багаа өмсөхөд залуус инээлдэнэ). Бид хувьсгал хийж байна.
341: Монголчууд бидэнд хувьсгал биш, хувьсал хэрэгтэй. Хууль ёсны хүрээнд тэмцэх хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхгүй бол та нар бүгд эрүүгийн хэрэгт татагдана. Энхийн аргаар тэмцэх хэрэгтэй.
Сүхээ: Энэ чинь энх! Энхийн арга гэж ийм юм байдаг юм. Бидний энх бол энэ!
341: Бид бүгдээрээ хаа хаанаа ухаарч гэгээрч, харилцан ойлголцох ёстой.
Сүхээ: Тэгээд яагаав. Ухаарч гэгээрч, харилцан ойлголцож л байна (Залуус инээлдэнэ).
341: Дараа нь яах вэ? Дараа нь яахав гэдгээ бодсон уу? Маргааш яахав?
Сүхээ: Бид бүхнийг сөнөөнө, бид бүхнийг бүтээнэ.
341: Урьд нь биднийг хууль ёсны тэмцэл хийгээд, ганцаардаад явж байхад та нар хаана байсан юм бэ? Алга л байсан ш дээ. Яагаад гэнэт хувьсгалч болчихов. Та нарын зорилго юу юм? Та нарт бодлого, улс төр гэж байна уу?
Сүхээ: Муусайн юмнуудыг газартай нь тэгшилнэ. Тэгээд л гүйцээ. Залуус бид үзүүлж өгөх цаг болсон.
341: Би ийм юм хүсээгүй. Юу болох нь энэ вэ.
Сүхээ (341-ийн хоёр мөрнөөс барьж сэгсчин): Хүссээн! Хүссэн! Хүссэн юм чинь энэ байна! Хүссэн юм хүзүүгээр татдаг юм. Битгий энхийн цагаан тагтаа болж маяглаад бай! (гэчихээд эргэн явж, бэхлэлтийн ажилдаа орно. Трактор дээр овоорсон хэсэг залуус явж өнгөрнө. Нэг цагдаа гүйх ба залуус “наадхийгаа бариад ав!” гэсээр мухарт тулгана. Цагдаа мухарт сууж, маш их айсан байдалтай байна. “Намайг өршөө!”, “Аа, муу цагдаа!”, “Та нар хуяг дуулгагүй бидэн рүү чулуу шидээд байхдаа яадаг юм”, “Намайг зүгээр явуулчих”, “Та нар дарангуйлагчдыг хамгаалж, ард түмнийхээ эсрэг буу онилно гэнэ ээ!”, “Алаад өгье!” гэхчлэн шуугина)
341 (яаран дундуур нь орж): Больцгоо! Ийм хувьсгал гэж байдаггүй юм! Энэ хүн та нарын ах дүү, мах цусны тасархай! Та нар зүгээр л танхайчууд болж хувирч байна!
(“Муу бууны нохой”, “Урвагч!”, “Дуугаа тат!”, “Хоюуланг нь балбая!”, “Ард түмний уур хилэн гэж ийм байдаг юм!” гээд зодоцгооно. “Боль оо! Өөрийн хүнээ зодоод байна ш дээ”, “Энэ тэнэг манай хүн юм бол цагдаа өмөөрөөд байхдаа яадаг юм?”, “Наадахь чинь иргэний хөдөлгөөнийх өө!” гэлцсээр орхиж явцгаана. 341 цагдааг халхлан хэвтжээ. Тэр хоёр арайхийн өндийнө. Цагдаа “Өөрөө ямар ачтай хүн бэ? Та манай талын хүн үү?” гэхэд 341 “Манай, танай тал гэж байхгүй. Бид бүгдээрээ монголчууд, бид бүгдээрээ нэг тал” гээд цагдааг өндийлгөн, авч явна. Хажуугаар нь элдэв эд бараа барьсан залуус хөхрөлдөн гүйлдэнэ).
341: Та нар наадхийгаа орхиоч! Хулгай шүү дээ (Залуус: “Луйварчдын юмыг авахад яадаг юм!”, “Дээрэмдсэн юмыг дээрэмдэж болдгийм аа!”, “Ядуу юм чинь авахаас яах вэ?” гэлцэн явна. Шархадсан хүмүүсийг гадуур хувцсан дээр дамнан явах залуус зөрнө. Уйлаан орилоон, инээд хөөр холилдоно. Цааш явахад шортой хашаа өмнөө барьсан бөөн залуус тохиолдоно)
341 (өмнө нь хаан зогсч, гараа алдлан): Зогс! (гэхэд тэд зогсоно) Юу руу явж байгаагаа ухаараач! Та нарт ямар ч зорилго алга байна ш дээ! Энэ үймээнд чинь утга алга! (Туг барьсан залуу 341 рүү ирнэ)
Тугтай залуу: Бид эсэргүүцлээ илэрхийлж байна!
341: Өөрөөр илэрхийлж болдоггүй юм уу. Хангалттай л илэрхийллээ ш дээ. Одоо зогс! Цагаан туг өргө! Гэрээ хэлцэл хийцгээ!
Тугтай залуу: Чи муу цагдаа тэвэрсэн хувьсгалын эсэргүү замаас зайл! (гээд хоюуланг нь тугны иш хөндөлдүүлэн түлхэж, сүүлдээ тугаараа “жадлан” хөөхөд залуус уухайлна. Шортой хашаа дагасан залуус уухайлан дайрч одно. Тугтай залуу унасан 341, цагдаа хоёрыг “Дахиж зам хөндөлсөөд үзээрэй! Алчихна шүү” гээд, тугны зэвээр хэд “жадлаад”, уухай хашхиран одно. “Хонхны дууг” дуулах сонсдоно. Үймээний дуу чимээ улам ихэснэ. Буун дуу гарч эхэлнэ. 341, цагдаа хоёр өндийнө. Буу тасхийж, цагдаа шархдан ойчно)
341 (хоёр гараар даллан): Больцгоо! Зогсооч! Эвлэрээч! (гэхэд буу тасхийж өөрөө ойчно. Арайхийн өндийнө) Та нар адилхан монголчууд шүү дээ. Тэмцэлдэхийн оронд тэврэлдээч! (гэхэд буу хэдэнтээ тасхийж 341 үхэдхийн унана)

[alex_mun]

Saihan niitleluud baina.

[arcus]

7.1-ний үйл явдлын нэг жилийн ойд

7.1-ний үйл явдлаас хойш нэг жил өнгөрлөө. Гэмгүй хэлмэгдэгсэд хоригдсоор, ард түмний уур хилэн буцалсаар байна. “7.1” өнөөдөр ч үргэлжилсээр...
Миний бие 7.2-ноос эхлээд л тэрхүү үйл явдлын талаар мөн ч их бичиж, уриалга, хууль тогтоол ч санаачилсан билээ. Гэвч төр (зөвхөн төр ч биш) аанай л дүлий дүмбэ оргисоор өдий хүрэв.
2008 оны эцсээр, 7.1-ний хэлмэгдэгчдийн ар гэр Төрийн ордны гадна, тэсгим хүйтнийг ч эс хайхран шаардаж тэмцэж байхыг үзээд очиж уулзсан. Хариад, энэхүү акци-шүлгийг бичин, “тэрхүү тэмцэгчдийг дэмжиж буйгаа илэрхийлэн аваачиж өгье” гэтэл төр төмөр нүүрээ гаргаад, тэмцлийг нь таслан зогсоочихсон байсан билээ.

Ч.Мөнхбаяр

МАНГАС

Өршөөл хүссэн өнчин эхчүүд
Өлөн төмөр гинжин дээр нулимсаа хөлдөөнө.
Өршөөл хүссэн элгэн хүмүүс
Өр зүрхгүй харанхуйд итгэлээ өргөнө.

Жагар шиг дэлгэр зуны сард
Жаргах гэж төрсөн хүмүүнүүд алхаж л явсийм.
Өвөл шиг цэлгэр ам, хахир шүдэт төр
Өөрийн л баймаар үрсийг ясан савраараа ширвэсийм...

Дундад зууны баатар гавъяанаас өнөөдөр юу ч үлдсэнгүй.
Дундад зуундаа бурангуй харгислал л үлдсэнгүй.
Ардаа хамгаалдаг баатрууд, хаадын нэрс үлдсэнгүй.
Ардынхаа цус ясаар хооллодог махчид харин холдсонгүй.

Монголчуудаас тэд алт эрдэнэс, нутаг бэлчээрийг нь,
Мохоож зүрх сэтгэлийг нь, оюун ухааныг нь булааж идсэн.
Монгол орны тал хээр, уул нуруу, ан гөрөө
Морьтон заяа, сүлд хийморь, сүнс, амийг нь авч идсээн.

Манай миний гэх энэ улсад минь буй бүхэн
Мангасынх хэмээн хувирсан нь гашуун үнээн
Арван таван толгойт мангасын агуйд хоригдоод
Ард түмнээрээ зовж шаналж буй маань хөшүүн үнээн.

Эрдэнэт ээж ааваас лав мангасууд гараагүй.
Эсрүү тамаас амилан гарч, хүний биед шүглэсэн.
Эс бөгөөс Монголыг л залгих хувьтан мэт,
Эрхэм бүхнийг минь сөнөөж буйг юу гэхэв.

Долдугаар сард мангас өөрийн наадмаан хийсээн.
Долоо найман зуун гэмгүй хүмүүний мах цусыг үйсээн.
Нүгэлгүй таван хүмүүний аз жаргалант инээдийг
Нүүргүй мангас шулан мөлжиж, үхлийг нь шидсээн.

Харахаас цээж хорсом энэ мангас монгол биднээс төрөөгүй ээ.
Хариас л ирсэн, илгээгдсэн гэвэл зөрүүгүй ээ.
Улс Монголын минь юм бүхнийг жигшиж,
Уур хилэн нь бадарч, үзэн яддаг нь энэ мангас аа...

Мангасаас өршөөл эрсэн хүмүүнүүд даанчиг хөөрхий.
Мангас тэднээр шүдээ чигчлэх нь илэрхий.
“Бид Мангас биш ээ, таны төр” гэж тэд хэлдэг.
Бишрэм үнэн тэр юм бол, гэмгүй үрсийг цагаатга!

2008.12.30

[arcus]

Доорхи зураг дээр дарж томруулан уншина уу.

[arcus]

“Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг” өшиглөж гаргах биш, даруй хорьж, уурхайн хүнд нөхцөлд засан хүмүүжүүлэх шаардлагатай

Харийн түрэмгийлэгчид, тэдний гар хөл болсон урвагчдаас эх орноо аврах Монголын чөлөөлөх байгуулагад нэгдэцгээе!

Өнөөдөр Монгол улс тусгаар тогтнолоо бүрмөсөн алдах дээрээ тулаад байна. Хэрэв Оюутолгойн гэрээ буруу чигээрээ, эх орноосоо урвагч бодлогын дагуу, хүчингүй хуулийн дагуу батлагдах юм бол; ард түмэн бид батлагдахад нь саад хийж чадахгүй л бол тэгээд л өнгөрөө. Хэрвээ Оюутолгойн асуудал дээр бид ухаантай8 зарчимч байж чадах аваас байдал харин өөрөөр эргэнэ.
Харийн хулгайч гуйлгачидтай хамтран ажиллана гэгч юу болохыг бид хангалттай л харлаа. Тэд зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй; бүхнийг ухаж цөлмөж байна, тэгсэн атлаа Монгол улсад юу ч өгдөггүй. Алдагдалтай ажилласан гэж тайлангаа гаргадаг, харин Монголоос өчнөөн төлбөр ялбар нэхдэг. Түүнийг нь Монгол улс төлж хүчрэхгүй нь.
Хамаг ашигт малтмалыг нь цөлмөж цөлмөчихөөд, сүүлд нь шүүхдэж, Монголыг дааж давшгүй өр, яланд унагадаг адгийн шаарын явдалд харийн компаниуд амтшиж, одоо бүр бүгд л Монголыг буруутган заргалдаж, бослого гаргаж байна шүү дээ. Баялгийг маань зүгээр авчихаад!
Хятад жилд 3.7 сая тонн зэс хэрэглэдэг, 1.5 саяыг нь гаднаас авдаг, хэрэглээ нь жилд 0.4 сая тонн-оор өсч байна. Манай Оюутолгойд лав л 32 сая тонн /уг нь хавьгүй их л дээ/ зэс бий гэх тоо дуулддаг. Хятадын коксжих нүүрсийн зах зээлээс Монгол Австралийг шахан түрж байна гэх. Энэ бол хоёр улсын үр өгөөжтэй хамтран ажиллах бололцооны бодот жишээнүүд.
Гэтэл зуйрган урвагчид ашигт малтмалын аргаар Монголыг Хятадад нэгтгэх гэж чармайх болсон. Оруулж ирсэн компаниудынх нь ард дандаа л хятадын үл бүтэх этгээдүүд нуугдаж байдаг боллоо.
Засгийн газар, хэрэв Оюутолгойн гэрээг Айвеноутай хийлгэхгүй бол та нарыг Хятадын гарт өгнө дөө, тэгээд яахыг чинь харъя гэж ард түмнээ сүрдүүлдэг болов.
Хятадын ЗГ “манай улстай тэгш эрхийн үндсэн дээр найрамдаж нөхөрлөнө, хамтран ажиллана” гэж мэдэгдэж байхад, хог новш нар маань “манай улсыг нэгтгээд ав, тэгээд бидний халаасанд төд өдийг хийчих” гэсэн л юм хөөцөлдөж байдаг боллоо. Тэр дайснууд үгүй бол бид Хятадтай зөв зүйтэйгээр хамтран ажиллаад, баяжаад, хөгжөөд дэвжээд л явах байсан . Харин урвагчид заавал нэгтгэнэ, Монгол улс үндэстнийг сөнөөнө л гэж зүтгэж байна.
Өөрийн баялгийнхаа 34 хувийг өндөр үнээр ч болтугай авна гэж байсан дарга нар одоо бүр нэг ч хувийг авахгүй гэж гүрийх болж. Татвар л авна гэнэ. Хэний баялаг юм бэ!
“Гэрээ ёсоор бол, манай улсад ашгийн 75 хувь нь Монголд оногдоно, нөгөө талд бүр ашиггүй байх юм” гэж томоос том дарга маань солиорлоо. Шар хадны диспансер маань юугаа харж байна вэ?
Чих тавьсан чинь, гадны компаний өчнөөн дахин худал өсгөсөн бүх зардал, манай өөрийн баялгаа харийнхнаас худалдаж авах төлбөр, мөнгөний тоотой өөр юу л байна, бүгдийг нь хамж шимж ашиг хэмээн “тооцоод”, 75 хувь болгож байгаа юм гэнэ. Диспансерт хийх ажил их байна.
Монголын тал 2010 онд 29 сая, 2019 онд 3.2 тэрбум долларын ашиг олно гэх. Энэ юу вэ? Бас нөгөө харийн түрэмгийллийн зардал уу? 250 тэрбумын хэдийг, яаж бидэнд өгсөн дүр эсгэх гээд байна?
Айлд хулгай оржээ гэж бодъё. Тэгвэл хулгайчийн өмссөн зүүсэн, эдэлсэн хэрэглэгсэн, түүнд хамаатай байсан бүхнийг тооцож гаргаад, “танайд зөндөө ашиг оржээ” гэж болох уу? “Манайх хамаг юмаа алдсан шүү дээ” гэхэд нь, “бид орсон юмыг ярьж байгаа болохоос, гарсан юмыг ярихгүй” гэж болох уу? Монголын төр бол тэгдэг л болчихоод байна.
Хулгайч луйварчдын тооцоогоор бол Монголд ашиг ирэхгүй байх, Айвеноу алдагдалтай байх мянган шалтгаан байна гэнэ. Жишээ нь, тонн зэс 6065 $ л хүрэхгүй бол алдагдалд унах юм гэнэ шүү. 6 саяын нөөцтэй “Эрдэнэт” зэсийн үнэ яаж ч унасан, Монголыг өчнөөн жил тэжээлээ. Уул уурхайн салбарын орлогын 95 хувийг “Эрдэнэт” дангаараа төлж байна. Гэтэл дор хаяж л 32 саяын нөөцтэй Оюутолгой Монголыг алдагдалд л оруулах аж. Тийм л гэрээ.
Төрийн томчууд маань сонгуулийн үеэр бүгд л ашигт малтмалын талаар нааштай зүйл амлацгаасан. “Ашигт малтмалын” сонгуулиуд л болдог болсон шүү дээ. Даанч сонгуулийн дараа л тэр амлалтуудаа мартчихдаг. Энэ ичгүүр сонжуургүй мэхлэгчдийг яах вэ. Камерын өмнө зарим нь гэрээг шүүмжлэхчээ аядавч, цаагуураа хуйвалдаад л явдаг гэнэ билээ.
Яг нэг голыг нь олсон үг хэлээд, эзэн нь болдог гишүүн, түшээ, эрх мэдэлтэн хаа байна вэ? Байхгүй шүү дээ. “2006 оны хууль хүчингүй шүү дээ!” гэж, тэдэн дундаас хэн хэлж байна? Хэн ч хэлэхгүй л байна.
Л.Гүндалай Айвеноуг өшиглөөд гарга гэлээ. Тэднийг гаргаж болохгүй. Геноцидчид, неоколоничлогчдыг саатуулан шалгаж, хуулийн дээд хэмжээ өгч, гэм нүглийг нь хүнд хэцүү нөхцөлтэй уул уурхайн хөдөлмөрөөр цайруулгах хэрэгтэй. Бас компани, хамаг хөрөнгө мөнгийг нь хурааж авч, Монголын хохирлыг барагдуулгах шаардлагатай.
Харийн геноцидчид, неоколоничлогчид, тэдний боол урвагчдаас эх орноо чөлөөлцгөөе, монголчууд аа! Бүгдээрээ Монголыг чөлөөлөх байгууллагад нэгдэцгээе!
Асуудлыг үндэсний эрх чөлөөний тусгаар тогтнолын, чөлөөлөх хөдөлгөөнөөр шийдвэрлэх хэрэгтэй болжээ. Гэхдээ энэ нь хууль зөрч, зэвсэгт тэмцэл, террор, хүчирхийлэл хий гэсэн үг биш юм шүү. Бид боломж байгаа дээр, цаг алдалгүй, хүчирхийлэлгүй тэмцлээр, энхийн замаар Монголыг харийн болон дотоодын түрэмгийлэгч, булаан эзлэгчдээс чөлөөлөх ёстой.
Элдэв амбиц, эргэлзээ, явцуу ашиг сонирхлыг умартан, Монголын чөлөөлөх байгуулагаа хамтдаа үүсгэн тэмцэцгээе, ялцгаая!

Ч.Мөнхбаяр.
MMIX.VII.XIV

ОЮУТОЛГОЙ

Халгим элгэн жаргалын минь өлгий болсон Оюутолгойг
Харийн чөтгөр шулмууд харахын завдалгүй залгих гэнэ.
Харин эзэн биднийг хар нүхэнд нь булшлах гэнэ.
Хадууран цөм төөрчихөөгүй бол, босоцгооё, таминь ээ!

Аугаа Монголын тэнгэр шигээ, босоо хийморь шигээ босоцгооё.
Алтан нутгийг минь хамгаалсан, дээдэс баатрууд шигээ босъё.
Асгарсан их цусыг нь, дэвэрсэн цус болтол буцлая.
Ард биднийг хядах дайснуудыг, арилтал буцлая!

Өрцөндөө мэс бүлүүлэх төлөг шиг болчихоогүй бол босъё.
Өмдөндөө хорголоо алдаж, тоолоогүй бүхэн босоцгооё.
Хотол олноороо, хойчоо аврах Шамбалын дайнд мордъё.
Хорин жил дэвсэлсэн түрэмгийлэгчдээс, эх орноо булаая!

Олон монголчууд минь бос гэж Оюутолгой хэлж байна.
Оюунтай хүн л юм бол өндийж, Монголын дайснуудыг даръя.
Харийн яргачин, боол зарцтай нь хэлэлцэх үг бидэнд үгүй.
Хорт мэрэгчдээр мөлжүүлэхээ больж, бүгдийг нь устгая!

Аав ижийгээ ч худалдах адгийн урвагчдад маань
Алтан наран дор ердөө л ганц юм хэрэгтэйг хэлье.
Ад чөтгөрийн тэдэнд алман сүх, цаазын тавцан л хэрэгтэй!
Алимад цэнгэлд хүргэх Оюутолгой маань бидэнд хэрэгтэй!

Махчдад бид Монголын толгодоо идүүлээд л байвал,
Маргааш мөрөн дээрх толгойгоо, гарцаагүй алдна аа.
Хоржигнуур могойн шүдэнд, толгойгоо тасдуулчихаагүй л бол,
Хоёр сая долоон зуун мянган монгол толгойтой гэдгийг харуулъя!

Хамаг бидний толгой харцаараа л хулгайчдыг хайлуулна.
Хашхиралтаараа дээрэмчдийг тонилгож, сүнсийг нь зайлуулна.
Ухаан бодлоороо чөтгөр шулмыг үнсэн товрог болгон хийсгэе.
Уугуул нутгийнхаа толгой бүрийг өөрийн толгойгоор хаан зогсъё!

Бидний толгойг цавчсан хойно л Оюутолгойг авна биз.
Бишрэлт Мөнх хөх тэнгэр минь тийм үйлийг бүү үзэг.
Бие сэтгэлтэй минь ховх сорох, дайсны зүрхийг сугалж,
Бэлгэт эрдэнийн тугаа тахиж, үүрд мандуулья аа!

Ч.Мөнхбаяр
MMIX.VII.XI

[arcus]

Шорон суларсан дээр неоколоничлол-геноцидийн гэмт хэрэгтнүүдийг хоморголон барьж хорьё

1. Оюутолгойгоос болж, С.Баярын ЗГ унах нь ээ!

2006 онд ерөнхий сайд Ц.Элбэгдоржийг огцруулах үеэр парламентийн гишүүд нэг их эх захгүй хэрэлдэж, муу муухайгаа дуудалцаж, хулгайч, эрүүгийн зан чанараа гайгүй сайн харуулаад авсансан. Тэгэхэд нэгэн ТВ-ийн нээлттэй телефоноор үзэгч эмэгтэй: “Ямар аймаар, ямар жигшмээр юм бэ! Бид чинь одоо дандаа галзуу солиотой улсыг сонгочихсон юм уу!” гэж бачимдан хэлж байсан билээ. Тийм ээ, галзуу солиотой улсыг сонгочихсон байсан. Ямагт л чингэж ирлээ.
Саяхан би төрийн томцуулын сэтгэцийн эрүүл мэндэд эргэлзсэн утгатай үг өгүүлбэрүүд бичиж нийтлүүлсэн. Тэгэхэд, дэглэмд таатай нэгэн хүмүүн: “Төр засгаа ингэж доромжилж, гутааж ч болохгүй дээ” гэв. Одоо тэр хүмүүн юу бодож суугаа бол? Миний үгийг нотлох шинэ жишээ гараад ирлээ ш дээ.


Урьд 10 жилийн дотор Эрдэнэтэд
ийм бүтээн байгуулалтыг хийж байв

Тэр бол Оюутолгойн гэрээний талаарх УИХ-ын тогтоол. Гэрээний эх олонд ил болсноос хойш юутай их шүүмжлэл өрнөлөө дөө. Би гэхэд л өчнөөн л бичсэн, ерөнхий сайдад Монголын рекорд болсон урт ил захидал илгээсэн, хичнээн ч уриалж дуудав, 6.29-нд “Эх нутгийнхаа 43 хувийг чөлөөлөх 43 тэзис”-ээ төрийн өндөрлөгүүдэд хүргэсэн.
Гэтэл ямар тогтоол гарав аа? Олныг хамарсан сэтгэцийн хэвийн бус байдлын ийм ноцтой жишээ ховор юм шүү. Уг тогтоолд, 1-рт Оюутолгойн 34 хүртэлх хувийг төр эзэмшиж болно, 2-рт, 50 хүртэл өсгөж бас болно, 3-рт, энэ тогтоолд гэрээг нийцүүл, 4-рт, энэ тогтоолын хэрэгжилтэд Эдийн засгийн байнгын хороо анхаарна л гэжээ. Ингээд л болоо. Ээ, бурхан минь! Бурхан Монгол орныг мартав уу?
Тэр эхний 2 зүйл чинь Оюутолгойн гэрээ гээч мийний талбайд байж л байгаа шүү дээ. Эргэн тойрондоо мийнэтэй л болохоос. Мийнийг харин яах вэ? Мийнэтэй талбайгаар, ард түмнийхээ нүдийг боогоод, “эрдэнийн хишгээ очиж авцгаа!” гээд л гаргах юм байна.
Урвагч 39 гишүүн тогтоолыг дэмжжээ. Урвагч 24 гишүүн хуралд суулгүй, ард түмнийхээ эрх ашгийг үл ойшоосон байна. 13 гишүүн тогтоолыг дэмжээгүй ч, 25 хувь л болчихож. Тэр 13 гишүүнд талархмаар байна.
Гэтэл, эрх баригч намын хэвлэл 13 гишүүний зургийг шившгийн самбар маягтай буланд жигшүүлэх зорилгоор тавьж, “Монгол Улсын хөгжлөөс хойш татагчид” гэж бичжээ. МАХН-ын 9, АН-ын 4 гишүүнийг хэлэх хэлэхгүй үгээр дайран давшилж, эцэст нь “Оюутолгойн гэрээг батлахгүй бол ядуурал, өлсгөлөн, гуйланчлал ирнэ” гэж айлгажээ. 1-рт, тэр зүйлүүд нь хэдийнээ биеллээ олчихоод, ард олонд үхэх л дутуу байгаа, 2-рт, Оюутолгойн энэ гэрээ чинь чухам тэр зүйлүүдийг ихэсгэх, үхэлд хүргэх зорилготой юмсан.
Хэвлэлд, 13 гишүүнийг сая долларын авлигыг голсон, бүр их мөнгө, албан тушаал сайдын суудал, эрх мэдэл, бялуу нэхсэн гэж бичиж байна. Тийм биш л байгаасай. Эс бөгөөс ард түмэн бүх гишүүдийг галзуу солиотой гэж баттай итгэх нь байна шүү.
УИХ, ЗГ-ыг “хууль зөрчсөн” гэхэд ЗГ: “Бид хэтэрхий мэргэн жараахай биш” гэжээ. Загаснаас тэнэг юм бол зайлах хэрэгтэй шүү дээ!
Ташрамд дээрх 13-ыг “ЗГ-ыг унагаах захиалга, улс төрийн тооцоо бодолт, өс хонзонг хэрэгжүүлэх гэж байгаа” гэх юм. МАХН-ын нэгэн жигүүр Оюутолгойн гэрээг байгуулах гэж зүтгэж байгаа С.Баярыг намаас хөөхийг шаарджээ. Түүний хэлсэн, “ЗГ хэврэг байгаа шүү!” гэх үг айхавтар бодтой болж байгаа аж.

2. Манийг тэнэгийн тэтгэмжээр л гийгүүлэх гэнэ

Оюутолгойн гэрээ МУ-ын хуулиудыг урьд өмнө байгаагүй хэмжээгээр зөрчсөн баримт бичиг. Үндсэн хууль, Ашигт малтмалын /энэ маань уг нь хүчингүй/ , ААН-ийн орлогын албан татварын, Үнийн гэнэтийн өсөлтийн, МУ-ын дэд бүтцийн тухай гээд л 11 хуулийн 23 заалтыг ноцтой зөрчсөн, “ноцгүй”-гээр бол бүгдийг нь зөрчсөн. Энэ гэрээний талаар хэн ч ҮХЦ-д хандаж болохоор, улайм цайм юмнууд байгаа гээд л бод. Би ч иргэний үүргээ биелүүлж хандана.
Ордыг ашиглах ТЭЗҮ нь тогтоогдоогүй, манай улсын стандартчиллыг дагаагүй, мэргэжлийн байгууллагаар батлагдаагүй байгаа. Ийм учраас гэрээг баталж яавч болохгүй нь бүхэнд ойлгомжтой.


Айвеноу компаний мөн тийм хугацаанд хийсэн
бүтээн байгуулалт буюу түр сууцууд

Оюутолгойн ашиглалтыг ТУЗ-д Айвеноу-гаас 6 хүн, Эрдэнэс-ээс 3 хүн орно гэж буй. Монголын тал ямагт цөөнх байх аж.
Ордын нөөцийн 10 орчим хувь нь л тогтоогдсон. Манай хууль ёсоор бол, нөөцийг бүрэн тогтоосны дараа уг гэрээ хийгдэх ёстой. 32 сая тн зэстэй л гэдэг. Гэтэл 45 сая тн зэс, 1800 тн алт илэрчихээд л байгаа юм билээ шүү дээ. Оюутолгой дэлхийд 1-рт орох том зэсийн орд атал гадны неоколоничлогчид, дотоодын геноцидчид нөөцийн бодот хэмжээг нуун дарагдуулсаар ирэв.
АММИ гэдэг Виржиний хорхой шиг жижиг компани 8-10 сая доллартай л юм гэсэн. Байгаа ч юм уу, үгүй ч юм уу. Энэ компани манай ордыг барьцаанд тавьж, банкнаас зээл авч, хөрөнгө оруулах бөгөөд, ЗГ маань ордын 34 хувийг /дайсны өмч болчихсон учир/ худалдан авахдаа, тус компаниас 1.7 млрд долларыг 10-14 хувийн хүүтэй зээлдэх юм гэнэ билээ. Уг хөрөнгө оруулалтад 1,5 млрд доллар шаардлагатай атал АММИ “5 млрд шаардагдана” гэж, хэд дахин өсгөн гэрээнд тусгуулсан.
Хорхой компани манай асар их баялагтай газар тусгаар тогтносон улсын статустайгаар лав л 60-70 жил оршин тогтнож, луу болно. Хэрэв монголчууд баялгаа харийн булаан эзлэгчдээс авъя гэвэл, ард түмний эсрэг хуулийнхаа дагуу Английн шүүхэд ялагдаж, өндөр төлбөр ялбарт унаж, маш хатуугаар шийтгэгдэхээр гэрээнд заагдсан. Өөр улс руу довтолбол, олон улсын цохилтод өртөж, дараа нь дайны төлбөр төлж,, хамаг эрхээ хасуулан, үндсэндээ насаараа хоригдох ял авдаг шиг л юм болох нь. Тэгж шүүхдүүлээд, ялагдаад ч эхэлсэн, гадаадын компаниуд Монгол улс түмнийг шүүхдэж ялах бослого гаргаж, дайн дэгдээгээд ч эхэлсэн.
Тонн зэсийн үнэ бараг 7000 доллар болохоос нааш дандаа л алдагдалтай ажиллах юм гэрээнд тусгагдсан байгаа. Алдагдлыг Монгол улс түмэн төлөлцөнө. Гэтэл зэс 2400 доллар болтлоо хямдраад байхдаа ч нэн ашигтай бизнес л байлаа шүү дээ.
Зэсийн үнийг буулгах гэлээ гэж зэс экспортлогч орнууд, компаниуд, тэдгээрийг нэгтгэсэн ОУБ-ууд манайханд дургүйцэж эхэлж буй гэсэн. Баялгаараа дэлхийг авлигадан амыг нь үдчихсэн колоничлогчид, аймаглан усгагчид маань зэсийн үнийг буулгасны зөрүүг, эсэргүүцэгч сүбъектүүдэд төлж авилгадахад ч бэлэн байгаа юм гэсэн шүү. “Гол нь Монголыг богино хугацаанд ёроолд нь тултал цөлмөх хэрэгтэй” гэсэн зорилго дайснуудад буй.
Эх орны хишиг гээч гуйлгачдад зориулсан зүйлийг 2023 оноос нааш хялайлгах боломжгүй аж. Тэр хүртэл монголчууд минь тэсэх болов уу.
Монголын мянга мянган ордод устгагдах, сөнөөгдөх аюул л нүүрлээд байна. 6000 лиценз олгогдсоноос, нөөц нь шавхагдсан учир, 1000 нь цуцлагдсан.
40 тонн алтаа бэлэглэсний төлөө, юу ч авахгүй тэнэгтэж байснаа, тэнэгийн тэтгэмж болгож хэдэн сохор доголон зоос шидүүлээд Бороогийн уурхайг байгуулсан, ажиллуулсан, монгол ажилчдаа хулхидуулаад, бас шүүхдүүлээд хоцорч байгаа дүр зураг өнөөгийн байдлаар бол, бүх ордод давтагдана.
Манайд нефтийн олон орд илэрч байгаа. Улс орондоо нефтийн үйлдвэрлэл хөгжүүлээд, шатахуун, хуванцар, химийн бодисын хэрэгцээгээ хангаад, экспортох боломж бий. “Нефть боловсруулах үйлдвэр барина” гэсэн иргэдээ манайх шоронд хорихын наахнуур болиулдаг. Дорнодын Давсантолгойн, өдгөө 50 сая баррель нь илэрсэн, 100 жил ашиглаж болох ордыг нууцлаад зогсохгүй, “Петроматад” гээч харийн компанид бараг зүгээр бэлэглэжээ.
Ингэж ашигт малтмалаа эзэмшдэг солиотой галзуу төр Монголоос өөр газар байна уу? Даанч байхгүй!

3. Дарга нарын маань харь найзууд Хятадад баривчлагдсан нь Монгол дахь ялт хэрэгтэй нь холбоотой

Тэгэхлээр одоо яах вэ? Хууль бус баримт бичгүүдийг хүчингүй болгож, неоколоничлол-геноцидийн дотоод гадаадын гэмт хэрэгтнүүдийг даруй хоморголон хорьж, өмч хөрөнгийг нь хурааж, уул уурхайн хүнд нөхцөлд ажиллуулж, зохих шийтгэлийг нь хүлээлгэе! Сая Өршөөлийн хуулиар олон хүн суллагдлаа. Шоронгууд сайхан зайтай, бололцоо нөхцөл нь байна.
Рио-Тинто хэн болохоо бас дахин таниуллаа. Тэд монголд неоколоничлол-геноцид явуулаад зогсохгүй, энэ үйлдээ БНХАУ-ын иргэдийг татан оролцулж, тус улсын нууцад халдаж, тагнаж чагнах, авлигадах гэмт хэргүүдийг ноцтойгоор үйлдсэн нь илэрсэн тул Хятад дахь салбарынх нь удирдлагууд бүгд баривчлагдлаа. Гэмт үйлдээ Австралийн өргөмжит консулыг хүртэл уруу татаж, баривчлуулав. Энэ бүхэн Монгол дахь ялт хэргүүдтэй ч шууд холбоотой аж. Бид ч бас ийм алхам хийж, чингэхдээ өмнөд хөршийн хуулийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах хэрэгтэй.


Хүн амд оногдох байгалийн баялгаараа дэлхийд тэргүүлэх
монголчуудын аж амьдрал ийм байх ёстой гэж үү?

Гэтэл төр засаг маань Рио-Тинтотой сүлбээцэлдэх гээд сууж байна. Ташрамд, дарга нарын маань сээтэгнээд байгаа Би-Эйч-Пи компани ч гадаадад бол хориглогдоод эхэлчихсэн болдоггүй компани юм билээ шүү. Улсын маань удирдлага хамтран ажиллах гэж, даян дэлхийд мэргэжил нэгтнүүдээ л хайж олдог юм байна.
“Австрали аа! Хулгайч нараа татаж аваач!” гэж нэгэнтээ би бичиж байж билээ. Авахгүй байгаа учир, өөр улсууд л авах (гэсгээн цээрлүүлэх) болж дээ. Одоо яая гэхэв.
Тэгээд, хулгайчдын хар үүлийг хуулийн буугаар буудаж сарниан, тэнгэрээ цэлмээчихээд, ашигт малтмалаа өөрсдөө ашиглах хэрэгтэй. Гадаадынхан яадгийг үзлээ, болоо биш үү, Баялаг, мэргэжилтэн, мөнгө олох боломж, ажиллах хүч, буян хишгийг нь хүртэх зон олон цөм Монголд байна.
Зэсээ харийнхнаас чөлөөлсөн Чилийн жишээг, хөгжил цэцэглэлийг нь үзэгтүн. Өмнөд Оюу ордыг ил уурхайгаар ашиглах боломжтой. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхлээр 4.9 сая тонн зэс, 358 тонн алтыг амар хялбар аргаар, өөрсдийнхөө хүчээр олборлох боломж бэлээхэн байж байна аа гэсэн үг.
Ард түмний итгэл хүлээлгэсэн эрхэм ерөнхийлөгч яагаад Оюутолгойн хэргийн талаар дуугүй суунам бэ. Авлигын энэ асар том, олон улсын чанартай хэрэг манай хүнийг бүр байж суух аргагүй л болгомоор юм. Аль хэдийнэ Оюутолгойн авилгачдын эсрэг тэмцээд эхэлсэн баймаар. Сонгогчид нь итгэл алдарч, бухимдаж эхэлж байна шүү.
УИХ-аар Оюутолгойн гэрээг хэлэлцэх өдөр “төв талбайд очиж тэмцье” гэтэл, өдөр тутмын парадаа хийлгүүлээд хориг тавьчихсан байсан. Яагаад тувтан парад хийлгээд байна вэ. Улс үндэснээ чөлөөлөх тэмцлийнхнийг, ард түмнээ дарах бэлтгэл хийгээд байна уу, айлган сүрдүүлэх оролдлого уу? Энэ улс оронд параднаас өөр чухам асуудал үй түм л байх юм…
Бруней улс нефть, хийтэй, 1 хүнд оногдох ДНБ нь 54 мянган доллар буюу дэлхийд тэргүүлнэ, иргэд нь орон сууц, боловсрол, эмнэлгийн үйлчилгээг үнэгүй хүртэнэ, хүүгүйгээр хүссэнээрээ зээл авна, хаан нь “Төрсөн өдрийн хишгээрээ” насанд хүрэгчдэд автомашин ч тарааж байсан. Гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд оноох хамгийн хүнд ял нь иргэнчлэлээсээ хасах.
Монгол ч гэсэн ийм диваажин болох бүрэн боломжтой. Гэвч гадаад дотоодын хулгайч алуурчид Монголыг там болгох, тэр бүү хэл үндэстнээр нь аймаглан устгах бодлогыг явуулж байна.
Алийн болгон алмайрч, өвдөг сөгдөж, мөлхөж явах вэ? Монголыг чөлөөлөх байгууллагад нэгдэн ард түмнээрээ тэмцэж, алимад жаргал цэнгэлтэйгээ золгоцгооё. Хэн тэмцээгүйг Мөнх тэнгэр, монголчууд гэсгээн цээрлүүлж, хэн тэмцсэнийг ивээн гийгүүлэх болно оо!

Ч.Мөнхбаяр
MMIX.VII.XX

[arcus]

Оюутолгой харийн нохсын хоол боллоо

Сураггүй алга болсон тэмцэгчид маань хар гэрт хоригдов уу, хадан гэрт залагдав уу?

Монголыг Чернобыль болгох төлөвлөгөөг эрхэм гишүүд сонсох ч үгүй батлав

Бусад орны төрд хүмүүс байдаг атал, манай төрд малууд байнам уу, гэлтэй. Харийнхны өгөх тэвштэй тэжээлнээс өөр юм толгойд нь ер орохоо байж дээ.
Гадаадынхан шударгаар хамт-ран ажиллая гэхэд татгалзаад, “заавал манай ордыг зүгээр ав, тэгээд надад тэвштэй бордоо өг” гэдэг тухай би бишгүй л сонсч байсан. Тэр үнэн аж. Япон улс 1990 оноос хойш “манайд туслая” гэж, түмэнтээ санал тавихад дарга нар маань авлига нэхээд, үгүйдээ л залхуураад татгалздаг байж. “Стандарт бэлдцүүд /гулдмай, рулон, утас, элдэв цутгамал/ үйлдвэрлэх хүртэл үе шаттай олборлол-үйлдвэрлэлийн цогцолборыг буцалтгүй тусламжаар бариад, хүмүүсийг чинь сургаад ажиллуулаад өгье, харин манайд л бүтээгдэхүүнээсээ худалдаж байгаарай” гэж санал тавихад татгалзчихаад, харин “ордыг маань зүгээр ав /тэвштэй бордоог бол мартахгүй/” гээд л явж байна шүү дээ. Харийнханд орд тараадаг л ажилтай, бордмол мал-дарга нартай болж дээ, Монгол гэдэг үйлтэй улс түмэн.
Орд тараах ажлаа нэгэн гишүүн чуулган дээр “Насаараа УИХ-д суух биш, насаараа идэж уух биш” гэж өмгөөлөн зөвтгөсөн байна.
Ямар ч утгагүй муу сурлагатан хяналтын ажлын үеэр “2х2=4”-ийг хуулан бичих адил “тогтоол” нэгийн зэргийг, УИХ Оюутолгойтой холбогдуулан гаргалаа. Нөгөө геноцид-гэрээг байгуулах эрх ЗГ-т олгогдлоо. Сүйрэл мөхөлд хүргэх ажил шуударчихлаа шүү дээ. Үүнийг эсэргүүцэн тэмцээд байсан нөхөд хаачив? Сураггүй алга болж. Арай дэглэмийнхэн тэднийг маань хар гэрт хийх юм уу, хадан гэрт залаагүй байгаа?
Дэглэмийн хэвлэлүүдийг үзэхүл, тэд хийдэг рэкэтээ хийж, авдаг юмаа ч аваад тониллоо гэж нэлээд ууртай бичицгээж байна. Үнэн үү, хө?
Нэгэн асар тэнэг дарга: “Рио-Тинтод өгүүлэхгүй бол, Хятадад өгөхөөс өөр арга алга. Монголчуудад 34 хувь хангалттай. 50 гэвэл хөрөнгө оруулагч ирэхгүй. 50 гэдэг бол хуулиас гадуур хэрэг. Ер нь төрийн өмчид төвлөрүүлнэ гэдэг бол урьдын социалист сэтгэлгээ. Бид ардчилал, эрх чөлөөний замаар явах уу, үгүй юу гэдэг эндээс харагдана. Хятадад өгвөл эдийн засаг, тусгаар тогтнол, аюулгүй байдалд харшлана. Оюутолгойг Айвэноу 100 хувь эзэмшиж байгаа, хууль ёсны өмч нь учир, төр түүнийг нь цуцлах, өмчлөлийн эрхэд нь халдах эрхгүй. Хамгийн шилдэг сонголт бол Рио-Тинто” гэж худалдаж авсан хуудсан дээрээ донгосч өгчээ. Энэ хэдхэн үгэнд ямар хязгааргүй их урвалт, гэмт хэрэг, тэнэглэл, галзуурал агуулагдана вэ? Хязгааргүй зүйлүүд дарга нарт маань маш их байх аж.
Яагаад бид баялгаа заавал өгөх ёстой юм? Хөрөнгө оруулагч нэртэй хулгайчдаар яах юм? Ардчилал, эрх чөлөө гэж неоколоничлол, геноцидийг хэлээд байна уу? Айвэноу, Рио-Тинтогийн жинхэнэ эзэд нь хятадууд, энэ компаниуд Хятадын тусын тулд л ажиллах атал, Хятадад өгөхгүй гэж юу яриад байна. Айвэноугаас Оюутолгойг авч болдоггүй юм бол яаж монголын төр, Хятад, Рио-Тинто авах гээд байгаа юм бэ?
Энэ мэт тэнэгүүдийн оюун санааны удирдагч нэгэн: “Оюутолгой жинхэнэ эзэн Айвэноудаа зарагдлаа. Одоо өрнийн компаниуд орж ирэхгүй, зам нь хаагдлаа. Айвэноу баларлаа, сүйрлээ /гол нь үүнд л их санаа зовж бичсэн байв. Ч.М/. Уг нь зүгээр л Айвэноуд өгчихсөн бол Монголын ДНБ өсч, ашгийн 70 хувийг нь төр авч, улс орон Күвэйт болох байв. Гэтэл гурван парламентийн авлигачид, гудамжны рэкэтчид саад хийлээ. Ард түмэн ордыг хурдан эргэлтэнд оруулахыг л хүсч байна” гэхчлэн, нэн бачимдан бичжээ.
Хууль бус хууль, хүчингүй хууль зэргийн дагуу олгогдсон орд яаж Айвэноугийнх байх билээ? Луйварчид баларч сүйрэх нь монголчуудыг юугаар хохироох юм ? Харийн түрэмгийлэгчдийн цөлмөн дээрэмдэх тоо хэмжээгээр ДНБ-ээ өсгөх шаардлага бий юу, зөвхөн дааж давшгүй өр авчрах дээрэм яаж ашгийн 70 хувийг өгөх вэ. 1997-2009 онд ашигт малтмалаа неоколоничлогчидод өглөө гээд сүйрлээс өөр юу авчрав? 12 жил ашигт малтмалаа эргэлт гээчид нь оруулж ирэв, эргэлт гэдэг чинь устгахын нэр үү?
ЗГ “Оюутолгойн гэрээг янзал” гэсэн чиг өгмөр аядсан чинь, дотоод гадаадын луйварчид харин ч бүр: “Монгол ганц ч хувь эзэмшихгүй байж болох бөгөөд, татвараар ашгийн 70 хувийг авах боломжтой ” гэж өөрчлөх санааг гаргаж ирж, улам даварсан. Одоо түүнийг нь хэрэгжүүлэх эрх ЗГ-т олгогдчихлоо. Алдагдалтай ажилланаа гээд амлаад байгаа улсаас алдагдлаас өөр ямар 70 хувь авах юм бэ?
Монголын баялгийг Хятадад өгөхийн төлөө тэмцдэг хүн өдөр тутмын сонинд ярилцлага өгөөд байна гэв үү. Гэтэл Хятадад өгөх талаар мэргэшсэн хүн түүнийг эсэргүүцэн бичсэн байх аж.
Хятадад өгөхөд учир бий. тэр гүрэн бол ганц хүн биш. Хэнд нь өгөх вэ гэдэг дээр л авилгачид маань маргалдаад, яс булаалдсан золбин нохос шиг уралцаж байна. Ван-д өгөх үү, Ли-д өгөх үү гэдэгт л асуудал байгаа юм байна шүү дээ. Нэг нь Ван-гийн нохой, нөгөө нь Ли-гийн нохой.
УИХ маань Оюутолгойн эрхийг ЗГ-т өгөх гэж яараад л, бусад асуудлуудыг сонсох ч үгүй, нүдээ аньж байгаад л баталсан байх юм. Тэрэн дотор нь, Монголын эрх ашгийг өчнөөн шамшигдуулчихсан цөмийн энергийн тухай хууль буй. 1990 оноос хойшхи ЗГ-уудын Монгол улс түмний эсрэг явуулж ирсэн 20 гаруй салбар геноцидтэй их хүйтөрөлгүйтгэл дээр, цөмийн хүйтөрөлгүйтгэл нэмэгдэж байна шүү дээ. Монголчуудыг бүр хэдэн арав дахин, устгах гэж, найдвартай үгүй хийх гэж “төр” маань чармайсаар л ирэв.
Монголын Чөлөөлөх Байгууллагад нэгдэн, улс түмнийхээ төлөө тэмцэцгээе! Хэн тэмцэхийг Мөнх Хөх Тэнгэр ивээж, тэмцээгүйг гэсгээн цээрлүүлэх болно гэсэн маань амьдралд харагдаад л байна шүү дээ. Эх орныхоо төлөө тэмцэхгүй байх нь хамгийн том гэм нүглүүдийн нэг. Харин тэмцэх нь хамгийн буянт үйлүүдийн нэг гэдгийг санацгаая!
Төрийн том толгой түшээдэд эрүүл ухаан буй аваас, хууль бусаар үнэмлэхүй олонх орд олгогдсоныг цуцалж, “Энэржи рэсүрс”-д хандсан шигээ адил тэгж ханд гэж уриалъя! Хэрэв тэгж чадвал, хүн мөн гэдэгт үнэмшье.
Харийн компанийханд “Энэржи рэсүрс” шиг байцгаа гэж уриалъя! Тэр л цор ганц аврал нь мөн. Эсбөгөөс, гарцаагүй Монголд наран гийж, шударга ёс тогтоход, шоронгийн хадаас болж, Халхын гяндан, мөглөнгийн хатуу ширүүнийг амсаж болноо гэдгийг анхааруулъя!

Ч.Мөнхбаяр
MMIX.VII.XXVI

[arcus]

Ч.Мөнхбаяр: Би ерөнхий сайд С.Баярт хамтдаа хувьсгал хийх санал тавьсан

“Ерөнхийлөгчийн ажилтан надад: Монгол улс үндэстэн гэдэг ойлголт байдаггүй” гэж хэлсэн”

Төрийн өндөрлөгүүд, хэвлэл мэдээлэлд “7 зүйлт санал санаачилга”-аа хүргүүлээд, хувь заяаных нь төлөө зовнин яваа сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяртай ярилцлаа.

-Та урьд нь бас санал санаачилгууд дэвшүүлж байсан байх аа?
-1991 оноос эхлээд, хэдэн арвыг дэвшүүлсээн. Монгол латин үсэгтэй болох; Улаанбаатарыг Чингисхот гэж нэрлэх; архигүй өдөртэй болох; 7.1-ний үйл явдалд оролцогсдыг өршөөх, цагаатгах хууль гаргах; амь үрэгдэгсдэд нь хөшөө босгох; хямралын эсрэг төрийн хөтөлбөртэй болох гээд янз бүрийн хэмжээгээр хэрэгжсэн зүйлүүдийг чинь анх би санаачилсан, дуугарсан юм шүү дээ.
Гэхдээ би хэзээ ч, хэнд ч мэдээжийн зүйлийг “санаачилж”, ниргэсэн хойно хашхирав гэгчээр явсангүй. Зохих цагт нь, гэхдээ жинтэй дуугарахыг чармайж байсан. Яахав, зарим хүмүүс санааг минь, өөрсдөө санаачилсан гээд аваад яваад байдаг юм. Нэгэнт хэн санаачилсан нь тодорхой болохоор, хэрэгжиж л байвал болоо биз дээ?
-Бүх монгол туургатныг нүүлгэж ирүүлэх Уугуулшууллын тухай хуулийн төсөл тань юу болсон бэ?
-2006 оны тэр саналаа би 6-р сарын эхээр олон хүмүүс, газарт хүргүүлсэн. Ерөнхийлөгчид өгөхдөө би “Их Монголын 800 жилийн ойн өмнө юм уу, үеэр уугуулшууллын тухай тунхаглавал маш утга учиртай байх болно, Эзэн Чингисийн бүх монгол туургатнаа нэгтгэх үзэл санааг одоо гаргаж ирвэл дэлхийд цуурайтсан үйл явдал болно” гэх зэргээр бичээд л өгч байлаа. Хэрэв санааг минь ойлгоод, хүлээж аваад, тунхаглаад өгчихсөн бол энэ хүн их л гавъяа байгуулах байлаа даа. Магадгүй, II Чингис хаан ч гэгдэх байсан юм билүү. Тэр түүхэн шаансыг Н.Энхбаяр ерөнхийлөгч алдсан даа. Уг нь, түүнийг л хүлээж авч болзошгүй гэж би тухай үеийн байдалд үндэслэн, тооцоолсон байсан. Үндэсний үзлийг дэмжээд байгаа юм шиг байсан шүү дээ. Гэвч...
Бүр өмнөөс нь харамсмаар байж билээ.
-Уг нь ерөнхийлөгчийн хүмүүс тантай уулзаад байсан гээ биз дээ?
-Хэд хэд уулзсаан. Зөвлөх, ажилтан 3 хүн намайг хүлээж авч ярилцаж байсан. Даанч тэд Монгол улс үндэстний талаар маш муу ойлголттой тул, танин мэдэхүйн уулзалт болж хувирсан. Ерөнхийлөгчид танилцуулах бичгээ ч тэд надаар бичүүлсэн. Тэгээд л таг чиг болсон. Тэд ч ерөнхийлөгч Н.Энхбаярт хүргэлгүй устгачихсан байж болно л доо. Асуухаар өөдөөс өчүүхэн аян шалтаг л хэлээд байдаг байсан...
Монгол төрийн улс үндэстнээрээ хандах хандлагын нэг жишээ л юм даа.
-Та шударга ёсны төлөө тэмцэнэ гэж ярьдаг. Гэтэл авлигын загалмайлсан эцэг гэгдэх Н.Энхбаяртай хамтран ажиллана гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ?
-1-рт, Байгаа төрөөс өөр ямар төрд би хандах билээ. 2-рт, Монгол үндэстнээ нэгтгэхийн тулд хэнтэй ч хамтран ажилласан яах вэ. Тэр тал дээр л Н.Энхбаяртай хамтран ажиллах дөхсөн юм шүү дээ. Энэ бол тактикийн асуудал. Стратеги бол шударга ёсыг тогтоож, Монгол улс үндэстнээ мандуулан бадраах. Тактик бол янз бүр байж болно. Гол нь стратегиасаа л хазайж болохгүй.
Саяын сонгуулиар л гэхэд би Н.Энхбаяр ялбал, оппозиц болж болно гэж тооцоолж байсан. Чингэвэл дэглэм сулрах магадлалтай. Ингэж ярихлаар, зарим нь намайг урвагч гэх нь холгүй л байсан. Улс төр гэдэг чинь үржүүлэх хүрд шиг энгийн биш шүү дээ.
Нестор Махно большевикууд-тай ч, петлюрчүүдтэй ч хамтран ажиллаж байсан. Тэр бол тактик. Харин стратеги нь болох анархизмаас өчүүхэн ч хазайгаагүй шүү дээ. Би ч гэсэн панмонголизм, эх оронч үзэл, ардчилал, ашигт малтал дээр суурилах хөгжлийн замнал зэргээс хазайхгүй л байхгүй юу. Харин тактик бол тактик.
-Та хэвлэлийн бага хурал хийлгээд бүлэг санал дэвшүүлж байсан байх аа?
-2007 оны намар шүү дээ. Бас 7 зүйлт багц санал дэвшүүлж, персоналист тэмцлийн “Нэгдсэн Монгол” сайн дурын хөдөлгөөн байгуулж буйгаа зарлаж, “Монгол Омен” романыхаа презентацийг тэр хэвлэлийн хурлаар хийсэн л дээ.
1-рт, бүх монгол туургатныг Монгол улсад нүүлгэн ирүүлж, уугуул болгох Уугуулшууллын хуулийн төсөл,
2-рт, бүх монгол туургатныг дан буюу давхар иргэншилтэй болгож, Монгол улсад элэгжүүлэх зарчмыг тунхагласан Элэгшүүллийн хуулийн төсөл,
3-рт, бүх монгол туургатныг сталинист дэглэм, соёлын хувьсгалын үед хүй төрлөөр нь хөнөөж байсан хүйтөрөлгүйтгэлийн /геноцид/ үнэнийг хүлээн зөвшөөрөх, зөвшөөрүүлэх, таниулах тухай Хүйтөрөлгүйтгэлийн тухай хуулийн төсөл,
4-рт, МУ-ын болон, элэг нэгтнүүдийн монголтуургач /панмонголист/ нэгдмэл бодлого, хамтын ажиллагааны талаархи төрийн монголтуургач номнолын /доктрин/ тухай санал,
5-рт, Ашигт малтмалын хууль тогтоомжинд дангааршлын зарчмыг тусгах тухай санал,
6-рт, Төрийн хас сүлднийы тухай, улс,үндэстэн, парламентийн нэрийн тухай саналууд,
7-рт, 1987 оноос хойш боловсронгуй болгож ирсэн Монгол латин үсгийн төсөл зэргээ би төр түмэн, хэвлэл мэдээлэлд толилуулсан.
Тэгсэн чинь төр таг дүлий мэт хандсан. 2006 онд Н.Энхбаярын хүмүүс надтай уулзаж, ХЗДХЯ-наас “гадаад иргэдийн талаарх хууль тогтоомжийг шинэчлэн боловсруулахдаа судалж үзнэ” гэсэн албан бичиг ирүүлж, Төрийн хэлний зөвлөлөөс репатриаци /уугуулшуулал/ гэдэг үгийн орчуулгын талаар албан зөвлөмж өгч байсан. Харин 7 зүйлт санаачилгад маань бүлх залгисан мэт л хандсан даа.
Н.Энхбаярын хүн гэж нэг жаахан хүүхэд надтай харьцсан. Тамгын газар нь миний багц санал санаачилгыг алга хийчихсэн юм билээ. Тэгээд тэр хүүхэд “дахиж өг” гэсэн. Өгсөн чинь, “Монгол Улс гэдэг ойлголт байхаас бус, Монгол улс үндэстэн гэж ойлголт байхгүй ш дээ. Тиймээс юмыг чинь бүртгэж болохгүй байна” гээд л байсан. Манай төрд чинь Монгол улс үндэстэн гэсэн ойлголт байдаггүй юм байна ш дээ.
Тэр багц маань “Монгол улс үндэстний нөхцөл байдлыг сайжруулах багц санал, төсөл” гэсэн нэртэй байсан л даа.
-Энэ удаа та ямар санал, төслүүд дэвшүүлэв?
-Янз бүрийн санал, төслөөсөө төрийн өндөрлөгүүдэд хамаатай, энэ цаг үед тулгамдсан 7-г нь сонгоод, “7 зүйлт санал санаачилга” нэртэйгээр энэ оны 6.29-нд төрийн өндөрлөгүүд, хэвлэл мэдээлэлд өргөн барилаа. Далимд нь, ЕС С.Баярт бичсэн, товхимлын дайтай ил захидлаа ч хүргүүлсэн.
1-рт, “Эх нутгийнхээ 43 хувийг чөлөөлөх 43 тэзис”. “Ашигт малтмалын тухай хуулийг дангааршлын зарчмын үүднээс шинээр тогтооё!”, “Улс түмэнд маань жинхэнэ гэрэлт ирээдүйг авчрах “Монгол Дубай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлцгээе!”, “Ашигт малтмалын гэмт хэрэгтнүүдийг яллах “Шүүлтийн өдрийг” шаардацгаая!”, “Мөнх тэнгэрийн зарлиг дор эх орноо чөлөөлөх тэмцэлд эрслэн босоцгооё!” гэсэн 4 бүлэгтэй тэзисүүд юм.
2-рт, “Төрийн цахим сонгуулийн ситсемийн тухай” хуулийн төсөл. Модон хайрцгаар сонгууль авч, будлиан хийж, үймээн гаргуулж байдгийг болиулах төсөл юм л даа. Угаасаа ихэнх орон тийм системд шилжчихээд байгаа. Энэ талаар би ноднингийн сонгуулийн дараахан дуугарсан.
3-рт, Монгол, Орос, Хятад, Казахстан 4 улс хамтарсан “Шинэ Алтай” хэмээх чөлөөт эдийн засгийн бус байгуулах тухай санал. 4 улс тэнцүү нутгийг уг олон улсын бүсэд хуваарилан, хоорондоо холбогдоод, Алтай нутгийг хөгжүүлэх тухай юм л даа. Манай улсад бол, гуравдахь хөрштэй ойртох маш сайхан боломж гарч ирэх давхар ач холбогдолтой байгаа юм.
4-рт, “Яс үндсээр ялгаварлан гадуурхах явдалтай хийх тэмцлийг чангатгах тухай тогтоолын төсөл”. Сүүлийн үед энэ аюултай үзэгдэл нийгмийг хагалан бутаргах, монгол туургатныг өвөр хооронд нь дайсагналцуулах маш ноцтой хэмжээнд хүрээд байгаа. Үүнийг таслан зогсооно.
5-рт, “Монгол Улсын баатар”, “Монгол үндэстний баатар” цолуудын тухай санал. “БНМАУ-ын баатар”-ууд шууд “МУ-ын баатар” болчихсон нь зохисгүй. Тэнд Сталин, Брежнев, зөвлөлтийн сансрын нисэгчид, манай болохгүй бүтэхгүй нөхөд хамрагдчихсан л тууж яваа. XX зууны: 11 оны хувьсгал, 13 оны чөлөөлөх дайн, 19-20 оны чөлөөлөх тэмцэл, 32 оны ардын бослогын баатруудыг нэмж хамруулан, болохгүй бүтэхгүйг орхиж, “Монгол Улсын баатар”-уудыг шинэчлэн тодруулах хэрэгтэй байна.
Нийт монгол үндэстэнд гавъяа байгуулсан, Хүннүгээс өдий хүртэлх баатруудад “Монгол үндэстний баатар” цол олгоё оо л гэж байгаа юм л даа, би.
6-рт, “Үр хөндөлтийг хориглох тухай хуулийн төсөл”. Өнөөдөр Монгол үр хөндөлтийн процентоор ч, чөлөөт байдлаар ч дэлхийд хол тасархай түрүүлээд байгаа. Хорт бодлоготнуудын 20 жил хэрэгжүүлсэн үр хөндөлтийн хүйтөрөлгүйтгэлийн дүнд, 600 мянган бяцхан үр хэрцгийгээр яргалуулан амь насаа алдсан. Одоо л үүнийг хориглохгүй бол, хэзээ хориглох билээ. Аргагүй хэдэн тохиолдолд зөвшөөрөөд л, бусад тохиолдолд хүн амины хэрэгтэй дүйцүүлж шийтгэх тухай хууль юм.
7-рт, “Уран зохиолын Олимп” төслийн тухай санал. Манайх шиг жижиг зах зээлтэй оронд уран зохиолоо төр анхаарахгүй бол, Монголын соёл, цаашлаад улс түмэн цаасан байшин шиг нурж унана. Спортын олимпийн аваргыг төрүүлсэн шиг л уран зохиолоо анхаарч, дэлхийд нэр алдраа цуурайтуулсан бүтээл, туурвилчийг төрүүлэх тухай санал юм.



-Та С.Баярт юун тухай ил захидал бичсэн юм бэ?
-Уул уурхайн салбарыг эрүүлжүүлж, улс орноо неоколоничлол, геноцидээс аврах тухай. 4-р сард бичиж эхэлсэн. Хэвлэн нийтлүүлэх нөхцлөөс шалтгаалж 6-р сард дуусгасан л даа. Би ерөнхий сайдад буруу замаар будаа тээхээ эртхэн болиоч ээ, иргэний хөдөлгөөнд нэгдээч, хамтдаа хувьсгал хийцгээе гэж уриалсан.
-Их л зөв зүйтэй саналууд дуулдаж байна даа. Ямар хариу авав?
-Ямар ч хариу аваагүй. Сар өнгөрөөд байхад шүү дээ.
2006, 2007 онд, ядаж хэвлэл мэдээлэл надад гайгүй хандаж байв. Гэтэл энэ жил бүр таг.
Жил ирэх тусам л зөвхөн даргыг л хүн гэж үздэг нийгэм болон хувирч байна.
УИХ-ын байнгын хорооныхон “Гагцхүү УИХ-ын гишүүн, ерөнхийлөгч, ЗГ-ын л саналыг тусгана. Бусдынхыг хүлээж авах боломжгүй” гэхийг сонсоо биз дээ. Иргэдийнхээ саналыг хүлээж авдаггүй ийм төр байж болох уу?
Би нэг ЭСЯ-нд мөн хандаж үзсэн юм. Олон улсын чанартай санал ч бий шүү дээ. Бас хариу үгүй. И-мэйл явуулсан ч таг, бичгээр хандаад ч дүлий дүмбэ. Энэ гадныхан чинь ийм бүдүүлэг улс байдаг юм уу, үгүй бол манай дэглэмд уусан нийлэлдчихэв үү. Хаанаасаа хаалгач гэгчээр монгол ажилтнууд нь устгачихдаг ч байж болох л доо. Визний найман займаа гээд гэмт хэргээс өөр юм сонирхдоггүй, тэгээд бас дэглэмийн тагнуул туршуул улс шургалчихсан, гадаадынхныг гэнэн мөндөл шиг хуруугаа тойруулаад л, шороо үмхтэл нь хөөрхөн молигодчихоод суудаг шиг билээ. 2000 онд нэг найз маань ЭСЯ-д хандахад, хариуд нь хөөрхөн гэгч зөвлөгөө ирүүлж байсан юм. Гэтэл өнөөдөр?
Харин зөв санаа сэтгэлтэй хүмүүс бол намайг дэмжиж байна. Германаас эх орон нэгтэн маань, намайг “Саарал ордонд засаглагсдаас илүү ихийг бүтээж буй жинхэнэ тэмцэгч” хэмээгээд, надаар бахархаж буйгаа илэрхийлсэн байсан. Энэ үнэлгээ биш гэж үү?
-Та санаагаа хэрэгжүүлэхийг тулд яая гэж бодож байна?
-Тэмцэх л болно. Бусад улс оронд төр нь иргэдийн санаачилгыг тулгын чулуугаа болгодог юм. Манайд гудамжны гуйлгачид гэх нь холгүй доромжилж, ихэрхэж, маргааш гэж байхгүй юм шиг, хууль, ял гэж байх ёсгүй юм шиг харалгантаж байна.
Урьд би, олон монгол хүний индивидуалист байдлыг хараад, персоналист тэмцлийн хэлбэр нийгэмд дэлгэрвэл, олон хүн шударга ёсны төлөө тэмцэлд, ардчилсан хувьсгалын үйлсэд нэмэгдэж орно доо гэж бодож байлаа. Персоналист тэмцэл гэдэг чинь хувь хүний, ганцаарчилсан, сайн эрийн, абрэкийн тэмцэл гэсэн үг шүү дээ.
Персоналист тэмцлийн “Нэгдсэн Монгол” сайн дурын хөдөлгөөнийг санаачилсан. 2006 онд өрнөсөн ашигт малтмалын төлөөх тэмцэл дээр би очиж, хувь хүний зүгээс ухуулга хийдэг байлаа. Тэгэхэд намайг нэг хөдөлгөөний удирдлага элсүүлж авах гэсэн. Би персоналист зарчмаа яриад татгалзсан. Гэвч энэ зарчим минь санасан үр дүнд хүргэсэнгүй.
Одоо би иргэний хөдөлгөөнд хамрагдаж, олон нийтийн тэмцэлд оролцох болно. Санал санаачилгаа хамтаараа, улам хүчтэй дэвшүүлнэ, эрчтэй тэмцэнэ.
20-р зууны эхэнд эсерүүд гэж аюултай террорч улс гарч ирэхэд нэг улс төрч “Оросын эрх баригчид юу хүссэнээ л авлаа” гэсэн байдаг. Манай эрх баригчид ард түмний уур хилэнг дэвэргэхээс бус, ард түмэнтэйгээ нэгэн цогц байж чадахгүй байна...
Ташрамд хэлэхэд, миний санал санаачилгуудтай http://moenhbayar.blogspot.com-д танилцаж болно.
-Ярилцлага өгсөнд уншигчдынхаа өмнөөс талархал илэрхийлье. Таны санал санаачилгууд хэрэгжих болтугай гэж ерөөе.

Ярилцсан П.Гантулга

[arcus]

Гитлер сүүлдээ үндэсний дээрэнгүй номнолоо өөрчилж,
бүх ард түмэнд эрх чөлөө олгоно хэмээн тунхагласан

Хүйтэн дайн дуусч, соцлагерь нуран унаж, даян дэлхий илүү эрх чөлөөтэй болсноор түүхийг өөр нүдээр, үнэнээр нь харах болсон билээ.
Гитлер дайсны тал, Сталин манай тал гэж балчир гэнэнээр сэтгэж явах нь аль 20 жилийн өмнө л утгагүй болсон шүү дээ. Гитлеризм, сталинизм хоёр бол адилхан л хүн төрөлхтний заналт дайсан, хүн төрөлхтний эсрэг жигшүүрт гэмт хэрэг. Фашизмын хамгийн том гэмт хэрэг нь холокост /еврейг хядсан/ бол большевизмд улаан террор, голодомор, их хэлмэгдүүлэлт, солиотой дэглэмийг олон улс түмэнд тулгаж туршлагын туулай болгосон “хувьсгалын экспорт”, геноцид гээд л түүний дайтай өчнөөн гэмт хэрэг байдаг. “Манай тал” нь хавьгүй илүү нүгэлтэй, монгол үндэстэнд маш их гай зовлон авчирсан юм шүү.
Монголыг Сталин, Зөвлөлт л тусгаар тогтнуулсан гэж зарим хүмүүс ярьдаг нь улс үндэстнийхээ язгуурын хүсэл эрмэлзэл, асгаруулсан цусыг доромжилж буй хэрэг. Нэгдсэн гэр улс байгуулах гэсэн монголчуудын үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнийг Орос импери, ЗХУ атгаг зорилгодоо ашигласан л хэрэг буй.


Латвийн СС-чүүд тулаанд явж байна


Европын янз бүрийн ард түмнүүдийн
СС-ийн ангийнхны ялгах тэмдэг, дүрэмт хувцас


СС-ийн үндэсний ангийнхны дүрэмт хувцас



Балтийн орнууд дахь СС-чүүдэд зориулсан хөшөө дурсгалууд



Украинчуудыг СС-т элсэхийг уриалсан плакатууд

Чин улсад онцгой статустай байсан, хамгаас ихээр тусгаар тогтнолынхоо төлөө тэмцсэн Гадаад Монгол тэртэй тэргүй тусгаар тогтнох асан, Орос нь биш юм аа гэхэд өөр гуравдагч гүрэн энэ нөхцөл байдлыг ашиглах л байсан гэдэг нь үнэн.
Сталин Монголыг тусгаарлуулах тухай яриагүй бол АНУ, Их Британи ярих байсан юм. Сталин ярьсан учраас л тэд яриагүй. Харин ч Сталин Ар, Өвөр Монгол нэгдэх явцыг хүчээр таслан зогсоож, Тува аймгийг маань дээрэмдсэн. Тэр дарангуйлагч Монголд сайн санаж явсан гэвэл түмэн эндүүрэл.
Бусад улс түмэн “Манайх тийм гүрний ачаар тусгаар тогтносон” гэж манайхан шиг шүтэн биширдэггүй, “Бид угаасаа тусгаар тогтнох ёстой, бидний хүсэл зориг л эрх чөлөөг авчирсан” хэмээдгийг үлгэрлэн авууштай. Монголчуудыг дургүй байхад нь, гар хумхин сууж байхад нь хэн ч тусгаар тогтнуулаагүй болой.
Тиймээс Сталиныг, большевизмийг тахин шүтэхээ больж, харин ч улаантны атгаг санааг улс төрд басхүү ашиглаж чадсан мэргэн эх орончдоо бишрэх нь зүйтэй.
Тиймээс ч, дэлхийн улс орнууд Сталиныг Гитлерээс илүү нүгэлт чөтгөр гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, сталинизмын эсрэг тэмцсэн аваас, Гитлерийн цэрэгтэй мөр зэрэгцсэн байсан ч, ариун гэгээн баатруудад тооцох болжээ. Орчин үеийн түүхэнд, дэлхийн II дайн бол бөмбөрцөг даяар ноёлох эрмэлзэлтэй хоёр гажууд, галзуу социалист дэглэм болох ЗХУ – III Рейхийн л дайн юм гэж үзэх боллоо. “Манай тал” энэ тэр гэж байхгүй, адилхан л хүн төрөлхтний заналт дайсан.

[img]ttp://4.bp.blogspot.com/_uetEoNg_cHo/SoT24qubbpI/AAAAAAAAALM/YdMgbMGhhdA/s320/ss016g.jpg[/img]
Боснийн СС-ийн “Ханжар” дивизийнхэн


Энэ СС-чүүд Гитлерт биш,
Аллахад мөргөж байгаа юм шүү



Кавказчуудыг СС-т элсэхийг уриалсан плакатууд

Латви бол ЗХУ-д булаан эзлэгдсэнийхээ дараа, Германы цэрэг орж ирэхэд чөлөөлөгч хэмээн хүлээж авсан, гадаад цэргийн СС-д нь хүн амтай нь харьцуулсан процентоор хол тасархай, тооны хувьд ч дээгүүр тэргүүлэх хэмжээний цэргийг гаргасан орон. 2 сая хүн амтай энэ орны 165 мянган цэрэг Германы талд тулалджээ.
Латви легионерүүд зөвлөлтийн арми болон партизан гэгдэх хорлон сүйтгэгчдийн эсрэг эрэлхэгээр тулалдаж, дайны дараа “Ойн ах дүүс” хэмээх зэвсэгт хүчийг байгуулан хэдэн жил байлдсан юм.
Тусгаар Латви улс СС-ийн легионерүүдийг “Эрх чөлөөний төлөө сөрөн зогсогчид”, “Зөвлөлтийн дарлал, Сталины тоталитар дэглэмийн эсрэг эвлэршгүй тэмцэгчид” хэмээн хүндэлж, 3.16-ныг Легионерүүдийн дурсгалын өдөр болгож, хөшөө босгож, мүзэй байгуулжээ.
Энэ улсад СС-ийн болон улаан армийн ахмад дайчдаа адил тэгш хүндэтгэдэг. Саяхан ерөнхий сайд нь “СС болон, Ваффэн буюу гадаад СС хоёр нь өөр юм. Манай, СС-ийн болон Улаан армийн дайчид аль аль нь харийн түрэмгийлэгчийн эсрэг байлдсан, Гитлер, Сталины төлөө тулалдаагүй. СС-ийнхийг нь хүндэтгэхгүй гэвэл, Улаан армийнхныг бас, илүү гэмт дэглэм болох сталинизмтай холбож үзэн, хүндэтгэхгүй байхад хүрнэ. Бид тэгэхгүй” гэжээ. Мөн Легионерүүдийн дурсгалын өдрийг Латви дайчдын өдөр болгон өөрчилж нэрлэх шийдвэрийг ЗГ нь гаргасан байна.
Легионерүүдээ латвичууд ардын баатрууд хэмээн дээдэлдэг.
Украинд СС-ийн “Галичина” гэх 91 мянган цэрэгтэй дивизийнхнээ мөн эрхэмлэн хүндэлдэг. 220 мянган украин цэрэг “Германы талд”, Украин, Орос, Словак, Югославт тулалдаж байлаа. Тэдгээр дайчдын жанжин В.Кубиёвич мөн л ардын баатар болжээ. Львовт “Мартагдсан баатруудаа санацгаая!” гэсэн, “Галичина” дивизийг сурталчилсан плакат өнцөг булан бүрт хадагдаж байсан.
Дайны дараа “Германы талд” байлдсан украинчууд зэвсгээ орхилгүй, зөвлөлтийн булаан эзлэгчидтэй тэмцсэн. Ялалтын 5 жилийн ойн баярын үеэр Украинд ширүүн тулалдаан болж байв.
Эстоничууд СС-д олноор элсэн орж, зөвлөлтийн булаан эзлэгчдээс эх нутгаа чөлөөлсөн. 1950.4.13-нд АНУ-ын ТНБД Жон Макклой Балтын орнуудын СС-чүүд бол нацист гэмт хэрэгтнүүд, нацист хүчинд хамаарахгүй гэж мэдэгджээ. Эстонид СС-чүүдийнхээ тухай, Эльма Нюганэн гэдэг найруулагч кино найруулж, Куно Раудэ гэдэг барималчийн загвараар хөшөө босгожээ.
Хорватууд ч СС-т цөөнгүй тоогоор элссээн. Бас хүндэтгэгдэн, Хорватын эрх чөлөөний төлөө амь хайргүй тэмцсэн баатрууд гэгдэж байна. Усташууд хэмээх хүчнийхэн “Германы талд” ихээхэн идэвхтэй хүчин зүтгэсэн. Усташ асан Франьо Тужман хожим, тусгаар Хорватын ерөнхийлөгч болж, Хорватын тусгаар тогтнолын эцэг хэмээн дээдлэгдсэн.
Албанид СС-чүүд нь үндэсний баатрууд болсон. Тэр үед Герман Албанид Косовог нэгтгэж, нэгэн гэр бүл болгож өгсөнд албаничууд маш их талархаж байв. Бали Комбэтар гэдэг жанжинтай 11 мянган албани цэрэг СС-ийн бүрэлдэхүүнд “Скандэрбэг” дивиз болон оржээ. 2005 онд Косовын Приштина хотод Албаний СС-чүүдэд зориулсан хөшөө босгож.
Боснийн 21 мянган дайчин СС-ийн “Ханжар” гэдэг дивиз болон тулалдаж явав. Тэд их төлөв уулын бүсэд үүрэг гүйцэтгэж байсан. Ханжар гэдэг нь босничуудын богино сэлмийг хэлнэ. Өдгөө босни нар ханжарчуудаа үнэн итгэлийн төлөөх, Аллахын гэгээн дайчид хэмээж буй.
Азербайжаны үндэсний баатар Абдуррахман бэк Фаталибэйли гэж буй. Түүний алдар нэр гавъяаны тухай байнга сурталчлагдаж, ном зохиол гарч, сургууль, байгууллагууд нэрэмжит нь болж байдаг. Энэ хүн бол Германы тусламжтайгаар Азарбайжаныг тусгаар тогтнуулах үзэл санааг дэвшүүлсэн, 38 мянган хүнтэй азербайжан дивизийг СС-ийн хүрээнд байгуулалцсан нэгэн. Финланд-Зөвлөлтийн дайнд оролцож явахдаа тэр сталинизмийн мөн чанарыг ихэд ухааран сэхээрсэн гэдэг.
Азербайжаны дивиз туслааагүй бол германчууд Варшавын бослогыг дарж чадахгүй байх байжээ.
Баруунд цагаачилсан Фатали-бэйлиг зөвлөлтийн алуурчид 1954 онд хорлон егүүтгэжээ. Энэ мэт аллагыг ЗХУ хилийн чанадад олноор зохион байгуулж байсан бөгөөд, одоо ч ялгаагүй.


Арабад "Майн Кампф" хүндтэй номын тоонд ордог


Гитлерийн араб дайчид


Арабын СС-чүүдийн ханцуйн тэмдэг


Арабад Гитлерийн төрсөн өдрийг тэмдэглэж буй нь

Башкирийн үндэсний баатруудын нэг бол Ахмэт Заки Валиди юм. Тэрбээр тусгаар тогтнолын төлөө үзэлтэн бөгөөд, СС-ийн “Ижил-Урал” дивизийг байгуулалцсан, Оросын чөлөөлөх армийн командлагч Власовын сайн найз. “Ижил-Урал” дивизэд тус бүс нутгийн ард түмнүүдийн төлөөлөгчид оржээ. Өдгөө Башкирт Валиди-г баатар хэмээн дээдэлж, нэрэмжит гудамжтай болгоод байна.
СС-ийн араб дивиз мөн байв. Арабын фюрер гэгдсэн Амин Аль Хусейн дивизийг байгуулалцсан юм. Өдгөө Арабад Амин Аль Хусейн ч, Гитлер ч гэгээн баатар гэгддэг. Араб бол Гитлерийг ил чөлөөтэй тахин шүтдэг ертөнц болой. Ер нь лалын ертөнц тийм. Гитлерийн төрсөн өдрийг гэхэд л өргөнөөр баясан тэмдэглэдэг.


Германы нацистууд сүүлдээ
хар арьстнуудтай ч нөхөрлөх болсон юм



СС-ийн Энэтхэгийн ангийнхны
ханцуйн тэмдэг ба дайчид

Энэтхэгийн дивиз бас СС-д байв. Английн колоничлогчдыг үзэн ядагч энэтхэгчүүд СС-д элсэн орцгоож байлаа. Их төлөв лалууд энэтхэг дивизүүдийг бүрдүүлж байсан. СС-ийн “Азад хинд” / “Шахид-и-Бхарат”/ дивизийн дайчдыг ариун итгэл бишрэлийн төлөө зовлон туулсан гэгээнтнүүд /шахид/ хэмээн, Энэтхэг, Пакистан, Бангладешид дээдлэн байдаг аа.
СС-т африкчуудын дивиз мөн байсан. Бас л колоничлогчдоо эсэргүүцсэн африкчууд элсэн орж байв. Хар арьст СС-ийн дайчинг төсөөлөхөд бэрхтэй ч, бодот байдал тийм юм.
Гитлерийн арьсны үзэл цаг хугацааны явцад эволюцид орж, “бусдыг боолчилно, устгана” гэхээсээ илүү, “чөлөөлнө, холбоотноо болгоно” гэсэн үзэл болж хувирсан юм. Тиймээс ч, СС болон германы бусад хүчинд олон үндэстний төлөөлөгчид нэгдэн орж, большевизм, колоничлолын эсрэг, эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөө ариун дайн болгохыг зорьсон нь үнэнтэй. Еврейг устгах зорилгоосоо л татгалзаагүй агаад, гэхдээ еврейн эрлийз, еврей нарыг армидаа олноор нь элсүүлж, бүр ерөнхий командлагч болгох нь холгүй дэвшүүлж байсан.


Халимаг цэргийн хороо байгуулагдаж байна


Энэ халимаг хөвүүн германчуудтай
мөр зэрэгцэн тулалдахыг хүсчээ

“Германы талд” зөвхөн зөвлөлтийн иргэн асан 1.2 сая хүн тулалдаж байсан бөгөөд, хамгийн олон нь оросууд. Гитлер сүүлдээ “Оросыг устгана” гэхээ болиод, “Ардчилсан Оросыг байгуулахыг зөвшөөрнө” гэж байв шүү дээ.
Зөвлөлтийн ард түмэн бүр үндэсний дивиз, ангиа байгуулан, Сталины эсрэг тэмцэж явсан. Хаа сайгүй тэд баатар хэмээн хүндэтгэгдэж байна. Оросууд ч “урвагч Власовын” гэгдсэн, Оросын чөлөөлөх армиа цагаатган цайруулж эхлээд буй.
Германы холбоотон улс асан Япон, Итали, Түрк, Испани, Португали, Финланд, Унгар, Румын, Болгар, Словак ч тэр үеийн цэрэг жанждаа баатар хэмээж буй. Японы ерөнхий сайд Ясүкүни сүмд дуулиантай мөргөлт хийдгийг л сана.
Гагцхүү нэг л ард түмэн “Германы талд орогсдоо” нэгэн нүдээр үзэхгүй, Сталины зарлигийг дагуу яваа нь, монголчууд бид билээ. “Халимагийн морин хороо” гэх 5-15 мянган хүнтэй, Вермахтын холбоотон армийн статустай байсан дайчдыг санагтун. Тэд бол Халимагийнхаа эрх чөлөөний төлөө тэмцсэн баатрууд юм.
Тэднийг бид судалж, хүндэтгэж, баатрын ёсоор дээдэлж, эр зориг, эх оронч сэтгэлээс нь үлгэр жишээ авах ёстой. Бидэнд Гитлер, Сталинаас илүү, улс түмнийхээ төлөө тулалдсан монгол баатрууд чухал билээ.

Ч.Мөнхбаяр

[arcus]

Хүчээ минь яав?

Кино зохиолч Х.Хүчитбаатар хүний амь бүрэлгэчихэв үү, эсвэл...

“Кино зохиолч Х.Хүчитбаатар хүний амь бүрэлгэв!” гэх мэдээ намайг ихэд цочирдуулав. Тэрбээр ааш авир, хүмүүжлийн хувьд хэвийн л нэгэн. Ямар ч хэвийн хүн харийн дайсан халдан довтлох юм уу, алуурчин талуурчин хутга далайгаад дайрвал харин зүгээр суухгүй. Тийм л хүн.
Түүнийг мэдэх болохоороо, хүний амь хөнөөсөн гэхэд нь ихэд цочирдсон билээ. Амь насаа алдсан хүн харийн дайсан ч биш, алуурчин талуурчин ч биш, нутгийн танил нь байв. Шилбэнд нь сэрээ зоосноос цус алдаж, нөгчсөн ажээ.
Сонинд бичсэнийг үзэхүл, талийгаачийн ангийн найзууд “уулзъя” гэж дуудахад, “би энд нэгэн анд нөхөртэйгээ чухал уулзалттай байгаа тул боломжгүй” гэж хэлж татгалзаж байж. Тэр хоёр бор дарс хүртэн, хөгжилдөж суусан гэх. Арай тоглож наадаж, алиалж марзганаж байгаад, осолдоогүй байгаа ч гэж бодох юм...
...Миний бие Хүчитбаатарыг 90-ээд оноос нийтлэлээр нь мэддэг болж, хоюул адил үндэсний, эх оронч үзэлтэйн тул эчнээ танилууд бололцон явсан билээ. 2001 онд нэгэн сонин дээр тааралдсан агаад, “Алаг хорвоо” сонинд миний “Орон бүхний монголчууд нэгдэгтүн!” хэмээх уугуулшууллын (репатриацийн) үзэл санааг тунхагласан өгүүлэл минь нийтлэгдээд удаагүй байсны тул, тэр тухай ярилцан танилцаж, улмаар Хүчээ, Аагий (өдгөө АНУ-ын иргэн болсон, сэтгүүлч), Баагий (яруу найрагч Ц.Батбаатар) бид хэд панмонголизмын мандал бадралын төлөө сархад сөгнөцгөөсөн.
Хэд хоногийн дараа Хүчээ маань Кино урлагийн дээд сургуулийн оюутнууддаа надаар панмонголизмын тухай яриулна гэв. Миний бие очин, хоюул оюутнуудад яриа хийж ам халав. Гэтэл нэг оюутан надад хандан: “Та монгол туургатны эмгэнэл энэ тэр гээд л дандаа хар юм яриад байх юм. Цагаан юм ярьж болдоггүй юм уу? Зохиолчдын хөгжилтэй явдал ч юм уу…” гэв.
Хүчээ тэгэхэд ихэд уурлаж, том алаг нүдээ хилэнтэйеэ эргэлдүүлэн: “Энэ хүн хар юм л яриад байгаа биш. Харыг цагаан болгох юм ярьж байна. Монгол туургатны байдал хар байгаа. Бодит байдлыг үгүйсгэх юм бол хэзээ ч цагаан болохгүй. Та нар үнэнийг сонсох ёстой. Үнэнийг эгцлэн харж сур!” гэхчлэн хэлсэн билээ. Оюутнууд ч нам болж, дуулгавартайяа сонсов.
Дараа нь Хүчээ “манайд очиж, ганц юм хувааж, үндэсний үзлээ ярьцгаая” гэснээр, хамт алхах зуур, том өрөөнийх нь цонх хагарчихаад шиллүүлж амжихгүй байгаа (өвөл байв), багадаа кинонд тоглож байсан тухай гэхчилэн тохиолуудаа хөгжилтэй хүүрнэж явав.
Чингээд гэрт нь очтол, эцгийнх нь бие маш муу байгааг дүү нь хэлж, уйлчихсан сууж байв. Тэгэхэд Хүчээ маань асар их шимшрэн харуусах байдалд орж, танигдашгүй болтлоо хувиран өөрчлөгдөж, удтал үг дуугүй суусныг нь санана. Өмнөхөн нь, эцгээрээ бахархдагаа ярьж явсан түүний, эцэгтээ ямар их хайртай болохыг нь тэгэхэд мэдрэв…
2007 онд миний бие үндэсний асуудлаар ХБХ хийлгэхийн өмнө, сурвалжлагчдын суух газар мэдээллийн товчоон, роман зэргээ тараан тавьж байтал, Хүчээ маань энэ тухай олоод мэдчихсэн ороод ирэв. “Журмын анд минь!” гээд л гараа алдлан ойртох түүнтэй тэврэлдэн уулзаж, дал мөрөө балбалдав. Тэрбээр материал тараан өрөх намайг даган хуучилна.
ХБХ-ын 60 минутын 50-д нь би зогсоо зайгүй ярьчихав. Яриагаа дуусгахад нэг сурвалжлагч залуу: “Монгол туургатныг авчрах гэвэл баахан хужаа л орж ирнэ. Бүтэхгүй асуудал…” гэхчлэн “асуулаа”. Миний гэдэн хөдөлж: “Би хужаа авчрах хууль санаачлаагүй. Хужаа авчрана гэдэг чинь энэ хуультай холбоогүй, энэ хуулийг зөрчихтэй холбоотой. Хууль сахиулдаг байгууллага гэж байдаг, ард түмэн гэж бас бий. Би нэг болохгүй бүтэхгүй хууль санаачилчихаад, тэрнээс болоод хужаа орж ирэх гээд байгаа юм биш…” гээд л уурлах маяг руу ороод явчихав.
Гэтэл Хүчээ маань: “Өнөөдрийн яригдсан энэ санал санаачилгууд бол маш зөв зүйтэй юм болж байнаа. Теодор Герцль гэдэг сэтгүүлч, ард түмэн нь улс ч үгүй, газар ч үгүй, эрх ч үгүй, хэл ч үгүй, соёл ч үгүй болоод байх үед нийт еврейн улс байгуулахыг санаачилсан. Тэр нь хэрэгжсэн. 1911 онд монголын язгуурын эх орончид нөхцөл байдал одоогийнхтой зүйрлэшгүй муу байхад, бүх Монголоо нэгтгэх санааг дэвшүүлж байсан. Хэрэгжүүлж ч байсан. Өнөөдөр харин бидэнд ямар боломж байна…” гээд л сэнхрүүлээд эхлэв.
Найз маань монгол үндэстнээ гэсэн халуун эх оронч сэтгэлтэй, хагацаж зовсон ард түмнээ нэгтгэх гэсэн нэгэн чигт үзэлтэй, үндэстнийхээ талаар цэгцтэй агаад өргөн мэдлэгтэй, Монголынхоо төлөө цохилох зүрх, лугших цустай нэгэн болох нь илэрхий тодоор мэдрэгдэн байдаг, тийм л хүмүүн. Тэгэхлээр яриа нь даацтай, үр өгөөжтэй, сонирхолтой байлаа. ХБХ-ын цаг ч хэтрээд явчихав.
Үндэсний үзлийн, панмонголизмын төлөөх “Нэгдсэн Монгол” гэдэг сайн дурын хөдөлгөөн байгуулчихлаа хэмээн Хүчээ, Мөнхжөө (“Алаг хорвоо” нэгдсэн редакцийн эрхлэгч Я.Мөнхжаргал), Санчираа (Нийслэлийн сонины холбооны тэргүүн Г.Санчир), Бачаа (номын бизнесч Н.Батжаргал) бид тав, хурлыг сурвалжилсан дүү Ч.Мөнх-Эрдэнийн хамт хэсэг хөөрөлдсөн билээ.
Тэр үед Хүчээ маань том том проект дэвшүүлээд л үндэстний ирээдүйн тухай зөгнөж мөрөөдөн яриад л, бичиж буй “Ахмад Алагтөмөрийн адал явдал” романыхаа тухай өгүүлэхдээ бараг жүжигчилэн тоглоод л, найртай сайхан яриагаараа бүхнийг баясган байв л.


Үзэл санаа нэгт нөхөд (зүүн гараас): Г.Санчир, Х.Хүчитхархурцбаатар,
Я.Мөнхжаргал, Ч.Мөнхбаяр, Н.Батжаргал

Латин үсгийн саналыг минь дэмжихгүй байгаагаа хэлж, монгол туургатанд монгол бичиг л хэрэгтэй гэхэд нь: “Би ерөөсөө, монгол бичиг хэрэггүй гээгүй шүү дээ. Эх хэлээ эзэмшье гэвэл заавал монгол бичгийг сурах ёстой. Зэрэгцээгээр нь тэгээд миний санал явж л байна биз” гэхэд “Тийм дээ” л гэж байсан. Бид бие биедээ ая тал засч, худал ярьдаггүй. Санаа бодол өөр байх тохиол гарна. Тэглээ гээд Хүчээ маань уурлаад бачимдаад сүйд болдог хүн огт биш. Уужим ухаан, хүлээц, сэтгэлийн тэнхээ, соёл гээд л олон чанарууд түүнд буй…
…Цэдэнбалын хүү Зориг сонгуульд нэр дэвшжээ. Хүчээ менежер нь болоод л хамт явж гэнэ. Сонгогчидтой анх уулзахад, Ц.Зориг менежертээ цөөн хэдэн үг оросоор хэлж, харин Хүчээ: “Би Цэдэнбалын хүү Зориг байна…” гээд л бараг цаг ярьж гэнэ. “Бал даргын хүү чинь яасан нүүрэндээ галтай, нүдэндээ цогтой сүрхий хүү вэ, хаанаас гараад ирэв, хүүе хаая” гээд л сонгогчид сүрхий хүлээж авч.
Ц.Зориг өөрт нь ахиад цөөн үг хэлэхэд Хүчээ маань: “Би Цэдэнбалын хүү болохоороо ингэнэ, тэгнэ…” гээд л бараг цаг ярьжээ. Ард олон ч “Бал даргын энэ хүү чинь яасан хэлэмгий доломгой, ер нь Бал даргын л суурин дээр тавьчих хэрэгтэй юм байна шүү дээ, яав ийв” болоод л явж.
Уулзалтын дараа уярсан олон түмэн Хүчээг тойрон овоорч, баахан л ерөөл талархлын үг урсгаж, бүр гар дээрээ өргөн шидэхийг завдав гэнэ шүү. Тэгэхэд манай хүн сандарч: “Та бүхэн буруу ойлгосон байна. Би Цэдэнбалын хүү биш ээ. Би Хүчээ байна. Би зүгээр л хэлснийг нь орчуулсан юм” гэхэд нөгөө хурсан олон: “Өө, тэр хүнийг чинь гадаадын зөвлөх мөвлөх нь л юм байлгүй гэж санасан ш дээ” гэснээ, тарж оджээ хэмээсэн ийм нэг шог яриаг надад нэг найз маань хэлж өгсийм.
Ийм л хүн дээ, Хүчээ маань. Бэлэн зэлэн үндэсний хөдөлгөөний зүтгэлтэн найзын маань нөөц бололцоог нийгэм авч хүртэж төдийлөн чадаагүй. Харин өргөст торны цаана хийлээ. Анд ах Хонхэрээд Энхбат маань бас алуурчин гэгдээд, Тахирсоёотод хоригдож. Олон чиг үндэсний үзэлтэн гайхалтай байдлаар хэрэг түвэгт холбогдож байсан. Тэрнээс ч олон нь учир битүүлэг байдлаар амь насаа алдаж байсныг миний бие 2001 онд “Алаг хорвоо” сонинд найз, үндэсний үзэлтэн Рэнцэнтавхайн хамт бичиж нийтлүүлж байв.
Юу л болоод байна даа? Хүчээ минь яав даа.
Ч.Мөнхбаяр
ММIX.II.XXVIII

[arcus]

Хө.Хүчит: Чи бидний Нармай Монголын үзэл санаа дийлэх цаг удахгүй ирнэ!

Анд, зохиолч, сэтгүүлч Х.Хүчитбаатарын захиаг 7.16-нд гардан авч, ихэд баяссан, бас нийгмийн ороо бусгаа явдалд бухимдсан ч билээ. Шүүх хурлын тухай мэдээг ихэд тулгуу авч, яаран очсон ч, “эхэлчихсэн тул болохгүй” гээд оруулаагүй.
Хэдийбээр анд маань өөрийнхөө тухай хэвлэлд бүү бичээрэй гэсэн ч, захидлаас нь олон түмэнд толилуулж болох хэсгийг нийтлэх нь нүгэл болохгүй, харин ч буруу ташааг залруулах тустай болох биз ээ гэж үзээд энд толилуулахаар шийдэв.
х х х
Миний үзэл санаа нэгт, үндэсний үзэлтэн
эрхэм нөхөр Ч.Мөнхбаяр танаа

Энэхүү өдтэй бичиг хүрэх өдрийн мэндийг хүргэн мэндчилье!

Чи бидний Нармай Монголын үзэл санаа
ялан дийлэх цаг удахгүй ирнэ!
... Одоогоос бараг долоо найман жилийн өмнө мань мэт нь Их Монголын үзэл санааг ярьж хөөрч байхад хүмүүс ихэд хачирхаж “Энэ Хүчит гэдэг нөхөр хэвийн бус, тэр бол “их муухай үндэсний үзэлтэн”, түүнээс хол байх хэрэгтэй” гэдэг байсан.
Тэгвэл одоо бараг бүгдээрээ үндэсний үзлийг мэддэг, ярьдаг, бас зарим нь энэ тухай наддаа сургадаг болж байна. Энэ нь нэг талдаа их сайн хэрэг мөн боловч нөгөө талдаа өдгөө бидэнд туйлын хариуцлагатай цаг үе ирж байна. Учир нь юу вэ гэвэл үндэсний үзэл санаан дээр тоглож гарч ирэх гэсэн өтөл бэртэгчид, улс төрийн хүчнийхэн, өнөө маргаашийн ашиг хонжоо хайгчид эдүгээ их болжээ.
Тэд “Үндэсний үзэл хэрэгтэй л дээ... Гэхдээ хэт үндсэрхэх хэрэггүй, үндэсний үзэл санаа гэдэг бол нөгөө муухай ПанМонголизм биш л дээ, Нармай Монгол бол үндэсний үзэл биш шүү! Зөвхөн Монголдоо л сайхан амьдарцгаая, тэгвэл бусад нь бидэнд огт хамаагүй!” гэх зэргээр ухуулан энд тэндгүй сурталчлах болов. Харав уу? Тэд үндэсний үзэл санааг Нармай Монгол буюу ПанМонголизмоос салгаж, огт ондоо зүйл болгон тоглох гэж байгааг!
Империалистууд “Хуваа, захир!” гэсэн уриатай байдаг. Дээрхи үг хэрэгжсэн жишээ нь манай монголчуудын XVII-XX зууны дунд үе буюу 1654-1944 он хүртэлх эмгэнэлт үйл явдлуудын он цагууд!
Тэгвэл одоо нийт монголчууд нойрноос сэрж, манангаас гарч ирээд, өөрсдийнхөө оршин тогтнох, амьдрах утга учрыг олж, үндэсний үзэл санаа нь дахин сэргэн мандаж эхлэв бололтой. Энэ сэргэлтэнд та нарын “Байлдан дагуулагч”, “Алаг хорвоо”, “Болсон явдал”, “Далд амьдрал” сонин, О.Чинбаярын “Маш нууц”, Б.Галсансүхийн “Ноцтой мэдээ” зэрэг сонинууд маш их нэмэр болж байна.
Нэмэр болж байгаагийн жишээг би өөрийнхөө нүдээр яг одоо энд олонтаа харж сууна. Эгэл жирийн хүмүүс урьд өөрсдийнхөө хар цай, бор талхныхаа төлөө их боддог байсан бол одоо арай өөр болжээ. Сайн цагийн дохио!!!
Тэд одоо төр засагт итгэл алдрахын зэрэгцээ, өөрсдийнх нь газар нутгийг сүйтгэн булааж, тонож дээрэмдэж буй гадаад дотоодын гэмт этгээдүүдийн явдлыг өөр хоорондоо шүүмжлэн хэлэлцэж, хойчийн цаг үе, үндэс угсааныхаа төлөө ихээр сэтгэл зовних болжээ. Сэтгэл нь зовнисон хүмүүс авралын од, гэрэл гэгээг хайж эхэлдэг, бие биеэс асууж эрэлхийлдэг, уншсан, үзсэнээ ярьж, санал бодлоо солилцож хэлцгээдэг, сонин хэвлэлээс эш татдаг.
Үүний нэг жишээ гэхэд, саяхан чиний “Байлдан дагуулагч” сонин дээр нийтлүүлсэн тува нарын тухай, тэд манай монголчууд бөгөөд 1914 оноос оросуудын явуулгын золиос болж, төдөлгүй тоглоомын улс болон Монголоос салан тусгаарлагдаж улмаар, 1944 онд Улаан Импери СССР-ийн бүрэлдэхүүнд орсон тухай материал; бас буриад-монголын цагаантаны хазаг цэргүүд; германы цэргүүдтэй хамтран сталинизмын эсрэг тэмцэгч халимаг-монголчуудын тухай сонирхолтой гэрэл зураг бүхий жинтэй материалууд хүмүүсийн сонирхлыг их татсан.
Хамгийн сонин сайхан мэдээ гэвэл, чиний тэр материалыг эндхийн Ганцхудагийн хуягууд, бас хоригдол ялтанууд гар дамжуулан амтархан уншаад, дараа нь надад сонирхуулан ярьцгааж билээ.
Энэ мэт жишээ олон байна. Танай сонин дээр хичээнгүй сайд Цэрэндоржийн тухай, тэрээр гамингуудтай хуйвалдаж, тэднийг Монголд “урьж авчирсаныг” хэзээ ч юм нийтэлсэн байж. Энэ тухай тэд одоо ч хүртэл ярьж хөөрч, Цэ Янь Шань хэмээх хятад нэртэй, Бао Лин-гийн буюу Балингийн Цэрэндоржийн жинхэнэдээ хэн байсныг надад ярьж өгч байлаа.
Чиний бичсэн монгол уугуулшууллын тухай уншаад хүмүүс их дэмжиж байна. Сонинуудыг чинь энд хүмүүс их амтархан уншиж, хадгалж, бас өөр хоорондоо булаалдах, дамлан зарах ч явдал их бий. Учир нь танай сонинууд дээр Монголын үндэсний үзэл санаа үнэртсэн материал тогтмол гардгаас тийнхүү энэ газар, шоронд үнэд орж байна. Харин хоосон хов жив, хөлсний захиалгат бичвэр, гүтгэлэг, ухуулга нийтэлдэг сонинуудыг хүмүүс нэг их тоохоо больжээ.



Тиймээс дээрх хэдэн сонингууд болоод, тэднийхээс нэг их ялгарахгүй сонингуудад чи энэ талаар сайн хэлж, нөхөрсөг зөвлөгөөг минь дамжуулаарай! Би яагаад сонин хэвлэлийн эрэлт хэрэгцээг гэнэтхэн дүгнэдэг болчихсон бэ? гэвэл Ганцхудагт хоригдож буй хүмүүс, бас тэднийг харгалзаж байгаа ахлагч офицеруудын дунд хийсэн ажиглалтын үр дүн тиймд хүргэв шүү дээ!
Хүмүүс ар гэрийнхэндээ та нарын сонинуудыг авчирч өгөхийг их захидаг болжээ. Сүүлийн үед хүмүүс үндэсний үзлээр “өвчилж”, маш их сонирхож ярих нь ажиглагдлаа. Аргагүй биз дээ, нийгэм маань ямар байгаа билээ дээ. Энд хятад солонгосуудаас охид хүүхнээ, найз бүсгүйгээ өмөөрч харамласнаас болж, хэрэг дэгдээсэн залуучууд маш ихээр хоригдож байна.
Монгол болон гадаад /хятад/ хоригдлуудын нөхцөл байдлын ялгавар намайг их эмзэглүүлсэн.
Би энд төдийлөн ядарч зүдрээгүй. Анх орж ирэхэд, урьд нь улаан армидаа гурван жил алба хаасны ч хэрэг нэлээд гарах шив дээ.
“Хүчээ минь яав даа!” гэж бичсэнийг чинь олж үзчихээд, “Миний найз уг нь хүн алах хүн даан ч бишсэн дээ!” гэж арга тасарсан байдалтай бичсэнийг чинь уншчихаад дараа нь би их л юм бодож эргэцүүлсэн дээ!
Чиний зөв өө! Би тэгэх хүн биш ээ! Тэгэхдээ би аргагүй хамгаалалтыг хэтрүүлчихсэн юм. Тэр явдалд уг нь талийгаач буруутай. Намайг гэртээ хатгалгаатай халуурч хэвтэж байхад тэр, хаалга үүд пижигнүүлж байж согтуу орж ирчихээд надаас архи, мөнгө нэхээд байсан юм.
Сүүлдээ бүр даварч, хэвтэж байгаа намайг дээрээс зодож, бүр багалзуурдан дарсан хэрэг л дээ. Дээрээс дараад багалзуурдсан түүний гараас яаж гарахаа олж ядсандаа гарт таарсан хайчаараа зузаан гуянд нь дүрчихсэн нь гай болж, тэр судас нь таарчээ. Тэр намайг дарамтлахаа больсон боловч цус алдсаар байгаад, нас барсан юм.
Би эмнэлэг рүү тэр дороо зөндөө утасдсан боловч ирсэнгүй. Ингээд би тэр нөхөрт чадах мэдэхээрээ эмнэлэгийн тусламжийг үзүүлэхээр хичээсэн боловч нэмэр болсонгүй ээ! Тэгээд би цагдаа руу утасдаж юу болсоныг бүгдийг нь хэлсэнээр, тэд ирж намайг гавласан. Ерөнхийдөө ийм л юм болсон хэрэг! Түүнээс биш би айлын гэрт очиж, эзэнтэй нь архи ууж, эцэстээ маргалдан хутга шөвөг болоогүй ээ! Энэ бол ташаа мэдээлэл!
Харамсалтай нь энд Ганцхудагт бусдадаа агсам тавьсан хэн нэгэнтэй зодоон нүдээн хийж байж хэрэгтэн болсон хүмүүс зөндөө олон байна даа! Би тэдний л нэг! Тэгэхдээ найз минь сэтгэлээ бүү зовоогтун! Би хүний амины хэрэгтэй ч өч төчнөөн жилийн ял арай авахгүй байх! Энд хөнгөрүүлэх шалтаг олон байгаа болохоор энэ зүйл анги нь 25 жилээр гяндан, онцгойд биш харин хөнгөрүүлж 10-15 жилээр чанга дэглэмд гэж ял авах байх даа.
Шоронд ч бас зүгээр байхгүй. Юмаа бичиж байна. Ойр зуур орчуулга хийж, бас шоронд орсон залуу дүү хөвгүүдэд хэл ус зааж, үндэсний үзэл санааны талаар хэлж өгч байна. Товчдоо гэвэл ийм байна.
Чи харин одоо анхааралтайгаар миний хэлэхийг сонс! Хамаг Монгол, Хөх Монгол, Даяар Монгол хэмээх залуучуудын хөдөлгөөнүүдийг би сайн мэднэ. Учир нь тэдний анхдагч болох Даяар Монгол хөдөлгөөнийг үүсгэн байгуулагчдын нэг нь бол би! Тиймээс надтай хамт түүнийг үүсгэлцсэн Пүрэвсүрэн, Бат-Очир ах, элчин сайд Гүрбадам, Рэнцэнтавхай нартай холбоотой байгаарай!
Монгол үндэстний нэгдэл хэмээх байгууллага байдаг гэнэ. Түүнийг хэн үүсгэсэн болон цаана нь ямар хүмүүс байгааг сайтар судлаарай! Үнэхээр монгол үндэстнээ гэсэн үзэл санаа байна уу? Эсвэл өөр санаа байна уу?
Чи үндэсний үзэлдээ үнэнч байж, улс түмнийхээ төлөө тууштай тэмцэж яваарай. Чамд би төдийгүй, үндэсний үзэлтэн олон хүн итгэж найддаг шүү. Үндэс угсаагаа гэж явдаг хэн бүхэн чамайг мэддэг, чамд итгэж найддаг гэж бодож байна.
Тун удахгүй намайг шүүх хурал болно. Тэр шүүх хурал дээр та нар, намайг таньж мэдэх нөхөд ирвэл их сайн байна шүү!!!
Шүүх хурал хэзээ болохыг өмгөөлөгчөөс маань асууж байгаад ирээрэй!!!
Анд нь шоронд ял эдлэх хугацаанд өөрийгөө боловсруулна, ялангуяа англи хэлээ бие дааж сайжруулна, юмаа байнга бичих болно оо!
За анд минь! Шүүх хурал дээр уулзая даа!

2009.06.21. Хө.Хүчитээс

[arcus]

Ахан дүү монголчууддаа

Хандах бичиг

Утга нь: Дэмжлэг авах тухай

Эрхэм монгол ахан дүүс ээ!

Хамгаас үнэт, хайрт Монгол улс үндэстнийхээ төлөө амь амьдралаа зориулна гэж л бодож зүтгэж явдаг чөлөөт сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяр миний бие 20 гаруй жилийн өмнөөс өөрийн бүх боломжоор эх орныхоо сайн сайхны төлөө тэмцэж ирсээн. Миний төлөвшилд аугаа эцэг өвгөдийн минь үзэл санаа, гайхамшигт ард түмний минь үнэ цэнэт зүйлс ихээхэн нөлөөлсөн бөгөөд, Монголынхоо амжилт ололтод баясч, асуудал бэрхшээлд зовниж явдаг аа.
Монгол улс түмэндээ ямагт итгэж найдаж ирсэн учраас энэ захидлыг бичиж байна.



1990 оны Ардчилсан хувьсга-лын үр дүнд Монгол Улс зөвлөлтийн дарлал, коммунист дарангуйллаас ангижирсан хэдий ч, урьдын ноёлогч давхаргынханд хууль ёсны хариуцлагыг хүлээлгээгүйн балгаар тэд алдагдсан байр сууриа эргүүлэн олж авч, бэхжүүлсээр, өдгөө улс оронд маань дахин дарлал, дарангуйлал тогтоод байна.
Эрх баригч хоёр намын эвслийн бурангуй сурталд нийцээгүй бүхэн хяхагдан хавчигдаж, шорон гянданд хоригдож, элдвээр хорлогдож байна, олноор нь урвуулж, дэглэмдээ элсүүлж ч байна. Хүн амд оногдох эрдэс баялгийн нөөцөөр дэлхийд дээгүүр орох хэдий ч, монголчуудын амьжиргааны түвшин нэн доогуур байгаа бөгөөд, улам л ядууран уруудсаар. Худалдаа, үйлчилгээ, мал аж ахуй, барилгын тэнцвэргүй өсөлт, хэтрэлт миний Их нуралт гэж томъёолсон үзэгдэлд өртөж, эдийн засаг, хүн ард жинхэнэ сүйрэлтэй учраад байна.
Монголын ард түмний үгүйрэл хоосрол намайг тойроогүй бөгөөд, хичнээн ажиллаж хөдөлмөрлөвч, бизнес хийх гэж олон удаа оролдовч, нэн ядуу амьдралтай хэвээрээ л байна. Ард иргэдээ амьдрах ямар ч аргагүй болгосон нь дэглэмийн улс түмнийхээ эсрэг үйл ажиллагааны үр дүн билээ.



1992 онд л би “ардчилал аюулд өртөж, эдийн засаг явуургүй хошуурлаар завхарч, оюуны ертөнц уруудаж, улс орон уруудан мөхөж байна” гэж анхааруулан бичиж эхэлсэн.
2000 онд “төр улс хулгай дээрмийн гэмт бүлэглэлүүдийн атганд бүрэн оржээ” гэж дүгнэсэн.
2007 оны эхнээс дарангуй дэглэмийг эсэргүүцэх, ардчилал, шударга ёс, хууль сахихуйг өмгөөлөх, улс орны бүрэн сүйрэл мөхлөөс сэрэмжлүүлэх сэтгүүлчийн үйл ажиллагаанд тууштай орж, ингэснээрээ тэрслүү үзэлтэн диссидент болон хувирлаа.
Бүр 1993 онд л, тагнуулын байгууллага тусгай досье нээн, намайг мөрдөж эхэлсэн (Намайг хариуцан тагнаж байсан хүн нь өөрөө надад тэр тухай ярьсан).
Үнэнийг бичиж ирснээсээ шалтгаалж, хавчигдан гадуурхагдах явдал байсан, тэр нь улам ихэсч байна. Зөвхөн найз Я.Мөнхжаргалынхаа хувийн сонинуудаас өөр хаана ч би өгүүллүүдээ нийтлүүлэх боломжгүй болоод байгаа. Бие даасан байр суурьтайгаар бичиж нийтлүүлэгч Монгол улсад маш цөөн, бараг ганц би үлдээд байна.
Хэзээ ч намайг баривчилж, хуурмаг ял тулгаж, шоронд хорлож болох тийм магадлал, түгшүүрийн дор би ажиллаж амьдардаг. Ямар ч үндэслэлгүйгээр, хүний амь нас хөнөөсөн, галдан шатаасан, банк дээрэмдсэн зэрэг хэргүүдэд холбогдуулах гэж байсан. Үнэнийг бичих гэж чармайсан, сэтгүүлчийн үүргээ гүйцэтгэсэн л гэж тэр шүү дээ.
Миний бие гагцхүү шүүмжлэх бус, бүтээх нь чухал гэж үзэж, өргөн хүрээний үйл ажиллагаатай байхыг эрмэлзэж, нийгэмд тустай олон санал санаачилгыг дэвшүүлж байсаан. Монгол улс үндэстнийхээ түүх соёл, эх оронч үзлийг сурталчилсан “Монголын сүлд хийморийн гайхамшиг”, “Монголын 108 гайхамшиг” номуудыг хэвлэн нийтлүүлж байв.
Монгол латин үсэгтэй болох (1991), Улаанбаатарыг Чингисхот гэж нэрлэх (1993), архигүй өдөртэй болох (1999), 7.1-ний үйл явдалд оролцогсдыг өршөөх, цагаатгах хууль (2008), 7.1-нд амиа алдагсдад хөшөө босгох (2008), хямралын эсрэг төрийн хөтөлбөртэй болох (2008) зэрэг санаачилгууд маань нийгэмд нэлээн олон хүний дэмжлэгийг янз бүрийн хэмжээгээр авч байсан. Дарга нар болон, янз бүрийн хүмүүс миний сэдсэн, бичсэнийг өөрийн санаа мэтээр гаргаж ирэх явдал ч олон байдаг.
Өдгөө Монголын нийгмийг “дарангуйллаас ангижрах, уул уурхайн салбарт гадаадын анд нөхөдтэй харилцан шударгаар хамтран ажиллаж, үр ашиг дээр нь суурилсан олон салбарт эдийн засгийг цогцлоон бүтээх гэсэн хоёр алхам л аварна” хэмээсэн санааг сурталчлан дэлгэрүүлж явна.
2008 онд л гэхэд: Монголын нийгэм-эдийн засгийн Их нуралт тохиолдох нь байна шүү гэж прогнозлож, 4-р сард анхааруулж; ашигт малтмалыг зөв эзэмших; үзэл бодлоосоо болж БНХАУ-д баривчлагдсан Монголын иргэн Ж.Соёлтыг суллуулах; сонгуульдаа зөв шударгаар оролцох; 7.1-ний үйл явдлын дараа үндэсний их эвлэрлийг тогтоох; 7.1-ний хэлмэгдэгчдийг цагаатгах хууль гаргах; дугуйлангийн хөдөлгөөн өрнүүлэх талаар төрд болон, ард түмэнд ч уриалж байсан.
Шүүмжлэлд минь төдийгүй, санал санаачилгуудад минь дэглэм дайсагнаж ханддаг нь ойлгомжтой.


Сүүлийн үед найз Я.Мөнхжаргалыг маань заналхийлэх, дарамтлах, шүүхээр торгуулах, эдийн засгийн хуурмаг хэрэгт орооцолдуулах, хавчиж хяхах, бүр зодож нүдэх (үүнээс болоод гэмтэж бэртэж, төрөл бүрийн зовиурьтай ч болсон) зэрэг явдлууд гарлаа.
Түүний эрхэлдэг “Болсон явдал”, “Байлдан дагуулагч” (энэ хоёр сониныг би үүсгэн санаачилж, эрхлэн гаргаж байгаад найздаа шилжүүлсэн), “Далд амьдрал” сонинуудад хэвлүүлж нийтлүүлдэг бусад сэтгүүлчдэд, түүний дотор надад ч тийм явдлууд тохиолдсоор ирэв.
Жишээ нь, 2007 оны 6-р сард, харгис дэглэмийг шүүмжилсэн “Монгол Омен” романаа хэвлүүлсний дараа үл мэдэгдэх этгээдүүд тодорхой ойлгогдох шалтгаангүйгээр намайг зодож нүдэж, улмаар машинд оруулан, үргэлжлүүлэн зодсоор авч явж, ухаан алдуулсан байдалтайгаар хотын захын 22-ын товчоо гэх цэгийн наахна, эзгүй хээр аваачин гуунд хаясан. Үүнээс болж, би дунд зэргийн олон тооны гэмтэл авч, хатгаа тусч, улмаар гэдэсний булчингийн гэмтлээс болоод 2008 оны 1-р сард мэс засалд орж, биеийн хүчний хөдөлмөр хийх чадваргүй болсон. Энэхүү явдлыг харгис хүчний айлган сүрдүүлэх ажиллагаа гэж таамаглаж болохоор байгаа.
Саяхан Я.Мөнхжаргал найзын маань эрхэлдэг нэгэн сонинд чанаргүй хоол хүнсийг өндөр үнээр дамладаг тухай шүүмжилсэн. Тэр тухай олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл урьд нь шүүмжилж байсан. Гэтэл тэр байгууллага найзын маань сонинг шүүхэд өгсөн. Тус газрын гаргаж өгсөн худал үнийн жагсаалт дээр суурилан, шүүх найзын маань сониныг буруутай гэж “тогтоосон” билээ. Энэ мэт жишээ олон бөгөөд, энгийн явдал.
Гэвч миний бие Монгол улс түмэндээ хайртай, эх оронч, үндэсний үзэлтэй нэгэн тул тэмцлээ зогсоохгүй нь ойлгомжтой. Харин дэглэм ард түмний тэмцэл хийх боломжийг улам хумьж, харгислал үйлдэж буй нь ноцтой бэрхшээлийг учруулж байна. Найз Я.Мөнхжаргалыг маань хавчиж хяхсаар, намайг сонинуудад нь хэвлэж нийтлүүлэх, ажиллах боломжгүй болгохоор чармайцгааж байна.
Миний нийтлэлийг хэвлэн нийтлэгч Я.Мөнхжаргалыг “Бор шувуу”-ны хэрэг (“Бор шувуу” гэдэг нууц хэвлэл гарсан) гээчид холбогдуулан, эрүү үүсгэж, улмаар бүлэг сониныг гаргадаг “Алаг хорвоо” нэгдсэн редакцийг нь устган дарах, түүний үүсгэн байгуулалцсан Нийслэлийн сонины холбоог нь гишүүн сонинуудынх нь хамтаар мөн устгах, гишүүдийг нь хоморголон хэрэгт холбогдуулах ажиллагаа ч нэг хэсэг явагдсан. Тэрхүү нууц сонинд ямар ч холбогдолгүй (би зөвхөн ил тэмцдэг) намайг болон миний төрсөн дүүг уг хэрэгт холбогдуулахыг оролдсон билээ.
Монголын сонинуудын холбоо, Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл, Улсын гэрэл зурагчдын нэгдсэн холбоо, Монголын зохиолчдын эвлэл, Монголын хэвлэх үйлдвэрүүдийн холбоо зэрэг байгууллагыг, мөн хүний эрхийг өмгөөлөх ёстой байгууллагуудыг болон ихэнх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг харгис дэглэм мөнгөөр эрхэндээ оруулах, айлган сүрдүүлэх, татварын дарамтад оруулах зэрэг замаар бүрэн атгаж, шударга дуу хоолойг хааж боох цензурын хэрэгслүүд болгосон.
Хэвлүүлж нийтлүүлэх боломж маань үгүй болох магадлал тун өндөр байна.
Нийгмийн шударга бус явдлыг үл зөвшөөрөгсдийг дэглэмтэй хамтран ажиллахаас өөр ямар ч аргагүй болгодог. Би өөрөө ч: “амьд явах, ар гэрээ асрахын үүднээс тийм зам руу халтиран орох вий” гэж маш их түгшин зовдог. Тийм аюулаас авраач хэмээн хүсч байна!


Зүүн гар талаас: Сэтгүүлч Я.Мөнхжаргал, Ч.Мөнхбаяр,
П.Гантулга нар 2008.07.01-нд

Би цаашдаа диссидент үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж, ардчилал, эрх чөлөө, шударга ёс бүрэн ялж мандтал тэмцэх болно. Шаардлага гарвал толгойлж, тэргүүлж, нэр хүндтэй лидер, удирдагч ч болж ч болох юм.
Харин зүй ёсны байх учиртай тусламж дэмжлэгийг хүлээн горилсоор ирсэн минь үр бүтээлтэй болоогүй учир, Монгол улс үндэстнийхээ сайн сайхны төлөө тэмцэж яваа миний бие, эх орон нэгт анд нөхдөөсөө тусламж хүсэхээс өөр аргагүй боллоо.
Миний бие зорьсон үйл хэргийнхээ төлөө:

1. Нийгмийн дарангуй бурангуй, шударга бус явдлын эсрэг тэмцэх дугуйлан, хөдөлгөөн; хүний эрх, хөдөлмөрчдийн эрх ашиг, шүтэн бишрэх эрх чөлөөг хамгаалах ТББ байгуулж ажиллах;
2. Улс төрийн акци, арга хэмжээ, эсэргүүцэл, тэмцэл зохион байгуулах;
3. Ардчилал, шударга ёсонд тустай төсөлд хамрагдан ажиллах;
4. Дарангуйлал, ардчиллын мөн чанарыг харуулсан нийтлэл, сэтгүүлзүйн үйл ажиллагаа явуулах, хэвлэл мэдээллийн томоохон хэрэгслүүдээр нийтлэлээ төлбөр төлж нийтлүүлгэж, нэвтрүүлгэж байх;
5. Ардчилал, шинэчлэлийн төлөөх сонин, сэтгүүл, сайт, дайжест зэрэг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг үүсгэж, эрхлэн ажиллах;
6. Өөрийн нийтлэлүүдийн эмхэтгэл “Дэглэм ба Монгол” хэмээх хоёр боть номыг эмхлэн бүтээж, олны хүртээл болгох, нийтлэлийн бусад номыг ч бүтээх, бусад хэлээр орчуулган гаргаж, Монголын үнэнийг дэлхий дахинд хүргэх;
7. Дэглэмийн мөн чанарыг илчилсэн “Монгол Омен” романыхаа 2-р дэвтрийг бичиж, олны хүртээл болгох, энэ 2 боть романаа бусад хэлээр орчуулган гаргаж, дэлхийн шударга түмэнд толилуулах, уран зохиолын (бүх жанраар) хэлбэрээр дарангуйлалтай тэмцэх;
8. 1) Өнөөгийн дэглэмийн өөрийн ард түмний эсрэг явуулж буй хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг болох геноцидийг зохих субьектүүдээр хүлээн зөвшөөрүүлэх;
2) Монгол дахь геноцид, неоколоничлолын хэргийг Гаага дахь олон улсын, НҮБ-ын эрүүгийн шүүх, бусад шүүхэд өгөх;
3) Геноцидийн (хүйтөрөлгүйтгэл) нөхөн олговрыг олгуулах;
4) Шаардлагатай бол НҮБ-ын цэргийг оруулж НҮБ-ын түр засаглалыг тогтоолгох;
5) Тусгаар тогтнол, ардчилал, аюулгүй байдлын баталгаа болгож Монгол улсын нутаг дэвсгэрт гуравдагч орны баазыг байрлуулгах;
6) VOA, BBC зэрэг мэдээллийн агентлагуудаар монгол хэлээр (дэлхийн бүх монголчуудад зориулж) нэвтрүүлэг явуулдаг болгох;
7) Хөрш улсуудтай нутгийн солилцоо хийж хилийн чанадын монгол туургатнуудаа нэгтгэн авах, стратегийн ач холбогдолтой хиллэлтийг Казахстан улстай үүсгэх;
Монгол, Орос, Хятад, Казахстан улсууд хилийн уулзвараа тойруулж, адил хэмжээний газар нутаг гаргаад, олон улсын эдийн засгийн “Шинэ Алтай” (нэрийн өөр хувилбарууд бий) чөлөөт бүс байгуулах;
9) Орос хэлний сургалтыг англи хэлнийх болгож өөрчлөх;
10) Монгол туургатны түүх-соёлын хичээлийг бүх шатны боловсролын хүрээнд заадаг болох;
11) Хууль бус цагаачлалтай тэмцэхдээ монгол хэлний шалгуур зэргийг ашиглах;
12) Электрон сонгуулийн системтэй болох;
13) Хүн амын ердийн өсөлтийг нэмэгдүүлэхийг хөхиүлэн дэмжих хуультай болох;
14) Монгол улс үндэстний жинхэнэ баатруудыг тодруулан мөнхжүүлэх,
15) Монголыг шарын шашны “Ватикан” болгох зэрэг санал санаачилгуудаа олон түмэнд сурталчилж, хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах, санал санаачилгуудынхаа эмхэтгэлийг “Монголыг хэрхэн аврах вэ?” (“Монголыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ?”) нэртэйгээр гаргах;
9. 2007.10.22-нд ХБХ-аар танилцуулсан “Монгол улс үндэстний нөхцөл байдлыг сайжруулах багц санал, төсөл”-д багтсан
1) Монгол туургатныг Монгол улсад нүүлгэж ирүүлэхэд чиглэсэн Уугуулшууллын (репатриаци) тухай хуулийн төсөл;
2) Бүх монгол туургатныг Монголын улсын дан буюу давхар иргэншилтэй болгож, Монгол улсад элэгшүүлэх зарчмыг тунхагласан Элэгшүүллийн тухай хуулийн төсөл;
3) Монгол туургатныг сталинист дэглэм, “соёлын хувьсгал”-ын үед хүй төрлөөр нь хөнөөж байсан геноцидийн үнэнийг хүлээн зөвшөөрөх, зөвшөөрүүлэх, таниулахад чиглэсэн Геноцидийн (хүйтөрөлгүйтгэл) тухай хуулийн төсөл;
4) Монгол улсын болон элэг нэгтнүүдийн монголтуургач (даяармонголч, интермонголист, панмонголист) нэгдмэл бодлого, хамтын ажиллагаанд чиглэсэн Засгийн газрын монгол туургач номнолын (концепци) тухай санал;
5) Ашигт малтмалын хуулийг бие даах, дангаарших үзлийг тусган шинэчлэн зохиох тухай санал;
6) Төрийн далбаа, сүлд; улс, үндэстэн, парламентийн нэршлийг шинэчлэн тогтоох тухай санал;
7) Монгол латин үсгийн төсөл зэргийг олон түмэнд сурталчилж, хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах зэрэг алхмуудыг хийхээр төлөвлөсөн бөгөөд,

Эх орныхоо хөгжил цэцэглэл, ардчиллыг дэмжигч байгууллагууд, анд нөхдөөс аль боломжтой зүйлд нь
- санхүүгийн дэмжлэг
- хамгаалалт (шаардлага гарвал, өөр оронд улс төрийн орогнол олгох, бусад улсын иргэн болгох ч байж болно),
- зөвлөгөө
- мэдээлэл
- орчуулгын тусламж
- уран бүтээлийг дэмжих
- хамтран ажиллах зэрэг чиглэлээр тал бүрийн тусламж үзүүлэхийг, чин сэтгэлээс итгэж найдсандаа хичээнгүйлэн хүсч байна.



“Хүйтэн дайн”-ы үед социалист гэгдсэн орнуудын ардчилал-шударга ёсны төлөөх диссидент үзэлтнүүдийг шударга улсуудын анд нөхөд, үзэл бодол нэгтнүүд нь дэмжиж байснаар, дэлхийд аюул занал учруулсан асар том тогтолцоо нуран унахад хүргэж байсныг хүн төрөлхтөн мэднэ. Азийн зүрхэнд ардчилал, эрх чөлөө, шударга ёс, хөгжил дэвшлийг авчрахын төлөө тэмцэж буй монголчууд минь ч надад болон тэмцэл зүтгэл нэгтнүүдэд минь туслана гэдэгт найдаж байна.
Надад шууд туслах боломжгүй бол тусалж дэмжих хүмүүс, байгууллагуудын талаар мэдээлэл өгч, болбол холбож өгөн зуучилж, гүн туслалцаа үзүүлнэ үү.
Би зөвхөн тусламж дэмжлэг авах бус, үзэл нэгт, эх оронч нөхөд та бүхэнд чадах зүйлээрээ туслах, хамтран ажиллахад бэлэн байх болно.
Тусалж дэмжих элгэн халуун сэтгэлтнүүдтэй уулзаж тодорхой асуудлыг ярилцаж хэлэлцэхийг хүсч байна.

Та бүхэнд сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж,
хүндэтгэн ёсолсон чөлөөт сэтгүүлч Ч.Мөнхбаяр

[arcus]

Та бүхэн доорхи зураг дээр дарж, томруулан уншаарай.

[arcus]

Тэмцэгч Энхбаяр: Монгол хүн уг нь дэлхийд хамгийн баян,
төр л өмч хөрөнгийг нь булаачихаад, өгөхгүй байгаа


Сонин хэвлэлийнхэн болон ард иргэдийн хөл тасрахгүй байлаа

Миний бие 7.1-ий хохирогчдын тэмцлийг эхнээс нь талархан дэмжиж ирсэн билээ. Ноднин хоёр оны зааг дээр, тэсгим өвлийн хүйтэнд, тэдний хөөгдөж туугдаж байж тэмцэн зогсохыг хараад өрөвдөж, бахархаж, дэглэмийг жигшиж “Мангас” хэмээх акци-шүлгээ бичсэн. Түүнийгээ, 10.22-нд зохиосон “Цагаатгалын тухай” хуулийн төсөлтэйгөө хамт тэдэнд өргөн барьж, эв санааны нэгдлээ илэрхийлье гэтэл, шинэ жилийн баяраар шалтаглан, тэмцлийг нь таслан зогсоосон байв.
Сая тэдний тэмцлийг дэмжих боломж олдож, шүлэг, төслөө өгч, санал бодлоо солилцож, цуглуулж буй гарын үсэгт нь нэмрээ үлдээж, дуу хоолойг нь олонд хүргэхээр болов (сонин, интэрнэт). Энэ үеэр, хоёр ч цагдаа эргэлдэж, сахин зогсож, яриа чагнаж, энд хүн цуглаж болохгүй гэхчлэн сануулж байлаа. Тэд хашаан доторхио хамгаална уу гэхээс, иргэдийг тагнах, дарах үүрэггүй л байлтай. Хэрэв сэтгүүлчийн үнэмлэх үгүйсэн бол, бороохойдон хөөж мэдэх л байлаа.
8.3-ны оргил халуун өдөр, өлсгөлөн зарлан, амаргүй л суугаа тэдний, цогт шаардлагуудаа томоор хэвлэн толилуулчихсан, Саарал ордон хэмээх аймшгийн өргөөний үүдэнд эр зоригтойгоор тэмцэж байгаа нь бахархлыг төрүүлж байв.
Алаг үрээ, алуурчдын суманд алдсан Энхбаяр гуайд редакциа төлөөлөн, асуултуудыг тавьсан юм.

-Та бүхэн ямар шаардлага тавин тэмцэж буйгаа уншигчдад танилцуулна уу?
- • 7.1-ний эмгэнэлт явдлуудад буруутай С.Баяр, Ц.Мөнх-Оргил нарт хуулийн хариуцлага хүлээлгэ!
• Буудах тушаал өгсөн албан тушаалтнуудыг тодруул!
• Алуурчдад өршөөгдөх боломж олголгүй, харин ч олж тогтоож, зохих ялыг нь өг!
• ЕС ЗГ-аа төлөөлөн, ард түмнээс уучлал гуй!
• УИХ-аас ажлын хэсэг гаргаж, 7.1-нд хүний амь нас, эрүүл мэндийг хохироосон, хүний эрхийг зөрчсөн хэргүүдийг судалж, албан ёсны дүгнэлт гарга!
• Монгол хүний үнэ цэнийг бодтоор тогтоож, нөхөн олговор олго!
• Эрүүл мэндээр хохироод байгаа иргэдийн эмчилгээний асуудлыг төр бүрэн хариуц!
• 7.1-нд амь насаа алдсан иргэдийн гэрэлт хөшөөний газрыг шийд! гэсэн шаардлагуудыг тавьж, биелүүлтэл нь өлсгөлөнгөө зогсоохгүй. Бид 7.1-ний үйл явдлаас үүдсэн асуудлуудыг цогцоор нь шийдүүлэхийн төлөө, тэмцэж сууна даа.
-Та бүхэн жил гаруй тэмцэж явна. Төрийн зохих байгууллагуудад хэрхэн хандаж, ямар хариу авч байв?
-Ерөнхийлөгч, ЗГ, УИХ, ХЗДХЯ, УЕП, Дээд шүүх, ҮАБЗ, Хүний эрхийн байнгын хороо, байгууллага зэрэг газруудад хандсан маань тоогоо алдсан. Тус бүр нь тав зургаа хандав уу даа. Ихэнх тохиолдолд маш хүйтэн цэвдэг, хүн гэж тоосон шинжгүй, дайсагнасан, заналхийлсэн байдалтай зэргээр хандаж байсан. Голдоо ортол гомдож, цөхөрмөөр үе их л байдаг байсан. Ард түмнээ үл ойшоодог энэ байдлыг өөрчлөх нь бидний зорилго. Цөөн хэдэн удаа хүлээн авсан, хариу өгсөн ч үнэхээр хангалтгүй байсан.
Өлсгөлөн зарлаж эхэлснээс хойш, шаардлагуудаа Ерөнхийлөгч, УИХ, ЗГ-т хүргүүлсэн. Ямар ч хариу алга. ЗГ л “та нарын асуудлыг ХЗДХЯ шийднэ” гэж дуугарах шив дээ.
-Бан Ги Мүнийг ирэх сургаар тэмцлийг тань хүчээр зогсоов оо доо. Жорж Буш, Солонгосын ерөнхийлөгч, бүр Хорватын ерөнхийлөгч ирэхэд хүртэл тэмцэл хөдөлгөөнийг хүчээр тарааж, гадаад ертөнцийг хуурч мэхлэх арчаагүй оролдлого хийх юм?
-Харин тэгсэн шүү дээ. 8 хоног өлсгөлөн зарлаад байсан улсыг маань хүч хэрэглэн, эмнэлэгт хориод байна. “Монгол шиг сайхан нийгэмтэй орон байхгүй” гэж Бан Ги Мүнийг хуурч, жүжиг найруулж үзүүлээд л явууллаа. Ноднин НҮБ-аас 7.1-ний хэрэг явдлын талаар асуулга ирүүлэхэд ЗГ хариу өгөөгүй. Сая ЕНБД нь ирэхэд хууран мэхэлчихлээ.
Азийн хүний эрхийн байгууллага 7.1-ний асуудлыг овоо сонирхоод эхэллээ. Юу болох юм бол доо.
Бид тэмцлийг сэргээж, өлсгөлөн зарлаад, 6 дахь хоног дээрээ байна.


Энэ зуны оргил халуун өдөр байв

-Энэ халуунд, бас тэгээд өлсөх гэдэг мөн хэцүү байгаа даа?
-Амь насаа алдсан, эрүүл мэндээр болон бусад талаар хохирсон үрсээн бодоод л тэсч сууна даа. Төр засаг маань л биднийг ийм юм хийлгэж байна шүү дээ. Бид төрдөө үгээн дуулгах гэж, төрөөрөө асуудлаа шийдүүлэхийн тулд л, шат ахин тэмцэж явсаар, өлсгөлөн зарлаад байна.
-Дарга нар, та нарыг мөнгө л бодсон рэкэтчид гэх мэтээр хэлэх, бичүүлэх, нэвтрүүлгэх явдал их байна даа.
-Тийм ээ, ямар л бол ямраар гүтгэж доромжлох байх. Амь үрэгдэгсэд, хохирогсодыг траншэйнийхан л гэсэн, хулгай дээрэмчин л гэсэн, гутааж хэлээгүй үг байхгүй...
Зарим дарга “хүний амийг үнэлсэн хууль байхгүй, үнэлж болшгүй ч зүйл” гэж яриад, үүнээсээ харин, хүний амь ямарч үнэгүй, үнэ цэнэгүй мэт гаргалгаа гаргаж ирээд байна. Бидний эсрэг сөрөг сурталчилгаа явуулж, буруу ойлголт түгээж байна.
Монголд чинь, монгол хүний амь, Монголын газар шороо хоёр төрдөө үнэгүй болчихсон юм байна шүү дээ. Төрийн хариуцлагагүй байдлаас болж, ард иргэд нь амь насаа алдсан том том хэрэг явдлууд хичнээн гарав. Төр ямар сургамж авав, тэдний амь насыг яаж үнэлэв. Сургамж ч аваагүй, монгол хүнээ үнэлээ ч үгүй.
Бид харин монгол хүний үнэлэмжийг дээшлүүлэх, төрийн монгол хүнээ дээдэлдэг болгохын төлөө тэмцэж байна. Улс үндэстэндээ ач тус болох зүйл хийчих юмсан гэж, өөрсдийгөө золиослохоор шийдсэн.
-Та газар шороо үнэгүй боллоо гэж хэлэв ээ дээ.
-Баялгийг нь харийнханд өгчихөж байна, үнэ цэнийг нь мэдэж байна. Харин алтыг нь аваад авдрыг нь хаяв гэгчээр газар шороог нь хүн амьдрах аргагүй болгож, ширгэсэн гол ус, манарсан улаан тоос шороо, том том том нүхнүүд л үлдээж байгаа шүү дээ. Энэ төрд монгол хүн, Монголын газар шороо хоёр үнэгүй байна гэдэг чинь Монгол улс үнэгүй байна гэсэн үг шүү дээ. Үнэгүй, үнэ цэнэгүй гэсэн юмандаа яаж хандахав. Ийм л болчихоод байна.
-Хүн ардын дэмжлэг хэр байна?
-Янз бүрийн хөдөлгөөнийхөн, шударга улс төрчид, ард иргэд, хэвлэл мэдээллийнхэн, учрыг мэдсэн гадаад хүмүүс гээд л их дэмжиж байна аа. Тэд бидэнд хэцүүг туулах урам зориг, эрч хүчийг өгч байна. Нийлээд шудрага ёсны төлөө тэмцье гээд ХЗХ-ны хохирогчид хэлж байсан. Улам их дэмжээрэй, ойлгоорой гэж ард түмэндээ хэлье ээ.
Насанд хүрээгүй хүүхэд нь буудуулсан, 3-4 удаа хагалгаа хийлгэсэн ч биеийн байдал нь хүнд, зовж шаналсан, гадаадад эмчлүүлэх шаардлагатай, ар гэр нь олон сая төгрөгийг зээлж эмчилгээнд хэрэглээд өрөнд орчихсон, жил гаруй хугацаанд төр байтугай МУЗН-ээс эргэж тойроогүй, сонирхоогүй, ийм хүүхдийн эцэг аргаа бараад, амь биеэ золиослоод, энд өлсгөлөн зарлаад л байж байна. Монгол улс түмэн ер нь иймэрхүү хэцүү байдалд л орчихоод байгаа шүү дээ. Монголчуудын гашуун зовлонг хэзээ зогсоох юм бэ, дуусгах юм бэ. Цаашид ямар байдалд хүртлээ зовох вэ. Энэ байдлыг өнөөдөр, одоо л эцэслүүлэхийн төлөө тэмцэх хэрэгтэй байна шүү дээ.
Хурдан морь, шонхор манайд ямар үнэтэй байдаг билээ. Гэтэл монгол хүн? Монголчууд бид чинь уг нь дэлхийд байхгүй баян хүмүүс шүү дээ. Хязгааргүй шахам ашигт малтмал, өргөн уудам газар нутаг ард иргэдийн өмч. Тэгэхлээр нэг монгол хүн хэр баян байхав. Үүнийгээ монголчууд бид ухамсарлаж, өмч хөрөнгөө, үнэ цэнээ мэдэж явах ёстой. Өөрийнхөө өмч баялгийг яаж авах вэ, зарцуулах вэ гэдгээ монголчууд бид л мэдэх учиртай. Төр харин, гүйцэтгэх ажлаа хийх ёстой.

Ч.Мөнхбаяр. 2009.08.03
Блог сайт: http://moenhbayar.blogspot.com

[GaNBaYaR]

Эрдэнэт vйлдвэрийн тєлєвлєгєє биелээд, хямралын vед зардалаа бууруулаад, хэмнэлт гаргаад, сайн ажиллаад тєвийн сонин хэвлэлийнхэнийг уриад мундаг сайн ажиллаж байгаагаа Эрдэнэт vйлдвэрийн удирдлага тайлагнаж байгаа боловч энэ нь одоогийн удирдлага суудалаа хадгалж vлдэхийн тєлєє хийж байгаа тєлєвлєгєєтэй ажил гэнэ.

Тийм сайн байгаа юм vнэн хэрэгтээ байхгvй юм байна, доторхи тогоонд нь юу болж байна вэ. Энэ тухай ажилчид нь юу гэж єгvvлж байна вэ.

Эрдэнэтийн захирал, хурган дарга нар нь байтугай жижиг хэсэг, нэгжийн дарга, мастерvvд нь том жийп машин хувьдаа унадаг баян хvмvvс гэж ажилчид нь ярьж байна. Мэдээж тэд цалингаараа ингэж баяжиж чадахгvй нь ойлгомжтой, гол нууц нь vйлдвэрээсээ бараа, материал хулгайлж гаргаад, эргvvлээд vйлдвэртээ 10 дахин єндєр vнэтэй шахаж мєнгє хийдэг аргатай гэнэ ээ.

Мєн тэд гарын vсэг зурах, хvн ажилд авах, томилолтоор гадаад, дотоодод явах, єєрсдийгєє ажил сайн хийсэн гэж шагнадаг, гээд маш олон нарийн аргатай гэнэ.

За vvнийг тvр орхиод Эрдэнэт vйлдвэрт ямар хvмvvс том албан тушаал хашиж байгааг зухас сонирхоё.
Эрдэнэт нь Монголын саалын vнээ бєгєєд албан тушаалууд нь тогтсон vнэ ханштай гэж Эрдэнэтийнхэн ярьж байна. Орлогч захирал бол 400 сая, хэлтэсийн дарга бол 100- 200 сая, хэлтэсийн орлогч дарга бол 50-100 сая, тэр ч байтугай зvгээр ажилд хvн ороход 3 сая тєгрєг байдаг гэнэ.

Эрдэнэтийн том захиралууд байтугай зvгээр цех, хэлтэсийн дарга нар нь хэд хэдэн байр, хувийн байшинг Эрдэнэт болон Улаанбаатарт бариулсан байдаг гэнэ шvv. Дарга нарын хvvхдvvд нь vйлдвэрийнхээ мєнгєєр Америк, Англид сурдаг. Эрдэнэтийн мєнгє хэдхэн дарга нарынх нь гараар урсч байдаг тухай ажилчид нь дээр дооргvй ярьж байна. Даанч Эрдэнэт Улаанбаатараас хол тул тэндээ л яригдаад єнгєрдєг бололтой.
Ч. Ганзориг. Ерєнхий захирлаар 2007 оны 12 сард томилогдож очсон. VХЯ-ны сайдаар 2000-2004 оны хооронд 4 н жил ажиллахдаа єєрийнхєє эзэн болох Энхбаярт vнэнч зvтгэж Монголд лицензийн наймааг цэцэглvvлж, ихээхэн хєлжсєн нэгэн.

2004 онд УИХ-ын сонгуульд тєрсєн нутаг болох Архангайдаа ХУ намаас нэр дэвшээд унасан нєхєр. Нутгийнх нь ямар чадвартай, ямар хvн чанартай хvн болохыг нь мэдээд Их хуралд гаргаагvй бололтой.
2004-2008 онд Сангийн дэд сайдаар Энхбаярынхаа ивээлээр заларсан. Сангийн Яаманд байхдаа тєслийн мєнгєнєєс сайн идэж сурсан. Говь сауныг 3-4 хороололд бариулсан.

Энхбаярынхаа 2009 оны Ерєнхийлєгчийн сонгуулийн мєнгийг босгохоор Эрдэнэтийн захирлаар 2007 оны 12 сард томилогдож очсон. Том алба хашиж явсан учираас Эрдэнэтийг сайн удирдах байх гэж хvмvvс хvлээж байсан боловч Ганзоригоос шинэ юм юу ч гараагvй, харин ч vйлдвэрт сахилга бат, хариуцлага vлэмж суларсан гэж хvмvvс ярьж байна. Харин ч Наранхvv захирал ажилаа сайн хийдэг хvн байж гэж vйлдвэрийнх нь одоо харьцуулан хэлж байна.

Ганзориг нь Эрдэнэт vйлдвэрийн ажиллагсадыг хvлээж авч уулздаггvй, єєрийгєє тойрсон хэдхэн тооны хvнээс єєр хvмvvсийг хvлээж авдаггvй, хvнээр хvндлvvлж, магтуулж байх дуртай, нэр тєр хєєсєн, их зантай хvн гэж хvмvvст дvгнvvлсэн. Архи их уух дуртай, уухаараа хэд хоногоор ажилдаа ирэхгvй алга болдог тухай ойр орчимын хvмvvс нь шивнэлдэх юм.

Ажилчидынхаа цалин мєнгийг нэмэх дургvй мєртлєє энд тэндэхийн ой, овоо тахилга, наадамд хандив єргєх дуртай гэж ажилчид ярьж байна. Морь мал худалдаж авч наадамд хурдан морь уяах дуртай манай єнєє цагийн тєрєєс тєрсєн тэрбумтаны нэг юм.

Энэ жилийн цагаан сараар эзэнээсээ Гавьяат эдийн засагч цолоор шагнуулсан. Гавьяатынхаа найрыг энэ 4 сард Эрдэнэт плаза-д бvтэн 2 єдєр хийж, Монголын бvх том хvмvvс, УИХ-ын ихэнхи гишvvд ирсэн, Монгол байгаа бvх л vнэтэй машинууд Эрдэнэт хотын хєдєлгєєнийг 2 єдєр зогсоосон тухай Эрдэнэтийн ажилчид ярьж байна.

Эдийн засгийн хямрал Эрдэнэтийн захирал, хурган дарга нарт vйлчилдэггvй, харин ч тэд улам vнэтэй том машин унаж, улам их тансаглаж байгаа, хєєрхий ажилчидын авдаг хэд нь багасаж байна, амьдралд нь хvрэхгvй гэж хvмvvс их ам муутай байна. Ажилчидынхаа зовлон жаргалыг Ганзориг гуай мэддэг юм бол уу даа.

Эрдэнэт vйлдвэр одоо бол Ганзоригийн хувийн компани шиг болсон гэсэн хєєрхий. Ажил дээрээ ч байдаггvй гадаадад тэмцээн vзээд л зугаалаад л яваад байдаг нэг захиралтай болсон тухайгаа Эрдэнэтийнхэн дээр доргvй л ярьж байна.

Сая дэлхийн боксын аваргад Монголын баг тамирчидыг ахалж яваад Эрдэнэтийн мєнгєєр авсан щвейцари цаг хvмvvст єгч яваад хахууль гэж гадныханд ойлгогдож Монголыг дэлхийн шившиг болгосон. Аз болоход манай тамирчид тэр хvмvvст тараасан цагтай, цаггvй мундаг гэдгээ харуулж , алт, мєнгє, хvрэл медальтай ирсэн.
Ганзориг бол бvхнийг мєнгєєр, танил тал, хээл хахуулиар шийдэж болно гэсэн ойлголттой нєхєр бололтой.

Ганбаатар. Vйлдвэрлэл эрхэлсэн захирлаар 2000 оноос эхлэн 9 дэхь жилдээ ажиллаж байгаа нэгэн.
Эрдэнэтийг тойрсон уулын ам бvхэнд газар, амралтын газар худалдан авсан. Эрдэнэт vйлдвэртээ хувийнхаа компанийн шохой нийлvvлж мєнгє цохьдог нэгэн. ХЗЯ-ны сайд Нямдоржтой нэг нутаг. Нямдоржийгоо мєнгєєр санхvvжvvлж энэ суудалдаа тогтоод байгаа гэж хvмvvс ярьж байна.

Болдбаатар. Эдийн засаг эрхэлсэн захирал. 2000 оноос эхлэн 9 дэхь жилдээ ажиллаж байгаа нэгэн. Энэ албан тушаалд ирэхээсээ ємнє Сангийн Яаманд жижиг тvшмэл хийж байсан. Сангийн сайд асан Улааны хvн гэж яригддаг. Эрдэнэт vйлдвэрт бараа, материал шахсан хvмvvсийн мєнгийг гаргаж єгєх ажилыг гардан хариуцдаг, чухал суудалын эзэн. Одоо болтол суудалдаа сууж чадаад байгаа нэгэн.

Баярсайхан. Нийгмийн асуудал эрхэлсэн захирал. 2004 оноос эхлэн энэ суудалд 5 дахь жилдээ ажиллаж байгаа нэгэн. Энэ албан тушаалд ирэхээсээ ємнє УИХ-ын гишvvн байсан. Дvvгийнхээ хvчээр энэ том албан тушаалд ирсэн гэж Эрдэнэтийнхэн ярьдаг юм байна. Дvv нь ХУ намд том ажил хийдэг Отгонбаяр гэж хvн байдаг. Отгонбаяр нь Энхбаярын хvн гэж ХУ намынхан нь ярьдаг. Эрдэнэт vйлдвэрийн ажилчидын халуун хоолыг хувийнхаа компаниар хийлгэж мєнгє цохьдог. Богино хугацаанд их мєнгєжиж байгаа нэгэн.

Оюунцэцэг. Худалдаа эрхэлсэн захирал. 2008 оны 6 сард энэ албан тушаалд томилогдож ирсэн. МУ-ын Ерєнхийлєгчийн дэргэдэх VАБЗ-д ажилтан хийж байгаад Энхбаярын авгай Цолмон энэ ажилд тавьсан. Цолмонд мєнгє хийж єгдєг, дуулгавартай нэгэн. Тэтгэвэрт гарах дєхсєн авгайг Эрдэнэт vйлдвэрийн том албан тушаалаар шагналаа, тэтгэвэрт гарах дєхсєн хvн ажил хийнэ гэж юу байхав дээ, зєєлєн суудалд 1-2 жил бие оторлож, єєртєє мєнгє хийгээд явах нь ойлгомжтой гэж Эрдэнэтийнхэн ам муутай байна.

Сvvлийн vед Архангайн хvмvvс их дэвшиж байгаа юм байна.

Санхvvгийн Хэлтэсийн дарга Хар Галбаатар нь бас Архангайнх. Гэхдээ энэ хvн нь Ганзоригоос ємнє энэ ажилд байсан. Ганзоригийг 2007 оны 12 сард Эрдэнэтийн ерєнхий захирал болж ирсэнээс хойш нэг нутаг, нэг голд єссєн гэдгээрээ тvрий барьж эргэн тойроныхондоо онгирдог, бараг л 2 дахь Ерєнхий захирал болсон гэнэ. Энэ нєхєр нь нэг удаа Эрдэнэтэд ажилаар ирсэн нэг дэд сайдыг гуйлгачин гэж харааж, доромжилж байсан гэнэ. Тэр ч байтугай єєрийнх нь дарга болох эдийн засгийн захирал Болдбаатар гэдэг євгєн нь одоо Галбаатараасаа айдаг гэж дуулдаж байна.

Хар Галбаатар нь Ганзоригийн бvхий л тушаал шийдвэрт зєвлєж байдаг . Ганзориг нь vгнээс нь гардаггvй гэсэн. Эрдэнэтийн 30 жилийн ойгоор нутгийнхаа найз болох Галбаатараа Ганзориг захирал нь гавьяат эдийн засагч цолоор шагнасан гэж хvмvvс шоолж байна.

Санхvvгийн хэлтэсийн дарга Хар Галбаатар нь их дээрэлхvv, бvдvvлэг, хvн амьтанг загнаж зандарч байдаг хvн гэж ажилчид нь ярьж байна. Хvмvvсээс мєнгє шилжvvлж єгєхдєє 10 хувийг нь авдаг жишигтэй, газар даахгvй баян хvн гэнэ.

Хуулийн Хэлтэсийн дарга Мєнхжаргал нь бас Архангайнх. 2008 оны зун УБ-с авчирч энэ албан тушаалд тавьсан. 32-той залуу хvн тул ажлын туршлага ч байхгvй, гол нь ажилаа хийж чадах чадваргvй хvн Ганзоригийн сvvдэрт амиа аргалж байна.

Хэвлэл мэдээлэлийн албаны дарга. Хэвлэл мэдээллийн албаны даргаар орос хэл мэдэхгvй хєдєєний залууг Архангай аймгаас энэ хавар авчирсан. Энэ нєхєр нь vйлдвэрийн хурал зєвлєгєєн дээр очоод оросоор хэлсэн ярьсаныг нь ойлгохгvй доод ажилтануудаасаа юу мэдээлсэн талаар асуудаг гэсэн.
Шахааны хvмvvсээр Эрдэнэт дvvрч байгаа гэнэ.

Ц. Бат – Энх. 2009 оны 4 сард Хєгжил эрхэлсэн орлогч захирлаар томилогдож ирсэн. Зам тээвэрийн Яаманд тєрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаад доод ажилтанаа зодож тєрийн албанаас хєєгдсєн нєхєр. Хvмvvс таньж мэдэхгvй гээд энэ хєдєє газарт ХУ намаасаа албан тушаалаар шагнуулаад ирсэн сурагтай. Тєгссєн олигтой сургууль, соёлгvй , орос, англи хэлгvй энэ нєхєр овоо тахих, ХУ намын залуучуудын чуулга уулзалт зохиох гээд шалдар булдарь ажил хийж явдаг. Хvмvvсийг дандаа загнаж явдаг соёлгvй нєхєр. Ах нь Симба Батаа гэж алдартай нєхєр бий. 2000-2004 онд УИХ-ын гишvvн байсан. Онгоцоор vнэг хєєж байгаад онгоцунагаж байсан. Симба Ц Батаагийн дvv гэхээр хvмvvс ах нь Симба Батаа бол дvv нь хvн зодох нь аргагvй гэдэг. Симба Батаа Энхбаярын эхнэр Цолмонтой хамаатан садан гэж ярьдаг. Тэхээр Ц.БатЭнхийг Цолмон авгай Эрдэнэт vйлдвэрт шахсан байх талтай.

Баттулга. 2009 оны 2 сард энэ албан тушаалд томилогдож ирсэн. СЕХ-ны дарга хийж байгаад 2008 оны УИХ-ын сонгуулийг будлиантуулж ард тvмэнээс хэлгvй гєлийдєг гєлгєр нэр авсан нєхєр. СЕХ-г удирдаж чадахгvй явсан нєхєр Эрдэнэтийн боловсон хvчин хариуцсан захирлын ажилаар шагнуулсан. УБт байхдаа такси барьж ажилдаа явдаг байсан энэ нєхєр Эрдэнэтэд очсон 6 сарын дотор vнэтэй барааг, Бат Энхтэйгээ нийлж шахаж, хуга баяжиж байгаа сурагтай. Том хар машин унаж дуу нь цаана болж , охид хvvхэн эргvvлэх мєнгєтэй болсон.

Эрдэнэ-Очир. Хангамжийн хэлтэсийн дарга. 2008 онд энэ албан тушаалаар Ганзоригоос шагнуулсан. Эрдэнэт vйлдвэрийн авто бааздаа засварчин хийж байсан боловсрол багатай залуу юм байна. Нэг л єдєр Ганзориг дуудаад энэ єндєр албан тушаалд тавьсан .

Орос хэлгvй тул ажилаа ч мэдэж, ойлгож чаддаггvй хvмvvсийн элэг доог болж байгаа ч сvvлийн vед гарын vсэг зурж, бараа материал аван их мєнгєтэй болж, дээгvvр алхах болсон байна.

Азийн чоно компанийн архийг уусан 10н хvн 2007 оны шинэ жилээр Багануурт хордож нас барсан. Азийн чоно компанийн эзэн Мєнхбат нь Эрдэнэтийн захирал Ганзоригтой нэг нутаг, дотно найзууд юм байна. 2004 онд Ганзоригийг Архангайд УИХ-д нэр дэвшиж явж байхад нь энэ Мєнхбат нь сонгуулийн менежер нь хийж байсан. Азийн чоно компанийн эзэн Мєнхбатын хvн хордуулсан архи vйлдвэрлэсэн хэргийг МУ-ын ерєнхий прокурор Алтанхуяг хааж єгч, Мєнхбат нь гэмгvй vлдсэн. Мєнхбатын найз Ганзориг прокурор Алтанхуягтай ярьж , мєнгє єгч байж энэ хэргийг аргалсаны хариуд Ганзориг нь Алтанхуяг прокурорын авгайн дvv болох Элдэв очирыг их мєнгє хийдэг албан тушаалаар шагнасан гэж Эрдэнэтийнхэн дээр дооргvй ярьдаг. Тvvгээр ч барахгvй Мєнхбат нь саяхан Эрдэнэт vйлдвэрт том ажилд очсон сурагтай.

Батжавхлан. Хангамжийн хэлтэсийн орлогч дарга. 2007 онд энэ ажилд УБ-с томилогдон ирсэн. 2005 оны Ерєнхийлєгчийн сонгуульд Энхбаярын сонгуулийн ажилд зvтгэж явсан, Энхбаярын авгайн чигийн хvн учираас энэ албан тушаалаар шагнуулсан гэж Эрдэнэтийнхэн ярьж байна.

Эрдэнэт vйлдвэр ингэж Энхбаяр болон, тvvний эхнэр Цолмонгийн хvмvvсээр дvvрсэн байна.
Ажлын хариуцлага, сахилга бат, 5н тєгєлдєршил ярьдаг Ерєнхий сайд С. Баяр Эрдэнэт vйлдвэрт болж байгаа энэ боловсон хvчний шахаа, vнэтэй бараа материал шахаж мєнгє хийдэг, эдгээр хvмvvс нь ажилаа хэрхэн яаж хариуцлагагvй хийж байгааг мэдэж байгаа болов уу. Эрдэнэтийн дарга нар нь бvгд ХУ намын угшилтай хvмvvс байгааг анхаарч, намынхаа хvмvvстэй хариуцлага тооцохгvй бол Эрдэнэтээс тєрсєн тэрбумтангуудийн хэрэг гэж Гаалийн Баатарын хэрэг шиг хэрэг удахгvй гарах вий дээ.

Энэ удаа vvгээр дуусгая. Vргэлжлэл бий.

Ч.Заяабат.
2009 оны 9 сарын 30 ны єдєр.

[GaNBaYaR]

Эрдэнэт vйлдвэрт хэн том ажил хашиж, баяждаг вэ? /Цуврал - 2/

Энэ нь тvрvvчийн нийтлэлийн vргэлжлэл бєгєєд Эрдэнэт vйлдвэрийн ажиллагсадаас дарга нар нь хэрхэн Эрдэнэт vйлдвэрийн ємч хєрєнгєнєєс идэж уудаг тухай баримттай бичсэн мэдээллvvд ирсээр л байна. Мэдээж энд бичсэн зvйлс зарим хvнд таалагдахгvй байгаа гэдгийг мэдэж байна. Гэхдээ уншигчдын 98% нь vнэн зєв зvйл бичсэн байна, vргэлжлэлийг хурдан бичээрэй гэж байгаа нь их урам зориг єгч байгаа. Зарим уншигчид дарга нараа магтсан сэтгэгдэл vлдээн, ажлаа сайн хийж байгаа хvмvvсийг яагаад муулаад байна, хэнээс захиалга аван бичиж байна гэж хардаж, мєн зарим нь хvний мууг vзэх гэлээ гэж байгаа ч мєнгє бvхнээс хvчтэй биш, шудрага ёс, vнэн зєв ялна гэдэгт ард тvмэн маань итгэж байгаа гэж хэлэхийг хvсч байна. Эрдэнэт vйлдвэр бол хамаатан, садан, нутаг, нуга, амраг садан, танил тал, єнгє, мєнгє гэсэн элдэв холбоосоор холбогдсон цус ойртсон газар гэдгийг ажилчидаас ирсэн мэдээлvvд улам бvр батлаж байна.

Эрдэнэт vйлдвэрт ажиллагсад 5 зэрэглэлд хуваагддаг

1 шат. Хамгийн том дарга нар. Энд ерєнхий захирал болон бусад орлогч захирал нар орно. Тэд єєрсдийн хариуцсан чиглэлээр vйлдвэрт хэрэгтэй технологийн бараа материал, тоног тєхєєрємж, сэлбэг хэрэгсэлийн гэрээнд гарын vсэг зуран авах эрхтэй. Хэний юмыг, ямар vнээр авах бэ гэдгээс шалтгаалж, гэрээ зурж байгаа болон зуруулж байгаа 2 тал авах єгєх болон єєрт унах шагнал, хээл хахууль, шагналын хэмжээ тодорхойлогддог. Тэд єєрсдийг нь энэ албан тушаалд тавьсан эзэндээ vнэнч зvтгэн, тэдний мєнгийг хийж єгєн бас єєртєє мєнгє хийдэг. Тэдний хийдэг мєнгє МУ-ын жилийн тєсєвтэй тэнцдэг юм байна.

2 шат. Том даргын доод дарга нар. Хэлтэс, цехийн дарга нар.
Эд єєрсдийн хариуцаж байгаа хэлтэс болон цехийн хэмжээнд хийгдэж байгаа гэрээнд гарын vсэг зурах эрхтэй бєгєєд эндээс тэд их хэмжээний мєнгє олж чаддаг. Мэдээж дээд том дарга нараасаа бага мєнгє олдог нь ойлгомжтой. Мєн хэнийг ямар ажилд авахыг ч тэд мэддэг. Тийм учраас цехийн даргын хамаатан садан, нутгийнхан, даргын хамсаатангуудаар хэлтэс, цехээ дvvргэсэн байдаг. Тэдний єєрсдєє хийдэг мєнгє нь хєдєєний 1 аймгийн жилийн тєсєвтэй тэнцэх хэмжээтэй байдаг юм байна.

3 шат. Дунд хэмээний дарга нар буюу Хэсэг, нэгжийн дарга нар. Тэд цехийн дарга нарын доод хvмvvс, тэдний итгэлт хvмvvс байдаг. Тэд хэн сайн ажиллаж байгаа нь биш хэн сайн дуулгавартай бєгєєд долигнож байгааг нь ивээлдээ авдаг. Тэдний єєрсдєє хийдэг мєнгє нь хєдєєний 1 сумын жилийн тєсєвтэй тэнцэх хэмжээтэй байдаг юм байна.

4 шат. Доод хэмжээний дарга нар буюу Мастер болон бригадын дарга нар. Эдгээр нь дарга нараа муулж байгаа хvмvvсийг олж илрvvлж ажилгvй болгох, чадахгvй бол хавчиж хяхах vvрэгтэй байдаг байна.

5 шат. Ажилчид. Ажилчид бол сарын эцэст авдаг цалингаас єєр орлогогvй хумvvс. Дарга нараа шvvмжлэх, єєрийн гэсэн бодол санаатай байх эрхгvй хамгийн барлаг хvмvvс.
Эрдэнэтийн ажилчид Худалдаа Хогжлийн Банкинд бvгд цалингийн єртэй байдаг бєгєєд цалингаас цалингийн хооронд амь зогоож байдаг. Цалин буусан єдрvvдэд єдєр шєнєгvй ажилчидын цалингаа авах гэсэн дараалал vvсдэг. Ажилчидад удирдлагын яаж ажиллаж байгаа нарийн ширийн мэдээлэл байхгуй тул дарга нараа хэрхэн идэж уудаг тухай мэддэггvй, мэддэг ч тэр нь маш бага байдаг.

Одоо хэлтэсvvд болон цехийн дарга нарын талаар єгvvлье.
Энэ 4-н хэлтэс ихээхэн мєнгє хийдэг гэнэ.

1.Хангамжийн хэлтэс. Хангамжийн хэлтэсийн менежерvvд гэж дунд шатны хамгийн баян хvмvvс байдаг.
Энэ хэлтэст ороод 6 сар ажилласан хун л том ланд 105 авч унаж чаддаг гэж бодохоор хэр их мєнгє хийдэг нь ойлгомжтой. Нацагдорж, Бат-Эрдэнэ, Даваадорж, Чимэгбат, Шаравдорж, Бямбасурэн гээд 10-аад хvмvvс энд ажилладаг. Эд туйлын баян хvмvvс. Америкт гэр булээрээ амрах, Лас Вегаст казино тоглож 50 000 доллар алдах зэрэг бол эд нарт юу ч биш. Хамгийн жижиг ядуу хvн нь гэхэд Улаанбаатарт 500 саяын байшинд амьдардаг. Томчууд нь бол англи, америкт байшинтай, том хvvхдvvд нь тэнд жилдээ 30 000 ам долларын сургуульд сурдаг. Тэдний хадгаламжинд нь 1 сая доллар байх бол бага л гэж тооцогдоно.
Эд нар бvгд их мєнгєтэй тул охид, хvvхнvvд их шавдаг. Голж шилж, сольж байдаг бєгєєд зарим хvvхнvvддээ гэрээ єгч эрхлvvлж байдаг.

Менежерvvдийн хамгийн олон жил ажиллаж байгаа нь 15 жил, хамгийн бага нь 6 сар ажиллаж байгаа хvмvvс байна. Эд нар Эрдэнэт vйлдвэрт хэрэглэгддэг бух л бараа, материал, тvvхий эд, сэлбэгийг худалдан авах ажлыг хариуцаж байдаг.
Эд нар улс тєрчид, бизнесийнхэн, бєхчууд гээд монголын бvх нэр алдартангууд болон томчуудтай тvншилдэг.

Улс тєрчдєєс мэдээж Ерєнхийлєгч асан Энхбаяр Эрдэнэтэд ноёрхолоо бурэн тогтоосон.
Тэр эрдэнэт vйлдвэрт єєрийн гар хєл бологчидоо ажиллуулж, тэднээр дамжуулж монго хийж байдаг. Энхбаярын ивээлд байдаг компаниуд нь “Моннис”-с эхлэн маш олон бєгєєд тэд нь хэмжээ дамжаа, хийдэг мєнгєєрєє зиндаатай байх бєгєєд Эрдэнэт vйлдвэрт унаа унадаг бvх шатны дарга нар нь “Моннис”-ийн шахсан том том жиип машинуудыг унаж байна. Жийп машин унадаг дарга нар Эрдэнэт vйлдвэрт 40-50 байна гэж бодохоор Эрдэнэт нь ямар их мєнгєтэй газар нь харагдана.
Тухайлбал, аварга Бат-Эрдэнэ, Балжинням, Єсєхбаяр, Сvхбат, Сумъяабазар гэх мэтийн аваргууд, дараа нь арслангууд, тэгээд заанууд ургэжилнэ. Начингууд бол ийм наймаанд оролцох шансаа байхгvй.

2. Санхvvгийн хэлтэс. Дарга нь Хар Галбаатар. Энэ хэлтэс нь Эрдэнэт vйлдвэрийн гадагшаа гарч байгаа бvх мєнгийг шилжvvлдэг юм байна. Хангамжийн хэлтэсийн менежерvvд нь урьдчилгаа мєнгєє авах гэж энэ хэлтэс рvv гvйлддэг бєгєєд санхvvгийн хэлтэсийнхэнд зарим жижиг гэрээ єгч гарыг нь цайлгадаг. Санхvvгийн хэлтэсийн жирийн ажилтан нь л гэхэд ланд 105 худалдан авч унаж байгаа гэж хvмvvс ярьдаг.

3. Нягтлан бодохын хэлтэс. Ерєнхий нягтлан нь Хандсvрэн гэж эмэгтэй байдаг. Эрдэнэт vйлдвэрт насаараа ажиллаж байгаа. Энэ чухал албан тушаалд 20 жил ажиллаж байгаа азтай нэгэн. Удахгvй тэтгэвэртээ гарах гэж байгаа. Энэ суудлын тєлєє уралдаан дотор нь нэгэнт эхэлсэн. Нягтлан бодогч нар нь єєрсдийгєє байнга шагнаж урамшуулж байдаг дархан эрхтэй улсууд байдаг гэнэ. Хамт олноороо нийлж архидах, цэнгэхийг vзvvлж єгдєг.

Бvх нягтлан бдогч нар нь ихээхэн хєлжсєн, мєнгє дансны аргаар яаж идэхийг ихээхэн сайн сурсан улсууд байдаг гэнэ. Бvгд л хувьдаа том жийп машинтай, томчууд нь Эрдэнэт , Улаанбаатарт том байшинтай гэнэ. Энэ бvгдийг цалингаараа л бий болгосон гэж єєрсдєє ярьдаг гэнэ.

4. Боловсон хvчний хэлтэс. Дарга нь шахааны Баттулга гэдгийг дээр дурьдсан. Орлогч дарга нь Цогтсайхан. Жинхэнэ хvнд суртал, авилгал хээл хахуулийг авахыг vзvvлдэг нєхєр. Энэ ажилд ирэхийн ємнє Засварын Цехийн дарга хийж байсан бєгєєд идэж, уусан нь баригдаад хєєгдєж байсан нєхєр боловч танил талаар энэ албанд тавигдсан гэнэ. Энэ хэлтэс нь хvмvvсийг шагналд тодорхойлох, мэргэжил дээшлvvлэхэд голлодог.

Хvмvvсийн сургалтын тєлбєрийг шилжvvлэх зєвшєєрєл єгєхийн тулд ихээхэн хvнд суртал гаргадаг. 10 хувийг авч байж хєдєлдєг гэж Цогтсайханыг ярьдаг. Дээд дарга нарт долигонуур, доод жирийн хvмvvст хатуу.
Эрдэнэт vйлдвэрийн ажилчид сурч, боловсрох, мэргэжилээ дээшлvvлэхэд зориулагдсан мєнгийг захирлууд болон цехийн дарга нарын хvvхдvvдийг гадаадад Англи, америк, канад, австрали, герман, Хятад, Орост сургахад зарцуулаад дуусдаг байна.

Цехvvд

1. Баяжуулах цех. Цехийн дарга нь энэ хавар шинээр томилогдсон Батмєнх гэж бий. Солигдсон гол шалтгаан нь vйлдвэр дээр осол гарч хvний амь vрэгдсэн явдал. Хvний амь vрэгдэх нь 1 удаагийн хэрэг биш бєгєєд 2000 оноос хойш 8 хvн vйлдвэрийн ослоор амь насаа алдсан. Vйлдвэрлэл эрхэлсэн орлогч захирал Ганбаатар хариуцлага хvлээхийн оронд хэсэг, нэгж, цехийн дарга нар луугаа чихээд єнгєрдєг болсон гэнэ.

Батмєнхийн ємнє Дэлгэр гэж нєхєр байсан. Дэлгэр нь 90-ээд оны дундуур vйлдвэрээсээ 10 вагон ган бємбєлєг хулгайлж баригдаж байсан нєхєр гэнэ. Ийм хулгайч нєхдvvд дарга хийдэг газар бол Эрдэнэт vйлдвэр. Тэрний хамсаатан нєхдvvд нь одоо ч дарга даамлын ажил хашдаг улсууд бий. Мєнхтэгш- Тємєр замын цехийн дарга, Мэргэнбаатар гэж – Vйлдвэрлэлийн хэлтэсийн орлогч дарга байдаг,

2. Хvдэрийн Ил уурхай. Дарга нь Бямбадорж гэж 15 жил даргаар ажиллаж байгаа нєхєр бий. Орост дэд эрдэмтэний зэрэг мєнгєєр хийсэн. Єрмийн машин, эксковатор авахад мєнгє хийж сурсан нєхєр. Єєрийн талын хvмvvсээр цехийг дvvргэсэн. Єєрийн талынх нь хvмvvс дандаа шагналт цалин авдаг. Одон медалиар шагнуулж байдаг.

3. Авто тээврийн цех. Дарга нь Содномдорж 15 жил даргаар ажиллаж байгаа нєхєр бий. Єєрийн нутгийн хvмvvсээр цехээ дvvргэсэн нєхєр. Актлагдсан хvнд ачааны тэрэгvvдийг сэлбэж засаад алтны уурхайнуудад єндєр vнээр зарж мєнгє хийдэг нєхєр.
Бензин, шатах тослох маетиал дээр єчнєєн мєнгє хийх боломж энэ цехт гардаг. Жолооч нар нь бензин, соляркаа хулгайлж мєнгє хийдэг. Энэ цехийн дарга, даамлууд нь сэлбэг, хэрэгсэлээ хулгайлж, эргvvлж шахаж мєнгє хийдэг.

4. Засварын Цех. Цехийн дарга нь Цогтхангай гэж бий. Ємнєх дарга Цогтсайханы vнэнч хvн. Энэ цех нь vйлдвэрийн тоног тєхєєрємж vйлдвэрлэх, засвар vйлчилгээ хийх зориулалтай. Хийж байгаа засвар, vйлчилгээгээ 10 дахин єндєр vнээр vнэлж мєнгє хийдэг аргатай. Цехийн даргыг тойрсон хэдхэн хvн баяжиж ажилчид нь их бухимдаж байгаа цех.

Дээрхи 4-н цех vндсэн том цех гэж явдаг. Бусад цехvvд нь жижиг цех гэж явдаг.
Эмнэлэг сувилалын цех. Дарга нь Дандар гэж зєєлєн суудалд 15 жил тухалж буй нєхєр бий. Эмнэлгийн эмчилгээ, сувилгаа, эм, тариан дээр мєнгє цохьдог нєхєр. Эхнэр нь цуг ажилладаг. Эхнэр нь гэж маш шуналтай хvн. Эхнэрийнх нь зан аашинд таарсан хvмvvс шинээр ажилд ордог гэж ярьдаг. Зуны цагт сувилал гэж ажилчидыг сувилдаг хэсэг байдаг. Тэнд хэвтсэн хvмvvсийн ор, хоног дээр илvv хvн бичиж нэмэлт санхvvжvvлэлт авах маягаар мєнгє цохих аргад ихэд гаршсан нєхєр. 15 жилийн турш дарга хийж, мєнгє цохьсон гэж бодохоор энэ хvн одоо тэрбумтан болсон. Мєнгє тєгрєг идэж уусан, албан тушаалаа урвуулан ашигласан гэж Эрvvгийн цагдаад 2 удаа баригдан хоригдсон боловч тухай бvрд мєнгєєр гэм зэмгvй єнгєрсєн нэгэн.

Нийгмийн асуудал эрхэлсэн орлогч Ё. Баярсайханы итгэлт хvн учир албан тушаалдаа vлдэж чадаад байдаг нэгэн гэж хамт ажиллагсад нь ярьдаг.
Єєрийнхєє тєрсєн тутагт хувийн гvvний саам эмчилгээ нээсэн. Жил бvр захирал Ё.Баярсайханаа гэр бvл, ээжийнх нь хамт дагуулж амраадаг. Хурдан морь 40 саяар авч, наадамд уядаг аймгийн алдарт уяач нєхєр.

Vргэлжлэл бий.
Ч.Заяабат.