Мэдээ, мэдээлэл ба сонирхолтой нийтлэлvvд

[GaNBaYaR]

Erdenet uildvert shalgalt oruulah heregtei. Avilgatai temtseh gazar yu hiij bdag bnaa

Elbegdorj erdenetiig oroldood ehlev uu. yaj iim ikh mungunii hajuugaar zugeer yavaad baihav tiimee . ganzorigiig unagaj uuriin humuusee tavih gej bna daa. ardchilsan namin neriig barisan buleg luivarchinguud. ichihee medehgui davarch l bna daaa



Zvvnii hvchnii holboo--luivarchdiin buleglel erdeneted Bat-enhiig taviad KADASTRIIN Herlen gedeg tom luivarchin Ganzorigiig toiron hureelsen luivarchdiin svljee zohion baiguulj bna

Baterdene avarga hamgiin ih um shahdag,lazeriin printeriin hor 2 dahin ih yneer 10 jiliin heregtseeg ni shahchihsan bgaa sh dee.


Yнэн бичсэн байна. Yнэхэээр мєнгє идэж уудаг хvнд суртал ихтэй гэдэг нь vнэн шvv. Би тэр vйлдвэрт ажиллаж байсан болохоор сайн мэднээ. Нэг тушаал гаргах гэж л хичнээн дарга нарын гарын vсэг зуруулна. Тэр дарга нарын хvнд сурталтай гэж юу хэлэхэв дээ. Бас нягтлангууд нь гэж дуугарч ядсан ууртай хvмvvс байдаг. Эрдэнэт vйлдвэрт даргадаа долигонож хов зєєдєг хvн л сайн ажилладаг нэр зvvдэг юм даа. Шударга ёс гэж байхгvй.

Эрдэнэтийн тухай бичиж эхэлсэнд их баяртай байна.. Ард бидэнд хvртээл болох хєрєнгийг олон жил дараалан зєвхєн хэдхэн хvн хувааж авдагийг дээр дооргvй бvгд мэддэг, мэдэрдэг, гэсэн атал vvнийг ил тодоор ярьдаггvй, бичдэггvй, Хийсэн шалгалтын дvнг олон нийтээс нуун дарагдуулж шалгасан хvнийг мэдээлэл єгєхгvй байхыг анхааруулдаг юм. Энэ дээрмийн тогтолцоог арилгахын тулд ихээхэн тэвчээр, зориг, нарийн ухаан хэрэгтэй. Одоогийн удирдлагад байгаа Ганзориг, Оюунцэцэг нар бол том луйварчид, хуйвалдагчид. Тэдний ажиллаж, удирдаж байсан байгууллага бvрт, хамт олон дотор нь эрvvл бус уур амьсгал, хээл хахууль, шудрага бус тогтолцоо vргэлж газар авсан байдагийг хэн бvр мэднэ.Эрдэнэт vйлдвэрээ тэднээс аварч ард тvмэн, улсынхаа баялгийг шамшигдуулахгvй байх юмсан.


Sain bna. Zov zuutei medeelel bichej bna. Ene uildvert shudarga ajilchid ajillaj, darga nar ni hen negnii gar hol bologsod darga bolj bdag gazar.

Gadaad dotood dansiig xaaj yaraltai shalgah herehtei iluu yumnuudaa shataadag turshlaga ed nart bii shuu ter baraagaa daxin shaxaj mongo gargadag gesen ug ...ed nariin arga mash nariin bogood ilruulehed mash xunddee mash ondor xemjeend zoxion baiguulalttai shalgah xeregtei.

Энэ бол яалт ч vгvй vнэн. Тэр хангамжийн батэрдэнэ гэдэг бол vнэнхvv даварсан гэр байдаг гэнэ лээ, АТГ-иийнхан нэг анхаарч vзнэ байгаа.

uneheer zov zuiliig hondoj dichsen ba ajilchid n 250-500 zuun myangan tog tsalin avaad tsaas erguuleed sudag humuus n uunees 2-3 dahin ondor tsalin avdag6

Tsuutai tsuutai garuud ch bii shuu Ter Chimegbat gej Enhbayariin hun gegddeg ongiroo zaluu baina. Sain hiisen dee Ingetiin tarian talbaig ter chigeer n' avchihsan gejiingaa Ih mungu hiih bolomjtoi bgaa humuus odoo yaya gehev yadaj tatvariig n' avchih tenhelgui zasag tur bna. Ene Setguulch ataarhasan um shig bicheed bhaar arai uur l bdlaar bichmeer um shigee Ajil gej tomilchihood novshiroh bish huulia yarih heregtei um shigee Hen neg n' tend chin ajillaj l taaraa biz dee



Дарга нар нь бас нэг єєр бизнес хийж ихээхэн хєлждєг юм. Бараа нийлvvлсэн болон ажил гvйцэтгэсэн хvмvvсийн хэдэн зуун мянган долларыг єгєхгvй хугацаа барна. Аргагvйн эрхэнд 5 - 20 хувь хvртэл мєнгийг нь амлаж байж нэг юм жилийн дараа мєнгєє олж авна. Энэ нь бvvр сvлжээ болсон. Ярьж єгдєг нэртэй хvмvvс ч бий. Эрдэнэт мєнгєгvйдээ тэгэж аливаа санхvvжилтийг удаах шалтгаан бус зєвхєн тэр дарга нар нь зvгээр сууж байгаад хэдэн 10 саяар нь олоод сууж байна. Хєєрхий нєгєє мєнгєє авах хvн ашиг ч vгvй, олох байсан ашигаа тэр Ганзориг, санхvv энэ тэрд нь лцйварчидаар дамжуулан єгєєд ашиг ч vгvй хоцордог. За яахав баланслаад таарлаа гэх хvн олон. Арай л улаандаа гарсан луйварчид байна лээ. Хvний мєнгєєр хєєрхєн ашиг олж байгаа биз.


хангамжийн хэлтэсийн батэрдэнэ 1992онд оросд дээд сургууль тєгсєєд змз дад ажиллаж байгаад 1994онд тус хэлтэст ажилд орсон нєхєр энэд идсэн уусаныг нь бичихгvй яаж амидардагийн бичнэ 11р хороолод 4давхар хаус єєрєє 28,28 орх ланд эхнэр туяажаргал 2008оны нvдэн венз охин уяанга нь сингафурт оюутан хvvнь ийгил хувиййн сургуульд амери


Авилгатай тэмцэх газрынхаан, эдгээр Эрдэнэтийн нєхдvvдийн хєрєнгє орлогын мэдvvлгийг авч олсон оролготой харьцуулж дvгнэлт хийх чадваргvй болсон юм бол ажлаа єгєєч ээ. Наадахны учрыг олоод хужрыг нь тунгаагаад єгчих шударга хуульчид зєндєє байна шvv дээ. Элбэгдорж Ерєнхийлєгчєє, Та зєвхєн шvvх эрх мэдлийн байгууллага болон Эрдэнэтийн авилгалын тогтолцоог задалхад л тvvхэнд vлдэх Ерєнхийлєгч болно шvv дээ. Юуг хvлээнэм! Таны тєлєє ард тvмэн цээжээрээ зогсож байна!


Ард тvмэнд хардах эрх нь байна. Сэтгvvлчид баярлаж байна. Нєгєє мундаг хэвлэлийнхэн хаана байна? Хуулаад сонин дээрээ хурдан тавиач. Сонингийн борлуулалт суга єснє шvv. Харин Эрдэнэтийн баячуудаа, яаж баяжсанаа нотлож чадахгvй бол удахгvй бvгдээрээ та бvхэн маш удаан хугацаагаар шоронд суух болно гэдгийг анхааруулья!


huuh ene chin hahuuluud bsan yum uu bi ch uulna erdenetiih ldaa darganariig chin ugaasaa engej ih tsalin l avdag yum bha l gej bodoj blaa shde ene tgd deer bgaa humuus buged hahuul uu teheer hamaatan sadan gd zunduu bgaa yum bnldaa bi bas yavaj bh bish bizdee haha... avilagatai temtseh gazariihaan ireed jinken uhaad ugduu...yamar bolohiin harahsan ...

gadaadad erdenetiig toloolj yamar nohduud ajillaj amidardag talaar bichij ogohiig husie!



ZUV ASUUDAL HUNDSON BNA. TORIIN OMCHIT HUVITSAAT COMPANIUD DEER IIM ASUUDAL IH BAIDAG. ZARIM DARGA NAR TETGEVERTEE GARAHGUI UHEN HATAN IDEJ SUUNA DA. AJIL BOL TEDEND ER HAMAAGUI. 1-2 JIL YAJ IDEJ UUHAA BODOOD L... AIMAAR AJILLAJ BGA SH DE.. ATG SAIN AJILLAH HEREGTEI

Yнэн юм бичсэн байна. Би мєнгєє авах гэж 6 сар хvлээсэн. хvvнд нилээн шатсан шvv. Галбаатар гэдэг муздак ямар ч шалтгаангvй байлгаад байдаг юм билээ.

Эрдэнэтийн хангамжийн складад пиг дvvрээд байгаа томцуулын шахсан огт хэрэгцээvй чанаргvй тємрийн хог новш эд хэрэглэлvvд vнийн дvнгээр 150 тэрбум хол давчихаад байгаа Тэнд шалгалт орвол томцуулын луйврынг vvр уурхай жинхэнэ гал тогоо байгаа даа. Илэрвэл олон шоронгийн хаалга татах болно.


Сvvлийн хэдэн жилийн шар сонин дээр гарсан бvх мэдээллvvдийг цуглуулаад товчлоод бичсэн байна. Гэхдээ ихэнх мэдээлэл нь бол батлагдаагvй мэдээлэл байна.


Tanii ene bichsen zuils bugd l unenii ortoi yum baina. Ta hutuliin tsement shohoi kompaniin talaar zahiraluudiinh ni amidraliin talaar mon bichuul zugeer yum shigee.


Сангийн яаманд жижиг тvшмэл хийж байсан Болдбаатар нь мєн л Энхбаярын авгай Цолмонгийн хамаатан юм аа. Солих костюмгvй байсан хvн Эрдэнэтэд санхvvгийн даргаар очоод ямар их баяжсан гэж бодно. Дуу нь гарахаа огт больсон доо.. Н.Энхбаяр ч vнэхээр ханаж цадахгvй юм аа.

Ajild orohod mungu avdag n' ch unen shuu Tiimee Chinzorigoo Chi mungu avchihaad oruulj chadahgui neleed um bolson shuu 1000000 tug neleed heden sar hereglesen biz dee

lalruudyg bugdiig ni buudaj alaad ed hurungiig ni huraa

minii sonssonoor ganbaatar gej uildverlel erhelsen orlogch zahiral ni 2 uruu bairand amidarch baigaad zahiral bolsnoos hoish hedhen sariin dotor erdenetiin bayajuudiin geh 11 horoolol ruu shiljin nuuj udalgui baruun solgoogui mungu tsatsah bolson gesen. suuliin 1-2jild huuhed ni delhiid unetei automashiniig baruun solgoogui solij unadag bolson geh uunees harahad hir ikh mungu idej, zavshij baigaa ni todorhoi bna. mun galbaatar geed nuhur bainga l bar, sauna, billiard huuhen erguulj yavdag gesen. Joloochiig bol jildee hed solidog gej sonsson. Mungu shiljuulehed % avahgui shiljuulne gej baihgui gesen.


suuliin ued terguun shadar said altanhuyagiin ah geed nuhur bas ambaar hurtel 10-20say tugruguur shahaj, bainga heregtei, hereggui zuiluudiig mungiig ni avaad suraggui bolj baigaa suragtai. mun uildvereer ni neg s.bayar saidiin hun geh nertei hudaldaa erhelsen orlogch zahiral avgai oyunchimeg ni uul uurhain nariin mergejliin hun shig l technik techonologytoi holbootoi baraa hudaldan avaltiig shahdag bolson geh.


Ene idej uudag darga nariig ingeed sain bichij baix xeregtei, OOrsdoo ichdeggui umaa gexed, ur xuuxduud ni ichix xeregtei!!!


ZA TA NAR BOLI Ganzorig zaillaach gesen daraa hi zaabal neg darga garaad irnee dee TER darga bas zugeer syyx yy Bas l idne tegeed xysagdana daraa hi daxia neg hi irne tegeed idne teged xysagdana teged erdenetiin zes dyysna,Teged NEG tom Nux uldene teged ERDENET xot nuune,alga bolno,Tgeed ULGER dyysna, yrid baisan OTGONBILEG DORLIGJAB,NARANXUU nariig bodbol Ganzorig estoi xun ichmeer bayjij bga gesen shuu


Oo. Ynen bichsen baina shyy. Ganzorig ygiin hogiin nohor doo zailyyl. Yag tegj baigaa. yhej hevt. Ylaan mylaan Davaasyren bilyy odoo gishyyn nohor geed toroos torson terbymtnyyd zondoo baigaa doo

ERDENET UILDVERIIN UDIRDLAGIIG UNDSEER NI ARDCHILSAN NAM SOLIH HEREGTEI UNEN YUM BICHJEE.


Энэ бол яах аргагvй vнэн.Нєгєє талаас дараагийн захиралын тєлєє тэмцэл эхэлсэн бололтой.

Uvsiinhan bolon Dorligjav-iig yagaad bicheegui bna? Zugeer l sain ajillasan geed uuruu uurtuu 800000 $ avch bsan sh dee. Ternii orond gants 2 jeep bol gaigui hevtenee .Gehdee Uvsiinhan dahiad tiishee ochihiin tuld gargaj bui hel am gej oilgoloo

ene metiin zuil gants Erdenet uildbert bish Mongol oron dayar habtgairsan zuil Tiim uchraas Abilgatai temtseh gazar unench shudarga il tod ajillah heregtei ATG ajlaa hiij chadahgui bna shuu dee Erunhiilugch mash zub ajillaj bna. Huduu oron nutgiin zasag darga nar mun l abilgad abtchihsan bga shuu dee Erunhii saidaa anhaaraldaa abaachee


Энэ бvгд яг vнэн би бvр бараг жил болж байж хvмvvсээр яриулж байж гаргуулж авч байсан юм бна шvv


shine eronhiilogchiin ajil ch ehelleedee manai hun iim l yum hiij chadna da oor ch yum hiij chadahgui shuu de ardchilsan namiinhaniig erdeneted shahah geed zawgui bn da butsaad l uvsiin dorligoo garna biz ter boltol ingeed humuusiin tarihiig ugaagaad suuna biz ehleed hel amand oruulna daraa ni shuuh tsagdaagaar baitsaalgana daraa ni shine hunee tomilno tegeed huuchin humuusiin hereg heregsehgui bolno tegeed shine darga nar eronhiilogchiin daraagiin songuuliiin mongo oloh ajildaa marsh

Энэ vнэн л юм бичиж, тэр авилгатай тэмцэх газрынхан жараахайнуудтай орооцолдж байсанаас Эрдэнэт хавиар эргэлдэж Тул барихгvй юм байх даа эсвэл бас тэд єгєє аваатай болчихоод жийрхээд оролдохгvй холуур тойроод байдаг юм болов уу? АТГ-ын Олон нийтийн зєвлєлийн удирдагч Батзандаан та vvнийг анхааралдаа авсан дээр байх! Асуудлын мєрєєр авсан арга хэмжээний хэрэгжилтээ тэгээд Ард Тvмэндээ тайлагнан биз дээ!

Олны vг ортой доо Хvн ажилд оруулахад тогтсон ханш байдаг юм шиг байна лээ Ажилд оруулж єгвєл шагналтай гэсэн зар байнга л явж байдаг ш дээ

ємнєх удирдлагууд энэ vйлдвэрээр яаж тоглож, яаж баяжиж, яаж луйвардаж байсныг хvмvvс мэдэхгvй болохоор янз янзын юм бичих нь аргагvй байх л даа. одоогийн удирдлага ємнєх хvмvvсийн зуурсан жонхууг цэвэрлэх гэж vйлээ vзэж байгаа.


Chi ooroo Ganzorig uu,esvel hamsaatan ni uu, shees aldaj bna uu

ene talaar medeelel awah bulan neewel todornoi barimtuudiig nertei ustai sar udurtei ni gerchleed uguh ajilchid zahaasaa duuren gej hoorondoo yrilcah yum bilee

ХУ намынхныг халж АН-ийнхнийг тавь гэсэн vг vv.

Ene Avilgatai temtseh Gazar yuu hiij bnaa, hun bolgonii medej bgaa yumiig


humuus meddeg l um baina daa? barag l bagtsaanii um bichsen baina sho he he ??? gevch yaj ch chadahgui baij he he????

Эрдэнэтийн ард тvмний дунд баримттайгаар яригддаг зvйлvvдээс цухасхан бичсэн байна. Гэхдээ тэднийг яаж ч чаддагvй л байхгvй юу. АТГ чинь хvртэл айж байгаа гээд боддоо. Монголын нийгмийн амьдрал, монголд яаж ажил хийдэг тухай шилдэг жишээ дээ энэ чинь.


chi oilgoson ymbol dyrem yrih hereggvi malaa avilgaltai temtseh gazar ajlaa hiivel taarna erdenetiin mungu bol mongol hvn bolgond hvrteh estoi


vnen yum bichsen ba ganzorig svvliin ved ih sonin bolood bsan yum terees tersen ter bumtanaa er ni yah yum be erenhiilegch ee hen ni yaj bayajsan hen ni hen be gedegiig ard tvmen medej bgaa shvv dee


Ene ch kharin neg unenii taltai zuil bichsen bna shuu. Iimerkhuu baidliig kharaad shuugaad baikh uu, khalj uurchilj tseverlekh uu gedgiig shiidekh tsag ni ali khediin bolson bna sh dee


ajilchid ni sul doroi bna sh dee, ajilchdiin uildverchnii evlel ene ter baidgiim uu? Ted ene bol Mongoliin buh ard tumnii umch, bid tuluulugch ni, buh hudaldan avalt mungunii guilgeeg ard tumend zarla, tsaashid zarlah durem gargaj bna, ugui bol ajil hayalt zarlana gej boldoggui yumuu, gol ni Amerikt ch gesen company-uud tsalingaa zarlaj sonind bichdeg. Erdenetiin jinhene ezed ajilchid, jiriin irgedee tanii ur huuhdiin amand oroh, tarhind oroh, emchilgeend oroh, saihan usuj tornih bair sav, hool und, agaar usiig heden balai yum uzeegui, uuriiguu bodohoos uur zuil bodoh tarhinii hugalaagui, mongol udmiin saihan nunjig, humuujilgui humuus bulaaj baihad, yagaad angaigaad ajiglahgui arzaildaad suugaad baigaan boloo???



Тэр битгий хурган дарга нарынх нь хvvхдvvд гадаад ГОК-ийн зардлаар сураад ирээд бас хурган дарга болдог гэсэн. 6-н сарын дотор Хамер машин аваад 2 сар унаад хуучирлаа гээд хvнд бэлгэлдэг гэсэн. хэхэ. нэг тийм болж vзэх юмсан. гvй мєн сайхан мєнгєний газар юмдаа. Тэр хvvхдvvд нь яадаж байхад сургуульда сураагvй баахан шоу цэнгээн хєєж байгаад монголд ирэхээсээ ємнє дипломийг худалдаж аваад ирдэг гэсэн.



Eldev busiin hun muulj bichij baihaar zugeer urdah urdah ajilaa sain hiigeed aytaihan amidartsgaagaachee.. Zaluusaa... Mongold iluu bolomj baigaag yagaad hen ch anzaarahgui, hunii muud durlaad, idej uusniig yaritsgaagaad baidgiimbe? Bugd zugeer l denduu zalhuu yumaa...


mongol uls afrikiin neg uls shig udaxgui bolnoo. Tuxailbal Tanzania gej uls shig Botsvana. Tom geed baigaa albaa xashij baigaa IQ muutai noxduud tiim bolgonoo uxaan chin xurdgiin bol mongloos xol ajil olood saixan amdral exlexiig zovlii


Ene jag unen bodit medee, ter Erdenetiin darga nar chini hooson schahuu ochood, hotod 2-3 bairtai, dansandaa ochnoon saja togrogtei, bas maschin tegertei bolj holjdog ni unen. Avilgaliin alba uuniig shalgaachee!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!


ATG ni iim hugshin tugzug HU humuujiltei nuhur bhleer yaaj ajillah yum be? shal demii undur hangamj ugch tusviin mungu iurgui zarj bna.


MONGOL ULS SONOVCH HU NAM MONH. S.Bayar

Энэ бол зvгээр л Ганзоригийг сольж єєрийн хvнээ тавих гэсэн Элбэгдоржийн нvvдэл. Сая Авилгатай тэмцэх газар очиж бас баахан худлаа шоовуудсан, даргыг нь солиулж єєрийн намын хvнээ тавих гэж л тэр ш дээ. Єєрсдийнх нь но-г илрvvлэхээр тэгж байгаан


end bichsen zvil bvgd vnen baina a.tseh hesgiin darga nar bas abilgal abdag bas tseheesee ih zvil gargaj zardag ylanguya hvdriin il uurhain darga nar ni gej mxngx hxxsxn yumnuud baidag yum vvniig ATG shalgah heregtei shvv.


Baterdene avarga hamgiin ih um shahdag.Lazeriin printeriin hor 2 dahin undur vneer 10 jiliin heregtseeg shahsan baigaa


Erdenet GOK uneheer saihan suutei unee yum bainaa, daanch tseehon heden byaruu ene uneeg huheed , mongoliin ard tumen yaduuraad baigaa yum baina. Iim baihad Mongol uls hugjihgui dee, Mongoliin gants tusev burduuldeg uildveriig ed mateiallin het sonirholtoi (uhmel setgehuitei amitas ) shunal, munhag 2-t baritsaalagdsan hun-robotuud dargalj baigaa tsagt Mongol suirel ruu gulssaar baih bolno doo. Erdenetiin GOK iig i iim bailgaj taarahgui dee, eh ornoo ard tumnee gesen Oyunlag jinkhene menejereer -udirduulah ni Mongol ulsiin erh ashigt niitseh bizee. Ene asuudliig nen darui zasaj saijruulahad Zasgiin gazar Eronhii said S.Bayar ontsgoi anhaarah ni damjiggui. Harj l baiya.


ene bugd uneen ylanguya jijig cehiin darga nar uildweriin munguur yaj bayjij baigaag tend ajilladag hun buhen l medne shuudee

энд сэтгэгдэл бичсэн хvмvvс эхлээд ойлгох хэрэгтэй . Тєрийн ємчийг хариуцан ажиллуулж байгаа энэ захирлуудад чинь тєр гэрээгээр /хэрвээ ашигтай ажиллуулбал/ єч тєчнєєн мєнгє єгдєг гэсэн бvр ашгийн хувь гэж. Эрдэнэт хичнээн ашигтай ажилладаг билээ тэгэхээр цалин шагнал гэж лав тэрбум тэрбумаар нь тєр єгч байгаа гэхдээ тэр мєнгєєр луувангаа эднvv, лаагаа эднvv тэдний хэрэг яагаад машин байр єєр юу ч авч болохгvй гэж ,тэр Дорлигжав ч гэсэн шагнал гээд 800000 ам дол аваа л биздээ

chi ch Arhangain avilgachin luvarchin yumaa.

Зочин
GOK iig ashigtai ajillulna gej yu bsan yum be? Tonn zesiin ynees hamaaraad ashig n garnaa ter n Ganzorigt padgyishd. Ganzorig Bayart 1.000.000$ ugsun gsn. Hesegtee bna bhaa. Gehdee GENCO Elbegdorjtoigoo niilj avah geed dairalt hiij bgaa bhaa.

Зочин
Хvний мууд: бvv дурла,урдах ажлаа сайн хий гэсэн нєхєрт: Жирийн иргэд ноогдсон ажлаа хийж єл залгаж байна. Дээрх хvмvvс арай дэндvv. Хар Галаа гэгч та бидний хєрєнгийн эзэн юмуу хайшн. Ёстой мораль харьцаа.байхгvй,коммунистуудын жорлонгийн цэвэрлэгч Ганзориг ирснээс хойш пязда болсон.10 саяаар гавъяат авсан.365 хоногийн 100 нь ажлаа хийдэг. Бvх бузарыг єєрийн гарын vсгээр гаргасан энэ нєхрийн АТГ барьж мэдvvлэг авхад олон зvйл илэрнэ.Архангайхан шоронгоор дvvрэх вий.Харин хаа очиж Ганзориг,Болдбаатар 2 нуруутай байрын улс.хєєрхий нэг орлогч нь Цолмонгийн шахсан Белазийн мєнгийг яаж шилжvvлнэ гэж гасалж суухыг харсан. Ээддээ мєнч хэцvv болсон газар. Одоо АН-ынханаас тэнцvv оруулж хянаж цагдах хэрэгтэй болжээ.

Зочин
heterhii udaj bga hogshchuuliig yavuulah heregtei shdee. odoo bolloo shd shine zaluu bolovson huchneer tsus selbej shydarga ajillamaar bna shd. tehed zaluusaa daraad l ulam zevruulj hucheer oorsdiin erhendee oruulj daramtlah hereg bnu ta nart ain? erdenetiiheen?

[space]

dood tushaaliin darga nar ni gehed l huuhedee amerikt surgaj land cruiser metiin mashin unadag yum bna lee

[GaNBaYaR]

Эрдэнэт vйлдвэрт хэн том ажил хашиж, баяждаг вэ /Цуврал-3/


Vргэлжлэл

Энэ удаа vргэлжлэл маань Эрдэнэт vйлдвэрийн захиралуудын талаар єгvvлэх болно. Эхлээд уншигчдаас болон Эрдэнэт vйлдвэрийн ажиллагсадаас ирсэн сэтгэгдэл, мэдээлvvдийг Та бvхэнд хvргэе.


1. Энэ талаар бичиж эхэлж байгаад баяртай байна. Улам их бичих хэрэгтэй шvv. Бид Эрдэнэт vйлдвэрийг энэ авилгалын болон аалзны тороос цэвэрлэж чадвал Монгол Улсын хєгжилд маш том vсрэлт авч ирэх болно. Yvнд нийтлэгч таны оруулсан гавьяаг ард тvмэн єнєд vнэлэх болно. Ажлын ажилт хvсье, цуцалтгvй тэмцээрэй!

2. Энэ нийтлэлд гарсан бvгд vнэн байна. Ажилчид бид бvгд мэдэж байгаа ч , бид хэлбэл ажилгvй, амьдралгvй болно. АТГ сайн шалгах хэрэгтэй байна шvv.

3. Авилагатай тэмцэх газар юм уу? Авилга авах газар юм уу би сайн ойлгохгvй л байна даа. Нийгэм тэр чигээрээ авилгалаар хєдєлж байхад нэг ч авилга илрэхгvй байгаад гайхаж байна. Тэгээд илрvvлсэн ч гэсэн хариуцлага хvлээлгэж чадахгvй юм

4. Авилгатай тэмцэх газрынхаан, эдгээр Эрдэнэтийн нєхдvvдийн хєрєнгє орлогын мэдvvлгийг авч олсон орлоготой нь харьцуулж дvгнэлт хийх чадваргvй болсон юм бол ажлаа єгєєч ээ. Наадахын чинь учрыг олоод хужирыг нь тунгаагаад єгчих шударга хуульчид зєндєє байна шvv дээ. Элбэгдорж Ерєнхийлєгчєє, Та зєвхєн шvvх эрх мэдлийн байгууллага болон Эрдэнэтийн авилгалын тогтолцоог задлахад л тvvхэнд vлдэх Ерєнхийлєгч болно шvv дээ. Юуг хvлээнэм! Таны тєлєє ард тvмэн цээжээрээ зогсож байна!

5. Тэр битгий хурган дарга нарынх нь хvvхдvvд гадаад ГОК-ийн зардлаар сурч ирээд бас хурган дарга болдог гэсэн. 6-н сарын дотор Хамер машин аваад 2 сар унаад хуучирлаа гээд хvнд бэлгэлдэг газар бол Эрдэнэт.

6. Эрдэнэт ГОК vнэхээр сайхан сvvтэй vнээ юм байнаа. Даанч цєєхєн хэдэн бяруу энэ vнээг хєхєєд, монголын ард тvмэн ядуураад байгаа юм байна. Ийм байхад Монгол улс хєгжихгvй дээ, Монголын ганц тєсєв бvрдvvлдэг vйлдвэрийг эд материалын хэт сонирхолтой (vхмэл сэтгэхvйтэй амьтад) шунал, мунхаг хоёрт барьцаалагдсан хvн роботууд даргалж байгаа цагт Монгол сvйрэл рvv гулссаар байх болно доо. Эрдэнэтийн ГОК-ыг ийм байлгаж таарахгvй дээ. Эх орноо, ард тvмнээ гэсэн оюунлаг жинхэнэ менежерээр удирдуулах нь Монгол улсын эрх ашигт нийцэх бизээ. Энэ асуудлыг нэн даруй засаж сайжруулахад Засгийн газар, Ерєнхий сайд С.Баяр онцгой анхаарах нь дамжиггvй. Харж л байя.

7. Жирийн ажилчид нь ноогдсон ажлаа хийж, шороо идэж, єл залгаж байна. Дээрх захирал, дарга хййж байгаа нєхдvvд, хvмvvс арай дэндvv байгаа шvv... Хар Галаа гэгч та бидний хєрєнгийн эзэн юмуу хайшаа юм. Ёстой мораль харьцаа байхгvй, коммунистуудын жорлонгийн цэвэрлэгч Ганзориг ирснээс хойш хог болсон. 10 саяаар гавъяат авсан. 365 хоногийн 100-д нь ажлаа хийдэг. Бvх бузарыг єєрийн гарын vсгээр гаргасан энэ нєхрийн АТГ барьж мэдvvлэг авахад олон зvйл илэрнэ. ГОК-д байгаа Архангайхан болон Ганзоригийн томилж ажилд авсан хvмvvс шоронгоор дvvрэх вий.
Хєєрхий нэг орлогч захирал нь нь Цолмонгийн шахсан Белазийн мєнгийг яаж шилжvvлнэ гэж гасалж суухыг харсан. Ээ дээ мєн ч хэцvv болсон газар шvv. Одоо АН-ынханаас тэнцvv оруулж хянаж цагдах хэрэгтэй болжээ.

8. Эрдэнэтийн ард тvмний дунд баримттайгаар яригддаг зvйлvvдээс цухасхан бичсэн байна. Гэхдээ тэднийг яаж ч чаддагvй л байхгvй юу. АТГ чинь хvртэл айж байгаа гээд боддоо. Монголын нийгмийн амьдрал, монголд яаж ажил хийдэг тухай шилдэг жишээ дээ энэ чинь.

Ганзориг захиралд. Таныг ГОК-ынхон болон Орхон аймгийнхан ингэж л ярьж бичиж байна даа.
ГАНЗОРИГ ИРСЭНЭЭР МАНАЙ Орхон аймгийн МАХН-н ЛИДЕРVVДИЙГ ХАГАЛАН бутаргаж, ШУДАРГА ХЭСГИЙГ НЬ ЗАМААСАА ЗАЙЛУУЛЖ, ЄЄРИЙНХЄЄ ФРАКЦЫН ТЭНЭГИЙГ Ч ХАМААГVЙ АЛБАНД ТОМИЛЖ МЄНГЄНИЙ тєлєє амиа тавьж БАЙГААГ хараад ой гутаж бєгс улайдаг юм. ГОК-н боловсон хvчний бодлогыг алдуулж, Улаанбаатар болон Архангайгаас уул уурхайн талаар ямар ч ойлголтгvй хvмvvсийг цуглуулж дарга болгож байгаа нь vнэхээр харамсалтай байна. Ганзориг ГОК-г удирдах мэдлэг, чадвар, шударга чанар vнэхээр дутагдаж байна. ЭНХБАЯРЫН СОНГУУЛИЙН МЄНГЄ-г хийх, мєн єєрєє ч бас БАЯЖИХААР ирсэн нь хийж байгаа vйлдэл болгоноос нь илт харагддаг. БАТЗОЛБОО гэж бас нэг тэнэг мулгуй ГЭМТ ХЭРЭГТЭН ЭНХБАЯР-ын шахаагаар ГОК-д Импортын буюу Хангамжын хэлтэсийн орлогч дарга болоод аргагvй чадвар нь дутаж ажлаа єгч, одоо Орхон аймгийн МАХН-ын ДЭД дарга болж сонгуульд мєнгє тараах ажлыг гардан хийж байна. Vнэхээр ичгэвтэр байна ш дээ. Болиоч Ганзоригтонгуудаа. Сонгуулиар Ганзориг АРХАНГАЙ руу 3 удаа явахдаа ОРХ 50-50 гэх мэт хэдэн машинаар 200-300 сая тєгрєг ГОК-н кассаас бэлнээр аваачиж тараасан байдаг. Vvнийг ГОК-ын маш олон хvмvvс мэддэг шvv. Vvнийг АТГ газар шалгах хэрэгтэй байна.

Эрдэнэт vйлдвэр тендер зарлаж бараа бvтээгдэхvvнээ худалдан авч эхэлсэнээр нилээд зvгширч байсан юм. Тендер нь хамгийн бага vнээр, чанартай бараа нийлvvлэх саналтай туршлагатай компанийг шалгаруулдаг шударга зарчим тогтож байсан. Энэ нь ГОК-с гарах мєнгийг хэмнэдэг, ядаж тендерт орж буй компаниуд бvгд єрсєлдєгчид учир бие биенээ сайн хянаж чаддаг сайн талтай. Гэтэл Ганзориг ирсэнээр тендер зарлахыг болиулж, шууд эрх мэдлийг гартаа авч гэрээ хийн бараа материалыг єндєр vнээр шахаж єєрсдийн компаниудад мєнгє угаасаар єдийг хvрч байна. Энэ бол маш ноцтой тєдийгvй тендерийн хуулийг зєрчиж байна.Vvний цаана маш том авилгын хэрэг байгаа. Зэсийн vнэ тvvхэндээ байгаагvй єндєр vнэнд буюу 8000$ хол давж байхад Ганзориг халаас руугаа гулсуулж, сонгуульд цацсанаар санхvvгийн хямралтай залгасан. Хямрал ч гэж дээ, зэсийн vнийн уналт удаан vргэлжлээгvй. Ганзориг энэ vйлдвэрийг удирдаж чадахгvй нь тодорхой болж байна. Морио уяад явахыг харин чадах байх. Эрдэнэт vйлдвэрийн шударга ажилтанууд.

9. Сэтгvvлч Заяабат vнэнийг зоригтой бичжээ. Єєр баримтууд хангалттай байгаа шvv. МАХН нэрээр халхавч хийсэн луйварчид амиа хорлох дєхєж байна. Дахиж vргэлжлэлийг бичээрэй. Зоригтой байгаарай. Наад баримтууд юу ч биш. Эдний ихэнхи нь Орхон аймгийн Их Хуралд суудаг юм. Тэд аймгийн засаг даргатай нийлж Орхон аймгийг яаж луйвардаж байгааг мэдвэл аймшигтай мэдээ гарах болно.
Ганзориг 2008 оны 10 сард Орхон аймгийн Засаг даргаар Ц. Оюунбатыг томилуулахад гол vvрэг гvйцэтгэсэн. Орхон аймгийн ИТХ-д суугаа Эрдэнэт vйлдвэрийн орлогч захиралууд, дунд тушаалын дарга нартаа Оюунбатыг Засаг дарга болгоход гараа єргє гэж vvрэгдэж, vvний хvчинд аймагтаа нэр хvнд, боловсрол муутай, архичин Ц. Оюунбат нь аймгийн Засаг Дарга болсон тvvхтэй юм.
Ємнєх 4-н жилд Засаг Даргаар ажилласан Шархvv нь аймгийнхаа иргэдийн дунд нэр хvндтэй байгааг vл тоон, єєрийн архины найз Ц.Оюунбатаа Засаг дарга болгосон юм. Хариуд нь Ч.Ганзориг єєрийн нууц амраг ногоон Нарангэрэлээ аймгийн Санхvvгийн хэлтэсийн даргаар тавиулсан. Энэ Нарангэрэл нь ємнє нь Хивсний комбинатад ажиллаж байгаад ажил, мэргэжилдээ гологдон хєєгдєж байсан хvvхэн.
Ч. Ганзориг бол Шархvv дарга мэтийн шударга, ажлаа сайн хийдэг, чадалтай боловсон хvчнvvдийг ЗД Ц.Оюунбат, УИХ-ын гишvvн Дамба-Очиртой нийлж олон удаа зайлуулсан шvv.
Мєн Ганзориг нь Орхон аймгийн Цагдаагийн хэлтэсийн даргаар Архангай аймгийн хvн авчирч тавьсан. Орхон аймаг, Эрдэнэт vйлдвэрийг хамтад нь Ганзориг ингэж єєрийн дураар удирдаж байна.
Орхон аймаг, Эрдэнэт хотод ЗД Ц. Оюунбат + Аймгийн санхvvгийн хэлтэсийн дарга Ногоон Нарангэрэл + Аймгийн орлогч дарга Пvрэвлхагва+ ГОК-ын захирал Ч. Ганзориг + ГОК-ын санхvvгийн хэлтэсийн дарга Хар Галбаатар+ ГОК-ын орлогч захирал Хар Ганбаатар + ГОК-ын орлогч захирал Ё. Баярсайхан гэсэн мафийн том сvлжээ байгаа шvv.

Архангайгаас Ганзориг таны авчирсан сумын клубын эрхлэгч чинь одоо Эрдэнэт vйлдвэрийн Хэвлэл, мэдээллийн албаны даргаар ажиллаж байгаа нь vнэн биз дээ. Тэр залуу чинь хэл ус ч vгvй, соёл ч vгvй хєдєєний мангуу ш дээ. Наад тэнэг залуу ирсэнээс хойш Эрдэнэт vйлдвэрийг аль муухайгаар нь муулж бичих нь их болсон ш дээ. Аргагvй ш дээ. Ганзориг захирал та ийм хvнийг ажилд томилохоосоо ичмээр юмаа. Эрдэнэтэд хэл устай, ажил мэргэжилдээ чадалтай сэтгvvлчид олон бий ш дээ.

10. ГОК-ын Дарга нар нь бас нэг єєр бизнес хийж ихээхэн хєлждєг юм. Бараа нийлvvлсэн болон ажил гvйцэтгэсэн хvмvvсийн хэдэн зуун мянган долларыг єгєхгvй хугацаа барна. Аргагvйн эрхэнд 5-20 хувь хvртэл мєнгийг нь амлаж байж нэг юм жилийн дараа мєнгєє олж авна. Энэ нь бvvр сvлжээ болсон. Ярьж єгдєг нэртэй хvмvvс ч бий. Эрдэнэт мєнгєгvйдээ тэгэж аливаа санхvvжилтийг удаах шалтгаан бус зєвхєн тэр дарга нар нь зvгээр сууж байгаад хэдэн 10 саяар нь олоод сууж байна. Хєєрхий нєгєє мєнгєє авах хvн ашиг ч vгvй, олох байсан ашигаа тэр ерєний захирал Ганзориг, санхvvгийн захирал Болдбаатар, ялангуяа санхvvгийн хэлтэсийн дарга Хар Галбаатарт энэ тэрд нь луйварчидаар дамжуулан єгєєд ашиг ч vгvй хоцордог. За яахав баланслаад таарлаа гэх хvн олон. Арай л улаандаа гарсан луйварчид байна лээ. Хvний мєнгєєр хєєрхєн ашиг олж байгаа биз.

МАХН-ын сvvлчийн Их хурал дээр 2007 оны 10 сард тус намын идэвхитэй гишvvдийн нэг яруу найрагч Ц.Хулан гэгч хvvхэн хоолойгоо зангируулан байж ярихдаа Сvхбаатарын талбайн эргэн тойронд баригдаж байгаа (дарж уначих гээд байгаа гэх) єндєр шилэн барилгуудыг Н.Энхбаяр Эрдэнэтийн мєнгєєр барьж байгаа гэж шvvмжилсэн. Тvvнийг шалгавал аймшигтай юм босч ирнэ дээ!!!
Луйварчин Энхбаяр Ганзоригоор дамжуулан Моннис-ын барааг ГОК-д 3 дахин илvv vнээр шахдаг. Гавъяат цол єгєхдєє их єрийг дарахад гавъяа байгуулсан гэж дурьдаад байсан нь худлаа байсан. Их єр дуусаагvй гэдгийг Оросын Ерєнхийлєгч Медведев хэлсэн ш дээ. Элбэрдорж оо, энэ луйварчдаас шагналаа буцааж аваач ээ!

Болдбаатар захиралд.
Эдийн засаг, санхvv эрхэлсэн орлогч захиралын алба хашдаг. Нарийн бичгээрээ дандаа залуухан царайлаг залуучуудыг ажиллуулдаг. Их олон нарийн бичиг сольсон. Солигдсон нарийн бичгvvдээ Америк руу Эрдэнэт vйлдвэрийн мєнгєєр сургуульд явуулдаг. Залуухан царайлаг залуучуудад их дуртай хєгшин євгєн бий. Та залуучуудтай бэлгийн харьцаанд ордог гэсэн. Энэ vнэн vv. Та худлаа гэж хэл л дээ. Таны явдалыг Эрдэнэт даяараа ярьдаг ш дээ. Эрдэнэт vйлдвэрт бараа материал нийлvvлсэн хvмvvс мєнгєє хурдан авахын тулд Болдбаатар захиралд царайлаг залуухан залуучууд дагуулж ирвэл мєнгєє хурдан шуурхай авдаг гэсэн. Энэ vнэн биз дээ. Шуналтай царайлаг залуучуудыг энэ євгєн ашиглахдаа гарамгай шvv. Горнякийн бvжигчин залууг энэ євгєн яалаа даа . Эрдэнэтийнхэн бvгд мэдж байгаа шvv. Ийм хvнийг захиралаар ажиллуулдаг газар бол Эрдэнэт vйлдвэр.

Vйлдвэрлэл эрхэлсэн орлогч захирал З. Ганбаатарт
З. Ганбаатар гэж майга хар нєхєр жинхэнэ царай шигээ хар санаатай шуналтай нєхєр байгаа юм. Хамт vйлдвэрт нэг тогооноос хоол идэж байсан баяжуулагч нар, уурхайчдад халгаатай нэгэн болсон хvн. Баяжуулах фабрикийн дарга Дэлгэрийг єєрийнхєє буруугаас vйлдвэрлэлийн осолд орж vхсэн орос мэргэжилтэнээр далимдуулж Ерєнхий сайд С.Баярын хамаатан болох Батмєнхийг цехийн даргаар тавихын тулд Дэлгэр даргыг хvvхэд нь нас бараад ажил явдал нь болж байхад халагдах мэдэгдэл єгч байсан хvн чанаргvй новш доо энэ З.Ганбаатар бол. Баярын хамаатанг цехийн даргаар тавьж долигонон єєрєє дахин vйлдвэрлэл эрхэлсэн захирлаар 4 н жил сонгогдох гэж улайрч байгаа зальтай нєхєр байгаа юм. 2000 оноос хойш тасралтгvй 9 дэхь жилдээ орлогч захирал хийж, Эрдэнэтийн мєнгийг идэж ууж, лусын хаан шиг болсон чинь чинь хангалтгvй байна уу. Ганбаатараа

Энэ нєхєр vйлдвэрлэл эрхэлсэн захирлаар ажиллаж байгаа энэ 9 жилд олон монгол хvн vйлдвэрлэлийн осолоор нас барсан. Тэдний ар гэрт тэтгэмж гэж олигтой мєнгє єгєєгvй, мєн vйлдвэрлэлийн осолд орж гар хєлєє тайруулсан олон монгол ажилчидад vйлдвэрлэлийн осол биш гэж акт тавьдаг мєртлєє орос мэргэжилтэн гар хуруугаа тайруулахад шал єєр хандаж байх жишээтэй. Хурууныхаа vзvvрийг тайруулсан орос ажилчинд гэнэтийн осолд орсоны даатгал гэж 250 000 ам доллар єгч байсан нєхєр ш дээ энэ Ганбаатар бол.

Одоо ажиллаж байгаа инженер, техникийн ажилтангууд нь ихэнхи нь энэ нєхєрт авилгал єгч ажилд орсон болохоор айгаад дуугарч чаддаггvй юм.
Монгол ажилчин Монгол эх орондоо нохойноос дорд vзэгдэж байна. Ийм газар бол Эрдэнэт vйлдвэр.

Худалдаа эрхэлсэн захирал Х. Оюунцэцэгт
Та ажлаа хийх мэдлэг чадвар, хэл ус байхгvй Элдэв Очир гэдэг залууг ивээлдээ аван ажилд нь байлгаж байгааг юу гэж vзэх вэ. Vйлдвэрийнхэн чинь энэ тухай ингэж ярьж байна шvv.
Энэ Хангамжийн хэлтэсийн дарга Элдэв Очир гэдэг залуугийн тухай vнэн бичсэн байна аа.
Яг vнэн шvv дээ. Энэ залуу уулын баяжуулах эрдэнэт vйлдврийн авто тээврийн байгууллагад дээд сургуулиа дєнгєн данган тєгсєєд бас л авилгаар ажилд орсон нєхєр шvv дээ. Одоо тус цехийн амътаны амны зугаа болоод авилга тал тохой гэдгийг vзvvлээд єгч байгаа нєхєр дєє
Элдэв-Очир гэж энэ алцганаж явдаг банди Оюунцэцэг захиралынхаа маш сайн нууц амраг нь гэнэлээ. Энэ хєгшин авгайтай Амралтын газар амраглаж байгаад авгайдаа баригдаж улаан хэл ам болсон. Боловсрол Чадвар муу энэ залуу чалхаараа баяжиж, чавганцыг ч голохгvй ажилдаа vлдэхээр чармайж байна гэж ерєнхий захиргааныхан єєр хоорондоо жиг жуг хийж байна. Єнгє мєнгєний хорвоо гэж...
Бат Эрдэнэ аварга хамгийн их юм шахдаг. Лазерийн принтерийн хор 2 дахин их vнээр 10 жилийн хэрэгцээг нь шахчихсан байгаа ш дээ. Та энэ vнэн гэдгийг хэлж єгєєч Оюнцэцэг захиралаа.

Эрдэнэт vйлдвэрт ямар ч бараа материал дор хаяж 3-5 дахин, заримдаа 10 дахин их vнэтэй авдаг гэсэн vнэн vv. Жишээ нь:
Хоолны материал УБ-ын захын vнээс 3-4 дахин vнэтэй байдаг гэж. Жишээ нь, сыр 1кг нь 27 000-30 000, 1кг загас 15 000 гм. Ингэж єндєр vнээр юм шахаж Эрдэнэтээс мєнгє хийж байна ш дээ энэ луйварчид. Та энэ луйварчдын гар хєл мєн биз дээ Оюунцэцэг захиралаа.

Нийгмийн асуудал эрхэлсэн захирал Ё. Баярсайханд.
МАХН-ын Ерєнхий нарийн бичгийн дарга дvv Ё.Отгонбаярынхаа хvчинд энэ албан тушаалд ирсэн танд ажилчид ам муутай байдаг шvv. Авгайнхаа компаниар ажилчидын халуун хоолыг хийлгэж мєнгє идэх чинь багадаад єндєр vнэтэй бараа, материал шахаж хувьдаа болон ХУ намдаа мєнгє хийж байх хойгуур чинь ажилчидийн нь цалин нь амьдралд хvрэхгvй хэцvv байна шvv. Та нарын vйлдвэрийн ажилчидын дундаж цалин 882 000 хvрсэн гэж тоогоор ам таглаж байгаа ч, хамгийн бага цалинтай ажилчин 243 000 тєгрєг авч байгааг юу гэж ойлгох вэ. Тэхээр єндєр цалин цєєн хэдэн хvмvvст очоод дийлэнхи ажилчид 400-500 000 тєгрєг л авч байна ш дээ. Эндээс татвар, шимтгэлээ тєлєхєєр бvvр бага гар дээр ирж байгаа шvv. Энэ алдааг хурдан засч залруулахыг чинь ажилчид бид 5 жил хvлээгээд одоо горьдлого тасарч байгаа шvv.
Та Ху намынхаа хvмvvсийг их дэмждэг нь ажилчид бидэнд их халгаатай байна. Ялангуяа Сувиллын дарга идэж уудаг, шуналтай Дандарыг гар хєлєє, итгэлт хvнээ болгосонд ажилчид урам хугарч байгаа шvv. Дандар бол осолд орсон олон арван ажилчид, мэргэжлийн євчлєлєєр хєнгєн ажилд гарч байгаа ажилчид дээр их олон жил мєнгє хийж байгаа шуналтай хvн шvv.

Та одоо Хєргєлтийн цехийн хєргєгчийг авгайнхаа компанид хувьчлахаар бэлдэж байгаа гэдэг vнэн vv.

10. Эрдэнэтийн тухай бичиж эхэлсэнд их баяртай байна.. Ард бидэнд хvртээл болох хєрєнгийг олон жил дараалан зєвхєн хэдхэн хvн хувааж авдагийг дээр дооргvй бvгд мэддэг, мэдэрдэг. Тэгсэн атал vvнийг ил тодоор ярьдаггvй, бичдэггvй, Хийсэн шалгалтын дvнг олон нийтээс нуун дарагдуулж шалгасан хvнийг мэдээлэл єгєхгvй байхыг анхааруулдаг. Энэ дээрмийн тогтолцоог арилгахын тулд ихээхэн тэвчээр, зориг, нарийн ухаан хэрэгтэй.

Нийгэмд шударга ёсыг тогтооно гэж сонгогдсон шинэ Ерєнхийлєгч Ц. Элбэгдоржид Эрдэнэтийн ажилчид ихээхэн найдвар тавьж байгаа шvv. Нийгэмд дэг журам, ажлын хариуцлага, сахилга бат тогтоохыг эрмэлздэг Ерєнхий сайд С. Баярт бас ихээхэн найдлага тавьж байгаа шvv. Авилалгын загалмайлсан эцэг Н. Энхбаяр тєрийн єндєрлєгєєс зайлсан. С.Баяр та єєрийн дураар ажиллах боломжтой болсон шvv. Энхбаяр Таныг ажил хийлгэхгvй саад болж байсныг энгийн иргэд бид сайн мэднэ ээ. Та Эрдэнэт vйлдвэрт байгаа энэ танил тал, албан тушаал, авилгал, хээл хахуулийн сvлжээг тасалж єгєєрэй.

Одоогийн удирдлагад байгаа Ганзориг, Оюунцэцэг нар бол том луйварчид, хуйвалдагчид. Тэдний ажиллаж, удирдаж байсан байгууллага бvрт, хамт олон дотор нь эрvvл бус уур амьсгал, хээл хахууль, шудрага бус тогтолцоо vргэлж газар авсан байдагийг хvн бvр мэднэ. Эрдэнэт vйлдвэрээ тэднээс аварч ард тvмэн, улсынхаа баялгийг шамшигдуулахгvй байх юмсан.

11. Yнэн бичсэн байна. Yнэхэээр мєнгє идэж уудаг хvнд суртал ихтэй гэдэг нь vнэн шvv. Би тэр vйлдвэрт ажиллаж байсан болохоор сайн мэднээ. Нэг тушаал гаргах гэж л хичнээн дарга нарын гарын vсэг зуруулна. Тэр дарга нарын хvнд сурталтай гэж юу хэлэхэв дээ. Бас нягтлангууд нь гэж дуугарч ядсан ууртай хvмvvс байдаг. Эрдэнэт vйлдвэрт даргадаа долигонож хов зєєдєг хvн л сайн ажилладаг нэр зvvдэг юм даа. Шударга ёс гэж байхгvй.

Ард тvмэнд хардах эрх нь байна. Сэтгvvлчид баярлаж байна. Нєгєє мундаг хэвлэлийнхэн хаана байна? Хуулаад сонин дээрээ хурдан тавиач. Сонингийн борлуулалт суга єснє шvv. Харин Эрдэнэтийн баячуудаа, яаж баяжсанаа нотлож чадахгvй бол удахгvй бvгдээрээ та бvхэн маш удаан хугацаагаар шоронд суух болно гэдгийг анхааруулья! Хэсэг сэтгvvлчидээс...

Ч. Ганзориг захиралаа. Эрдэнэтийн ард иргэд, Эрдэнэт vйлдвэрийн ажилчид Таныг болон танай орлогч захирал нарыг ингэж vнэлж дvгнэж байхад Та радио, телевиз, сонин хэвлэлд Эрдэнэт vйлдвэрийн 6000 ажиллагсад vнэнч шударга сайн ажиллаж байна. Харин vндэслэлгvй, баримтгvй гvтгэж байгаа нь бидний ажилд их саад болж байна гэж уйлан гоншигносон чинь Эрдэнэтийн ажилчидын тєдийгvй монголын ард тvмэний инээдийг хvргэж байгааг Та єєрєє уншаарай.

Энэ цуврал нийтлэл маань Эрдэнэт vйлдвэрийн 6000 ажилчинг дайрч доромжилсон хэрэг биш бєгєєд Эрдэнэт vйлдвэрийн захиралууд, цехийн дарга болон тэдний гар хєлж болон Эрдэнэт vйлдвэрт дураараа дургин, Монгол улсын хууль дvрмийг уландаа гишгэж, идэж уудаг эрхтэн дарга цєєхєн хvмvvсийн худал хуурмаг, хууль бус vйлдэлvvдийг vнэн зєв бодит баримтаар ичлэн бичиж байгаа гэдгээ дахин хэлье. Хэрэв Монголд хууль дvрэм байдаг бол, тэр нь vйлчилдэг бол холбогдох байгууллагууд болох Засгийн Газар, Шvvх, Цагдаа болон шинээр байгуулагдсан АТГ энэхvv мэдээллийн дагуу шалган баримтаар нотлож ажлаа хийх нь зохистой. Харин ч ийм хаалттай байдаг, Эрдэнэтийн ард тvмний дунд vлгэр домог болтол яригдаж байдаг эдгээр мэдээллийг гаргаж тавьсан бидэнд эдгээр байгууллагууд удахгvй талархалаа илэрхийлэх байх гэж бодож байна.

Vргэлжлэл бий.
Ч.Заяабат

[GaNBaYaR]

С.Баярын дараахь улс төр

Ерөнхийлөгчийн сонгууль дуусахын өмнө “Н.Энхбаярын дараахь улс төр” өгүүллийг бичиж байхдаа ердөө хагас жилийн дараа С.Баярын дараахь улс төр өгүүлэл бичнэ гэж бодож байсангүй. Сэтгүүлч хүн халуун зүрхтэй хүйтэн тархитай байх ёстой гэж нэг үг бий. Таамаг, шинжилгээ хийж, учир шалтгааны холбоосыг мэдээллээр амьджуулж өнөөдөр болж буй үйл явцад тулгуурлан дараагийн үйл явцыг урьдчилан харахад оюун ухаанаа дайчлах нь улс төрийн шинжилгээний өгүүлэл бичихийн гол утга учир юм. Түүнээс болж буй үйл явцыг даран давтан бичих нь хэнд сонирхолтой гэж? Үүнд зориулсан сэтгүүл зүйн өөр төрөл зүйл мэдээ гэж бий. Харин тойм, өгүүлэл, нийтлэлийн төрөл зүйлээр бичигсэд үргэлж дараа юу болохыг л илрүүлэхийг оролддог учраас энэ бол тун сонирхолтой төрөл зүйл юм. Жишээ нь Адолф Гитлер төрийг тодорхойлохдоо "Төр гэдэг бол өнгөрсөн түүх ба одоо болж буй үйл явцад тулгуурлан ирээдүйд байж болох хамгийн сайн сайхан ирээдүйд ард түмнээ хүргэх цогц юм" гэж тодорхойлжээ. Тэгэхээр улс төрийн шинжилгээний өгүүлэл ч ийм л байх ёстой. Оршил дууслаа. Одоо С.Баярын алхмын хожоотой ба алдаатай тал, Монгол Улсын ирээдүйд энэ яаж нөлөөлөхийг шинжилье. Монголд олгож буй боловсролын агуулгаар манайхан анализ сайтай ч синтез хийхдээ сулхан байдаг. Энэ удаад дан синтез хийж үзье.

С.БАЯРЫН ЧӨЛӨӨЛӨГДСӨН ЦАГ ҮЕ

Ардчилсан засгийн түүхэнд анх удаа Ерөнхий сайд өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдөж байна. Хийх ажил их үед эмнэлгийн орон дээр байх нь там гэдэг үнэн л дээ. Төрийн ямар ч зүтгэлтэн ийм зовлонд автана. Цонхигор царайтай, амьсгаа өндөртэй, дээр нь үг хэлэх үедээ хоёр ч урт үгэн дээр хэл нь ээдэрч байгаа С.Баяр биеийн асар их тэвчээр гаргаж байсныг нотолж байна. Харин сэтгэл хөдөлгөм энэ үйл явцын цаана жирийн иргэд тэр бүр мэдэрдэггүй улс төрийн нарийн тоглолт явагдаж байгаа юм. Юуны өмнө хоёр толгойн нэг нь л гарааны заагийг давчихаад байна. Одоо манай төрийг хоёр дахь том даваа хүлээж байгаа нь Таван толгой. С.Баярыг гадаад дотоодын шинжээчид шулуухан Оросын талыг баримтлагч гэж тодорхойлж байлаа. Энэ тодорхойлолт нь Оюу толгойн гэрээг батлахад Монголын Засгийн газар Хятадын түрэлтийг тэсэн гарахад их нөлөөлсөн юм. Гэвч дараагийн удаад Таван толгойн асуудлыг шийдэхэд энэ баримжаа тус болохгүйгээр барахгүй харин ч хохирол учруулах магадлалтай байлаа. Ийм нөхцөлд С.Баяр Сү. Батболдыг гаргаж ирээд өөрөө холдож байна. Харин Оросын төрийн бодлогын толь болсон "Коммерсант" манай талын хүн явчихлаа гэж халаглаад хоцров. Шинэ Ерөнхий сайд Орост яаж ханддаг бол? Шулуухан хэлэхэд таагүй ханддаг.

ЖҮ РУН ЖИГИЙН ДАРААХЬ ХЯТАД

Сү.Батболд бол Таван толгойн ордыг сайн мэддэг цөөхөн хүний нэг. Тэр 1998 оны Азийн хямралын дараа "Би Эйч Пи" Таван толгойн ордыг орхиод гарахад мэдэлдээ авсан Монголын "Энержи ресурс" консорциумыг удтал толгойлсон хүн юм. 1998 онд "Би Эйч Пи" Таван толгойг Төдийгүй бас Оюу толгойг орхин гарсан компани билээ. Одоо тус компани "Рио Тинто"-гийн хувьцааны багцыг эзэмшдэг бөгөөд "Рио Тинтой"-той хамтран Хятадад төмөр нийлүүлэхгүй байх үүрэг хүлээгээд байгаа гам. Таван толгойн ордын лицензийг М.Энхсайханыг Ерөнхий сайд байхад эдийн засгийн зөвлөх байсан Төрбатын "Майн инсро" компани мэдэлдээ авсан байна. Мөн тэр үед УИХ-ын гишүүн байсан зарим хүмүүс тухайн үеийн Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газраас алтны лиценз нэхэхэд бүгдийг нь зараад дууссандаа бантсан түшмэлүүд нүүрсний ордын томоохон лицензүүдээр амыг нь хааж байсан учраас улс төр бизнесийн хүчирхэг бүлэглэл энэ ордод төвлөрч, хожим нэгдэн нийлсэн юм. "Энержи ресурс" консорциумын 10 компани бүгдээрээ улстөрчдийнх байсны учир ийм юм. Хямралын дараа гэнэтхэн нүүрсний үнэ тэнгэрт хадсан ба ялангуяа Бээжингийн олимпийн бэлтгэлтэй холбоотойгоор хятадууд Монголоос төмрийн хүдэр, бас ган хайлуулахад хэрэгтэй коксждог нүүрс авахыг оролдож эхэлсэн юм. Хамгийн том орд монголчуудын мэдэлд ороод байсан тул хятадууд илүү аядуу хандаж орон нутгийн мэдэлд байдаг Таван толгойн жижиг уурхай, хилд ойр Гашуун сухайт, Нарийн сухайтаас "Чинхуа МАК" хамтарсан компаниараа дамжуулан нүүрс татаж эхэлсэн билээ. Тухайн үед даруухан загнаж байсны учир нь Бугатын гангийн үйлдвэрийг Ордос орчмын нүүрсээр хангаж байв. Анхнаасаа энэ үйлдвэрийг Өвөр Монголын нутагт байдаг 200 тэрбум тонн нүүрсний нөөцөд тулгуурлан байгуулсан юм. Шанхайн гаралтай Ерөнхий сайд Жу Рун Жиг сольсныхоо дараа Хятадын Засгийн газар хөгжлийн хурдацыг зүүн өмнөд бүсээсээ зүүн хойд бүс, улмаар баруун, баруун хойд бүс рүү шилжүүлэх томоохон стратеги төлөвлөгөө хэрэгжүүлж эхлэв. “Go West” гэж томъёолсон энэ стратегийн явцад Хятадын хойд хэсэг эрчимтэй хөгжиж эхэлмэгц аандаа эрчим хүчний нүүрсний хэрэгцээ өсчээ. Өвөр Монголын нүүрсийг ашиглахын тулд цахилгааны шугам, төмөр зам, хотуудыг холдуулах ёстой болов. Гэвч энэ хэтэрхий өндөр өртөгтэй учраас хятадууд Монголын нүүрсийг сонирхож эхэлжээ. Монголын өмнөд нутагт судлагдаж, нөөц нь тогтоогдсон 152 тэрбум тонн нүүрсний сав бий. Энэ сав дотроо хамгийн сайн судлагдсан нь Таван толгойн орд, Шинэ усны хотгорын орд (Шивээ Овоогийн уурхай), Багануур Багахангай, Гашуун сухайт, Нарийн сухайтын ордууд юм. Хятадууд коксждог нүүрс сонирхохоос илүү эрчим хүчний нүүрс сонирхож байв.

ОРОСЫН ХҮСЭЛ

Үүнийг оросууд анзаарчээ. Яг энэ мөчөөс эхлэн оросууд Монголд ихээхэн анхаарал хандуулж эхэлсэн бөгөөд ирээдүйд асар их ашиг олж болох нүүрсний ордуудын төлөө улайран зүтгэж эхэлжээ. Энэ сонирхлоор нь дөрөөлж Н.Энхбаяр их өрөө тэглүүлж аваад бултжээ. Харин оросууд Н.Энхбаярт итгэхээ байсныхаа дараа С.Баярыг идэвхтэй дэмжиж Ерөнхий сайд болоход нь тусалжээ. Москвад Монголын Элчин байсан С.Баяр ирснээсээ хойш гурван жилийн дараа Ерөнхий сайд болов. Гэтэл яг хэрэг болохын даваан дээр С.Баяр эрүүл мэндийн шалтгаанаар тэмцэж олсон өндөрлөгөө орхин одлоо. С. Баяр чөлөөлөгдөхдөө Оюу толгойн ХОГ, Атрын аян, бүртгэлийн төгөлдөршлөө онцолж байна. Тэр Таван толгойн ордыг улсын мэдэлд авснаас өөрөөр оросуудад хэрэг болсонгүй. Хэрэв ингээгүй бол Таван толгойг Монголын компаниуд ашиглаж эхлэх байсаи юм. Улс төрийн талаас нь харвал тэрээр Н.Энхбаярын дарангуйлалд цэг тавьснаараа олон нийтээс маш өндөр нэр хүнд олсон юм.Чухамдаа С.Баярын олсон, богино хугацаанд биелүүлэхэд хэцүү дурдан буй амжилтуудыг дэмжигчид нь УИХ ч биш, хамтарсан АН ч биш, харин Н.Энхбаяраас салж л байвал чөтгөртэй ч нөхцөхөд бэлэн байсан олон нийт байсан юм. Асар их тэвчээр гаргаж амаа хамхиж, нэг гараа нөгөөгөөр нь барьж байж С.Баярын гараар Н.Энхбаярыг зайлуулсан бөгөөд Н.Энхбаяр бүр мөсөн сүйрмэгц С.Баярыг дараагийн дарангуйлагч болгохгүйн төлөөх үймээн эхлэхэд бэлэн болоод байв. Яг энэ торгон ирэн дээрээс нэр төрийн хамгийн өндөр цэгээс тэр өөрийгөө татаад авчихлаа. С.Баяр ч дэмжлэгийг хаанаас олж байгаагаа мэдэж байсан учраас Н.Энхбаяртай хийж буй тэмцлийн далбаан дор их зүйлийг амжуулж чадсан байна.

ОРОСТ ХАМААГҮЙ ОЮУ ТОЛГОЙ

Эргээд консорциумдаа оръё. Таван толгойн төлөө Оросын хоёр консорциум алалдаж эхэлсэн юм. Улсын консорциумыг нь Оросын төмөр зам, Оросын старатегийн компаниудын нууц жагсаалтад орсон "Внизарубежгеология", "Внешторг" банк бүрдүүлж байв. "Внешторг" банкинд Монголын өрийн данс байршиж байсныг сануулъя. Энэ бол Москвагийнхны сонирхлыг төлөөлж байлаа. Харин нөгөө талд "Реново", "Северосталь", "БазЭл" байв. Улсын консорциум нь Таван толгойг ашиглахдаа Чойроос Чойбалсан хүртэл төмөр зам тавина гэж амлаж байв. Харин В.Путины дэмжлэгтэй О.Дерипаскогийн консорциум яг олигархийн аргаар монголчуудтай үзэлцэхээр шийджээ. Тэд Монголын консорциумыг дарамталж эхлэв. Консорциумд орсон нефть импортлогчид, толгой компаниудыг хүчтэй дарамталж консорциумыг задалжээ. Толгойлогч Сү.Батболдыг мөрдөн мөшгиж айлгасаар консорциумыг толгойлохоос татгалзуулж чадсан ба үүний дараа консорциум задарчээ. Тэр үед Сү.Батболд Европ руу нисэхдээ Оросоор дайран гарах нислэгээс татгалзаж байсныг бодоход дарамт маш хүчтэй бас аюултай байсан хэрэг.

В.ПУТИН ЕРӨНХИЙЛӨГЧӨӨ ӨГӨӨД ӨӨРӨӨ ЕРӨНХИЙ САЙД БОЛОВ

Ингэснээр О.Дерипаскод бүр ч таатай нөхцөл бүрдэв. Монголд С.Баяр Ерөнхий сайд болж, Таван толгойн лицензийг улсын мэдэлд хураан авлаа. Монголын консорциумд Ухаа худгийг л үлдээлээ. В.Путин Ерөнхий сайд болсны дараа Оросын улсын консорциум устсан ба О.Дорипаско ч Таван толгойн төлөө хамтрагчдаа шахаж үйлдвэрүүдийг худалдан авч залгиж дуусчээ. Эцэст нь “БазЭл” Оросын төмөр зам хоёр л үлдэж нэгдсэн байв. Гэтэл оросуудад гай, монголчуудад аз болж дэлхийн санхүүгийн хямрал О.Дерипаског бүрмөсөн сүйтгэжээ. 30 гаруй тэрбум ам.долларын хөрөнгө цуглуулсан тэрээр хямралын эхний жилд л нийт хөрөнгөөсоө давсан алдагдал хүлээж баларчээ. Гэвч Дорипаско тэсч үлдэхийн төлөө зүтгэхдээ хятадуудтай сүлбэлдэж эхлэв. Англид бүртгэлтэй хөрөнгөө Хонконг руу татаж. Хятадтай зургаан тэрбум ам.долларын өртөгтэй хөнгөн цагааны гэрээ байгуулав. Харин энэ үед хятадууд Оюу толгойн төлөө алалдаж байсан юм. Хзрэв хямрал тохиолдоогүй бол "Оюу толгой", “Таван толгой”' ны гэрээ монголын парламентад зэрэг орж ирэх байв. Гэвч О.Дерипаско дампуурснаас Таван толгойн гэрээ хойшилж, Оюу толгойн гэрээ дангаараа орж иржээ. Хятадууд хэтэрхий шунаснаас америкчуудыг болгоомжлоход хүргэжээ. Учир нь "Рио Тинто"-гийн хувьцааны 20 хувийг "Чайналко" эзэмших гэрээнд АНУ-ын төмөр ба нүүрсний томоохон үйлдвэрүүдийн хувьцааны томоохон багцууд орсон байжээ. Америкийн хоригоор гэрээ бүтэлгүйтэхэд хятадууд Рио Тинтог дарамтлахаар дөрвөн ажилтныг нь баривчилж хүнд ял тулгав. Харин энэ муудалцааны дундуур С.Баяр Оюу толгойн гэрээг Хятадын ямар ч оролцоогүй байгуулж амжжээ. Тэгмэгц Оюу толгойн ордыг ашиглалтад бэлтгэх үйл явцад хятадууд саад хийхийг оролджээ. Уурхайг ашиглалтад бэлтгэх талаар туршлагатай дэлхийн хамгийн том хоёр компанийн нэг нь АНУ-ынх, нөгөө нь Хятадынх. "Рио Тинто"-гийнхон монголчуудын эсэргүүцлээс болгоомжилж Хятадад салбараа нээсэн Америкийн компаиийг сонгожээ. Гэтэл хятадууд тус компанид ажиллаж байсан бүх инженерүүдээ хүчээр "ажлаас нь гаргаад" Африк руу илгээжээ Үүний хариуд "Рио Тинто", "Би Эйч Пи" Хятадад төмөр нийлүүлэхээс татгалзжээ. Одоо хятадууд үүнийг зөөлрүүлэхээр чармайж байна. Хятадууд урхинд оржээ, Үүнийг анзаарсан оросууд "Коммерсант" сониноор дамжуулан Монголыг айлгах оролдлогоо хэд хэд давтав Энэ нь бас Таван толгойг эзлэх давшилтын тагнуулын буудлага ч биз. Гэвч монголчууд тоосонгүй. Их л сайндаа өөрт огт хамаагүй Оюу толгойн төлөө оросууд юундаа уурлаад байгаа юм бол гэж гайхав. Үнэндээ өнөөдөр В.Путин Ху Жинтао хоёр Мао Хрущев хоёроос ч дотно анд болсон байна. Тэднийг өнөөдөр үзэл суртал биш эдийн засгийн бодит ашиг холбож байгаа юм.

ТАВАН ТОЛГОЙН ӨМНӨ

Таван толгойн гэрээ орж ирэхийн амнө С.Баяр Сү.Батболдоор солигдсон нь оросуудад жинхэнэ гэнэтийн бэлэг болов. Сү.Батболд оросуудад нэг их ач санаад байхааргүй хүн болохыг өмнө өгүүлснээс мэдсэн байх. Хэрэв 1930-аад онд бол Сү.Батболд хувь заяандаа гомдон уйлж байх байв. Тэр үедсэн бол түүнийг бүр мөсөн амраахаар Хар далайн эрэгт урих байлаа. Гэхдээ нэг зүйлийг анхаарах ёстой. С.Баяр чөлөө гуйх өргөдлөө өгөхөд бэлэн болмогцоо дотны найз Н.Энхболдыг Эрхүү рүү элч болгон илгээсэн юм. Иймд Сү.Батболдод нэг бол айх эсвэл айдсаа даран сөрөх хоёрхон боломж байна. Хэрэв оросуудаас айгаад зүрхээ зүсүүлчихсэн бол тэр Таван толгойн гэрээнд бууж өгч ирээдүйгээ баллана. Нөгөө талаас Таван толгойн ордын нэг хэсэг болсон Ухаа худгаа хамгаалж, ирээдүйн бизнесээ хамгаалахын төлөө үхэн тэмцэх болно. Чухамдаа түүний хувийн сонирхол нь улсын ирээдүйн ашиг сонирхлыг хамгаалах хөшүүрэг болох байх. Хэрэв хувийн ашиг сонирхлоо хамгаалж чадахгүй бол тэр үгүйрнэ. Өөрт байгаа бүхнээ богино хугацааны Ерөнхий сайдын ямбаар солино гэсэн үг. Дээрээс нь нэг зүйлийг анхаарах шаардлагатай байна. Бүр төмөр урхийг бичиж байх үедээ л цухас дурдсан авч өгүүллийг магтагчид ч, нулимагчид ч төсгөлд байсан нэг өгүүлбэрийг анзаараагүй. Тэр нь Роснефтийн хувьчлал.

РОСНЕФТЬ БОЛ МОНГОЛ НЕФТЬ Л ГЭСЭН ҮГ

В.Путин О.Дерипаско хоёрын Монголын ордын төлөөх тулалдааны гол зэвсэг нь "Роснефть" байх төлөвтэй болчихлоо. Ерөнхийлөгч болмогцоо хуучин олигархиудтай дайн зарласан В.Путин М.Ходорковскийгоос "Роснефть"-ийг нь булааж авахын тулд шоронд хадсан билээ. Ерөнхий сайд болсныхоо дараа Монгол дахь ашиг сонирхлынхоо төлөө "Роснефть"-ийг О.Дерипаскод өгмөөр байв. Монголын нефтийн бүтээгдэхүүний зах зээлийг монопольдогч энэ компанийг авах хүсэлтээ О.Дерипаско их эртнээс ивээгчдээ илэрхийлж байсан юм. Гэвч В.Путин "Роснефть"-ийг М.Ходорковскийгоос булааж аваад О.Дерипаскод өгөх нь наад зах нь ёс суртахуунгүй хэрэг, цаад зах нь эрх биш өнгөц боловч ардчилсан улсад хэрүүлийн том алим юм.

Тиймээс В.Путин өнгөрсөн жилийн турш монголчуудад сануулга өгөхийн тулд "Роснефть"-ээс нийлүүлж байгаа нефтийн бүтээгдэхүүний үнийг нэмэх захиргааны бүхий л аргыг шавхаж дуусаад байна. Нэг бол татвараа нэмэх, эс бөгөөс улсын компанид шууд шахалт үзүүлж үнийг нь нэмэх хоёр арга бий. Татвараа туйлд нь хүртэл нэмсэн, гэхдээ зөвхөн Монголын хил дээр татвараа нэмэх шийдвэр гаргаж болохгүй тул улс даяар нэмсэн шийдвэрүүд нь Оросын экспорт, валютын нөөцөд нь сөрөг нөлөө үзүүлж байв. Тэгээд шахалт үзүүлж үнэ нэмсэн боловч монголчууд яах ч үгүй байв. Харин ч Оросын зүүн хэсгийн иргэдэд шатахууны үнийн өсөлт хүнд дарамт болон хувирчээ. Гэвч засаг захиргааны заль мэхэнд төгсгөл байдаггүй. Саяхан "Роснефть" үндэслэлгүйгээр үнээ нэмсэн хэрэгт унаж, таван тэрбум рубль төлөх болоод байна. В.Путин Роснефтийг ганхуулж байгаад О.Дерипаскод өгөх гэж оролдож байна. Ямар боловч Оросын Засгийн газар хувьчлах ёстой гэсэн дохио өгөөд байгаа юм. Тус компани дахь улсын мэдлийн хувьцаа нь дэлхий нийтийн жишгээс хэтэрхий өндөр байгаа юм гэнэ. Ийм дүгнэлтэд хүрсэн хойно удахгүй ард түмнээ боддоггүй "Роснефть" компанийг О.Дерипаскогийн хатуу гарт өгч "хашраана", гэхдээ энэ компанийг биш Монголыг л хашраана гэсэн үг. Яг ийм нөхцөлд 1990 оноос хойш оросуудад дарамтлуулан болгоомжилж байсан хүн Ерөнхий сайд болов. Төрийн “хар хайрцагны бодлого” гэгчээ манай хэд гаргаж Таван толгойн гэрээний өмнө өөр хүн засгийн толгойд гаргаж байгаа юм болов уу даа. Тэгээд Сү. Батболд нь Таван толгойгоос хэдий хэрийг нь өөртөө, хэдийг нь Америкт, хэдийг нь Япон Солонгост, хэдийг нь Орос, Хятадад өгөхөө шийдэх болох байх. Энэ бол тийм ч амар тоглоом биш, гэхдээ Сү.Батоолд үнэхээр юунаас ч айхаа больсон юм бол оросуудын өөдөөс салаавч үзүүлэх эс бөгөөс араасаа С.Баяраар удирдуулж, Таван толгойг Орост өгөх хоёрын нэгийг хийх нь л дээ. С.Баярт улс төрийн ирээдүй байна, харин Сү.Батболд Таван толгойн гэрээний дараа ирээдүйгээ төсөөлөх байх.

А.Баатархуяг

[GaNBaYaR]

Эрдэнэт үйлдвэрт хэн том ажил хашиж, баяждаг вэ? Үргэлжлэл-5
Огноо: 2009:11:13



Эрдэнэт үйлдвэрийн удирдлагад одоо ажиллаж байгаа болон өмнө нь ажиллаж байсан хүмүүс албан тушаалаа ашиглан хэрхэн идэж ууж, хууль бусаар баяждагийг, хамаатан садан, танил тал, ах дүүсээрээ бүлэглэн үйлдвэрийн боловсон хүчний бодлогыг хэрхэн алдагдуулж байдгийг цувралаар бичиж байгаа билээ.....

Дэлхийд эхний 10-т орох энэхүү том үйлдвэрийг урьд нь талийгаач Ш.Отгонбилэг удирдаж байсныг энд дурьдах нь илүүц биз ээ. “Зууны шилдэг луйварчин”-аар өргөмжлөгдөж байсан түүний тухай үлгэр домог шиг л юм сонсогддог. Түүнийг бурхан болсных нь дараа нэр дээр нь 50 сая ам.доллар Швейцарын банкинд байсан, тэр мөнгөнийх нь араас гэргий Туяа нь болон экс Ерөнхийлөгч Багабанди гуай хүртэл хөөцөлдөөд авч дийлэлгүй орхисон гэж яригддаг.

Отгонбилэг агсаныг энэ үйлдвэрт ажиллаж байхад ГОК-ын хурган дарга нараас авахуулаад малчин нь хүртэл Завханы гаралтай хүмүүсээр дүүрч байсан бөгөөд дараа нь Увсынхан, залгуулаад Дундговийнхон энэхүү үйлдвэрт “хаан” сууж байжээ. Ингээд “Зууны шилдэг луйварчин” цолны болзлыг аль хэдийнэ хангачихсан болон хангахад ойрхон байгаа хүмүүсийн талаар үргэлжлүүлэн бичье.

Шархүү. Энэ үйлдвэрт орлогч захирлаар ажиллаж байхаасаа эхлээд өнөөдрийг хүртэл үйлдвэрийн буянаар хэрхэн баяжих вэ гэдгийн үлгэр дуурайлыг бусаддаа үзүүлж замаараа хөтөлж оруулсан нөхөр. Хүн харахад гэмгүй царайтай боловч дуугай хүний доодох нь нойтон гэгчээр ихээхэн будлианы эзэн. Үйлдвэрт хэрэгтэй хэрэггүй бараа материалыг өндөр үнээр шахах аргыг жинхэнэ эзэмшсэн гэж байгаа. Үйлдвэрт ажиллаж байхдаа дээд зэргээр эзэмшсэн “шахаачин” хэмээх мэргэжлээ аймгийн Засаг дарга болоод улам төгөлдөржүүлсэн. Үйлдвэрийн мөнгөөр “аймагт хөрөнгө оруулах” нэрийдлээр Бурхан багшийн сэрэг дүр бүтээнэ хэмээн хүмүүсийг панаалдаж байж үйлдвэрээс 2 сая ам.доллар /2 тэрбум 800 сая төгрөг/ гаргуулж чадсан боловч Эрдэнэтэд сэрэг дүр босох нь битгий хэл одоо сураг нь алдарч эхэлжээ. Энэ их мөнгө Шархүү болон түүнийг тойрон хүрээлэгчдийн гараар орж алга болсон бололтой. Гэтэл Дарханд энэнээс бараг 10 дахин бага хөрөнгөөр Бурхан багшийн сэрэг дүрийг бүтээчихсэн байдаг. Хайран мөнгө. Одоогийн Засаг дарга нь өмнөх даргынхаа идсэн мөнгийг дахин гаргуулж авч сэрэг дүрийг бүтээхээр 1.8 сая ам.долларын гуйлга гуйж яваа сурагтай. Хүний шуналд хязгаар байдаггүй юм болохоор үйлдвэрээс 2 байр авчихаад одоо хүртэл суллаж өгөхгүй өөрийн болгочих санаатай хэл ам татлаад явж байгаа гэсэн. Мөн Засаг дарга байхдаа замын засварт зарцуулах хөрөнгийг үрэн таран хийчихээд одоо авилгатай тэмцэх газарт шалгуулж байгаа. Нүгэл нүдээрээ гарна гэгч болж байгаа бололтой. Одоо үйлдвэрт ажилладаггүй боловч хүүхдээ үйлдвэрийн зардлаар гадаадын өндөр үнэтэй сургуульд сургадаг.
Мөн “Уулс заамар” гэдэг компани байгуулан Эрдэнэт үйлдвэрийн эзэмшилд байсан нүүрсний лицензийг хувьдаа аван, буцааж Эрдэнэт үйлдвэртээ өндөр үнээр нүүрс шахдаг байсан байна.
Тэрээр Эрдэнэт хот байгуулагдсаны 30 жилийн ойн арга хэмжээнд 600 сая төгрөг үйлдвэрээс гаргуулсан ба түүний зарцуулалт нь тодорхойгүй мөнгө нь ч “Шарын голоор” гаталсан бололтой

“Зууны шилдэг” цол өргөмжлөлийн болзлыг давуулан биелүүлсэн тул “Мянганы шилдэг” гэсэн ангилалд багтахаар хүн гэнэ дээ.

Үйлдвэрийн эмнэлгийн дарга Дандар. Зайтай нөхөр бий. Хувьдаа гүүний саамны сувилалтай, тэр нь үйлчилгээ, хоол унд муутай болохоор ажилчид очиж амрах дургүй. Гэтэл Дандар дарга бусад сувилалд амаръя гэсэн хүмүүсийг ор байхгүй гэж худал хэлэн өөрийнхөө сувилал руу явуулж сувилах биш харин “сульдаадаг” гэж байгаа. Бас болоогүй би нийгмийн асуудал хариуцсан захирал болно гэж ярьж явдаг гэсэн. Одоогийн албан тушаал нь “Зууны шилдэг” цол өргөмжлөл авахад арай жолдоод байгаа бололтой. Сувиллын мөнгөнөөс идсэн хэргээр эрүүгийн хэрэгт байцаагдаж байсан боловч хэл амгүй аргалж чадсан гэдэг.

Төлөөлөгчийн газрын дарга Цогбаатар. Урьд нь төрд хариуцлагатай ажил сайд хийж байсан боловч “Боксын холбоо”-ны нэрийг ашиглан үйлдвэрт 600 гаруй мянган ам.долларын хохирол учруулах ажлыг гардан хийлцсэн нөхөр. Эрдэнэт үйлдвэрийн УБ дахь төлөөлөгчийн газрыг боксын холбооны контор болгосон гэдэг.

Баатарчулуун. Үйлдвэрийн Москва хот дахь төлөөлөгчөөр сууж байхаасаа эхлэн Шархүүгийнхээ хичээллүүлсэн “үйлдвэрийн мөнгө идэх” арга ухааны дамжаанд сууж богино хугацаанд ”онцсайн” дүнтэй дүүргэсэн нөхөр. Заасныг нь сайн сурсан болохоор Шархүү Засаг дарга болонгуутаа онц сурлагатнаа захирагчийн албаны даргаараа томилон үйлдвэрээс мөнгө гулгуулах ажлыг хамтран хийж эхэлсэн. Баатарчулуун хожмоо эхнэрээ өөрийнхөө замд татан оруулж, үйлдвэрийн оёдлын цехийн даргаар тавиулсан, мөнгө хийнэ гэдгийг үзүүлж байгаа. Оёдлын цехийг өөрсдөө хувьчилж авах гээд хүчрэхгүй болохоороо хүнд ч өгүүлдэггүй, өөрсдөө хуулийн дагуу авах гэхээр чаддаггүй, хууль бусаар авчихъя гэхээр бас чадахгүй “бухал манасан нохой” шиг байдалд байгаа. Оёдлын цехийг ашиггүй ажиллуулж байж хямд үнээр өөрсдөө авах хэтийн төлөвлөгөөтэй. Шархүүгийнхээ дүүг оёдлын цехийн ня-бо-гоор томилуулсан. Захирагчийн албаны дарга байхдаа бас орон нутгийн өмчид гараа нилээд гүнзгий дүрсэн. Төрийн өмчийн ЦТП-ийн дээр хэдэн сэндвич бариулааад бусдад зарчихсан гэдэг. Эрдэнэт хотын орон сууцнуудыг будна гэж мөнгө авчихаад талыг нь будаад орхичихсон гэсэн. Үйлдвэрт олон жил ажиллаж байгаа зарим ажилчид байр авч чадахгүй зарим нь олуулаа нэг хоёр өрөө байранд хамтран, хуваалцаж амьдарч байхад Баатарчулуун гэдэг нөхөр хувьдаа үйлдвэрийн фондноос 3 өрөө 3 байр эзэмшдэг байна. Мөн тэрээр Төв замын засварын мөнгийг “гулгуулах”-ад Шархүүтэйгээ гар нийлж ажилласан.
Түүний авгай, 2 охин, дүү нар нь “Эрдэнэт”ээс хоол хороож байгаа бас л боловсон хүчний бодлогыг “цус ойртуулсан” бодлогоор алдагдуулсан нөхөр.

Аж ахуйн тасгийн дарга Долгормаа-саван, бокны бизнесийн “хатан хаан”. Үйлдвэрт хэрэгтэй хэрэггүй саван, бок, гардаггүй үзэг, эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй 00-ийн цаас өндөр үнээр шахдаг. Дээр нь нэмээд өрөөнүүдийн тавилга, сандал ширээ, мод бут, бэлэг дурсгал гээд үйлдвэрт шахаж болох бүх л юмыг хийнэ. Дэлхий дээр 00-ийн цааснаас ингэж их ашиг олдог хүн Долгормаагаас өөр байхгүй байх. Хов жив хөөцөлдөх, хүмүүсийг матах ажлыг үндсэн ажлаасаа илүү хийдэг. Үйлдвэрийн хов жив энэ хүнээр дамжихгүй бол нэг л эрчгүй тардаг гэж байгаа. Нөхөр нь худалдааны хэлтсийн дарга Амарбат гэж хүн бий. Бас л “но”-той нөхөр гэдэгийг өмнөх дугааруудад дурьдсан билээ.

Хөдөлмөр хамгааллын дарга Давааням гэж жинхэнэ будлианы эзэн. Дүү нь үйлдвэрт ажиллаж байгаад осолд орсон ба бурхан болоочийнхоо амиар шантаажлан хүмүүсийг дарамталж явсаар хөдөлмөр хамгааллын хэлтсийн дарга гэдэг том суудалд сууж амжсан нэгэн. Бас болоогүй ээ, Баяжуулах фабрикийн даргаар би, эсвэл миний хүү томилогдох ёстой гэж энд тэнд ярьж явдаг гэсэн. Үйлдвэрийн дэргэдэх технологийн сургуулийн жинхэнэ эзэн нь Давааням уу, үйлдвэр үү гэдгийг захирал нь Лхагвасүрэн үү тэнд ажиллагсад нь ч ялгаж салгахаа байчихсан. Сургуулийн мөнгөөр өөрийнхөө түрийвчийг түнтийлгэж байгаа. Сургуулийн мөнгөний урсгалыг шалгуулбал Давааням тэргүүтэй сургуулийн “тоглоомын захирал” Лхагвасүрэн зэргийн хүмүүсийн бэлэн мөнгөний ид шидийг хэрхэн хувьдаа ашиг олох хэрэгсэл болгон ашигладаг “но“ илрэх учиртай. Батгана суусан газар өттэй гэдэг шиг Давааням хаана байна, тэнд хов жив, хэрүүл шуугиан тасардаггүй. Ах дүү нар нь гэж ГОК-д ажилд оруулж өгнө гэж хүмүүсээс мөнгө авч залилдаг, заримыг нь оруулдаг гэсэн. Бодвол Даваанямд хувь өгдөг биз. Энэ булхай нь илчлэгдэж зарим нь ажлаас халагдсан. Эхнэрээ бас л үйлдвэрт “шахсан”. Хүү нь аав шигээ “удам дамжсан” амбицтай нөхөр мөн л үйлдвэр ажилладаг. Үйлдвэр хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонд тодорхойлсон чинь өөрөө хөцөлдсөөр байгаад “Гавьяат” болсон товарищ. Давааням 2008 оны сонгуульд Шархүүгийн менежерээр ажилласан боловч түүнийг унагах ажлыг гардан хийсэн хүн. Шархүү үүнийг нь мэддэг болов уу, үгүй болов уу.

Холбооны хэсгийн дарга Лхагваа гэдэг тэтгэврийн насны өвгөн бий. Ихэс дээдэс, гишүүд Томчуудын интернет, холбооны бизнесийг Эрдэнэт үйлдвэрт оруулж, дундаас нь хувь аваад сэтгэл хангалуун, дутагдах зүйлгүй амьдарч байгаа. Орчин үеийн мэдээлэл технологоос даанч хол хоцорсон хөгшин бурхи.

ПТО-ийн орлогч Дэлгэр. Ноднин үйлдвэрийн 30 жилийн ойгоор Дэлгэрийг шагнуулахад “хулгай хийж байсан хүн шагнуулдаг л юм байна, хийгээд байдаг хэрэг ээ” гэсэн яриа ажилчдын дунд өвсөнд тавьсан түймэр шиг тархсан гэсэн. Бодвол үйлдвэрээс юм тууж байсан бололтой. Фабрикийн дарга байхад нь удаа дараа осол гарч байсан боловч доод хүмүүстээ арга хэмжээ авахуулчихаад гэмгүй өнгөрч сурсан нэгэн. Харин энэ оны эхээр болсон хүний амь хохирсон ослын улмаас фабрикийн даргын ажлаа өгсөн боловч үйлдвэр техникийн хэлтсийн орлогч даргаар томилогдож чадсан овсгоотой эр. Ажлаасаа халагдах ёстой байтал харин ч дэвшээд явчихсан. Бас л өөрийг нь дарга байхад хариуцсан ажилтан нь нас барсан осол гарахад энэ ослыг далимдуулан 1 сая гаруй ам.долларын үхмэл хөрөнгө худалдан авах ажлыг өөрийнх нь төлөө үнэнчээр зүтгэгч Соколов хэмээх орос мэргэжилтэнтэйгээ нийлж хэрэгжүүлсэн. Одоо тэр авсан төхөөрөмж нь ашиглалтгүй агуулахад хэвтэж байгаа. Хайран мөнгө.

Засвар механикийн заводын дарга Адъяа гэж ажлаа хийдэггүй, өрөөндөө суудаггүй, ийм болохоороо ажилчиддаа ч шаардлага тавьж чаддаггүй мэргэжлийн бус дарга бий. Орхон аймгийн шинэ цагийн “феодалууд”-ын нэг. Өмнө нь Монросцветметэд орлогч захирал хийж байхдаа ажлаа хийж чадахгүй болохоороо хөөгдсөн боловч Эрдэнэт үйлдвэрт томоохон цехийн даргаар томилогдсон. Өөрийн тойрон хүрээлэгчиддээ цалинг нь өндрөөр бодож олгодог, үнэнчээр ажиллаж байгаа боловч өөрт нь тал засдаггүй хүний цалинг бууруулаад байна уу гэхээс өсгөнө гэж байхгүй. Цехээсээ гардаг бүтээгдэхүүний үнийг 30 хувиар нэмж бусдад худалддаг, эндээс ашиг олдог хүн. Засварын цехийг хувьдаа авах гэсэн бүлэглэлийн захиалгаар Адъяа энэ албанд томилогдсон, ирээдүйд орох хөрөнгийг нь “манах” гол үүрэгтэй. Эхнэр нь үйлдвэрийн архивын орлогч даргаар ажилладаг. “Зууны шилдэг” цолны болзлыг биелүүлчихээд байгаа. ЗМЗ-ын цутгуурын цехийн шинэчлэлд зарцуулсан 10 сая ам долларыг /14,5 тэрбум төгрөг/-ын шахаанд гар бие оролцсон эр. Удахгүй тэтгэвэртэй гарах гэж буй тэрээр мөнгөний далай руу ханцуйгаа шамлан гараа дүрсэн “том гар”.

Барилга Захиалагчийн албаны дарга Байгаль. Урьд нь үйлдвэрийн нийгмийн асуудал хариуцсан захирал байхаасаа авахуулаад үйлдвэрийн мөнгийг олон жил идэж байгаа нөхөр. Захирлаас бууснаас хойш нойр нь хүрэхээ больсон гэж байгаа. Насаараа дарга захирал байх ёстой гэж өөрийгөө боддог бололтой. Ямар сайндаа Байгаль захирлаа гэж дуудсангүй гэж хүнд агсан тавьж байхав дээ. Одоо үйлдвэрийн ажиллагсдад орон сууц бариулах ажлыг гардан хариуцаж байгаа боловч нэг ч хүн байрандаа ороогүйгээр барахгүй бариулж буй барилга нь чанарын шаардлага хангахгүй гэсэн үнэлэлтийг авсан дуулдана. Орлогч захирлаар ажиллаж байхдаа бүх хамаатан саднуудаа үйлдвэрийн байранд оруулсан. Эхнэрээ үйлдвэрийн эмнэлэгт, охиноо бас үйлдвэрт “шахсан”. Бас л боловсон хүчний бодлогыг цус ойртуулахад хүчин зүтгэж байгаа.

Ган бөмбөлгийн цехийн дарга Баатарсүх. УИХ-ын гишүүн “зам” Дамба-Очирын баруун гарын түшмэл нь. Сонгуулийнх нь ажилд үнэнчээр зүтгэсэн учраас энэ албан тушаалаар шагнуулсан.

Ийнхүү боловсон хүчний “цус ойртсон” бодлогыг цэглэж үйлдвэрээс идэж уудаг ах дүү, амраг садан, гэр бүлийн холбоосыг таслахгүй бол үйлдвэрийг ашигтай ажиллуулах нь битгий хэл нэг л өдөр дампууруулчихсан сууж байх вий. Дараагийн дугаарт он удаан жил монголд суурьшин Эрдэнэт үйлдвэрээс идэлцэж уулцдаг Орос ах нарын тухай өгүүлэх болно. Дээрх хүмүүсийн болон бусад авилгачдын талаар сэтгэгдлээ бидэнд ирүүлбэл талархан хүлээж авах болно.
Үргэлжлэл бий....


Ч.Заяабат.

[Tiger^uni]

Чадах чинээгээрээ нийгмийн хэв журам сахиулагчийн дүрд тоглох гэж оролдох энэ дүр зургаас социализмын үнэр нэвт ханхалж байгаа биз-

Монголд дайн болов уу гэмээр саарал өдрүүд үргэлжилж байна. Оройн 21.00 цаг болов уу, үгүй юу өмнө нь тэгтлээ их харагддаггүй байсан цагдаа нар гав бороохойгоо харжигнуулан, хоёр хоёроороо зээглэн чухам л гинжин хэлхээ үүсгэх мэт холхино. Ялангуяа ядруухан ТҮЦ, жижиг дэлгүүр, баар цэнгээний газруудын орчмоор. Хорио цээр тогтоогоод байхад цагтаа хаалгүй нийгмийн эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг хийх гэж буй этгээдүүдийг илрүүлэн торгож шийтгэх гэж байгаа юм. Энэ үүргээ ч ягштал хангалттай сайн биелүүлж байгаа гэдгийг шударгаар хэлэх хэрэгтэй байх. Үүнийг бичигч цаг ягштал баримталдаггүй хариуцлагагүй этгээд 21.05 минутад нэрийг нь дурдаад байх нэг их шаардлагагүй зүйлийг ТҮЦ-ээс худалдаж авах гэж цонхыг нь тогшиж байгаад төрийн цагдаад баригдан, нийгмийн хэв журмыг зөрчигч гэмт этгээд болох шахсан бөлгөө. Байшингийн буланд нуугдаж зогсч байгаад миний гэмт үйлдлийг илрүүлэн бороохойгоо савчуулан гүйж ирсэн хоёр цагдаагийн нэг, сахалны оромцог сөөвийлгөсөн жаалхүү зөөлөн сэтгэлт нэгэн байж тааран дахин ингэж нийгмийн хэв журам зөрчихгүй байхыг шахамдуу хоолойгоор анхааруулаад өршөөсөн бөлгөө. Хамтрагч нь болох залуу цаашид гэмт үйлдлээ үргэлжлүүлэн хийх этгээд биш биз гэсэн харцаар сэрэмжтэйгээр харж байсныг өгүүлэх юун. Энэ бол жижиг "гар"-уудын жишээ. Цаашаа арай мөнгөтэй хүнсний дэлгүүр, баар ресторан, зочид буудлуудыг мундагдах том цагдаа нарын ажил бол илүү сүртэй. Бүр хэтэрхий дүртэй итгэлтэй кайфтай байгааг яана. Арга ч үгүй байх л даа, эхнэр нь хоолны мөнгө захиж, хүүхэд нь уйлаад хоцорсон, төсвийн багахан цалингаасаа илүүчилж, засгаас өгсөн үнэгүй дүрэмт хувцаснаас өөр солих хувцас гэх мэт элдэв зовлонгоо мартагнаж, нийгмийн хэв журам зөрчигсдийг өмнөө гөлөгнүүлж, кинон дээр гардаг Гестапын офицерүүд шиг чанга дуугаар хашгирч, бүр цаашилбал хоолны хэдэн төгрөг салгачих боломж гарч байгаа юм чинь зайлуул. Харин харанхуй гудамжинд дээрэмчинтэй таарах вий гэж айн хялмалзан гүйж яваа бүсгүйн дэргэд, жинхэнэ гэмт хэрэг хийж байгаа хүмүүсийн дэргэд цагдаа сүүдрээ ч харуулахгүй гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Наад зах нь агсам согтуу залуучууд алалцаж шулалцах гэж байхад ирэх эргүүлийн цагдаа олдохгүй болоод байгаа гэсэн. Яагаад гэвэл илүү чухал ажилтай болсон учраас...

Тэгвэл саяхнаас манай энхийн харуул цагдаа болон мэргэжлийн хяналтынхан онцгой байдлын хугацаанд дэлгүүр, баар хаагдангуут зальт этгээдүүд зочид буудал, амралтын газруудад архидан согтуурч байгааг илрүүлжээ. Ингээд энэ балмад үйлдлийг зогсоохоор телевизийн камер, сэтгүүлчдийг дагуулан шөнийн гэнэтийн шалгалтад, мордож, түүнийг нь телевизүүд ой гутам нэвтрүүлэг болгон цацаж байна. Мэргэжлийн хяналтынхан нь буудлын зохион байгуулагч бүсгүйчүүдийг "Дүн бүртгэлээ үзүүл, угаалга ариутгалын бодис чинь хаана байна, та яахаараа амны хаалт зүүгээгүй байдаг билээ?" гэж загнаж зандран чухам л төрийн их зайрангийн дүрийг үзүүлж байна аа. Цагдаагийнхан нь бүр ичмээр, хүмүүс мөнгөө төлөөд орчихсон байгаа зочид буудлын өрөөнүүдийн хаалгыг гуд татан орж, хөнжлөөс нь хуу татан сэрээж, насанд хүрсэн эсэхийг нь, эхнэр нөхөр биш бол энэ өрөөнд юу хийж байгааг нь зандчин асууж, камерын өмнө гөлөлзүүлж гарна. Нэг цагдаа нь "Зиа энд аяга хагарсан байна шүү. Яасан муудалцсан уу, та нар. Дөрвүүл тавуул нэг өрөөнд... ширээн дээр ийм олон шил... Архидах гэж л орж ирсэн байна ш дээ, та нар" гэж чичилнэ.

Ингэхэд ер нь ханиад томуу тархахаас сэргийлэх гээд байгаа билүү, архидалттай тэмцэх гээд байгаа билүү, бүр учир нь олдохоо больчихож. Буудлын өрөөнд архи уухаар томуугийн вирус идэвхждэг ч юм билүү, ёстой бүү мэд. Мөнгөө төлөөд 24 цагаар худалдаад авчихсан буудлын өрөөнд архи уухыг хэн хориглосон юм бэ гэж асуувал 21.00 цаг өнгөрчихөөд байхад ТҮЦ-ний хажуугаар эргэлдсэн нийгмийн хэв журмыг зөрчигч дээрээ, садар самуунтан гэж бүр ад үзэгдэх байх л даа.

Юу хийх ёстой гэдгээ мэдэхээ байчихсан, мэргэжлийн хяналтынхан цагдаагийнхантай хамтраад мэдээлэл дамжуулах анхдугаар үүрэг болоод хүний эрхийн наад захын хэм хэмжээ, хүнийг хүндлэх сэтгэлийн үнэр ч байхгүй нэг хэсгийнхэн шөнийн сурвалжлага гэж ийм алиа юм үзүүлж, түүнээс болж нэг бүсгүй амиа хорлох шахсаныг баяр баясгалантайгаар дамжуулж л байсан, өмнө нь. Харин эдүгээ тэд хамтраад цагтаа хаалгаа хаагаагүй дэлгүүр баар, хорионы цагтай уралдаад захиалж авсан шар айргаа нэг амьсгаагаараа залгилж чадаагүй адгийн шаарууд, буудалд орж архидан согтуурах садар явдалтнуудтай хийх тэмцлээ улам бүр "хурцалж", шөнийн сурвалжлага гээчээ "үйлдвэрлэж" өгч байна. Онцгой байдлын энэ үед иймэрхүү тэнэг мулгуу явдалтнууд бүр хээгээ барж, галзуурлын байдалд орсныг эндээс харж болно. Мэргэжлийн хяналтынхан шаардлагатай бол хяналт шалгалтаа хийнэ л биз. Шаардлагатай болсоод ч байх юмгүй, байнга хийж байх ёстой ажил нь ч байх. Сэгэн дээр цуглан гуаглах хэрээ шиг хэвлэлийнхнийг дагуулан, сүржигнэж, дайны хажуугаар дажин болгох шаардлага бол огт байхгүй. Төрийн албанынхан хааяа нэг ажлаа хийхээрээ олонд сүр болгон зарлаж, шоуддагийн нэг жишээ. Мэдэгдэж байхгүй бол бүр огт ажил хийдэггүй гээд баалаад байх юм чинь.

Цартахлын тархалтыг бууруулах гэсэн цаад, анхны санааг нь хүндэтгэн байж болох хэм хэмжээний дүрэмд захирагдаад онцгой байдлын энэ хэдэн өдрийг чимээгүйхэн өнгөрөөе гэтэл дунд шатны албатуудын тэнэглэл нь бүр тэвчихийн аргагүй болгоод байх юм. Анхны зорилгоо аль хэдийнэ мартсан тэд байж болох хэмжээгээрээ дөвчигнөж, боломжийг ашиглан, том дуугарч, торгож, зарга шүүж, атаманы дүрд тоглож, кайф авч байна. Чадах чинээгээрээ нийгмийн хэв журам сахиулагчийн дүрд тоглох гэж оролдох энэ дүр зургаас социализмын үнэр нэвт ханхалж байгаа биз.

Хуучин нийгмээсээ өвлөн авсан, төрийн нэрээр харгислаж, дарамталж, хааж боох сэтгэлийн таашаал нь сая нэг юм хангагдаж, бах нь ханаж байгаа юм биз дээ. Эдний алдарсан омгорхлын ханамжийг төрүүлэх гэж хэд хэчнээн иргэн харин "шалны алчуур" болж байгаа бол?

Коммунистууд хэдэн зуун хүний амийг хөнөөхдөө "Мод хагалахад үртэс гардаг шиг, хувьсгал хийхэд ч хүн үрэгддэг шүү дээ" гэдгийн, харин либертаричууд "Нэг ч гэсэн хүүхдийн нулимсан дээр бүтсэн бол ямар ч аугаа зүйлийг хүлээн зөвшөөрөх аргагүй" гэдгийн ялгаа нь л энэ. Ямар ч зорилго, захирамж, онцгой байдлаар халхавчилсан, хэзээ ч иргэдээ хүн гэж тоодоггүй жинхэнэ дүр төрх нь даравч далдайж, булавч бултайж буйн илрэл нь энэ юм. Нэг хүний тохь тух, эрх чөлөө, эрүүл мэнд, ашиг сонирхлыг хөндөх нь асар том асуудал гэдэг үзэл санаа яс мах, тархи бодол, амьдралынх нь хэвшилд шингэсэн нийгэмд бол мэдээж хэзээ ч томуугаас үүдсэн хөл хориог, иргэдээ зовоон тавлаж, кайф авах дайны байдлын хэмжээнд хүргэхгүй нь тодорхой. Адилхан л H1N1-ийн вирус айдаст автаад байгаа АНУ гэх мэт бусад оронд хүмүүсийн амьдрал хэвийн л урсч, өлгийтэй нялхас хүртэл бяцхан амны хаалт зүүж, энд тэндгүй халуун хэмжигч зоон, ариутгалыг дээд зэргээр хангахыг шаардаж байгаа бол Монголд 21.00 цагаас хойш бол хүнсний дэлгүүрээр хамраа ч цухуйлгахыг хориглож, ТҮЦ нүүдийг хүртэл журамлаж, тэртэй тэргүй амьдралтай тооцоогоо хийчихсэн шахуу тэнэмлүүдийн ам руу аарц цутгаж, вакцин авах мөнгөгүйгээ гайхаж суух...

Сэхээн амьдруулах тасагт үхэл амьдрал нь дэнжигнэж байгаа хөл хүндтэй гэргийгээ, охиноо хэрхэх бол гэж нулимстай нүдээр эмч нарыг ширтэн, эмнэлгийн хонгил, үүд хавиар хөл жийн сууж, хонон өнжиж байгаа ар гэрийнхэнд нь хөлөө амраах сандал эс юмаа гэхэд, ядахдаа гарыг нь ариутгах хлормин дөхүүлж чадахгүй байж, нярай бяцхан хүүхэд бүлээрч халуурч, дуудлага өгөхөд "Угаасаа ачаалал ихтэй байгаа юм чинь бид очиж чадахгүй ээ. Хүүхдээ аваад хүрч ирээд үзүүл" гэж эмч нь намжирдаж, онцгой байдал зарласан амралтын өдрүүдэд лаборатори амардаг учир, өвчлөл нэмэгдсэн эсэхийг хэлэх аргагүй гэж салбарын сайд нь бүлтэгнэж суухад юуны чинь дэлгүүрийг 21 цагаас хаасан эсэхтэй хөөцөлдөж явах вэ? Дэлгүүр, зочид буудалд халдвар их тархдаг юм уу, эсвэл траншейнийхнийг цуглуулж аарц уулгахад, жирэмсэн эхчүүд нэмэгдэл хүнсээ авах гэж хорооны даргын цохолт хийлгэн бужигнахад, эмчээс зөвлөгөө авч чадахгүй байгаа хүмүүс эмнэлгийн үүдэнд бөөгнөрөн байхад халдвар их тархах уу.

Надад хэлээд өг дөө, мөхөс миний ухаан ерөөсөө хүрэхгүй нь. Ингэхэд 21 цагаас хойш хүнсний дэлгүүрт H1N1-ийн вирус идэвхжих магадлалтай гэсэн тоог хэн гаргаж, хэн цагийг нь тогтоосон юм бол оо? Эсвэл замын хажуу талын умгархан ТҮЦ шөнөжин ажиллах юм бол томуу улам дэгдэнэ гэж хэн айлдсан юм бол? Төрийн албатнуудын тэнэглэл, баар цэнгээний газар, зочид буудлыг журамлахыг нь орхие, цаашаа... Ганцхан үүний учрыг л хэлээд өгөөч, гуйж байна.

А.АЛТАНТУЯА

http://www.news.mn/news/section=home/pa ... 3684309696

[Menesos_Sonesius]

Монгол Улсын эргэн тойрны газрын зургийг харвал их олон юм хэлдэг. Ерөөсөө л тэр чигээрээ түүх бодлого бичсэн мэт... Олон зууны туршид Монголчуудтай үйлээ үзэж, эзлэгдэж ч явсан шарлуу, цагаан баавгай технологийн хөгжлийн ачаар гурван зуун жилийн өмнөөс өсөө ханатал авч шалбалзуур, догшин нүүдэлчдийг хашиж хөөрхий муу Монголыг тасчин хуваагаад, зүү шургах зайгүй бүслэн хаажээ. Оросод ч, Хятадад ч дотоод ба гадаад Монголын асуудал бий.

Хамгийн сүүлийн хаалтыг ЗХУ задарсны дараа хийжээ. Уг нь Монголын өмнөд хил лалын ертөнцийн дорнод хязгаартай нийлэх байлаа. Гэвч Казахстантай хил тогтоох явцад Оросууд Монгол Казахстаны хооронд 55 километр зурвас авч үлджээ. Хэдий Алтайн нурууны өндөрлөг хэсэг авч (Гурван улсын хил дээр Монгол Алтайн ноён оргил Таван богд байдаг) Орос, Хятад хоёр яг энэ зурвасаар дайруулж автозам хоёр талаасаа тавьж байна. Хэрэв энэ зурвас байгаагүй бол Казахстанаар, эсвэл Монголоор дайруулж худалдааны гэхээсээ стратегийн ач холбогдолтой босоо тэнхлэгийн автозам тавихаас аргагүй болох байлаа. Ингээд манай баруун аймгуудын босоо тэнхлэгийн замын төсөл болсон юм.

Хойд хилээр Оросын харьяат Алтайн БНУ, Тува, Буриадын автономи бий. Байгалийн бэрх тогтоц, хаалтуудаас болоод энд байгаа Монголчууд олон зууны өмнөөс л өөр болчихсон юм.

Алтайн ойрадуудыг Монголын ойрадуудаас казахууд тусгаарлана, Алтайн өврийн тэгш тал өрнө зүг үргэлжлэвч Хятадын ойрад Орос Алтайн ойрадын завсарт мөн л казах хавчуулагдчихжээ. Гурван улсын зүүн хилийн уулзвараас Говь-Алтай хүртэл Хятадын автономи Өвөр-Монголтой хиллэнэ. Гэхдээ Хятадууд өвөрлөгчид ба Шинжааны ойрадуудыг хооронд нь бас л жархан километр зурвасаар тусгаарлажээ. Эртний Хятадын баруун хязгаарын бэхлэлт Ланжоу төвтэй Ганьсу муж Өвөрмонголыг Хөх нуур, Шинжаанаас бүрэн зааглаж шар мөрнөөс Монголын хил хүртэл хөндөлдсөн байдаг. Энэ нарийхаан зурвасаас болоод л Ганьсугийн Монголчууд гэдэг ойлголт буй болсон байна. Харин Оросууд саяхан гурав хэсэглэсэн буриадаас автономит Буриад улсыг үлдээгээд нөгөө хоёрыг нь Оросын губернид нэгтгэв.

Хоёр хөрш маань өөрийн мэдэлд буй Монголчуудтай ингэж ноцолдохын ялдамд тусгаар Монголчуудыг өөрийн нөлөөнд байлгахыг үргэлж чармайж ирэв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд ялсан Оросуудын хүчин чармайлтаар Монголын тусгаар тогтнолыг дэлхий дахин хүлээн зөвшөөрчээ. Мао, Чанкайши хоёрт хоёуланд нь Зөвлөлтийн дэмжлэг хэрэгтэй байсан учраас аль аль нь Монголын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрсөн юм. Оросууд Манжуур дахь төмөр замын онцгой эрхээсээ татгалзаж, Шинжаанд байгуулсан Дорнод Түрэгстаны тоглоомын улсаа "татан буулгав".

Үүний дараа Чойбалсан зэвсэг, тагнуул сургагчаар дэмжиж байсан казахын босогч Оспаныг дэмжихээ болиод Дорнод хязгаараар цөөн өвөрлөгчдийг татаж авсан шигээ Шинжааны торгуудуудыг оруулж авахыг хичээх болов. Оспан гоминданыхантай нийлж Монголын хилийг түйвээгээд Монголын армид цохиулан баруун зүг зугтжээ. Хятадын коммунистууд түүнийг баривчлаад Үрүмчид буудчихсан юм. Дорнод Түрэгстан Улсын (Одоогийн Шинжаан) Ерөнхийлөгч Алихан Турагийн сууж явсан онгоц Чита орчим осолдож нас баржээ.

Оросууд дайны дараа Солонгосын хойгийг холбоотнуудтайгаа хувааж авсандаа сэтгэл ханасангүй, хойд Солонгосыг турхирч, Солонгосыг зэвсгийн хүчээр нэгтгэх гэжээ. Францын тагнуулынхан Хятадаас авсан мэдээгээр бол дайн эхлэхэд хойд Солонгосын армийн цэргийн зөвлөхүүд нь Монголчууд байжээ. Энэ тухай Аркадий Столыпины "Москва Бээжингийн завсар дахь Монгол" номонд буй. Хойд Солонгос Пусан хүртэл давшаад 14 улсын цэргийн эвсэлд цохигдон ухарч Түмэн голд тулжээ. Үүний дараа Хятадын хоёр сая сайн дурынхан дайнд оролцож давшаад Сөүлийг авсан ч дахин ухарч, 38 дугаар өргөргөөр гал зогсоов. Хятадын сайн дурынхныг зэвсэглэхээс Орос татгалзжээ. Бас Монголын зөвлөхүүдийг буцаан татжээ. Хятадууд зэвсгийг зээлээр худалдаж авах болж, тэр өрөө ЗХУ нуран унахаас нэг жилийн өмнө төлж барагдуулжээ.

Харилцаа чухам үүнээс болж хүйтэрснийг Дэн Сяопин М.Горбачевтай Бээжинд уулзахдаа сануулсан юм. Зөвлөлтийнхөн марксист догматизмаа тулгасныг Хятадууд хүлээн зөвшөөрсөнгүй. Харилцаа хүйтэрсээр "ревизионист" болж социалист лагериас гуравдагч ертөнцөд төрөл олжээ. Хойд солонгосчууд ч Оростой айхавтар сүжрэхээ больсон байв. Унгарт 1956 онд, Чехэд 1968 онд эрх баригчидтайгаа эвсэн бослого гарсан ч коммунизмын савраас салж чадсангүй. Югослав аажимдаа гуравдагч орон болон баримжаагаа өөрчилжээ.

Зөвлөлт, Хятад хоёр Монголыг нөлөөндөө авахын тулд эдийн засгийн шаргуу өрсөлдөөнд оржээ. Тэр үед хятадууд дөч, тавь, 120 мянгат, Их дэлгүүр, Энхтайваны гүүр, Улаанбаатар-Налайхын засмал зам гэх мэт томоохон бүтээн байгуулалтаар Монголыг талдаа татахыг хичээжээ. Гэвч Зөвлөлтийн хүч нөлөөг хорлогдсон Х.Чойбалсанг залгамжлагч Ю.Цэдэнбал Оросыг дагахаар шийдсэн юм. Харин ЗХУ Хятадаас дутахгүй хөрөнгө оруулалт хийх ёстой болжээ.

Орос гогцоо
Оросууд XX зуунд Манжуур дахь төмөр замын онцгой эрхээ алджээ. Тиймээс Монголын зүүн хагаст уг замтай параллель өөрийн стандартын өргөн төмөр зам тавьж Хятадтай холбосон байна. Уг нь энэ замын төслийг бүр XX зууны эхээр буриадын Бадмаев, Агваан хамба нар Оросын хаанд өргөж байсан гэлцдэг.

Хагас зууны дараа буюу 1950-иад оны эхээр ашиглалтад орж эхэлсэн энэ зам Ази Европыг холбосон хамгийн дөт, бодит байдлаараа "XXI зууны торгон зам" юм. Төмөр замын хувьцааны 51 хувийг ОХУ эзэмшдэг. Үүнээсээ харин яагаад ч салахгүй шинжтэй. Энэ замаар Оросууд хараат Монголоос хамаг баялгийг нь хуу сорж байлаа. Үндсэндээ энэ замд хоёрхон салаа бий.

Төв шугамаас Эрдэнэтэд хүрдэг нэг салаа, нөгөө нь бүр тусдаа Транс-Сибирийн төмөр замаас Чойбалсан хүрчээ. Нэг нь зэсийн баяжмал, нөгөө нь ураны баяжмал зөөх зориулалттай. Энэ зуур Хятадууд зүгээр суусангүй, Өрөмчөөр дамжин Казахстан хүрсэн төмөр зам тавьчихаад байна. Зүүн гарын цөлийг гаталган, Тэнгэр уулыг нүхлэн эртний торгон замын дагуу тавьсан энэ заги Казахстаны төмөр замтай Зайсан нуурын баруун этгээдэд нийлдэг. Гэвч Хятадууд төмөр замаа Европтой холбохын тулд Оросуудыг царайчлахаас өөр гарцгүй. Энэ зам Монголын өмнөд хилд маш ойрхон эмжин өнгөрдөг ба Гашуун сухайт, Тавантолгойн нүүрсийг хүнд даацын машины богино рейсээр зөөж төмөр замаар хэрэгтэй газраа аваачдаг байна.

Дэлхий дахин глобалчлагдахын хэрээр Монголын төмөр замын ач холбогдол нэмэгдэж буй. Эрдэнэтийн 51 хувийг мэдэлдээ авсан Монголчуудад энэ зам сайхан гарц юм. Энэ бол Монголыг өрнөтэй холбодог.

Харин саяхнаас Хятад хөрш маань төмөр замаар Монголыг дорнотой холбох санал тавилаа. Гэхдээ Монголыг буцаагаад дорнын орон болгох гэж байгаа юм биш, зэс нүүрс зөөх хэрэг байна. Ингэд Монгол дэлхийд магадгүй цорын ганц өргөн, нарийн хосолсон төмөр замтай улс болох байх.

Үүлэн чөлөөний наран доор
Хүйтэн дайн, Зөвлөлт Хятадын харилцааны хүйтрэлээс болж хаалттай орон байсан Монголчууд коммунист систем нуран унахад цус урсгалгүй, торгон хувьсгалаар нийгмийн улс төрийн тогтолцоогоо өөрчилж, ардчилсан улс болон хувираад, коммунизмын сурталчилгаа байснаа ардчилсан шилжилтийн үлгэр жишээ орон болон хувирсан юм.

Оросууд хүйтэн дайнд ялагдаж, дэлхий нийтийг хамарсан ардчилсан өөрчлөлтийн үеэр Монголоос их зүйл алдсан юм. Юуны өмнө Монголыг өөрийг нь алджээ. Хэдийгээр эдийн засгийн хоригоор боомилоод орхисон ч Монголчууд мултарчихжээ. Задрал бутрал, дайн самуун, шилжилт хүндрэлийг давж, хий, нефтийн үнийн өсөлтөөр эргэж аваад 20 жилийн дараа эргээд нэг хартал Монголыг нефть, цахилгаан хоёроор л торгоож байв. Бусдаар бол ямар ч арга хамаарал байхгүй болжээ. Мардайн ураны ордыг алджээ. Уран зөөхөөс өөрөөр ашигладаггүй төмөр замыг нь Монголын эрх мэдэлтнүүд нь эвдээд дэр модоор нь буриадууд байшин барьж суугаад, зам төмрийг нь хаягдал болгоод Хятадад тушаачихсан байв.

Консерваци хийж, усаар дүүргээд хаясан ураны уурхайг нь Канадууд сэргээхээр оролдож, болхи технологийн улмаас бүрэн аваагүй ураны баяжмалтай овоолгоос нь уран гаргаж байх нь тэр. Зүүнбаянд нефтийн цооног байсныг мартаагүй Монголчууд говь талдаа хайгуул хийсээр Тамсагаас нефть олборлож, шатахууны хараат байдлаасаа гарах гэж хичээж байх нь тэр.

Эрдэнэтийг бараг хөсөр хаяад явсанд Монголчууд өөрсдөө ажиллуулж чадсанаар барахгүй олборлож буй баяжмалаа дэлхийн зах зээлд хүргэж, катодын зэс үйлдвэрлэж, эдийн засгаа өөд нь татаад явж байв. Тэгээд Казахстан Балхашт ачуулсан баяжмалынхаа үнийг нэхэж байжээ. Гайхаж хоцорсон Оросууд өрийн далд хэлэлцээрээр арай гэж Эрдэнэтийн 49 хувийг нь авч үлдэв. Ахиад жаахан л цаг алдсан бол Монголчууд төмөр замаа мэдэлдээ авах байв.

АНУ-аас 200 сая орчим ам.долларын тусламж аваад түүгээрээ "Монголын төмөр зам" гэгчийг байгуулаад төмөр замынхаа бүх зүтгүүрийг солих гэж байв. Бас төмөр замын зэрэгцээ шугам тавихыг санаархаж байжээ. Ингэснээр Оросуудад зам төмөр нь л үлдэх байв.

Бараг хүчээр зээлийг нь буцааж санаа амарчээ. Гэтэл өнөөх Монголчууд нь Эрдэнэтээс том зэсийн орд нээж, агуу том нүүрсний орддоо түшиглэн, эрчим хүч импортлогч биш экспортлогч болох шахсан байлаа. Юун Галуут, Донбасс, Кузбасстай эн зэрэгцэх Тавантолгойн орд эрчим хүчний өлсгөлөнд нэрвэгдэх шахаж байгаа Хятадаас мөнгө суйлах асар үнэт баялаг болжээ. "Оюутолгой" Хятадын хилээс 80 километр, Тавантолгой 100 гаруйхан километр. ЭЗХТЗ-ийн шугамаар хийгээд хав дарсан хайгуулын баримт материалуудыг нь үл тооцон хайгуул хийхээр хоёр ч том ордынхоо нөөцийг тогтоочихсон байлаа.

Оюутолгойг өрнөдийнхөнтэй хамтарч, Тавантолгойг бие даан ашиглах бэлтгэл хийж байлаа. Тоталитаризмаас салсан олонхи орны адил ардчиллын гажуудал бараг жам ёсоор нүүрэлсэнд түүнийгээ засах гэж бужигнаж байв. Эдийн засаг нь жил бүр дунджаар 6-7 хувь тогтвортой өсөж байхад түүнийгээ чамлаж, тэртээ 1960-1970 онд Зөвлөлтийн хөрөнгө оруулалтаар эдийн засгаа арван жил тутамд нэг нугалж өсгөж байсан тэр хэмжээндээ хүрэхийг эрмэлзэж байлаа. Энэ бол бар болно гэсэн үг. Хэрэв тогтолцооны гажуудлаа засаад эдийн засгаа бүрэн либералчилбал Монгол хэнээс ч үл хамаарах эдийн засгийн хүчирхэг улс болон хувирахад бэлэн болчихоод байжээ. Тиймээс аль нэг ордыг нь авбаас ямар...?

XXI зууны геополитикийн нүүдэл, Монгол, Хятад Жүүд
Үнэндээ бол тулаан болсон юм. Дэлхийн аварга "ВНР" компани 1998 оны Азийн эдийн засгийн хямралын үед буруу шийдвэр гаргаж, хоёр толгойн ордын хайгуулын лицензийг тушаагаад гарсны дараа "Оюутолгой"-н лицензийг "Айвенхоу майнз", Таван толгойн лицензийг "Майн инфо" компани авчээ. Р.Фрийдланд зэсийн ордод хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоогоод дэлхий дахинд рекламдаж мөнгө босгохоор гүйжээ.

Харин Тавантолгойн ордыг аль 1968 онд нээгээд байсан ба ЗХУ ашиглах шаардлагагүй гэж "социализмын материал техникийн бааз"-ын нөөцөд үлдээгээд байв. Хятадын эдийн засгийн үсрэнгүй хөгжил, ялангуяа хөгжлийг зүүн өмнөд мужаас төв рүүгээ татах Засгийн газрынх нь бодлого нь шороо байсан нүүрсийг алт болгожээ. Тавантолгойн ордыг Монголын хамгийн том арван компанийн консорциум мэдэлдээ аваад байлаа. Гэхдээ ордыг ашиглах тэдний хүсэл хэд хэдэн хүчин зүйлээс болж биелээгүй юм.

Монголд нэвшсэн авлига хээл хахууль, хуучин коммунист лагерийн орнууд ялангуяа ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан "стан"-уудыг нэрвээд байгаа олигополь эдийн засаг, авторитар маягийн дарангуйллаас болгоомжилсон Монголын шинэ үеийнхэн эрх баригч улстөрчидтэй нягт холбогдсон томоохон компаниуддаа итгээгүй юм. Хэрэв эдгээр компани ордыг ашиглаж эхэлбэл тэднээс санхүүжээд хариуд нь татварын болоод хөрөнгө оруулалтын хэт таатай нөхцөл олгодог болох нь илэрсэн эрх баригчид эрх мэдлээ үүрд бататгаж, дарангуйлалд эргэлт буцалтгүй нэрвэгдэнэ гэж үздэг байв. Тиймээс нийгмийн шинэчлэлийн төлөөх хөдөлгөөнүүд ба улстөрийн сөрөг бүлэглэлүүд хамтран Тавантолгойн төслийг зогсоохоор хүчтэй шахалт үзүүлсэн юм. Оюутолгой, Тавантолгой хоёр ордод хоёуланд нь дарангуйлагч болох гээд байгаа Н.Энхбаярын нэр холбогдоод байв. Үйл явцын өрнөл дунд улс төрийн систем хүчтэй хямарснаас болсон эрх баригч бүлэглэлийн задрал нь "Энэржи ресурс" консорциумыг ч задлав.

Үүн дээр нүүрсний томоохон ордод хөрөнгө оруулагч нь Хятадууд байж болзошгүй гэх хардлага нэрмэв. Оюутолгойн ордын хайгуулын лицензийг богино хугацаанд ашиглалтын лиценз болгож чадсан овсгоотой Роберт Фрийдланд Монголчуудын сэтгэл зүйг мэддэггүйгээс алдаа гаргаж, мөнгө босгохын тулд "Зэсээ Хятадад худалдана, би Вэн Зябаотой найз, би эзэмшиж буй орд газартаа бараг л эзэн нь, Монголчууд бол урцанд амьдардаг бүдүүлэг хоцрогдсон нүүдэлчид" гэх мэтээр буу халсныг нь Монголчууд сонсоод хоёр ордыг ашиглах ажилд сүрхий тотгор болжээ. Ам алдвал гэж энэ. Монголд эзэн нь юмаа мэддэг гэж нэг үг бий. Ялангуяа Оросоос хараат байх жилүүдэд Хятадыг үзэн ядах үзлээр хангалттай цэнэглэгдсэн Монголчуудад энэ үг нь тун таагүй сэтгэгдэл төрүүлжээ. Бас орон нутгийн чанартай "Тавантолгой" нэртэй уурхайгаас Хятадад нүүрс экспортлохдоо дураар дургиж байсан нь андуурагдсан Монгол консорциумыг хүнд байдалд оруулжээ.

Тэр үед Монголын төмөр, цайр, алтны ордуудаас ашигт малтмал олборлож байсан Хятад болон бусад орны компаниудын зарим булхай, эрх баригчидтай сүлбэлдсэн хэлэлцээрүүд ил болсон нь эдгээр ордыг ашиглахын тулд туулж гарамгүй тээг болжээ. Ялангуяа "Энержи ресурс"-ыг толгойлж байсан "Алтай трейдинг" компанийн эзэн Сү.Батболдын "Бороо гоулд"-тай хийсэн тогтвортой байдлын гэрээний булхай нь энэ консорциумын хувь заяаг шийдчихсэн юм. Н.Энхбаярын бүлэглэл задарсны дараа консорциум энэ алдаагаа ухаарч удирдлагыг шилжүүлсэн боловч хожимджээ. Консорциумыг "MCS" толгойлох болов. Гэвч байдал дээрдээгүй ба энэ компани Н.Энхбаяртай нэр холбогдсоноороо Сү.Батболдоос нэг их дутахааргүй байв. Гэтэл энэ үед Хятадууд огт өөр ордыг тухайлбал "Гашуун сухайт", "Шивээ овоо"-гийн ордуудыг сонирхож, хөрөнгө оруулах хэлэлцээр хийж байсныг олон хүн мэдээгүй юм.

Гэв гэнэт гуравдагч этгээд тоглоомд оролцож эхэллээ. Орос эргэж ирэв. Монголчууд таатай хүлээн авлаа. Гэхдээ оросууд бас дотроо Тавантолгойн төлөө алалдаж байв. Нэг дэх Оросын олигархуудын консорциум, нөгөөх нь Оросын төрийн компаниудын консорциум. В.Путин өөрийн "алтаар өндөглөдөг тахиа" Олег Дерипаског бүх талаар дэмжлээ.

Харин Оросын төрийн мэдлийн консорциум Тавантолгойг хяналтандаа авах нь гео-эдийн засгийн өндөр ач холбогдолтой гэж үзэж байв. Тэд цахилгаан эрчим хүчний хязгаарлалтад ороод байгаа Хятадын хөгжиж буй зүүн хойд дөрвөн мужийн эрчим хүчний эх үүсвэр, Тавантолгойн ордын эрчим хүчний нүүрсийг хянах ёстой гэж байжээ. Бас төмөрлөгийн үйлдвэрүүдэд чухал хэрэгцээтэй коксжих нүүрсийг нь Өмнөд Солонгос, Японы зах зээлд нийлүүлэх нь илүү ашигтай гэж байв. Оросын Төмөр зам, "Внешторг" банк, Оросын стратегийн компанийн жагсаалтад орсон "Внизару-бежгеология" компанийн консорциум одоо энэ Хятадуудын яриад байгаа төмөр замын төслийг анх санал болгоод үүнийхээ төлөө Тавантолгойн ордын 51 хувийг эзэмших санал тавьж байв.

Гэтэл тэр төслийг нь гуравхан жилийн дараа Хятадууд бариад ирэх юм гэж хэн саналаа? Ах дүүгийн харилцаа үлгэр болжээ. Монголчууд ч дүү биш болсныг Оросуудад хангалттай ойлгуулсан, харин Оросууд Иван биш багшийгаа ч зарчихаж чаддаг Иуда болчихож. Олег Дерипаско хэд хэдэн албан болон хувийн айлчлалын дараа ордыг Монголын консорциумаас салгаж дөнгөсөн юм. Консорциумыг толгойлж байсан Сү.Батболд, Ж.Оджаргал нарыг хуулиас гадуур дарамтлахын зэрэгцээ В.Путины нөлөө, Монголын шинэ тодорсон улстөрчдийн дэмжлэгээр ордыг Монголын консорциумын мэдлээс салгаж авчээ. Энэ зуур анх Тавантолгойн төлөө өрсөлдөж байсан Оросын консорциумууд задраад огт өөр эвсэл болчихсон байв. Тэд хоорондоо алалцаад хэрэггүйг ойлгосон, эсвэл хэрэггүйг нь замаасаа зайлуулсан. Гурван жилийн дотор Оросууд дотроо учраа ололцож хоёр талаас Дерипаско /Базэл/, Якунин /Оросын төмөр зам/ нар эвсчихжээ. Монголчууд Тавантолгойн төлөө гурвалжин дөрвөлжин хэрүүл хийж байх завсар Р.Фрийдландаас ч овсгоотой О.Дерипаско ордыг шүүрчихсэн байна. Тэр хуучин Оросуудын зөвлөгөөгөөр Монголчуудыг илүү сайн мэддэгээрээ Р.Фрийдландаас илүү байв. Үүнийг бид цаг тухайд нь мэдэж эсэргүүцэхийг завдсан ч яалт ч үгүй алдсан юм.

А.Баатархуяг /Үргэлжлэл бий./

[GaNBaYaR]

“Женко” Х.Баттулгад баяр хүргэе
Өчигдөр 21 цаг 21 минут

“Энержи ресурс” –ийн эсрэг УИХ-ын гишүүн, Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын сайд Х.Баттулга зогсож байна гэсэн цуу үг тарлаа. Цуу үг үнэн байгаасай. Улс орныхоо ирээдүйд тэрсэлж Монгол Улсаа өмнөд хөршийн эдийн засгийн мөнхийн боол болгохоор санаа шулуудсан “Энержи ресурс”-ийн эсрэг дуугардаг тэднийг сөрдөг хоншоортой аавын хүү олдохгүй байсан юм. Хэрвээ үнэхээр Х.Баттулга сайд тэдний хийж буйн эсрэг байр суурьтай байгаа бол бидэнтэй нэгдэж түшиг болоосой. Үзэгнээс өөр зэвсэггүй хэдэн сэтгүүлч бичээд өнгөрөлгүй үүнийг Засгийн газар, УИХ-ын хэмжээнд төрийн түшээгийнхээ хувиар асуудал болгож шударга үнэний дуу хоолой болоосой гэж ямар ихээр хүснэ вэ. Монголын үе үеийн төрийн зүтгэлтнүүд улс орныхоо эрх ашгийн төлөө хувийнхаа эд хөрөнгө, амь насаа ч хайрлалгүй зүтгэж байсан олон сайхан жишээ байдагсан. Оросын дүрвэгсэд, хятадын түрэмгийлэгчдийн дор нухлуулж байсан тэртээ 1921 онд цэл залуухан Сүхбаатар гэрээ зараад хувьсгалын төлөө явж байсан нь сайхан л санагддаг. Хожмын түүхчид түүнийг юу ч гэж дүгнэсэн нь хамаагүй зөвхөн тэр гэгээн сэтгэлийнх нь төлөө үеийн үед хайрламаар. Бодоо сайд ч гэсэн зандан ширээгээ хэмхлээд төрийн тамга сийлж суусан байдаг. Гэтэл өнөөдөр улсынхаа төлөө ширээгээ эвддэггүй юм гэхэд олигархуудын эсрэг ширүүхэн үг хэлчих түшээ олдохгүй л байна шүү дээ.

“Женко” Х.Баттулгыг Монголын ард түмэн мэднэ ээ. Тэр баян байх. Гэхдээ ард түмнээ архинд живүүлж баяжаагүй. Тэр бензиний ченж хийж өдөр бүхэн үнээ нэмж баяжаагүй. Тэр тендер болгоныг аваагүй. Харин Монголын ард түмнийг олимпийн аваргатай болоход үнэтэй хувь нэмэр оруулсан юм. “Женко” бөхийн дэвжээнээс анхны олимпын аварга Н.Түвшинбаяр маань зодоглож алтан медалиа зүүхэд Монголын ард түмэн нулимстай баярласан юм шүү. Бас хол ойроос ирсэн айлчин гийчинд үзүүлэх юмтай болгож “Чингисийн ташуур”, “XIII зуун” цогцолбор байгуулсан болохоос Сүхбаатарын талбай тойруулан газар авчихаад таван одтой зочид буудал барина гэж худлаа хуурч албан тасалгаа дэлгүүрийн цуглуулга бариагүй юм даг. Х.Баттулгыг үхээд өгөхөд тэдгээр цогцолбор Монголд л үлдэнэ. Тэрийг үзэх гэж жуулчид ирнэ. Ард түмэн маань олимпын баатартай хэмээн үеийн үед ам бардам ярих болно. “Махимпекс”, “Баянгол” зочид буудлыг тэр авсан нь сайн хэрэг. Хэрвээ үнэхээр “Улаанбаатар банк”, “Худалдаа хөгжлийн банк”, “Капитрон” зэрэг Х.Баттулгынх мөн юм бол ашгүй дээ. Ер нь ганц Х.Баттулга ч биш дампуурч байсан гурилын үйлдвэрийг өөд нь татаж “Алтантариа” хэмээх үндэсний үйлдвэрлэгчийг бий болгож өгсөн П.Цэнгүүнд, 1991-1998 онд Монголын банкууд мөр мөрөө дэрлэн унаж байхад сөрж зогсон “Голомт” хэмээх банкыг босгож өдий зэрэгтэй авч яваад нь “Бодь” группэд, монгол морины шандсыг дэлхийд таниулж байгаа “Макс”-ийн Ганбаатарт ч талархах учиртай юм шүү. Тавантолгойн лицензийг гадныханд алдалгүй хадгалж татвараа төлж байсан “Энержи ресурс”-ыг ч орхиж болохгүй. Тэдэнд “Ухаа худаг”-ийг өгсөн нь ч зөв. Монголынхоо хөрөнгийг монгол хүн авч үлдэнэ гэдэг сайхан хэрэг. Тэд өшөө олон юмыг аваасай. Гадныхан авч байснаас тэд маань авч байг. Хуваагаад аваг хамаагүй. Гагцхүү тэд гадныхантай нийлэн улс үндэснийхээ эрх ашгийн эсрэг тэрсэлж болохгүй. Энэ бол хориотой бүс.

Тэгвэл энэ удаа “Энержи ресурс” Ухаа худагаас Гашуун сухайт хүртэл төмөр зам тавих юм бол улс орныхоо эрх ашгаас урвасан хэрэг болно. Тэд өөрсдөдөө зориулж төмөр зам тавина гэж байна. Тэр төмөр зам нь Хятадын төмөр замтай шууд уулзаж Монголын нүүрсийг хятадуудад хямдхан зарж ашиг олж баяжина гэж байна. Тэгвэл нөгөө талд нь Сайшанд, Даланзадгадад хот барьж үйлдвэр байгуулан түүхий нүүрсээ бүтээгдэхүүн болгон боловсруулъя гэж байна. Үйлдвэрээ дагаж олон мянган хүн ажилтай болж тэнд Эрдэнэт шиг хот бий болно. Нүүрсээ зөвхөн Хятад руу хямдхан зарж байхаар Даланзадгад-Сайшандын чиглэлд төмөр зам тавьчихаад Зүүн Хойд Ази, Европ, Хятад руу нэмүү өртөг шингээн үнэ хүргэж экспортловол арай илүү ашиг олно. Хэрвээ “ Энержи ресурс” төмөр замаа тавьчихвал Хятадууд тэр замаар хэд дахин хямдхан нүүрс авах тул үйлдвэр, хот байгуулах хэрэгцээгүй болно. Хятадууд дуртай цагтаа нүүрснийхээ үнийг буулга хэмээн бойкат хийх болно. Тэгэхээр Ухаа худагаас Гашуун сухайт руу төмөр зам тавьж “Энержи ресурс” буюу Петровис, АПУ, MCS-ийг баяжуулах уу, ажилгүй байгаа ард түмэндээ ажил бий болгож газрын хэвлий дэх баялгаа өндөр үнэтэйгээр бусад орон руу зарах уу гэдэг сонголт бидний өмнө байна. Алийг нь сонгох вэ. Энэ сонголтыг хийхэд хүн бүрийн хүчин зүтгэл хэрэгтэй. Өөрсдийнхөө сонгосон гишүүд руу утасдаж мессэж бичиж чихнээс нь хонх уях нь иргэн бүрийн үүрэг гэж бодно. Нийтлэлийн эхэнд бичсэн шиг минь энэ үйл ажиллагааг “Женко” Х.Баттулга удирдвал юутай сайн. Тэр Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын сайд бас тэгээд ард түмэн түүнд итгэдэг шүү дээ.


Х.Баттулга: Өнгөц харахад алсуур, өртөг өндөр мэт харагдах боловч ирээдүйн өгөөжийг нь харах учиртай
Өнөөдөр 10 цаг 14 минут


Говийн бүс эх орны ирээдүй болжээ. Нүд алдам цэлийх өргөн уудам говь нутгийн хөрсөн доороос олон тооны ашигт малтмалын орд газар, илэрцүүдийг нээгээд эхнээс нь ашиглаж эхэллээ. Байгалийн баялгаа түшиглэн аж үйлдвэрүүдийг байгуулах, төмөр зам барих гэхчилэн асар их хэмжээний бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэх өргөн боломж нээгджээ. Энэ бол бидний үеийнхэнд тохиосон хамгийн том боломж гэж болно. Алдвал эргүүлж болдоггүй цаг хугацаа болоод боломжийн давхцалыг хөрөнгө оруулалтаар тэтгэн эх орныхоо хөгжилд шийдвэртэй алхам хийх цаг болсныг Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын яамнаас зохион байгуулсан аяллаас харж болохоор байлаа. Аяллыг УИХ-ын гишүүн, Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын сайд Х.Баттулга, УИХ-ын гишүүн Я.Батсуурь, Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн дэд сайд Д.Нямхүү нар ахалж, өдөр тутмын сонинууд, телевизийн сэтгүүлч сурвалжлагч нар бүрэлдэхүүнд нь оролцсон юм. Аяллын багийнхны зорьсон газар Дорноговь аймгийн төв Сайншанд хот. Тус хотын газарзүйн байршил болон төмөр замын хөгжлийн давуу талуудыг түшиглэн хүнд аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулах төслийг салбарын яамнаас боловсруулан өнгөрсөн онд Засгийн газраар батлуулаад байгаа юм. Хүнд аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулснаар хожил нь хэнд буух вэ, Оюутолгой, Тавантолгойн орд газар нь өмнийн говьд илэрсэн байтал тэрхүү аж үйлдвэрий цогцолборыг дорнын говьд байгуулах нь ямар учиртай хийгээд энэхүү цогцолбор үйлдвэрийн хэтийн хаялга ямар байх талаар Зам тээвэр барилга хот байгуулалтын сайд Х.Баттулгатай аяны урт замд ярилцсанаа уншигчидтайгаа хуваалцъя.

-Сая та бид Сайншанд аж үйлдвэр байгуулах газар нутгаар аяллаа. Сайншанд аж үйлдвэр гэж яригдаад багагүй хугацаа өнгөрч байгаа ч яг ямар дүр зурагтай, юу гээч бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх цогцолбор байх талаар төсөөлөл хомсхон байна. Тэгэхээр та бид хоёрын яриа аж үйлдвэрийн цогцолборын дүр зургаас эхлэх нь зүйтэй болов уу.

-Төмөр зам бол Монгол Улсын ирээдүй.Далайд гарцгүй манай орны хувьд төмөр замыг хэрхэн хөгжүүлснээс их зүйл шалтгаална.Өөрөөр хэлбэл уул уурхайн олборлолт ашиглалтыг төмөр замын хөгжилтэйгээ холбох нь Монгол Улсын хөгжлийг тодорхойлно гэж болно.Оюутолгойн орд газрыг ашиглаад эхэлчихлээ.Тавантолгойн ордын асуудал удахгүй УИХ-аар шийдэгдэнэ.Тэгэхээр Оюутолгой, Тавантолгойн ордыг ашиглаад эхлэхээр эн түрүүнд тавигдах зүйл бол дэд бүтцийн асуудал.Хамтарсан Засгийн газрын дэд бүтцийн асуудлыг бүтэн жил гаруйн хугацаанд хариуцан ажиллаж байгаагийн хувьд энэ хоёр ордын дэд бүтцийг хэрхэн зөв зохистой хөгжүүүлэх вэ, эх орондоо нэмүү өртөг бүтээх үйлдвэрлэлийн салбарыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ гэдэгт толгой өвтгөн, олон хувилбар боловсруулж өдийг хүрлээ.Тиймээс стратегийн ач холбогдолтой эдгээр ордыг боловсруулах чиглэл рүү татах нь хамгийн зөв юм гэсэн шийдэлд хүрээд байна. Манай улсын боловруулах үйлдвэрийн салбарын хөгжил тун ядмаг.Одоогоор Орхон аймагт Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэр, Дархан-Уул аймгийн төмөрлөгийн үйлдвэртэйгээ уялдуулан хөгжүүлэхийн тулд одоогийн төмөр замтайгаа огтлолцуулан Тавантолгойгоос Сайншанд хүртэл 500 орчим км төмөр замыг шинээр барихээр төсөл боловсруулан Засгийн газраар батлуулсан. Төмөр замын зангилаагаа түшиглэн хүнд аж үйлдвэрийн цогцолбор байгуулчих юм бол Эрдэнэтийн зэс, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрүүдтэйгээ уялдуулан хөгжүүлэх өргөн боломж нээгдэнэ. Эрдэнэтийн зэсийг төмөр замаар зөөвөрлөн боловруулахын дээр Цагаан суваргын зэсийн ордыг ашиглалтад оруулан боловруулан ашиглах боломж бий. Цаашлаад ОХУ-ын Эрхүүгийн районд Удаганы зэсийн орд ашиглалтад орсон. ОЮутолгойгоос дутахгүй арвин нөөцтэй тэрхүү ашигт малтмалыг ч бид боловсруулдаг болохыг үгүйсгэхгүй. Яагаад болохгүй гэж. Энэ бүхнийг татаж чадвал жилдээ сая орчим тонн зэс боловсруулаад байх боломж бий. Мөн Дарханд олборлож буй төмрийн хүдрийг Тавантолгойн нүүрсээрээ хайлуулан ган бөмбөлөг зэрэг биетүүд гаргаж чадна. Зэс ,ган, төмөр кокс гэсэн дөрвөн үйлдвэрлийг түлхүү хөгжүүлэхийн дээр цайр, жонш, нефтийн шаар зэргийг ашиглан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж бүрдэнэ. Өнөөдөр Монгол Улсад 6-7 мянган км автозам тавих шаардлагатай байгаа. Зам тавихад хэрэглэдг битумийг бид бүгдийг гадаадаас импортлодог. Гэтэл нефтийн шаарыг ашиглан энэхүү битумийг аж үйлдвэрийн цогцолбортоо үйлдвэрлээд байх боломж бүрдэнэ. Энэмэтчилэн задлаад яривал их зүйл байна. Өнгөрсөн хугацаанд бид хангалттай хэмжээний түүхий эдиийг гадаадад гаргасан. Одоо боловсруулах чиглэлдээ анхаарах цаг болсон. Эдгээр бүтээгдэхүүнээ БНХАУ-ын Тяньжин боомтоор дамжуулан далайн тээвэр эхлүүлж, Япон, Солонгос, Энэтхэгийн зах зээлд гарах хамгийн ашигтай гарц харагдаад байгаа. Цаашилбал энэ зам Чойбалсан хотын өргөн төмөр замаар дамжин ОХУ-ын транс Сибирийн төмөр замын сүлжээтэй холбогдон Европын зах зээл рүү хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн гаргах бас нэгэн гарц байгаа. Тэгэхээр сонголт өргөжиж, зах зээлийн тулгалтаас тойрох тэр гарцыг л бид сонгоод байгаа хэрэг л дээ.

-Аж үйлдвэрийн цогцолборыг заавал Сайншандад байгуулахаар шийдсэний учир юу вэ. Уг нь орд газрууд маань Өмнөговийн нутагт илэрсэн шүү дээ. Гэтэл Сайншанд руу төмөр зам тавих нь дэндүү алсуур юм биш үү?

-Би дээр онцолж хэлсэн төмөр замын зангилаа эхний шалтгаан. Харин удаах нь ус. Усгүйгээр үйлдвэржилт хөгжүүлэх ямар ч боломжгүй. Дорнын говь бол газрын доорх усны нөөцийн хувьд Өмнөговиос хамаагүй илүү. Одоогоос гучин жилийн тэртээ илрүүлсэн усны суваг өнөөр хэр оргилсоор байгааг бид сая үзлээ шүү дээ. Энэхүү Далайн сайн усны нөөцийг түшиглэн үйлдвэрээ байгуулахын дээр алсдаа Хэрлэн мөрний илүүдэл усыг татахад газарзүйн байрлалын хувьд давуу талтай. Түүнчлэн төмөр замын тээврээс гадна Хар тойрмын нөөц аэродромыг түшиглэн агаарын тээврийг ч хөгжүүлэх боломжтой. Энэ бүхнийг тооцож үзэхэд Сайншандад хүнд аж үйлдвэрийн цогцолборыг барих нь хамгийн оновчтой болох нь харагдаж байгаа. Хэдийгээр өнгөц харахад алсуур мэт, өртөг өндөр мэт харагдах боловч ирээдүйн үр өгөөж нь илүү юм шүү гэдгийг онцолъё.

-Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбороос гадна Өмнөговь аймгийн нутагт нарийн царигийн төмөр зам тавих талаар яригдаад байгаа шүү дээ.Ухаа худгийн уурхайгаас Гашуунсухайтын боомт хүртэл төмөр зам тавьж , нүүрсийг хагас боловсруулан гаргана гээд байгаа. амын хувьд дөт байхаар яригдаж байгаагийн дээр Өмнөговьд ч бас аж үйлдвэрийн цогцолбор барих тухай ч яригдсан.

-Нарийн царигийн төмөр зам тавих нь нэг улсын хараат байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ гэдгийг би маш олон удаа давтан хэлж байгаа. Хэрэвзээ Ухаа худгаас Гашуунсухайт руу нарийн царигийн төмөр зам тавих юм бол Сайншандын хүнд аж үйлд вэрийн цогцолбор төсөл хэрэгжихэд тун хэцүү болно. Яагаад гэхээр Сайншандын аж үйлдвэрийг галаар тэтгэх боломж алдагдана гэсэн үг. Ганцхан жишээ хэлье. Бидний байгуулах гээд байгаа коксийн үйлдвэрийн технологийг судалж үзэхэд онцлог нэг зүйл ажиглагдсан. Коксийн анх байгуулснаасаа хойш 30 жил тасралтгүй ажиллуулах учиртай юм байна.Яг л хүний зүрх шиг нэгэн хэмээр 24 цагийн турш тасралтгүй 30 жил ажиллах технологитой.Хэрэв түүхий эд, нүүрсний хангамж тасрах л юм бол үйлдвэр зогсоно. Үйлдвэрийг байгуулахдаа 700-800 мянган ам.доллар зарцуулдаг бол засварт хөрөнгө оруулалтын 70-80 хувьтай тэнцэх хэмжээний хөрөнгө хэрэгтэй. Энэ бол хөрөнгө оруулагчдад эрсдэлтэй зүйл болно. Коксийн үйлдвэр барих сонирхлоо Герман, Солонгос, Хятадаас илэрхийлээд байгаа. Тэд хөрөнгөө оруулахын тулд тасралтгүй ажиллагааг л шаардах болно. Гэтэл бид гол түлш болох нүүрсээ түүхийгээр нь хятад руу гаргаад хөрөнгө оруулагчдыг үргээх нь зөв үү гэдгийг бодолцох учиртай. Өмнөговьд боловсруулах үйлдвэр барина гэдэгт би итгэлтэй биш байгаа. Ямартай ч Сайншандтай дүйцэхүйц хэмжээний өргөн хүрээтэй үйлдвэр баригдах магадлал байхгүй. Өмнөговьд бол зөвхөн нүүрс угаах процесс л явагдах юм билээ. Нүүрс угаах нь хаягдлыг нь цэвэрлэж байгаа болохоос боловруулж буй хэрэг биш. Бас нэгэн онцолж үзэхээс аргагүй зүйл бол өмнийн говь усны нөөцөөр хомс.

-Сайншанд хүнд аж үйлдвэрийн цогцолбор барихад чамгүй хэмжээний хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй нь мэдээж. Хөрөнгө оруулалтыг хаанаас татах вэ?

-Өнөөдөр улсын хэмжээнд 14 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байгаагийн 8.3 тэрбум нь Сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолборт ноогдож байна.Энэ бол асар их хөрөнгө. Гэвч хөрөнгө оруулалт бол санаа зовох асуудал биш. Энэхүү төслийг сонирхон хөрөнгө оруулалт хийх хүсэлтээ илэрхийлсэн улс орон цөөнгүй. Тэдэнтэй уулзан санал хүсэлтийг нь сонсож, судалгаа хийхэд тэдний зүгээс тавьж буй гол шаадлага бол “Монгол Улс энэхүү төслийнхөө үзэл баримтлалыг баталчих юм бол айдасгүйгээр хөрөнгө оруулахад бэлэн байна” гэж байгаа.

-Сайншанд,Чойбалсангаар дамжин Транс Сибиртэй төмөр замтай холбогдох нь “ах нарын далд бодлого” хэмээн хардах хүн цөөнгүй байна л даа. Үүн дээр та ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Оросууд бол түүхий эд импортлох орон биш. Сибир чинь тэр чигээрээ баялаг. Түүнийгээ ашиглаж эхлээгүй орон шүү дээ. Транс Сибирийн төмөр зам дотоддоо алдагдалтайд тооцогддог учир гагцхүү төмөр замаар нь тээвэрлэлт хийж байна гэдэг л ОХУ-д ашигтай. Тиймээс бид хоёр хөрш орныхоо нөхцөл байдлыг сайтар судалж байж боловсруулсан төсөл. Ер нь бол төмөр зам гэдэг өөрөө маш том стратеги. Эцсийн эцэст хувийн компани стратеги тодорхойлдоггүй,төр өөрөө тодорхойлж явах учиртай. Тиймээс УИХ-аас төмөр замын стратегийг нэн даруй тодорхойлох ёстой.

-Одоогийн нөхцөл байдлыг харахад “Эм Си Эс” компани төмөр зам тавих зөвшөөрлөө Засгийн газраас хэдийнэ авчихаад байгаа, бас Сайншанд төслийг ч баталчихсан байгаа. Тэгэхээр энэ асуудлыг яаж шийдэх ёстой вэ?

-“Эм Си Эс” компани Засгийн газраас зөвшөөрөл авсан боловч Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл шийдээгүй байгаа гэдгийг л хэлье дээ. 2007 оны төмөр замын тухай хуульд тусгай зөвшөөрөл нь юун түрүүн улс орны үндэсний аюулгүй байдлыг хөндөөгүй, улс орны эрх ашгийг хамгаалсан байх ёстой гэсэн заалт байгаа шүү дээ. Одоогоор гурван хувийн компанид л өгөөд байгаа. 2008 оны зургадугаар сарын 18-ы өдөр буюу сонгуулийн өмнөхөн өгсөн байдаг.

-Цаашдаа Монгол Улсын төмөр замын хөгжлийн талаар төгсгөлд нь асуумаар байна. Одоогоор манай улсын төв, зүүн бүс л төмөр замтай. Баруун бүсэд төмөр тавигдах уу. Өндөр уул нуруудтай учир төмөр зам тавих боломжгүй байдаг юм уу?

-Ямар ч тохиолдолд төмөр зам тавих хэрэгтэй. БНХАУ л гэхэд саяхан Түвд рүү хурдны галт тэрэг тавилаа. Огт ашиггүй байхад л бодлогоор тавьж байгаа хэрэг. Монгол Улс 6,5 тоннын нөөцтэй Тавантолгойн ордыг эзэмшиж байгаагийн хувьд ямар ч хөрөнгө оруулалтаас айлгүйгээр тавих хэрэгтэй. Төмөр замыг өргөтгөн хөгжүүлэх ойрын болон дунд, урт хугацааны зорилтоо тодорхойлоод байгаа.

Ярилцсан Д.Цээпилмаа

[GaNBaYaR]

Х.Баттулга: Найман зууны түүхээ хэдхэн тонн түүхий нүүрстэй хамт зөөчихмөөргүй байна
Өнөөдөр 10 цаг 28 минут

-Сүүлийн үед Тавантолгойгоос татах төмөр замын маршрутын маргаан нэлээд эрчимжлээ. Гол хоёр тоглогч нь таны тэргүүлсэн салбарын яам, нөгөөх нь Гашуунсухайтын чиглэлд төмөр зам тавих зөвшөөрөлтэй "Энержи ресурс" компани байна?

-Маршрутаас өмнө, ер нь төмөр зам Монгол Улсын эдийн засгийн бие даасан байдал, эдийн засгийн хөгжилд ямар үүрэгтэйг ойлгомоор байгаа юм. Монгол Улс далайд гарцгүй. Дэлхийн зах зээлд хамгийн дөт замаар гарах ганц гарц нь төмөр зам. Төмөр замаар Европ, Ази руу ч гарна. Тэгэхээр далайд гарцгүй манай улсын хувьд төмөр зам бол стратегийн чухал салбар. Төмөр зам зах зээлд хүрэх, эдийн засаг бизнесийн ашиг авчрах гол хөтөч мөн нь мөн. Гэхдээ далайд гарцгүй манай улсын хувьд төмөр замын тээврээр олох ашиг хоёрдугаарт эрэмбэлэгдэх ёстой.

-Нэгд нь юу гэж?

-Төмөр замын тээврээр хадгалж болох эдийн засгийн аюулгүй байдлаа нэгдүгээрт эрэмбэлэх ёстой. Эдийн засгийг зөвхөн мөнгөн дүнгээр олох ашиг талаас нь харж болохгүй ээ. Том агуулгаар нь харах хэрэгтэй. Өнөө маргаашийнхаа олох ашгийг бодоод ирээдүйд хүрч болох эдийн засгийн аюулгүй байдлын эрсдлийг орхиж болохгүй. Энэ эрсдлийг тооцох, урьдчилж харах нь төрийн үүрэг. Хувийн хэвшилд бизнесийн ашиг чухал бол, улс орон, түүнийг удирдаж байгаа төрд бизнесийн ашгаар үл хэмжигдэх эдийн засгийн бие даасан байдал, эдийн засгийн аюулгүй байдал хамгаас чухал. Ашигт малтмалын ордууд дагасан дэд бүтцийг төрийн нэгдсэн бодлогын хүрээнд цогцоор шийдэх хэрэгтэй. Түүнээс бус, орд бүрт зориулсан дэд бүтэцтэй салангид бодлого байж таарахгүй. Эдгээр ордыг ашиглаж байгаа хувь, хувьсгалын компаниуд эцсийн дүндээ Монгол Улсын эрх ашгийг хамгаалсан төрийн нэгдсэн бодлогод л захирагдах ёстой.

-Тэгэхээр хувийн төмөр зам байж болохгүй юу?

-Би хэллээ ш дээ. Далайд гарах гарц бол төмөр зам, ертөнцтэй харилцах цонх. Энэ утгаараа төмөр зам бол стратеги. Далайд гарцтай орнуудад ч төмөр зам стратеги байдаг. Тийм учраас хилийн дагуухь төмөр замын суурь бүтэц төрийн мэдэлд байх ёстой. Америк, Германд ч тийм байдаг. Хамгийн их нүүрс экспортолдог Австралид гэхэд хувийн өмчийн төмөр замуудаа бүгдийг нь буцаагаад төрийн өмчинд авсан.

-Сэлэнгэд "Болдтөмөр Ерөө гол" гэж компани хувийн төмөр зам барьсан шүү дээ?

-Тэр бол Монгол Улсынхаа нутаг дэвсгэр дотор салаа зам барьсан. Тэр зам нь гол замтайгаа холбогдсон учраас төрийн бодлого шийдвэрээр явж байгаа. Ер нь бол төмөр замд гол зам нэг л байдаг. Түүнээс тусгаарласан салаа замууд байж болдог. Гол замаасаа салангид зам гэж байдаггүй. Энэ бол төмөр замын тухай наад захын ойлголт.

-Тэгвэл төрийн бодлого яагаад заавал Сайншанд гэж?

-Өнөөдөр манай улсад хамгийн ойр далайн боомт нь Тянжин. 2000 орчим км байх. Тавантолгойн баялгийг олборлоод, эсвэл боловсруулаад хил дээрээс цааш нь зараад байж болохгүй. Хоёр дахь далайн боомт руу гарах ёстой. Энэ нь Владивосток, Находокийн, Ваниногийн боомтоор дамжиж гарах хувилбар. Ингэж байж бид Солонгосын хойгт бүтээгдэхүүнээ гаргана. Энэ нь бүтээгдэхүүнээ нэг улсаас, нэг боомтоос хараат бусаар зах зээлд хүргэх стратегийн ач холбогдолтой. Мөн Монголдоо нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүнээ дундын зуучлагчгүйгээр, далайн боомтын үнээр эцсийн хэрэглэгчдэд нь зарах боломжтой олон улсын жишигт ойртож байгаа юм. Төмөр замын маршрутыг ийм бодлогын хүрээнд, ийм ирээдүйг харж энэ чиглэл рүү нь тавих ёстой гэж үзэж байгаа.

-Хувийн компаниудын санал яамны бодлоготой нийлж байгаа юу?

-Хувийн компаниуд яамны бодлогын эсрэг санал хэлж байгаа. Ордоо эргэлтэд оруулж, ашгаа хурдан олмоор байна гэж байгаа. Энэ буруу биш. Тэд барьцаалах юмтай, түүгээрээ зээл авч, зээлээрээ төмөр зам тавих гэж байна. Энэ нь бизнест байдаг хэвийн процесс. Гэхдээ хувийн бизнесийн эрх ашиг бүхэл бүтэн улсынхаас том, эрхэм байж болохгүй. Хэрвээ компани бүр төрийн бодлого тодорхойлох процесст оролцоод нөлөөлөөд, лоббигоор өөрсдийнхөө талд шийдүүлээд, жижиг эрх ашгийн өмнө том нь хүчгүйдээд байвал цаашид жишиг тогтчихно.

-Жишиг гэж, "Энержи ресурс", "МАК"-аас гадна төмөр зам тавих зөвшөөрөл хүссэн өөр компани байгаа юм уу?

-Монголд байдаг л жишгийг хэлье. Танай Говь-Алтайн нэг нөхөр "за Отгоо чи Баттулгаас ярилцлага авчээ. Та хоёрын харилцаа гайгүй бололтой. Алтайд байгаа нэг ордын хөрөнгө оруулагч нь төмөр зам тавих зөвшөөрөл аваад өгвөл хувь өгье гэж байна" гэнэ. Тэгж байтал Сүхбаатараас Цайрын орд, Бичигтийн боомтоос хил рүү төмөр зам тавьмаар байна гээд миний нэг танил ороод ирнэ. Баянхонгороос энэ Засгийн газарт Занданшатар, Лу Болд, би, гээд гурван сайд бий. Манай аймгийн нэг улсын цолтой бөх "за та гурав аймагтаа байгаа ганц ордоос шууд төмөр зам татаад өгөлгүй яадаг юм" гэж шахна. Энэ бол хэн сайд байх нь хамаагүй, цаашид магадгүй орд олдсон аймаг болгон төмөр зам тавиулахыг бодно. Ийм жишгийг яаж зогсоох, ямар зарчим тогтоох вэ гэдгээ бас бодох ёстой.

-Сайд аа, өнөөдөр бид ямар нийгэмд амьдарч байгаа билээ дээ. Төмөр замаар тусгаар тогтнолд нь халддаг цаг үе өнгөрсөн юм биш үү?

-Эдийн засгийн аюулгүй байдал, геополитик гэж ярихаар "одоо тэгж танк ачаад, эсвэл буутай цэрэг орж ирэхгүй" гэж өөдөөс даапаалаад байгаа байхгүй юу. Буутай цэргийн хүчээр тусгаар тогтнолд нь халддаг үе харин өнгөрсөн. Эдийн засгийн тусгаар тогтнол бол өөр. Нэг зах зээлээс 60-70 хувь хараат байгаад, тэндээс боолт ирвэл тухайн улсын эдийн засаг шууд унадаг. Гэтэл өнөөдөр бид бүх юмаа гаднаас, хүнсний ногоогоо хүртэл, бараг төрсөн биенээсээ бусдыг Эрээнээс авч байна. Дотоодын үйлдвэрлэл гэж байхгүй. Ийм байхад, уул уурхай дагасан том эдийн засгаа хараат ганц зах зээлдээ барьж өгөхөөс л болгоомжлуулаад байгаа хэрэг. Хэрвээ Хятадын дотоодын сүлжээ, тенхологиор нь хилээ сэтлээд Гашуунсухайтаар 260 км, дараа нь Ховд, Сүхбаатараар төмөр зам оруулаад ирлээ гэж бодъё. Энэ төмөр замаар зорчигч тээвэр орж ирнэ. Хятадын бизнесмэнүүд аймгуудын захуудыг дүүргэнэ. Эхэндээ монголчуудаар бараагаа заруулна. Дараа нь өөрсдөө суугаад зарна. Хөдөлмөрлөх чадвараараа хятад хүн дэлхийд гайхагддаг.Зарим нь захыг худалдаад авчихна. Одоо түүхий эдийн "Эмээлт" зах ямар байдалтайг хүмүүс мэдэж л байгаа. Наад зах нь ийм аюул бодитой байгаа. Энэ найман боомтод манай хил, гаалийн супер ажилчид байна гэдэг эргэлзээтэй. Бараг боломжгүй. Бид одоо Замын-Үүд, Алтанбулагаа яая гэж байна ш дээ. Тэгж байж найман боомтод ажиллах хил гаальчдынхаа цалин хангамжийг худалдагдахгүй хэмжээнд өгч чадах уу, чадахгүй. Энэ бүхнийг харж, тооцсон төрийн бодлого байх ёстой. Түүнээс бус,үнэтэй байгаа дээр нь нүүрсээ хурдан зараад ашиг олъё гэдэг бол хоёрдугаарт тавигдах асуудал. Мөнгө бол олдоно. Мөнгө байгаад эргэж нөхөгдөхгүй, олдохгүй үнэт зүйл гэж байна шүү дээ.

-Уг нь бол уул уурхайн ордууд маань өмнөд бүст ч, түүнийг дагасан бизнес хотоос хамааралтай, энэ бизнес монголчуудынх байх ёстой биз дээ?

-Байж чадахгүй байгаагийн жишээ Дорнод аймагт газрын тос олборлож байгаа "Петрочайна" компани дээр ил байгаа. 2006 онд би Их хурлын байнгын хорооны гишүүний хувьд газар дээр нь очсон. Үнэхээр эмзэглэмээр. Олборлолт явуулж байгаа компаниуд нь бүх хангалтаа хилийн цаанаас авдаг. Хоолны мах, талх, ариун цэврийн цаасаа хүртэл цаанаас авдаг. Гэтэл наахна нь байгаа Матад сум ажилгүйдэл, ядуурал ихтэй, гэрэлгүй. Тэр орд газарт нийлүүлж байгаа бизнес байхгүй, хүртэж байгаа ашиг хаялга гэж байхгүй. Энэ бүхнийг бид мэдэж хэрнээ л засч залруулж чаддахгүй явсаар түрүүн ярьсан жишгийг эхлүүлчихэж байгаа юм. Бид Оюутолгойн гэрээг дагаж явах 200 гаруй бизнес монголчуудынх байна гэж баярлаад л байсан. Гэтэл эхнээсээ байхгүй болж байгаа сурагтай. Хөрөнгө оруулагчид өөрсдөө зам тавиад хилийн цаанаас бүх юмаа авч байна. Монголчууд эндээс ядаж мах, гурилыг нь нийлүүлье гэхээр дэд бүтэц алга.

-Маршрутын хол ойр, тээврийн зардал талаас нь харвал Гашуунсухайтын чиглэл яамны саналаас илүү оновчтой сонголт мөн биз дээ?

-Тавантолгойтоос 260 км яваад Гашуунсухайтаар гарч байгаа нүүрс Бугатын үйлдвэрийн түүхийн эд л болно. Нүүрсийг сайндаа угаагаад л урагшаа зөөнө. Сая Тавантолгойд технологи мэддэггүй баахан дарга нар очоод ирсэн. Нүүрс угаах үйлдвэрийн шавыг нүүрс боловсруулах үйлдвэр гэж яриад байгаа байхгүй юу. Нүүрс угаах бол хогноос нь цэвэрлэж байгаа эдийн засгийн ашгаа бодсон л бизнесийн аргачлал. Жишээ нь, хүмүүс самар түүхээрээ ойд боргоцойноос нь салгаж цэвэрлээд шигшсэн самраа үүрээд харьдаг даа. Хэрвээ цэвэрлэхгүй бол хогтой самрыг хүн авахгүй, дээр нь үүрээд явсан ч хүнд. Нүүрс угаах бол тийм л процесс. Нүүрс угаахад Монголд юу үлдэх вэ. Нүүрсээ ухуулсан газар, шигшсэн самрын хог ойд хаягддаг шиг угааж ялгасан хог нь л үлдэнэ. Харин бидний хувилбар Сайншанд хүртэл 400 гаруй км зам туулж байгаа боловч нүүрсээ угаадгаараа угаана. Дараа нь тэндээ гаргаж авсан коксоороо "Эрдэнэт", Оюутолгой, Цагаан суврагын зэс, чадвал Удоганы зэсийг авчирч боловсруулна. Дарханд байдаг төмрийн хүдрийг түүхийгээр нь гаргах биш, эндээ боловсруулж авчраад ган бөмбөлөг хийх зэргээр улсынхаа эдийн засагт нэмүү өртөг шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн экспортлох зорилготой. Дээр нь Сайншандад стандартын технологи хэрэглэх учраас цалин бас стандартын, дэлхийн жишигт нийцсэн байна. Тийм учраас харийн нутагт хөгшдийнх нь хийж дийлдэггүй, залуусынх нь голоод хийдэггүй боолын хөдөлмөр эрхэлж байгаа монголчууд маань бүгдээрээ биш юмаа гэхэд ихэнх нь ирж эх нутгийнхаа агаараа амьсгалж, ээж аав элгэн садныхаа дунд ажиллаж эх орныхоо бүтээн байгуулалтад хөлс хүчээ зориулах боломж бүрдэнэ. Төр засаг гэж байгаа л бол ирээдүйгээ харсан иймэрхүү бодлого хэрэгжүүлье гээд байгаа юм.

-Бүтэх үү тэгээд, Сайншандад боловсруулах үйлдвэр барина гэдэг?

-Бүтээх гэж л хамтарсан засаг байгуулсан гэж байгаа ш дээ. Бүтэхгүй гээд суугаад байвал хэн ч барьж өгөхгүй. Монгол Улс гаднын түүхий эдийн бэлтгэн нийлүүлэгч хэвээр байсаар баялаг маань дуусна. Монголын маань оршин тогтнох цаг хугацаа өнөөдрийн бидний амьдралаар дуусахгүй ш дээ. Хэрвээ ашигт малтмалаараа хөгжинө, баяжина л гэж байгаа бол боловсруулах үйлдвэр барьж байгуулахаас аргагүй. Байгаа баялгийнхаа багахан хувиар боловсруулах үйлдвэр барьж чадахгүй төр гэж байхгүй байлгүй дээ. Хэрвээ боловсруулахгүй түүхийгээр нь гаргавал түүхий эдийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс гадна, эцэстээ биднийг ноолуур, арьс шир шиг, алт хөтөлбөр шиг ирээдүй угтана.

-Та бүхний тооцоогоор боловсруулах үйлдвэрийг тэгээд ямар өртгөөр хэдий хугацаанд барих уу?

- Урьдчилсан тооцоогоор 3-5 жил шаардлагатай. Боловсруулах үйлдвэр барих зардал арваад тэрбум ам.доллар гэж байгаа.

-Төсвийг батлах хугацааг нь тулгаж байгаад хагас шөнийн дотор тойрогтоо тэрбум төгрөг хуваарилдаг, хөгжлийн төлөө биш, тойргийн сэтгэлтэй хүмүүс төрийг удирдаж байхад ийм их мөнгийг хаанаас олох вэ, тэгээд?

-Хэрвээ бид нар төсвөө, төрөө өнөөдрийнх шиг менежментээр авч явбал бидний энэ санаа бүтэхгүй ээ. Төрд хөгжлийн төлөөх менежмент алга гэдэгтэй санал нэг байна. Өнөөдөр 6.4 тэрбумын нөөцтэй ордын дөрөвхөн хувийг авсан хувийн компани 400 сая тонн нөөцөө барьцаалж зээлээр мөнгө босгоод байхад зургаан тэрбумын нөөцтэй улсын компани нь яагаад хөрөнгө босгож чадахгүй байна вэ. "Эрдэнэс MGL" гэж компани байгуулсан. Гэтэл энэ компани дээр нөгөө дөрвөн хувийг авсан компани нь лоббигоо хийчихсэн. За чи унтаж байгаарай, босоод ирвэл бид нар унана шүү гээд лоббигоо хийчихсэн. Уг нь зургаан тэрбумын нөөцөө барьцаалж ирээдүйгээсээ урьдчилж хөрөнгө босгоод Монгол Улс хүссэн бүх бүтээн байгуулалтаа хийх боломжтой. Зөвхөн Оюутолгой, Тавантолгой дээр л ярихад ийм их баялагтай улс чинь аль нэгэн гүрний түүхий эдийн бэлтгэн нийлүүлэгч, иргэд нь ядуу байж болохгүй л байхгүй юу. Боловсруулах үйлдвэр барих арван тэрбум доллар их мөнгө биш ээ. Ийм хэмжээний хөрөнгө босгоход Тавантолгойн зургаан тэрбумын нөөцийнхөө зуун сая тонныг л барьцаалахад хангалттай.

-Түрүүн та технологи мэддэггүй дарга нар угаах үйлдвэрийг боловсруулах үйлдвэр гэж андуурсан тухай ярилаа. Бодвол "Энержи ресурс"-ийн угаах үйлдвэрийг хэлэх шиг боллоо. Яамны саналаар бол Тавантолгойн нүүрсийг угаасны дараа ямар боловсруулалт хийж байж экспортлох вэ?

-Коксын үйлдвэр барина. Монголдоо зэс, төмөр боловсруулах үйлдвэр барина. Бодлого ч гарсан. Зэсийн боловсруулах үйлдвэр байгуулахыг судлах ажлын хэсэг хүртэл Их хурлаас томилогдсон. Хэрвээ кокс үйлдвэрлэхгүй л бол Монголдоо зэс, төмрийн баяжуулах үйлдвэр барина гэдэг үлгэр.

-Яагаад..?

-Яагаад гэвэл зэс, төмрийг маш өндөр температурт боловсруулна. Ийм их хэмжээний дулаан ялгаруулж чадах сайн чанар бүхий илчлэгтэй түлш бол коксжих нүүрс. Үйлдвэрлэгч орнуудын гол түүхий эд болох ган бөмбөлөгийг хийхэд коксоос өөр ямар ч бүтээгдэхүүн төмөр, зэсийг хайлуулж чадахгүй. Тэгэхээр кокс бол барина гээд байгаа боловсруулах үйлдвэрийн түлшний анхдагч гол хэрэглээ юм.

-Тавантолгойн нүүрсний ихэнх нь эрчим хүчнийх, түүнийг яах вэ?.

-Нэг тонн нүүрсний 30 хувь нь коксжих, 70 хувь нь эрчим хүчнийх гэж байгаа. Цахилгаан станц бариад эрчим хүч экспортолж болно. Эрчим хүчний экспорт заавал нүүрсний тээврээр байх албагүй. Агаараар утас гүйлгээд эрчим хүч явуулчихаж болно.

-Ер нь бол яамны бодлого Тавантолгойн нүүрсийг түүхийгээр нь ч, угаагаад ч, коксжих хэлбэрээр нь гаргахгүй юм байна, тийм үү?

-Аль нэг хэлбэрээр нь гаргалаа гэхэд төр өөрийн бие даасан бодлогоороо шийднэ. Зөвхөн бүтээгдэхүүн гэхгүй, ордыг дагасан бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийг ч төрийн бодлогоор шийднэ. Ялангуяа төмөр замын маршрутыг. Хуулиар бол төмөр замын бодлогыг УИХ-аар тодорхойлно. УИХ-д оруулах саналыг Засгийн газрын төвшинд боловсруулж, Тэргүүн шадар сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж байгаа. Энэ ажлын хэсэг мэргэжлийн яамны байр суурийг анхааралтай авч үзэх байх. Ерөнхийдөө баялаг байгаа гол нутгуудаа дайруулж өмнөд бүсээр цүлхийсэн байдлаар төмөр зам тавих нь зөв гэж үзэж байгаа. Мэргэжлийн яам энэ бодлогыг гаргаж ирэх гэж бараг жил шахуу ажиллалаа. Энэ бол их хөдөлмөр. Төрийн өмнөөс, том эрх ашгийн төлөө зориулсан мэргэжлийн хүмүүсийн хөдөлмөрийг УИХ, Засгийн газар шүүгээнд нь үлдээхгүй гэдэгт найдаж л байна.

-УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо бол Гашуунсухайтын төмөр замын маршрутыг дэмжчихсэн шүү дээ?

-Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Ц.Баярсайхан Өмнөговь аймгийнх. Нутагтаа нэг төмөр зам тавиулчихъя гэж байгаа нь түүний буруу биш. Ажлын хэсгийг ахалсан Г.Батхүү бол "Энержи ресурс" компанийн хувь эзэмшигч. Ашиг сонирхлын зөрчилтэй.

-Хэвлэлүүдийг харахад та ганцаардаж байгаа. Танай яамны бодлогыг УИХ дэмжих ирээдүй байна уу?

-Тэгж харагдаж байна уу. Харин ч намайг олон хүн дэмжиж байгаа ш дээ. Төр засаг маань нэг компанийн дотоод сүлжээнд хэтэрхий орооцолдчихлоо л доо. Энэ бол ард түмнээс санал гуйж төрийн эрх мэдэлд гарч ирчихээд тэднийхээ эсрэг, нэг компанийн эрх ашигт аалзны тор шиг сүлжигдсэн улстөрчдийн балаг. Гэхдээ ийм хүмүүс эх түүхээ мэддэг, эдийн засгийн тусгаар тогтнол, эдийн засгийн бие даасан байдлыг ойлгодог ард түмний дэргэд дэндүү цөөхөн, бас хүчгүй л дээ. Үүнийг сонгуулийн луйврыг эсэргүүцсэн долдугаар сарын 1-ний үйл явдал харуулсан ш дээ. Тусгаар тогтнол, эдийн засгийн бие даасан байдал бол Монгол Улсын найман зууны туршид хадгалж, хамгаалж ирсэн түүх. Ийм урт хугацааны агуу түүхээ хэдхэн тонн түүхий нүүрстэй зөөчихмөөргүй байна ш дээ.

-Хувийн хэвшлийн лоббинд орж, дотоодын сүлжээнд нь орооцолдож байгаа бол төрийн, түүнийг удирдаж байгаа та нарын л буруу ш дээ?

-Төрийн юу байхав, түүнийг удирдаж байгаа хүмүүсийн буруу гэдэг зөв. Ерөөсөө улстөрийн сонгууль сонгодог утгаа алдаж санал худалдаж авдаг, худалддаг схемд шилжсэний л гай гарч байгаа юм. Бид 1990 онд чөлөөт сонгууль хийж, ганц оготны хамраас цус гаргалгүйгээр нийгмийн шилжилт хийснээрээ бахархдаг. Тэгвэл өнөөдөр, нийгэм өөрчлөгдөөд 20 жил болсны дараа, энх цагт таван халуун амиар сонгууль хийж байна ш дээ. Сонгуулийн хандив өнөөдөр хаанаас орж ирдэг вэ гэвэл ТҮЦ, дэлгүүрийн орлогоос биш шүү дээ. Архи, бензиний тусгай зөвшөөрөл эрхэлдэг хүмүүст л бэлэн мөнгө байдаг. Бас ордын тусгай зөвшөөрөл авах гэсэн хөршүүдийн мөнгө орж ирдэг. Сонгуулийн хандив нэрээр өгсөн авлигынхаа ашгийг хүртэх, хариу нэхсэн үйл явдлууд л болж байна. Уг нь өнөөдөр сайд нь том эрх ашгаа хараагүй санал оруулаад тэрийг нь ард түмэн олон нийт эсэргүүцэж байх ёстой. Гэтэл өнөөдөр хувийн хэвшлийнхэн төрийн бодлого тодорхойлж, мэргэжлийн яам нь эсэргүүцэж явна. Энэ чинь өөрөө хэний эрх ашгийг хамгаалсан лобби явж байгааг илэрхийлж байгаа юм.

-Уучлаарай, сэдвээсээ жаахан хазайчихлаа. Хятад бол нүүрсний гол хэрэглэгч. Энэ аварга том зах зээлийг, аварга том гүрнийг монголчууд бид нүүрсээр хааж боох хэрэг байна уу, тэгж чадах уу?

-Хятадыг хааж боож байгаа юм энд байхгүй ээ. Энэ том гүрэн Тавантолгойн нүүрстэй, нүүрсгүй болно. Хятад бол өөрөө нүүрсний нөөц ихтэй. Бас экспортолдог орон. Тийм учраас ганц Тавантолгойн нүүрсээр гачигдаж дутагдана ч гэж байхгүй. Хятад бол зах зээл мөн ч, манай түүхий эдтэй, эдгүй болно. Урд хөрш маань манай түүхий эдийг дуртай үедээ авна, дургүй үедээ авахгүй. Ноолуур, арьсан дээр бид энэ зовлонг мэдэрсэн. Хятад улс эрчим хүчний л дутагдалтай нь үнэн. Голдуу эрчим хүчний нүүрс авна. Эрчим хүчийг түрүүн ярьсан, нүүрсний тээврээр биш, агаарын утсан шугамаар шууд эрчим хүч нийлүүлэх боломжтой. Энэ чиглэлээр хамтарч ажиллаж болно.

-Яамны бодлого болгож байгаа Сайншанд зах зээлээсээ хол, тойруу биш үү?

-Оросын Находка, Ванино руу ороод ирэхээр Япон, Солонгостой шууд наймаа хийнэ. Эд нар чинь жилийн бараг 80 орчим сая тонн коксын хэрэглээтэй, зуун хувь импортоор авдаг улсууд. Дээр нь Сайншандын замаар германуудад ч өгөх боломжтой. Герман одоо 18 мянган км зам туулж Хятадаас авч байгаа. Хэрвээ манайхаас авна гэвэл Оросын нутгаар дайраад есөн мянган км зам туулна. Германууд бидний түүхий нүүрсийг биш, коксыг илүү сонирхож байгаа. Герман бол том хэрэглэгч. Одоо түүхий эдийнхээ 90 хувийг гаднаас авдаг. Ерөөсөө Герман Япон, Солонгос гурав бол хамгийн том хэрэглэгч. Жишээ нь, солонгосууд "та нар манайхыг зуун жил коксоор хангана гэвэл бид дэд бүтцийг нь бариад өгье" гэж байгаа. Сайншандаас Хятадад ч зарах боломжтой. Зам-Үүдээр өгчихнө.

-Замын-Үүд тийм их ачааллыг дийлэх үү?

-Энэ асуудал биш ээ. Хятадын Засгийн газарт төмөр зам тавья л гэвэл мөнгөгүйн зовлон байхгүй. Өнөөдөр хятадууд 30 сая тонн ачаа тээвэрлэх хэмжээний хөрөнгө оруулалт Замын-Үүдэд хийж байна. Сая бид нар Хятадын Засгийн газрын 300 сая ам.долларын зээлийн 60 саяыг Замын-Үүдийн боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхэд зориулахаар авлаа.

-Замын-Үүдээр гарвал шилжүүлэн ачих гэж дугуй солино.?

-Вагоных нь дугуйг солихгүйгээр ачааг нь шилжүүлэн ачих технологи гараад ирчихсэн дээ. Энэ хүндрэл биш.

-Км-ийн хувьд ингэж тойрч болдог л юм байж. Гэтэл тээврийн зардлын хувьд Гашуунсухайт нь илүү хямд биш үү?

-Үнийн хувьд хэн авахаас шалтгаална. Жишээ нь, япон, солонгосууд авна гэвэл Гашуунсухайтаар гарсан, хойшоо Сайншандаар явсан дүндээ дүн. Яагаад гэвэл Находкын боомтоор явбал дундын зуучлагчгүйгээр шууд эцсийн хэрэглэгчдээ очно. Харин Тянжинь боомт үндсэндээ Бугатын л түүхий эдийг хангана.

-Гашуунсухайтаар гаргах гээд байгаа "Энержи ресурс"-ийнхэн ч дундын зуучлагчгүйгээр гуравдагч зах зээлд гаргах юм биш үү. Тийм боломжгүй юу?

-Боломжгүй. Наад 400 сая тоннын нөөц чинь зээлийн барьцаанд тавигдчихсан, авсан зээлээрээ хөрөнгө оруулалтаа хийгээд явж байгаа байхгүй юу.

-Гашуунсухайтын төмөр замаа Хятадын төмөр замтай холбож далайн боомт хүрэхэд төрийн дэмжлэг хэрэгтэй гэж "Энержи ресурс"-ийнхэн хэлж байгаа?

-"Энержи ресурс"-ийн, хувийн компанийн дотоод менежментэд төр оролцохгүй ш дээ. Харин Хятадын төрийн мэдлийн компаниудтай хамтарч байгаа юм билээ. Ер нь бол Гашуунсухайтаар нарийн царигтай төмөр зам тавибал төрийн дэмжлэгтэй дэмжлэггүй Хятадын төмөр замын дотоодын сүлжээнд холбогдчихож байгаа.

-Гашуунсухайт, Сайншандын хоёр маршрут хоёулаа байх ёстой гэж зарим хүн хэлж байгаа. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс ч тийм зөвлөмж гарсан юм биш үү?

-Нэгд, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл энэ асуудлаар санал солилцох танилцуулах хурал л хийсэн. Зөвлөмж гаргаагүй. Хоёрт, энэ хоёр маршрут хоёулаа байх боломжгүй. Хэрвээ Гашуунсухайтаар Хятадын дотоодын сүлжээтэй ижил царигтай төмөр зам тавих л юм бол бид Сайншандад үйлдвэрийн район байгуулна гэж мөрөөдөөд ч хэрэггүй. Хятадын үнийн демпингийн бодлогоос дэлхий айж байна. Алс хол, далайн чинадад буй Америк хүртэл айж байхад, хажууд нь байгаа монголчууд бид нар яах юм бэ. Хилээ сэтэлж төмөр замаар дотоодын сүлжээнд нь холболоо л бол тоос сорогч асаачихсан юм шиг соруулчихна. Одоо зуун тоннын даацын машинаар өдөр шөнөгүй зөөгөөд байгаа биз дээ. Бид нар 50 сая малтай мөртлөө нэг ширхэг ч арьс боловсруулж чадахгүй гаргачихдаг. Ноолуур гэхэд дотоодын бүх үйлдвэр хаалгаа барьсан. Хэрвээ Гашуунсухайтаар Хятадын дотоодын сүлжээтэй төмөр замаар холбогдлоо гэхэд саяын жишээнүүд давтагдахгүй гэх баталгааг би л хувьдаа олж харахгүй байгаа. Зарим хүн хараад байгааг би ойлгодоггүй юм.

-Хэрвээ Гашуунсухайтын чиглэлд төр өөрөө төмөр зам тавибал энэ маршрут байж болох уу?

-Болохгүй. Эдийн засгийн аюулгүй байдал талаасаа хоёрдогч далайн боомт хэрэгтэйг түрүүн ярьсан. Энэ бол бодитой шалтгаан. Хэрвээ Сайншандад коксын үйлдвэр барилаа гэхэд 30 жил зогсолтгүй ажиллана. Технологи нь тийм юм. Сайншандад коксын үйлдвэр бариад "start" хийлээ гэхэд 24 цагаар 30 жил зогсолтгүй ажиллана. Яг хүний зүрхтэй адилхан. Хэрвээ Гашуунсухайт руу төмөр замын гарц байвал түүгээр нүүрс гараад коксын үйлдвэр маань нүүрсээр тасалдах, гэнэт зогсох аюултай. Зогсвол ахиад ажиллуулахад дахиж шинээр байгуулсантай дүйх хэмжээний зардал, технологи шаардлагатай болдог. Энэ бол одоо яригдаад байгаа хоёр маршрут хоёулаа, бас Гашуунсухайтын зам гэж ерөөсөө байж болохгүй гэдэг шалтгааны гол амин сүнсүүдийн нэг нь.

-Хэдийгээр та салбарын сайд ч таны ард оросуудын шахалт бий гэсэн хардлага байна. Яагаад гэвэл Улаанбаатар төмөр зам Монгол-Оросын хамтарсан өмчлөлтэй. Сайншанд руу татаж одоогийн төмөр замтайгаа холбоно гэдэг нь оросуудын 50 хувийн өмчлөлтэй замд холбоно гэсэн үг. Энэ нь, Оросын нутгаар тээвэрлэх нь оросуудын сонирхолд ч нийцэж байгаа?

-Ийм хардлага байгаа. Бизнесийнхний өрсөлдөөн ч гэж мушгиж байгаа. "Энержи ресурс" консорциум, түүнд багтдаг компаниудтай өрсөлддөг бизнес надад байхгүй. Хэрвээ байдаг бол би салбарын яамыг тэргүүлж байгаагийн хувьд дэмжээд энэ төсөлд нь оролцоод, дараа нь Баянхонгор руу төмөр зам татна гэж мангартаад явж болох л байсан.

-Хүнийхээ хувьд бол хэвийн харилцаа бий биз дээ?

-Хэвийн байлгүй яах вэ. "MCS"-ийн Оджаргал бид хоёр нэг нутгийнх, Баянхонгорынх. Ганзага энэ тэр гээд бас л адилхан зовлон зүдгүүрээс босч ирсэн. Үг хэлээ ололцох тал дээр хамгийн сайн ойлголцох улс. Энэ талаа, нутаг усаа бодсон ч дэмжих л ёстой хүний нэг нь би. Гэхдээ энэ бол хувь хүмүүс, нутгархах үзлээс давсан асуудал. Архи спиртийн лиценз, хотын газрын зөвшөөрөл, барилгын зөвшөөрөл байсан бол яахав дүүрч. Харин одоо яриад байгаа төмөр замын чиглэл бол арай өөр. Хэдхэн хүний гэр бүлийн, ганцхан компанийн биенесийн ашгаас давсан сэдэв.

-Оросуудын шахалтын тухайд?

-Оросууд түүхий эд сонирхдоггүй. Сибирь нь тэр чигээрээ баялаг. Хүн ам цөөн, газар нутаг томтой, манай улстай эдийн засгийн харилцаа султай. Ийм улстай бид стратегийн хувьд түншлэх ёстой. Яагаад гэвэл бидний баялгаас оросууд хуваалцахгүй. Өнөөдөр "Эрдэнэт"-ийн ноогдол ашгаа ч оросууд авдаггүй. Энэ бага мөнгө биш шүү дээ.

-Оросууд манай баялгийг сонирхдоггүй гэж дээ. Жишээ нь, Оросын төмөр замын дарга Якунин Монголд олон удаа ирж, баялгаа битгий түүхийгээр нь гаргаарай гэж ярилцлага хүртэл өгч байсан. Тэгэхээр төмөр зам дахь Оросын талыг эзэмшдэг бизнесмэнүүдийн шахалт байна уу?

-Байхгүй ээ. Тэгээд ч Улаанбаатар төмөр замын Оросын талыг бизнесмэнүүд эзэмшдэггүй. Якунин чинь бизнесмэн биш, төрийн өмчит нээлттэй компанийн захирал. Энэ хүний удирдлагад 88 мянган км төмөр зам байдаг. Нийтдээ хоёр сая хүн ажилладаг салбар юм билээ. Юу гэж л 1100-хан км манай төмөр замтай зууралдаад байхав дээ. Хэрвээ хоёр дахь далайн боомтыг ашиглана аа гэвэл Оросын Транссибирийн төмөр замыг ашиглана. Ашиглахдаа хамтарсан учраас бид тарифын хөнгөлөлт эдэлнэ. Энэ бас нэг давуу тал. Хэрвээ хоёр дахь боомтыг ашиглахгүй ээ гэвэл Тяньжинийн хараат байна. Энэ нь нэг боомт, нэг зах зээлийн хараат байна аа л гэсэн үг. Магадгүй алсдаа өмнөд бүс нутаг маань төвөөс, эндээс хамааралгүй, хилийн цаадахь зах зээлийнхээ "тоглоомын дүрэм"-ээр тоглодог ч болохыг үгүйсгэхгүй. Үүнээс л болгоомжлуулаад байгаа юм.

-"Энержи ресурс"-ээс эхлээд Тавантолгойн ордын 96 хувийг төр авсан. Одоо төмөр зам тавих зөвшөөрлийг нь цуцлах гээд байдаг. Төр үндэсний том компаниуддаа хэтэрхий хатуурхаж байна гэх өнгө аяс бас байна?

-Хэчнээн үндэсний ч гэсэн төрийн бодлогыг хувийн компаниуд тодорхойлж болохгүй л байхгүй юу. Хэчнээн том компаниудын нэгдэл ч гэсэн Монгол Улсын эрх ашиг тэднийхээс жижиг байж таарахгүй. "Энержи ресурс"-ийн эрх ашигт нийцүүлж бодлогоо тодорхойлдог төр гэж байж болохгүй. Сая хэвлэлийн хурал хийлгээд л "бид нар улсад төдөн тэрбумыг төлдөг, улсаасаа баян компаниуд" л гээд байна лээ. Үнэндээ бол архи, бензиний монополь бизнес хийдэг л компаниуд ш дээ. Архи, бензинд онцгой татвар төлдөг, төлөх л ёстой, тэр үүргээ биелүүлснээ л хэлээд байна лээ.

Тавантолгойн лицензийн тухайд тухайн үед мэдээлэлд ойр байсан хэдхэн хүн аваад дарчихсан байсан. Өнөөдөр болохоор лиценз хадгалж байсан, зараагүй, энэ бол гавьяа гэж ярьдаг. Зарах гээд явж байсан. Үнэн дээрээ л тохироогүй байхгүй юу. Дараа нь хайгуул хийсэн гэж заль хэрэглэж байгаад дөрвөн хувийг нь авсан. Ордынхоо ихэнх хувийг өглөө шүү гэж эх орончийн дүр эсгэчихээд хамгийн нөөцтэй хэсгийг авсан. За .энэ нь ч яах вэ гэхэд одоо болохоор хилээ сэтэлж, урд хөршийн дотоодын сүлжээнд холбосон төмөр зам тавина аа гээд байгаа юм. Энэ хэний эрх ашиг вэ. Үүний цаана нүүрсээ зөөхөөс гадна Тавантолгой, Оюутолгойн ордыг дагасан бизнесийн бүх барааг өөрийнхөө төмөр замаар л тээвэрлэх гэж байгаа байхгүй юу. Цаад зорилго нь энэ.

-Арай үгүй байлгүй дээ. Харин ч төр засаг хувийн хэвшлээ хааж боогоод байна гэдэг мессеж хүчтэй байгаа?

-Үгүй, тэгвэл Гашуунсухайтын чиглэлд автозамаа бариад л нүүрсээ зөө л дөө. Ховдын Хөшөөтийн уурхайн хөрөнгө оруулагчид олборлолт явуулахаасаа өмнө сайн чанарын автозам барьчихсан. Тэрэн шиг экологио хамгаалсан автозамыг Гашуунсухайтын чиглэлд бариад нүүрсээ зөөх боломж нь нээлттэй ш дээ. "Энержи ресурс"-ийг хааж боосон юм ерөөсөө байхгүй. Харин заавал хилээ сэтэлж Хятадын дотоодын сүлжээтэй төмөр замаар холбогдох гээд байгааг л ойлгохгүй юм. Барилаа гэхэд энэ төмөр зам цаашид зөвхөн "Энержи ресрус"-ийнх байх нь ч эргэлзээтэй. "Улсад төмөр зам барих мөнгө байхгүй ш дээ" гэж төрөө даапаалсан ярилцлага өгөөд сууж байхын оронд, төдөн тонн нүүрс түүхийгээр нь зөөлөө гэж гайхуулахаасаа өмнө автозамаа барьж байгаль орчноо хамгаалах нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлах хэрэгтэй ш дээ. Архийг нь монголчууд л авч, бензинийг нь монголчуууд л хэрэглэж, монголчууд л тэднийг мөнгөжүүлж байгаа биз дээ. Хэний хүчээр мөнгөтэй болсноо бодмоор юм. Анх лиценз авсан, одоо Гашуунсухайтын маршрутыг дэмжээд байгаа хүмүүс хэний хүчээр өнөөдрийн албан тушаалд очсоноо бодох хэрэгтэй. Эртэй бяртайдаа, эсвэл хаант засаглал шиг залгамжилж гарч ирээгүй. Ард түмний сонголтоор сонгуулиар эрх мэдэлтэй, мэдээлэлд ойрхон болсныгоо өөртөө болон хэсэг нөхөддөө давуу байдал болгон ашиглахын төлөө зүтгэж болохгүй. Өөрийг нь өнөөдрийн албан тушаалд сонгосон ард түмнийхээ төлөө ажиллах нь төрийн хүний үүрэг.

-Гэхдээ энэ хоёр маршрутын аль алинд хөршүүдийн маань сонирхол байгаа биз дээ?

-Үнэндээ хоёр хөршийн сонирхлыг бид нар авахгүйгээр ганцаараа явах бас хэцүү. Хоёр агуу том улстай хөршилддөг учраас тэднийхээ аль алиных нь сонирхлыг илэрхийлнэ. Тэр дунд Монголынхоо эрх ашгийг илүүд үзсэн бодлого хэрэгжүүлэх л ёстой.

-Удахгүй том Тавантолгойн хөрөнгө оруулагчийн сонгон шалгаруулалт болно. Тэдэнд төмөр замын тээвэр, маршрутын талаар ямар нэгэн болзол тулгах уу?

-Төрийн бодлогоор тодорхойлсон дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад оролцох шаардлагыг шалгуурын хэмжээнд тавина. Тавантолгойд орох гэж байгаа л бол түүний дэд бүтцэд хөрөнгө оруул гэнэ. Энэ бол бизнест байдаг л шаардлага. Тэр дэд бүтцийг ашиглаад хөрөнгө оруулагч ч өөрөө ашгаа олно шүү дээ.

Г.ОТГОНБАЯР

[GaNBaYaR]

Долоон настай А.Сайханбилэг “Шударга журам” медалиар шагнууллаа

Гал түймрийн аюулаас гурван настай дүүгийнхээ амийг аварсан Хан-Уул дүүргийн 41 дүгээр сургуулийн хоёрдугаар ангийн сурагч долоон настай Амарсайханы Сайханбилэгт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж дөнгөж сая “Шударга журам” медаль гардууллаа. А.Сайханбилэг ээж, ангийн багш, сургуулийн захирал, дүүргийнхээ Засаг дарга нарын хамт ирж шагналаа гардсан юм.


Гэр нь түймэрт өртөхөд гадаа байсан хүү гал дундуур орж хоймрын орон дээр унтаж байсан дүүгээ авч гарчээ. А.Сайханбилэгийн үс хуйхрахад усанд толгойгоо дүрээд гал руу орсон гэнэ. Ерөнхийлөгч түүнд хичээлийн хэрэглэл, цүнх, үзэг зэргийг бэлэглэлээ. Мөн дүүргийн Засаг дарга тэднийд гэр өгөхөөр болсноо дуулгав. Анхны “Шударга журам” медалийг мөн л галын аюулаас хүүхдийн амь аварсан 12 настай Чулуунхүү гэдэг охинд 1959 онд гардуулж байжээ.

Д.ОЮУН

-76 ухна гэтэл юу хийв?

[CHELSEA[FC]_MN]

УИХ-ын гишvvн Сv.Бат­болд єнгєрсєн долоо хо­ногт Таван толгойн ордыг тєр 100 хувь мэдэлдээ авах гэж байгаа талаар







сурталчилгаа »

байр сууриа илэрхийлснийг унш­сан байх гэж найдаж байна. Яг энэ асуудлаар хурц шаардлага тавьж байс­ны хувьд Таны бодлыг бас сонсъё гэж бодсон юм?

-Тийм ярилцлага байсныг харсан. Нэлээд ачирхаж, шаралхсан шинжтэй юм бай­на лээ. Ерєнхий сайд С.Баяр, ер нь хэн ч байсан л хийх, гарцаагvй алхмыг хийх байсан. Таван толгойн орд газрыг тєр эзэмших ёстой. vндсэн хуулиараа ч, хєрєнгє оруулалт, хайгуулын ажилд гаргасан зардлаараа ч Таван толгой яалт ч vгvй ард тvм­нийх. Зах зээл, ард­чилсан нийгэм гэхээрээ л улсын эзэмшил байж болдоггvй юм шиг зvйл ярих хэрэггvй. АНУ, Канад, Израиль гээд зах зээл єндєр хєгжсєн оронд тєрийн мэдлийн том аж ахуйн нэгж, орд цєєнгvй байгаа. Хя­налт­гvй vеийн албан тушаалтнууд эрх мэдэл, мэдээлэлд ойр байснаа ашиглаж, лиценз олж аваад, дарж хэвтсэнийг “ард тvмний тєлєє” хадгалж бай­сан гэж одоо ярих нь утгагvй. Тэр vед ил тод шалгаруулалт, тендер болсон уу,санаж байгаа хvн байна уу гээд яривал их юм бий.

Далдуур vгсэх, хуйвалдах замаар л лиценз авсан. “Єд­рийн сонин”-ы яг тэр дугаарт гэхэд л Таван толгойтой хол­боо­той гурван лицензийг(Бор тээг, Ухаа худаг, Бор толгой) “Энержи ресурс” ХХК хууль бусаар авсан нь УМХГ, Vн­дэс­­ний аудитын газраас хий­сэн шалгалтаар нотлогдсоныг мэдээлсэн байна лээ.

С.Баяр дипломат ёс, манж зангаар л “сайхан хадгалж ирлээ, баярлалаа” гэж хэлсэн байх. Vгийнх нь ёгт утгыг ухах сєхєєгvй юм уу даа. Гадаа­дынх­ны мэдэлд лиценз бай­лаа гэхэд адилхан шvv дээ. Ємч, баялаг нь Монголынх, оруулсан хєрєнгє нь олных юм чинь яах юм бэ.

“Хувийн ємчийг vзэн яд­лаа, коммунист маягаар ху­раах гэлээ” гэж баахан ярьж бичив дээ. МОАХ vvссэн цагаа­саа эхлээд чєлєєт ард­чил­сан сонгууль, парламен­тын тог­тол­цоо, хувийн ємч цэцэглэх хєрсийг бий болго­хын тєлєє тэмцсэн. Vр дvнд ч хvрсэн.

-“Тєр мэдэлдээ авмаг­цаа гадныханд худалдвал зєвшєє­рєхгvй” гэсэн утга­тай зvйлийг “Энержи ре­сурс”-ийнхэн ярьдаг. Тєр гаднынханд ашиглуулж болохгvй байдалд орж бай­гаа юм уу?

-Би байр сууриа ємнє нь маш тодорхой илэрхийлсэн. Миний vг vнэн байсныг болж єнгєрсєн vйл явдлууд бэлх­нээ харууллаа шvv дээ. Хята­дын “Шенхуа” группын удирд­лага “Таван толгойн орд газ­рын хувьцаанаас дор хаяж 14 хувийг бид авах нь тодорхой” гэж дэлхий даяар зарлаад тийшээ тавих тємєр замын­хаа шавыг тавьчихлаа. Одоо ч юмыг нууж хаахад хэцvv болж дээ, интернэт, мэдээл­лийн vр шимээр. Бид ємнє нь vvнийг олон нийтэд анхаа­руулж байсан. “Энержи ре­сурс”-ийн бvрэлдэхvvнд багт­даг олигархиуд Засгийн га­зар­тай гэрээ хийхээсээ ємнє тэдэнд єєрсдийнхєє хувийг амлачихсан л байсан байгаа биз дээ. Тэгэхээр “эх оронч, сайхан сэтгэлээрээ” лиценз хадгалж байсан биш л байгаа байхгvй юу. Харин хамгийн их vнэ хvрэх мєчийг тэсэн ядан хvлээж байсан гэвэл vнэнд нийцнэ.

“Гадныханд байсан бол яах байсан юм бэ?” гэж олон­таа асуудаг. Тєр али­ваа шийд­­вэ­­рээ “Байсан бол…” гэх биш байгаа бодит байд­лаар нь л тооцож гаргадаг. Хєрєнгє идчихсэн хvнийг шvvхдээ “гадаадынхан идээ­гvй, дотоо­дынхон идсэнд баярла” гэж шийдвэр гаргаж болохгvй биз дээ.

Нєгєє талаар тєр ордыг мэдэлдээ аваад олон улсад хэрэглэдэг практикийн аль ашигтай хувилбарыг сонгоод гадныхантай байна уу, до­тоо­дынхонтой байна уу ашиг­лах, эргэлтэд оруулах л ёстой. Монголчуудад ашиг­тай нєх­цє­лєєр ил тод, хяналт­тай, шударга нєхцєлєєр олбор­­лох юм бол хэн ашиг­лах нь ха­маа­гvй гэж бид vздэг. Цєєн хэдэн хvнээс айгаад, дараад суухгvй л байх.

Сv.Батболд “Сvvлийн vед ард тvмэн, эх орон гэж ярих дуртай, ард тvмний нэр барьсан эх орончийн дvр эсгэсэн хvмvvс олшрох болж. Тэд Таван толгойг “Энержи ресурс”-ээс ху­раан авах хэрэгтэй хэмээн баахан шоудсан” гэж ярьсан байна лээ. Бодвол МоАХ-г, УИХ-ын гишvvн З.Энхболд, Н.Батбаяр, А.Мурат, Б.Бат­баа­тар нарыг дайруулж бай­гаа юм байх.

Бид “шоудахдаа” яасан юм бол, vнэнийг л хэлсэн биз дээ. Улсын хєрєнгєєр хайгуул хийсэн нь худлаа юм уу. Албан тушаалтнууд эрх мэд­лээ ашиглан лиценз олж ав­сан нь гvтгэлэг юм уу.

Сонгогчид “Энэ улсын тєлєє дуугар, бидний ємнєєс тэмц” гэж л УИХ-ын гишvv­нээр сонгосон биз дээ. С.Баяр тэнэг хvн биш шvv дээ. Тэр гадаад, дотоодоос авсан мэ­дээ­­лэл, аудитын шалгал­тын дvн, олон нийтийн санаа бо­дол, Монгол Улсын эрх ашиг гээд олон зvйлийг тоо­цож байж шийдвэрээ гаргасан байх гэж бодож байна.

-“Энержи ресурс”-ийн­хэнд vнэмших юм бол “Мон­нис”, “Петровис”, “MCS” компани улс тєрєєс єч­нєєн хол байдаг юм биш vv?

-Харин ч улс тєртэй дээд зэргээр холилдсон компаниуд шvv. Нэр дурдсан компаниуд улс тєртэй хутгалдсанаасаа хойш л томорсон нь бvгдэд тодорхой. Авлига, хээл хахуу­лийг vндсэн менежментээ болгочихсон, Монголын тє­рийг бохирдуулж байгаа ком­па­ниуд. Эргэн тойронд нь дандаа тэнэгvvд, юу ч ойлго­доггvй, хардаггvй хvмvvс аж тєрдєг гэж бодсон шиг байна лээ, эндvvрч байна даа.

-Юм хийж бvтээж байгаа хvмvvс дандаа шvvмж­лэ­лийн бай болдог гэдгийг харууллаа. Нийгэмд нэг ч тєгрєгийн баялаг бvтээ­гээ­гvй хvмvvс бидний нэр хvндийг аль болохоор гу­таах, хийсэн бvтээснийг нь сvvдэртvvлэх гэж хичээ­сээр ирлээ” гэхчилэн ярь­сан байсан. Шулуухан хэлэ­хэд тэд яг юу хийж бvтээсэн юм бэ?

-“Чингис” зочид буудлыг маш будлиантайгаар vнэгvй шахам аваад, тєлбєрєє ч бvрэн тєлєєгvй гэж байгаа. “Бороо Гоулд”-ыг гадныхан­тай хувааж идсэн. Монголд нэг грамм алт ногдохгvй байх гэрээ байгуулсан. Таван Тол­гойг араас нь оруулах гэж байсан. “Эрдэнэт”-ийг хоёр гуравхан хvнтэй хамтарч “саадаг”. Яг л хєдєлмєрийн баатар саальчин шиг. Одоо ч гэсэн тэнд єєрийн хvнийг тавьж амжсан зэргээ “хийж бvтээх” гэж ойлгодог юм байх даа.

“Энержи ресурс”-д багтаж байгаа компаниуд “Хараа” гэх архиа зарахаа “Алсын хараа­тай амьдарч байна” гэж хєєр­дєг, цаг ямагт хууль зєрчдєг шvv дээ. Одоо та бvхэн зураг­таа асаахад л “Tiger” шар айргийг зvсэн бvрээр реклам­дан Архидан согтуурахтай тэмцэх хуулийг тэд хэрхэн уландаа гишгэж байгааг ха­нат­лаа харж болно. Хууль хэрэгжvvлэх vvрэгтэй газрууд, албан ту­шаалт­нууд юу хараад суу­гаад байна вэ. “Энержи ре­сурс”-ийнхний гарт бvгд орчи­хоо юу.

Тэдний ярианаас “гад­ныхан­тай хамтарч улсаа цєлмєдєггvй, тєрийн захиалга авч, шахаа хийдэггvй, тєсвийн хєрєнгєєр дэмжvvлдэггvй, тендерт ордоггvй компаниуд нийгмийн баялаг бvтээдэггvй” гэж ойлгохоор юм билээ. Тєсвєєс нэг ч тєгрєг саадаг­гvй, хууль зєрчилгvй, тєсєв бvрдvvлэхээр єдєр, шєнєгvй ажиллаж байгаа vйлдвэрvvд маань “нэг тєгрєгийн баялаг бvтээдэггvй” ангилалд ордог бололтой.

-“Баярлалаа гэдэг vгийг ямар халааслах биш дээ” гэсэн тvvний vг их шvvмж­лэл дагуулж байх шиг?

-Монголын ард тvмэн “Энер­­жи ресурс”-ийн мєнгийг зуу дахин єсгєж єгєєд бvгдэд нь том гэгчийн алтан халбага тэвэрсэн хєшєє босгох ёстой бололтой.

Би нэг зvйлийг ойлго­доггvй юм. Ардчилсан нийг­мийн буянаар хєрєнгє мєнгє­тэй болсон хvмvvст ард тv­мэн єртэй юм уу, эсвэл эсрэ­гээ­рээ ардчиллын буяныг илvv ихээр хvртсэн хєрєнгє мєнгєтэйчvvд нь ард тvмэн­дээ талархаж явах ёстой юм уу. МоАХ-ны ууган гишvvдийн нэг С.Нина гэдэг эмэгтэй л амь насаараа дэнчин тавьж, энэ нийгмийг тавьсан хэрнээ одоо юу ч vгvй хоцорсон. Тvvнийг єлсгєлєнд оролцож явахад “Энержи ресурс”-ийнхэн дулаан гэртээ тухалж суугаад байгуулсан нийг­мийнх нь vр шимийг хамгийн ихээр хvртчихсэн байдаг. Мянган мянган Нина байгаа. Тэдэнд ногдох ёстой баялгийг тэд лицензээр дамжуулаад сэм туучихсан л байсан биз дээ.

Ардчиллын буяныг бо­лом­жоо­роо хvртсэний хувьд би єєрийгєє ардчилалд єртэй гэж санадаг. Тийм болохоор vлдсэн амьдралаа энэ ачийг хариулах, нийгэмдээ хаялга­тай зvйл хийхэд зориулах болно.

Монголын баялгийг, тє­рийн мэдлийг ашиглаж баяж­сан хvмvvс илvv ихээр хаял­га­тай, нvнжигтэй загнах ёстой байх аа. Тэд ардчилалд илvv их баярлаж, талархаж явах vvрэгтэй. Нийгэмдээ хариу барих учиртай. Гэтэл тэдний зvгээс жаахан ч гэсэн хаялга, буян тараасан тухай сонгосон уу. Архины сурталчилгаанд ашигласныхаа тєлєє ганц нэг оюутны тєлбєр даадгийг нь єглєг, буян гэхэд хэцvv. Архи сурталчлахыг хориглосон болохоор л тийм арга хэрэг­лэ­сэн байхгvй юу. Тэд хариу нэхэлгvйгээр, ямар нэг зо­рил­год нєєцлєхгvйгээр гар нь огтхон ч тэнийдэггvй хvмvvс.

Ардчилал байгаагvй бол тэд vсрээд л МАХН-ын хурган дарга болж, орос дэлгvvрээр vйлчлvvлэх эрхтэй болох байсан биз. Жаахан ч гэсэн нvнжиг, хаялгатай амьдар­маар юм биш vv. Идэх хураах, ашиглах завшихаас єєрийг бодохгvй байхаар vйлийн vр нь эцэстээ хvндхэн бууна. vйлийн vр гэж нэг юм байдаг шvv. Амьдрал, хувь тавилан хvний хийсэн vйлд тохирох хариуг заавал єгдєг.

-Таван толгойг тєрд авснаар шударга ёс тогтож, бvх зvйл шийдэгдчих vv ?
-Бvх зvйлийг шийдэхгvй ч шийдэх сайн эхлэл болно. Сv.Батболдын ярилцлагад тєрєєс мєнгєє хэд дахин нугалж авна гэсэн утгатай vг єгvvлбэр байна билээ. Хэрэв энэ мэтээр яриад эхэлбэл ард тvмэн зvгээр суухгvй байлгvй. Ийм маягаар ард тvмэн, тєрєєс “єр” нэхвэл улс тєрийнх нь карьер, цаашил­бал олон юм ярьж болно шvv.

[ЧоймболДарга]

НАЯН ТАВ
(2009-12-09)

Дэлхий дээр байгаа бүх төмөр замын 60 хувийнх нь цариг (gauge, хос шугамын хамгийн ойрхон зай) 1435 мм буюу стандартынх. 1820-иод онд Англид, дараа нь АНУ болон бусад оронд тархжээ. Энэ царигаар урд хөршид 1876 оноос төмөр зам тавьсан. Харин Хаант Орост 1840 оноос 1525 мм-ийнхийг хэрэглэж, Зөвлөлт Холбоот Улс түүнийг 1960 оноос арай багасган, 1520 мм болгосон юм. Өнөөдөр энэ царигийг Зөвлөлт Холбоот Улсын бүрэлдэхүүнд байсан бүх орнуудаас гадна Финлянд, Монгол Улс хэрэглэдэг.

Хоёр царигийн зөрөө ердөө 85-хан мм боловч энэ бяцхан ялгаа Монгол Улс, түүний улс төр, нийгэм, эдийн засгийн ирээдүйн хөгжлийн төлөвийн томоохон зөрөөг өөртөө агуулж байна. Үүнийг та бид тун удалгүй мэдрэх болно. Өөрөөр хэлбэл та бид өнөөдөр энэхүү түүхэн сонголтыг хийх гэж байна. Одоо бидний өмнө гурван хувилбар байна

1520
Манай улсыг хойноос урагш нэвтрэн гарч байгаа төмөр замын гол шугамыг УБТЗ буюу Орос, Монголын Засгийн газрын, адилхан хэмжээгээр хувь нийлүүлсэн нийгэмлэг эзэмшдэг. Хамгийн чухал дэд бүтцээ өөр орны Засгийн газартай хамтарч эзэмшдэг цөөхөн орны нэг нь Монгол. Жаран жилийн турш төмөр замын тээврийн үнэ өсөж, тээвэр, даатгалын хатуу нөхцөлөөр явж ирсэн учир энэ бол Монголын бизнесийн зардалд хамгийн том байр эзэлдэг, монополь үйлчилгээ. Үйл ажиллагааны ойлгомжтой, ил тод байдлын тайлан хэзээ ч гаргаж байгаагүй. Аудитын хяналтыг Оросын Засгийн газар зөвшөөрдөггүй.

Оросын талын бодлого бүрэн давамгайлсаар өдий хүрсэн байхад гурван сарын өмнө шинэ Ерөнхийлөгч маань “1520 мм-ийн царигаар” төмөр замын дэд бүтцийг хамтарч хөгжүүлнэ гэж тунхагласан билээ. “Дэд бүтцийн хөгжил” нэртэй хамтарсан бас нэг компанийг Ерөнхий сайд С.Баяр байгуулсан бөгөөд түүний 50 хувийг Оросын төмөр зам, 25 хувийг Монголын төмөр зам, 25 хувийг “Эрдэнэс MGL” компани эзэмшдэг. Монголын төмөр замд байгаа оросуудын нөлөөг бодитоор тооцвол энэхүү шинэ компанийн ихэнх хувийг de-facto Орос эзэмшинэ гэсэн үг.

Оросын царигаар төмөр замаа цаашид үргэлжлүүлэн тавих энэ хувилбарын давуу тал нь гэвэл бид Сайншанд, Даланзадгадыг хурдан холбоно. Энэ нь олборлоод гаргах биш, боловсруулаад гаргах хувилбарыг эхлүүлж байна. Энэ тохиолдолд харин Тавантолгойн төсөл хойшлогдоно. Эхний ээлжинд нүүрсээ шууд гаргаж байж орлоготой болоод түүгээрээ боловсруулах үйлдвэр, цахилгаан станц барих дараалал өөрчлөгдөж, эхний хөрөнгө оруулалт асар их байхыг шаардана.

Сул тал нь гэвэл ахиад л Орос, Монголын Засгийн газрын менежментээс бүх амьдрал хамаарна. Дэлхий дээр ямар ч Засгийн газар, ялангуяа энэ хоёр хэзээ ч хамгийн сайн менежер байгаагүй. Монголын бизнесийн хувьд тээврийн зардал өндөр хэвээрээ үлдэнэ. Хятадтай Замын-Үүдээс өөр газраар холбогдохгүй гэсэн үг. Хятадын төмөр замтай холбох буюу Эрээнд өөр дугуйн дээр шилжүүлэх ажлын бүтээмжээс нийт өрсөлдөх чадвар хамаарна гэсэн үг.


1435
Энэ царигаар төмөр зам барих тусгай зөвшөөрлийг Монголын “Энержи ресурс” компани Засгийн газраас аваад зураг төслөө хийлгэж, бариад эхэлчихсэн. Уг нь бол дэд бүтцийг хувийн компаниар хийлгэхдээ тендер зарладаг учиртай. Түүнчлэн оролцогч компани нь хэрэглэгч компани биш байх ёстой. Манай Засгийн газар үүнийг “мэддэггүй”, мэдэн будилж, иргэдээ басамжлан тохуурхдаг.
Хятадын хилээс нааш тавих 260 км энэ зам дуусмагц одоо ачааны тэргээр зөөж байгаа түүхий нүүрсийг илүү бүтээмжтэй тээх болно. Замдаа Оюутолгой болон бусад ордоор дайран гарч, Хятад руу эхний ээлжинд нүүрсээ түүхийгээр нь зөөнө. Энэ замыг тавьчихсан тохиолдолд нүүрс болон бусад ашигт малтмалыг Сайншанд руу зөөгөөд, дараа нь боловсруулах сонирхол бага болно. Энэ хувилбар бол олборлоод гаргах, дараа нь чадвал боловсруулах хувилбар.

2
Орос, Хятадын төмөр замыг хоёуланг нь авах хувилбар. Даланзадгад болон Сайншандын замыг эсвэл стандартын, эсвэл хосолсон буюу дөрвөн шугамтай (Финлянд-Шведийг холбосон зам шиг) хийвэл хоёр хөрштэйгээ өөр өөрийнх нь төмөр замаар шууд холбогдоно.
Тэр хоёрыг холбох буюу дамжуулан шилжүүлэх байгууламжийг Сайншандад байгуулахад үнэ цэнэ Монголын талд бий болно. Үйлчилгээний хөлсийг авна. Сайншандаас энэ царигийн төмөр замыг яваандаа урагшаа тавих боломжтой, шаардлагатай.

Мөн дугуй солихгүй далайд хүрэх, Казахстан руу гарах бодит хоёр сонголт Монголд бий болно. Манай улсын хойд талын төмөр зам орос царигтай, урд тал нь хятад царигтай болж, дараачийн холбогч цэгийг хэзээ нэгэн цагт баруун талдаа барина гэсэн үг. Харин дээр хэлсэн гэрээний дагуу Сайншанд ба Чойрыг Оросын царигаар, эсвэл хосолсон царигаар холбоно.
Жижиг орон геополитикийн том бодлогыг холбож, чухал үүрэг гүйцэтгэх үүлэн чөлөөний нар шиг богинохон боломж энэ байж болох юм.
Энэ гурван хувилбарын аль нэгийг сонгох түүхэн шаардлагын тухай хэлэлцүүлгийг иргэдийнхээ дунд өрнүүлэх зорилгоор үүнийг бичив. Үндсэн хууль шигээ хэлэлцэж байгаад шийдэхгүй бол тодорхой бодлогогүй, нууж байгаад л сонин бэлэг барьдаг хүмүүс энэ төрийн ажил албыг залгуулж байгаа билээ.

[Iskander]

Зарим хуульчид хэрэгсэхгvй болгосон хэргийнхээ тєлєє одон медаль авлаа гэх гомдол чих дэлсэв. Энэ vйл явдал ардчиллын 20 жилийн ойн баяраар єрнєжээ.

УИХ-ын гишvvн С.Эрдэнэ єєрт холбогдох хэргээ хэрэгсэхгvй болгосон Баянгол дvvргийн шvvгч Ц.Оюунчимэгийг "Алтан гадас"-аар авлигадсан бололтой. Баянгол дvvргийн шvvхийн ерєнхий шvvгч Х.Батбаяраас хэн гэдэг шvvгч шагнал авсныг тодруулав. Тэрбээр "Манай дvvргийн шvvгч Ц.Оюунчимэг "Алтан гадас" одонгоор шагнуулсан. Бидэн дундаас нэг нєхєр маань хамгийн тvрvvнд тєрийн одон медаль авсан болохоор бид баярлаад, баяр хvргээд сууж байна" гэлээ. Гэхдээ тус дvvргийн шvvхээс Ц.Оюунчимэгийг одон медальд тодорхойлоогvй гэнэ. Харин шvvхээс гадуур Баянгол дvvргээс тус шvvгчийг тєрийн шагналд тодорхойлжээ.

"Хэргийн эзэн" С.Эрдэнэ харин дараахь хариултыг єглєє.

-Гишvvн ээ таны хэргийг шийдсэн шvvгч "Алтан гадас" авчээ. Энэ шагналыг хvмvvс тантай холбон тайлбарлаж байна?
-Больдоо та нар. Хэн наад утгагvй юмыг чинь яриад байгаа юм.

-Утсаар ирсэн мэдээлэл. Vнэхээр таны хэргийг шийдсэн шvvгч шагнал авсан байна шvv дээ?
-Утасны цаанаас хор найруулсан байна. Тєр засаг иргэнээ vнэлээд єгч байгаа шагнал надад яагаад хамаатай байх ёстой гэж. Ардчиллын баяр ард тvмний баяр. Тэр хvн шvvхэд олон жил ажиллаж, олон хэрэг шийдсэн шvvгч. Яагаад шагнуулж болохгvй гэж.

-Та єєрєє очиж гардуулсан юм биш vv?
-Засаг дарга нь гардуулсан. Би дvvргээс сонгогдсон гишvvний хувиар л тэнд очсон. Надад ямар ч хамаагvй.

А.МЯГМАР
дугаар 249

http://olloo.mn/modules.php?name=News&f ... id=1165617

[G.T-747]

Монгол шатахуун Монголынхоо авдранд байна
45 минутын өмнө

Сүүлийн үед Монголын баргар амьдралд гэгээ татуулж, итгэл найдвар төрүүлсэн нэгэн зүйл сонинуудад мэр сэр гарах боллоо. Монголчуудыг удаан хүлээлгэж, шаналгаж байгаа, нефтээ боловсруулж шатахуун үйлдвэрлэх сэдвийг хэвлэлүүд хөндөж, шийдвэрлэх талаар нэн чухал санаанууд дэвшүүлж байна.

Үнэхээр Монголдоо шатахуун үйлдвэрлэдэг болчихвол манай улсын хөгжил цэцэглэлт, ард түмний амьдралд ямар их хэрэгтэй вэ? Би иргэн хүний хувьд Монгол Улс өөрийгөө нефтийн бүтээгдэхүүнээр бүрэн хангачихвал эдийн засгийн байдал тодорхой хэмжээгээр сайжирна гэдэгт итгэж, хүсч, хүлээж явдаг.

Улс орны болон иргэн бүрийн ирээдүйд гэгээ татуулж байгаа дээрх асуудал:

Байгуулах үйлдвэрийн хүчин чадал, Монголд гарган авч байгаа нефтийн хэмжээтэй тохирч байх

Импортын нефтээр шатахуун үйлдвэрлэнэ гэж тооцоолон үйлдвэр байгуулах нь буруу

Үйлдвэр нь цаашид нефтийн гарц нэмэгдэх хэмжээгээр хүчин чадлаа өсгөөд байх боломжтой уян хатан технологитой байх гэсэн гурван санааг ерөнхийд нь зангиджээ.

Миний бодлоор энэ нь маш зөв бөгөөд улсын шатахууны жилийн хэрэгцээний талаас илүү хувийг өөртөө үйлдвэрлэдэг болсон нөхцөлд, өөр аргагүй бол сая импортын нефтэд тулгуурласан үйлдвэр байгуулж болох болов уу. Чингэвэл манай улс зайлшгүй шаардлагатай, хөдөлшгүй нөөцөө бүрдүүлчихээд, хаврын тариалалт, ургац хураалтын үеийн хэрэгцээгээ хангах гэж сандрахгүй, эмнэлэг, батлан хамгаалах, цагдаа, онцгой байдлын албаа хүний царай харахгүй хангачихдаг нэг ёсондоо хоногийн хоолоо залгуулчих хэмжээнд хүрсэн байна шүү дээ.

Одоо ярьж рекламдаад байгаачлан манай орны эдийн засаг өсч, завсраас нь өм цөм идэх нь багасах юм бол нилээд эрчимтэй хөгжиж магадгүй болоод байх шиг. Энэ бол шатахууны хэрэгцээ нэмэгдэнэ гэсэн үг бөгөөд манай гарган авч байгаа нефтийн хэмжээ энэ өсөлтийг хангах хэмжээнд хэрвээ хүрч чадвал заавал импортын түүхий нефтээр ажилладаг үйлдвэр барих нь утгагүй л дээ.

Гадаадаас нефть авч боловсруулна гэдэг шатахуун гадаадаас импортлоно гэдгээс нэг их өөрцгүй, нэг зовлон дээрээ бас нэг зовлон нэмж тун болзошгүй. Өөрийнхөө нефтийг экспортолчихоод гадаадаас нефть авч боловсруулснаар бензин шатахууны хувьд гадаадаас хараат байдал сулрахгүй харин давхар хараат болно гэдэгтэй эх орондоо хайртай, түүний хувь заяаг өөртэйгөө холбоотой гэж боддог иргэн бүр санал нэгдэх байх.

Хэрвээ үйлдвэр нь гадаадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай бол тэд ямар ч үнээр хамаагүй нефть оруулж ирэн боловсруулж, манайханд "монополдон" өндөр үнээр шахаж орхиод авлигын хэдэн бор юм чулуудчихаад мөнгөө халааслан арилж өгөх учраас шатахууны үйлдвэрлэл маань бас гадны хараат болох нь. Монголчууд капитализмыг алгасна гээд юу боллоо. Одоо нефтийн үйлдвэрийн балчир бага насыг алгасч, олон саяыг үйлдвэрлэдэг гадны түүхий эд, хөрөнгөнд дулдуйдан "сраз майор" маягаар том "хүү"-тэй болох гэж оролдвол "хүний хүү хүрэн бөөртэй" гэдэг л болно

Тэгээд ч тэр оруулж ирэх нефтийг хаанаас авч болох вэ? Хятадаас бол чадахгүй, тэд боловсруулаагүй нефть импортлохоос биш экспортлохгүй.

Оросуудыг үнэтэй бэлэн бүтээгдэхүүнийхээ зах зээлийг арай хямд түүхий эдийн зах зээл болгож өөрөө бэлэн бүтээгдэхүүн биш түүхий эд экспортлогч болон ухарч, алдагдалд орох "сайн ах" гэдэгт хэн ч итгэхгүй.

Казахстанаас хол замд тээвэрлэн, 2-3 орны хилд татвар төлж оруулж ирсэн нефть Монголоос гарч байгаа нефтээс жигтэйхэн хямдхан байж, эдийн засагт нэмэр болно гэж яривал намайг лав "толгойндоо сумтай" гэнэ дээ.

Персийн булангийн орнуудаас авъя гэхэд, хамгийн гол нь тэндээс бид тогтвортой, тасалдалгүй авч чадах уу, үгүй юу? Мөн далайгаар тээвэрлэн, Хятадад буулгаж, шилжүүлэн ачаад бүх гааль, татварыг нь төлөөд оруулж ирэхэд үнэ нь ямар болох бол?

Нэг сайхан буянтай ерөнхийлөгч, сайд дарга бадар бариад жаахан юм хямд үнээр оллоо гэхэд тэр нь нэг удаагийнх байх нь ойлгомжтой. Гайхмаар удлаа гэхэд л огцортол нь үргэлжлэх байх. Харин хүч хөрөнгө, хамгийн гол нь ард түмнийхээ тийм их итгэл, хүлээлтийн хариу болон боссон үйлдвэрээ нэг удаа хэрэглээд юм уу, хэсэг хугацааны дараа "огцруулж" болохгүй.

Эцсийн эцэст эх орны хувь заяанд хамгийн их хамаатай нефть боловсруулах үйлдвэрийг "айлаас эрэхээр авдраа уудал" гэсэн сэцэн сургаалыг санаж, өтгөн ч гэсэн дотоодынхоо нефтийг боловсруулахаар тооцон, тохирох технологийг нь одоо дэлхийд ашиглаж байгаа олон хувилбаруудаас сонгож байгуулах нь зүйтэй байна. Хэрэв дэд бүтцийн хүчин зүйлийг тооцвол үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний өөрийн өртгийг ч бууруулах боломж бий шүү дээ. Нефтийн үйлдвэр стратегийн чиглэлтэй үйлдвэрийн хувьд гадаадаас аль болох бага хараат байх нь зүйтэй байх.

"Нефтийн үйлдвэр байгуулах гэнэ" гэсэн чихэнд чимэгтэй үг хааяа сонсогдоод тэгсгээд чимээгүй болчихыг ажаад байхад төр, засгаас яагаад ч юм дэмжлэг үзүүлдэггүй, харин заримыг нь бүр хүчээр зогсоочихдог нь огт ойлгомжгүй байдаг юм. Арай эх орны хувь заяанд ийм их ач холбогдолтой үйлдвэрийн асуудалд нөгөө улс төр, нам эвсэл, өнгө мөнгөний сүүдэр тусаад саад тотгор болоод байдаг юм биш биз дээ. Хэрэв тийм бол ноёд оо, Монголоо ядуу байхад нь тоносноос жаахан хөгжүүлж, арай өөд нь татчихаад тоновол ядаж жор, порц тань нэмэгдэх биш үү.

Ямар ч байсан, эдийн засаг дахь гадаадын хараат байдлыг хамгийн хурцаар мэдрүүлдэг шатахууны зах зээлээ эх орны бүтээгдэхүүнээр хангахын тулд монголчууд бүгдээрээ, дээр доргүй үг, үйлс нэгтгэн зүтгэх цаг аль хэдийнэ болсон байна. Төр, засгийн хэмжээнд энэ асуудлыг хэрхэн үзэхээс хувь заяа нь ихээхэн хамаарах бөгөөд чухам ийм асуудлыг эх орныхоо тусын тулд шийдэж бай хэмээн тэднийг бид итгэн сонгосон тул эрхэм ноёд үндсэн ажилдаа анхаарах цаг болсон байна.

Төгсгөлд нь хэлэхэд ийм чухал сэдвийг эх оронч сэтгэлээрээ сөхөж байгаа иргэд, мэргэжилтнүүд, тэдгээрийг нь хэвлэн нийтийн сонорыг мялааж байгаа сонин хэвлэлийнхэнд талархаж байгаагаа илэрхийлье.

Мөн улсын амин чухал асуудлаар нэгэнт ам нээсэн сонинууд уншигчдынхаа дунд дээрх сэдвээр хэлэлцүүлэг явуулбал эх орныхоо ирээдүйн хувь заяаны талаар санаа зовж, "цээжнийхээ махыг урж" суудаг олон хүмүүс хандаж, санаа бодлоо хуваалцаж, "бүгдээрээ ярилцвал буруугүй, бүлээн усаар угаавал хиргүй" гэдгээр зөв шийдэл олоход нэмэр болох байх даа.

Монголын минь хувь заяаг мөнх тэнгэр ивээх болтугай.

Б.Гочоосүрэн.

[stsweety]

Х.Баттулга: Найман зууны түүхээ хэдхэн тонн түүхий нүүрстэй хамт зөөчихмөөргүй байна
2009 оны 12 сарын 7

-Сүүлийн үед Таван­толгойгоос татах төмөр замын маршрутын мар­гаан нэлээд эрчимжлээ. Гол хоёр тоглогч нь та­ны тэргүүлсэн салба­рын яам, нөгөөх нь Га­шуунсухайтын чиглэлд төмөр зам тавих зөв­шөөрөлтэй “Энержи ресурс” компани байна?

-Маршрутаас өмнө, ер нь төмөр зам Монгол Улсын эдийн засгийн бие даасан байдал, эдийн засгийн хөг­жилд ямар үүрэгтэйг ойлго­моор байгаа юм. Монгол Улс далайд гарцгүй. Дэлхийн зах зээлд хамгийн дөт замаар гарах ганц гарц нь төмөр зам. Төмөр замаар Европ, Ази руу ч гарна. Тэгэхээр далайд гарцгүй манай улсын хувьд төмөр зам бол стратегийн чухал салбар. Төмөр зам зах зээлд хүрэх, эдийн засаг биз­несийн ашиг авчрах гол хөтөч мөн нь мөн. Гэхдээ далайд гарцгүй манай улсын хувьд төмөр замын тээврээр олох ашиг хоёрдугаарт эрэмбэ­лэгдэх ёстой.


-Нэгд нь юу гэж?

-Төмөр замын тээврээр хадгалж болох эдийн засгийн аюулгүй байдлаа нэгдүгээрт эрэмбэлэх ёстой. Эдийн засгийг зөвхөн мөнгөн дүнгээр олох ашиг талаас нь харж болохгүй ээ. Том агуулгаар нь харах хэрэгтэй. Өнөө маргаа­шийнхаа олох ашгийг бодоод ирээдүйд хүрч болох эдийн засгийн аюулгүй байдлын эрсдлийг орхиж болохгүй.

Энэ эрсдлийг тооцох, урьдчилж харах нь төрийн үүрэг. Хувийн хэв­шилд бизнесийн ашиг чухал бол, улс орон, түүнийг удирдаж байгаа төрд биз­несийн ашгаар үл хэмжигдэх эдийн засгийн бие даасан байдал, эдийн зас­гийн аюулгүй байдал хамгаас чухал. Ашигт малтмалын ордууд дагасан дэд бүтцийг төрийн нэгдсэн бодлогын хү­рээнд цогцоор шийдэх хэрэгтэй. Түү­нээс бус, орд бүрт зориулсан дэд бү­тэц­тэй салангид бодлого байж таарах­гүй. Эдгээр ордыг ашиглаж байгаа хувь, хувьсгалын компаниуд эцсийн дүндээ Монгол Улсын эрх ашгийг хамгаалсан төрийн нэгдсэн бодлогод л захирагдах ёстой.

-Тэгэхээр хувийн төмөр зам байж болохгүй юу?

-Би хэллээ ш дээ. Далайд гарах гарц бол төмөр зам, ертөнцтэй харил­цах цонх. Энэ утгаараа төмөр зам бол стратеги. Далайд гарцтай орнуудад ч төмөр зам стратеги байдаг. Тийм уч­раас хилийн дагуухь төмөр замын суурь бүтэц төрийн мэдэлд байх ёс­той. Америк, Германд ч тийм байдаг. Хам­гийн их нүүрс экспортолдог Австралид гэхэд хувийн өмчийн төмөр замуудаа бүгдийг нь буцаагаад төрийн өмчинд авсан.

-Сэлэнгэд “Болдтөмөр Ерөө гол” гэж компани хувийн төмөр зам барьсан шүү дээ?

-Тэр бол Монгол Улсынхаа нутаг дэвсгэр дотор салаа зам барьсан. Тэр зам нь гол замтайгаа холбогдсон уч­раас төрийн бодлого шийдвэрээр явж байгаа. Ер нь бол төмөр замд гол зам нэг л байдаг. Түүнээс тусгаар­ласан са­лаа замууд байж болдог. Гол замаа­саа салангид зам гэж байдаггүй. Энэ бол тө­мөр замын тухай наад захын ойлголт.

-Тэгвэл төрийн бодлого яагаад заавал Сайншанд гэж?

- Өнөөдөр манай улсад хамгийн ойр далайн боомт нь Тянжин. 2000 ор­чим км байх. Тавантолгойн баял­гийг олборлоод, эсвэл боловс­руулаад хил дээрээс цааш нь зараад байж болох­гүй. Хоёр дахь далайн боомт руу гарах ёстой. Энэ нь Владивосток, Находо­кийн, Ваниногийн боомтоор дамжиж гарах хувилбар. Ингэж байж бид Со­лонгосын хойгт бүтээгдэхүүнээ гар­гана. Энэ нь бүтээгдэхүүнээ нэг ул­саас, нэг боомтоос хараат бусаар зах зээлд хүргэх стратегийн ач холбог­долтой. Мөн Монголдоо нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүнээ дундын зуучлагчгүйгээр, далайн боомтын үнээр эцсийн хэрэглэгчдэд нь зарах боломжтой олон улсын жишигт ойртож байгаа юм. Төмөр замын маршрутыг ийм бодлогын хүрээнд, ийм ирээдүйг харж энэ чиглэл рүү нь тавих ёстой гэж үзэж байгаа.

-Хувийн компаниудын санал яам­ны бодлоготой нийлж байгаа юу?

-Хувийн компаниуд яамны бодло­гын эсрэг санал хэлж байгаа. Ордоо эр­гэлтэд оруулж, ашгаа хурдан ол­моор байна гэж байгаа. Энэ буруу биш. Тэд барьцаалах юмтай, түүгээ­рээ зээл авч, зээлээрээ төмөр зам та­вих гэж байна. Энэ нь бизнест байдаг хэвийн процесс. Гэхдээ хувийн бизне­сийн эрх ашиг бүхэл бүтэн улсынхаас том, эрхэм байж болохгүй. Хэрвээ компани бүр төрийн бодлого тодор­хой­лох процесст оролцоод нөлөө­лөөд, лоббигоор өөрсдийнхөө талд шийдүүлээд, жижиг эрх ашгийн өмнө том нь хүчгүйдээд байвал цаашид жишиг тогтчихно.

-Жишиг гэж, “Энержи ресурс”, “МАК”-аас гадна төмөр зам тавих зөвшөөрөл хүссэн өөр компани байгаа юм уу?

-Монголд байдаг л жишгийг хэлье. Танай Говь-Алтайн нэг нөхөр “за Отгоо чи Баттулгаас ярилцлага авчээ. Та хоё­рын харилцаа гайгүй бололтой. Алтайд байгаа нэг ордын хөрөнгө оруулагч нь төмөр зам тавих зөвшөө­рөл аваад өгвөл хувь өгье гэж байна” гэнэ. Тэгж байтал Сүхбаатараас Цай­рын орд, Бичигтийн боомтоос хил рүү төмөр зам тавьмаар байна гээд миний нэг танил ороод ирнэ. Баянхонгороос энэ Засгийн газарт Занданшатар, Лу Болд, би, гээд гурван сайд бий. Манай аймгийн нэг улсын цолтой бөх “за та гурав аймагтаа байгаа ганц ордоос шууд төмөр зам татаад өгөлгүй яадаг юм” гэж шахна. Энэ бол хэн сайд байх нь хамаагүй, цаашид магадгүй орд олдсон аймаг болгон төмөр зам тавиулахыг бодно. Ийм жишгийг яаж зогсоох, ямар зарчим тогтоох вэ гэдгээ бас бодох ёстой.

-Сайд аа, өнөөдөр бид ямар ний­гэмд амьдарч байгаа билээ дээ. Төмөр замаар тусгаар тогтнолд нь халддаг цаг үе өнгөрсөн юм биш үү?

-Эдийн засгийн аюулгүй байдал, геополитик гэж ярихаар “одоо тэгж танк ачаад, эсвэл буутай цэрэг орж ирэхгүй” гэж өөдөөс даапаалаад бай­гаа байхгүй юу. Буутай цэргийн хүчээр тусгаар тогтнолд нь халддаг үе харин өнгөрсөн. Эдийн засгийн тусгаар тогтнол бол өөр. Нэг зах зээлээс 60-70 хувь хараат байгаад, тэндээс боолт ирвэл тухайн улсын эдийн засаг шууд унадаг. Гэтэл өнөөдөр бид бүх юмаа гаднаас, хүнсний ногоогоо хүртэл, ба­раг төрсөн биенээсээ бусдыг Эрээнээс авч байна. Дотоодын үйлдвэрлэл гэж байхгүй. Ийм байхад, уул уурхай дагасан том эдийн засгаа хараат ганц зах зээлдээ барьж өгөхөөс л бол­гоомж­луулаад байгаа хэрэг. Хэрвээ Хятадын дотоодын сүлжээ, тенхо­ло­гиор нь хилээ сэтлээд Гашуунсухай­таар 260 км, дараа нь Ховд, Сүхбаата­раар төмөр зам оруулаад ирлээ гэж бодъё. Энэ төмөр замаар зорчигч тээ­вэр орж ирнэ. Хятадын бизнесмэнүүд аймгуудын захуудыг дүүргэнэ. Эхэн­дээ монголчуудаар бараагаа заруул­на. Дараа нь өөрсдөө суугаад зарна. Хөдөлмөрлөх чадвараараа хятад хүн дэлхийд гайхагддаг.Зарим нь захыг худалдаад авчихна. Одоо түүхий эдийн “Эмээлт” зах ямар байдалтайг хүмүүс мэдэж л байгаа. Наад зах нь ийм аюул бодитой байгаа. Энэ найман боомтод манай хил, гаалийн супер ажилчид байна гэдэг эргэлзээтэй. Бараг боломжгүй. Бид одоо Замын-Үүд, Алтанбулагаа яая гэж байна ш дээ. Тэгж байж найман боомтод ажиллах хил гаальчдынхаа цалин хангамжийг худалдагдахгүй хэмжээнд өгч чадах уу, чадахгүй. Энэ бүхнийг харж, тооцсон төрийн бодлого байх ёстой. Түүнээс бус,үнэтэй байгаа дээр нь нүүрсээ хурдан зараад ашиг олъё гэдэг бол хоёрдугаарт тавигдах асуудал. Мөнгө бол олдоно. Мөнгө байгаад эргэж нөхөгдөхгүй, олдохгүй үнэт зүйл гэж байна шүү дээ.

-Уг нь бол уул уурхайн ордууд маань өмнөд бүст ч, түүнийг дага­сан бизнес хотоос хамааралтай, энэ бизнес монголчуудынх байх ёстой биз дээ?

-Байж чадахгүй байгаагийн жишээ Дорнод аймагт газрын тос олборлож байгаа “Петрочайна” компани дээр ил байгаа. 2006 онд би Их хурлын байн­гын хорооны гишүүний хувьд газар дээр нь очсон. Үнэхээр эмзэглэмээр. Олборлолт явуулж байгаа компаниуд нь бүх хангалтаа хилийн цаанаас авдаг. Хоолны мах, талх, ариун цэв­рийн цаасаа хүртэл цаанаас авдаг. Гэ­тэл наахна нь байгаа Матад сум ажил­гүйдэл, ядуурал ихтэй, гэрэлгүй. Тэр орд газарт нийлүүлж байгаа биз­нес байхгүй, хүртэж байгаа ашиг хаял­га гэж байхгүй. Энэ бүхнийг бид мэдэж хэрнээ л засч залруулж чад­дахгүй яв­саар түрүүн ярьсан жишгийг эхлүүл­чи­хэж байгаа юм. Бид Оюутол­гойн гэ­рээг да­гаж явах 200 гаруй бизнес монголчуу­дынх бай­на гэж баярлаад л байсан. Гэтэл эх­нээ­сээ байхгүй болж байгаа сураг­тай. Хөрөнгө оруулагчид өөрсдөө зам та­виад хилийн цаанаас бүх юмаа авч бай­на. Монголчууд эндээс ядаж мах, гурилыг нь нийлүүлье гэхээр дэд бүтэц алга.

-Маршрутын хол ойр, тээврийн зардал талаас нь харвал Гашуун­сухайтын чиглэл яамны саналаас илүү оновчтой сонголт мөн биз дээ?

-Тавантолгойтоос 260 км яваад Гашуунсухайтаар гарч байгаа нүүрс Бугатын үйлдвэрийн түүхийн эд л бол­но. Нүүрсийг сайндаа угаагаад л ураг­шаа зөөнө. Сая Тавантолгойд техно­логи мэддэггүй баахан дарга нар очоод ирсэн. Нүүрс угаах үйлдвэрийн шавыг нүүрс боловсруулах үйлдвэр гэж яриад байгаа байхгүй юу. Нүүрс угаах бол хогноос нь цэвэрлэж байгаа эдийн зас­гийн ашгаа бодсон л биз­несийн аргач­лал. Жишээ нь, хүмүүс самар түүхээ­рээ ойд боргоцойноос нь салгаж цэвэр­лээд шигшсэн самраа үүрээд харьдаг даа. Хэрвээ цэвэрлэх­гүй бол хогтой самрыг хүн авахгүй, дээр нь үүрээд явсан ч хүнд. Нүүрс угаах бол тийм л процесс. Нүүрс угаа­хад Монголд юу үлдэх вэ. Нүүрсээ ухуул­сан газар, шигшсэн самрын хог ойд хаягддаг шиг угааж ялгасан хог нь л үлдэнэ. Харин бидний хувилбар Сайн­шанд хүртэл 400 гаруй км зам туулж байгаа боловч нүүрсээ угаад­гаараа угаана. Дараа нь тэндээ гаргаж авсан коксоороо “Эр­дэнэт”, Оюутол­гой, Цагаан суврагын зэс, чадвал Удоганы зэсийг авчирч боловсруулна. Дарханд байдаг төмрийн хүдрийг түү­хийгээр нь гаргах биш, эндээ боловс­руулж авчраад ган бөмбөлөг хийх зэргээр улсынхаа эдийн засагт нэмүү өртөг шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн экспортлох зорилготой. Дээр нь Сайн­шандад стандартын тех­нологи хэрэг­лэх учраас цалин бас стан­дартын, дэлхийн жишигт нийцсэн бай­на. Тийм учраас харийн нутагт хөгш­дийнх нь хийж дийлдэггүй, залуусынх нь голоод хийдэггүй боолын хөдөлмөр эрхэлж бай­гаа монголчууд маань бүгдээрээ биш юмаа гэхэд ихэнх нь ирж эх нут­гийнхаа агаараа амьсгалж, ээж аав элгэн садныхаа дунд ажиллаж эх ор­ны­хоо бүтээн байгуулалтад хөлс хүчээ зориулах боломж бүрдэнэ. Төр засаг гэж байгаа л бол ирээдүйгээ харсан иймэр­хүү бодлого хэрэгжүүлье гээд байгаа юм.

-Бүтэх үү тэгээд, Сайншандад боловсруулах үйлдвэр барина гэдэг?

-Бүтээх гэж л хамтарсан засаг бай­гуулсан гэж байгаа ш дээ. Бүтэхгүй гээд суугаад байвал хэн ч барьж өгөх­гүй. Монгол Улс гаднын түүхий эдийн бэлтгэн нийлүүлэгч хэвээр байсаар бая­лаг маань дуусна. Монголын маань оршин тогтнох цаг хугацаа өнөөд­рийн бидний амьдралаар дуу­сахгүй ш дээ. Хэрвээ ашигт малтма­лаа­раа хөгжинө, баяжина л гэж байгаа бол боловсруулах үйлдвэр барьж бай­гуулахаас аргагүй. Байгаа баялгийн­хаа багахан хувиар боловс­руулах үйлд­вэр барьж чадахгүй төр гэж байх­гүй байлгүй дээ. Хэрвээ боловсруу­лах­гүй түүхийгээр нь гаргавал түүхий эдийн бэлтгэн нийлүүлэгчээс гадна, эцэстээ биднийг ноолуур, арьс шир шиг, алт хөтөлбөр шиг ирээдүй угтана.

-Та бүхний тооцоогоор боловс­руулах үйлдвэрийг тэгээд ямар өртгөөр хэдий хугацаанд барих уу?

- Урьдчилсан тооцоогоор 3-5 жил шаардлагатай. Боловсруулах үйлдвэр барих зардал арваад тэрбум ам.дол­лар гэж байгаа.

-Төсвийг батлах хугацааг нь тул­гаж байгаад хагас шөнийн дотор тойрогтоо тэрбум төгрөг хуваарил­даг, хөгжлийн төлөө биш, тойргийн сэтгэлтэй хүмүүс төрийг удирдаж байхад ийм их мөнгийг хаанаас олох вэ, тэгээд?

-Хэрвээ бид нар төсвөө, төрөө өнөөд­рийнх шиг менежментээр авч явбал бидний энэ санаа бүтэхгүй ээ. Төрд хөгжлийн төлөөх менежмент алга гэдэгтэй санал нэг байна. Өнөө­дөр 6.4 тэрбумын нөөцтэй ордын дө­рөвхөн хувийг авсан хувийн компани 400 сая тонн нөөцөө барьцаалж зээлээр мөнгө босгоод байхад зургаан тэрбумын нөөцтэй улсын компани нь яагаад хөрөнгө босгож чадахгүй байна вэ. “Эрдэнэс MGL” гэж компани бай­гуулсан. Гэтэл энэ компани дээр нөгөө дөрвөн хувийг авсан компани нь лоббигоо хийчихсэн. За чи унтаж бай­гаарай, босоод ирвэл бид нар унана шүү гээд лоббигоо хийчихсэн. Уг нь зургаан тэрбумын нөөцөө барьцаалж ирээдүйгээсээ урьдчилж хөрөнгө босгоод Монгол Улс хүссэн бүх бүтээн байгуулалтаа хийх боломжтой. Зөвхөн Оюутолгой, Тавантолгой дээр л яри­хад ийм их баялагтай улс чинь аль нэгэн гүрний түүхий эдийн бэлтгэн ний­­лүүлэгч, иргэд нь ядуу байж болох­гүй л байхгүй юу. Боловсруулах үйлд­вэр барих арван тэрбум доллар их мөнгө биш ээ. Ийм хэмжээний хөрөнгө босгоход Тавантолгойн зургаан тэрбумын нөөцийнхөө зуун сая тонныг л барьцаалахад хангалттай.

-Түрүүн та технологи мэддэггүй дарга нар угаах үйлдвэрийг бо­ловс­руулах үйлдвэр гэж андуурсан тухай ярилаа. Бодвол “Энержи ресурс”-ийн угаах үйлдвэрийг хэлэх шиг боллоо. Яамны саналаар бол Тавантолгойн нүүрсийг угаас­ны дараа ямар боловсруулалт хийж байж экспортлох вэ?

-Коксын үйлдвэр барина. Монгол­доо зэс, төмөр боловсруулах үйлдвэр барина. Бодлого ч гарсан. Зэсийн бо­ловсруулах үйлдвэр байгуулахыг судлах ажлын хэсэг хүртэл Их хурлаас томилогдсон. Хэрвээ кокс үйлдвэрлэх­гүй л бол Монголдоо зэс, төмрийн бая­жуулах үйлдвэр барина гэдэг үлгэр.

-Яагаад..?

-Яагаад гэвэл зэс, төмрийг маш өндөр температурт боловсруулна. Ийм их хэмжээний дулаан ялгаруулж ча­дах сайн чанар бүхий илчлэгтэй түлш бол коксжих нүүрс. Үйлдвэрлэгч ор­нуу­дын гол түүхий эд болох ган бөм­бөлөгийг хийхэд коксоос өөр ямар ч бүтээгдэхүүн төмөр, зэсийг хайлуулж чадахгүй. Тэгэхээр кокс бол барина гээд байгаа боловсруулах үйлдвэ­рийн түлшний анхдагч гол хэрэглээ юм.

-Тавантолгойн нүүрсний ихэнх нь эрчим хүчнийх, түүнийг яах вэ?.

-Нэг тонн нүүрсний 30 хувь нь коксжих, 70 хувь нь эрчим хүчнийх гэж байгаа. Цахилгаан станц бариад эрчим хүч экспортолж болно. Эрчим хүчний экспорт заавал нүүрсний тээврээр байх албагүй. Агаараар утас гүйлгээд эрчим хүч явуулчихаж болно.

-Ер нь бол яамны бодлого Та­вантолгойн нүүрсийг түүхий­гээр нь ч, угаагаад ч, коксжих хэлбэ­рээр нь гаргахгүй юм байна, тийм үү?

-Аль нэг хэлбэрээр нь гаргалаа гэ­хэд төр өөрийн бие даасан бодло­гоо­роо шийднэ. Зөвхөн бүтээгдэхүүн гэх­гүй, ордыг дагасан бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийг ч төрийн бодлогоор шийд­нэ. Ялангуяа төмөр замын маршру­тыг. Хуулиар бол төмөр замын бодло­гыг УИХ-аар тодорхойлно. УИХ-д оруу­лах саналыг Засгийн газрын төв­шинд боловсруулж, Тэргүүн шадар сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажил­лаж байгаа. Энэ ажлын хэсэг мэргэж­лийн яамны байр суурийг анхаарал­тай авч үзэх байх. Ерөнхийдөө баялаг байгаа гол нутгуудаа дайруулж өмнөд бүсээр цүлхийсэн байдлаар төмөр зам тавих нь зөв гэж үзэж байгаа. Мэргэжлийн яам энэ бодлогыг гаргаж ирэх гэж бараг жил шахуу ажиллалаа. Энэ бол их хөдөлмөр. Төрийн өмнөөс, том эрх ашгийн төлөө зориулсан мэргэжлийн хүмүүсийн хөдөлмөрийг УИХ, Засгийн газар шүүгээнд нь үлдээхгүй гэдэгт найдаж л байна.

-УИХ-ын Эдийн засгийн байн­гын хороо бол Гашуунсухайтын тө­мөр замын маршрутыг дэмж­чих­сэн шүү дээ?

-Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Ц.Баярсайхан Өмнөговь айм­гийнх. Нутагтаа нэг төмөр зам та­виул­чихъя гэж байгаа нь түүний буруу биш. Ажлын хэсгийг ахалсан Г.Батхүү бол “Энержи ресурс” компанийн хувь эзэм­шигч. Ашиг сонирхлын зөрчилтэй.

-Хэвлэлүүдийг харахад та ган­цаардаж байгаа. Танай яамны бод­логыг УИХ дэмжих ирээдүй байна уу?

-Тэгж харагдаж байна уу. Харин ч намайг олон хүн дэмжиж байгаа ш дээ. Төр засаг маань нэг компанийн до­тоод сүлжээнд хэтэрхий ороо­цолд­чихлоо л доо. Энэ бол ард түмнээс са­нал гуйж төрийн эрх мэдэлд гарч ир­чихээд тэднийхээ эсрэг, нэг ком­панийн эрх ашигт аалзны тор шиг сүл­жигд­сэн улстөрчдийн балаг. Гэхдээ ийм хүмүүс эх түүхээ мэддэг, эдийн засгийн тусгаар тогтнол, эдийн засгийн бие даасан байдлыг ойлгодог ард түмний дэргэд дэндүү цөөхөн, бас хү­ч­гүй л дээ. Үүнийг сонгуулийн луйв­рыг эсэргүүцсэн долдугаар сарын 1-ний үйл явдал харуулсан ш дээ. Тус­гаар тогтнол, эдийн засгийн бие даа­сан байдал бол Монгол Улсын найман зуу­ны туршид хадгалж, хамгаалж ирсэн түүх. Ийм урт хугацааны агуу түү­хээ хэдхэн тонн түүхий нүүрстэй зөөчихмөөргүй байна ш дээ.

-Хувийн хэвшлийн лоббинд орж, дотоодын сүлжээнд нь ороо­цолдож байгаа бол төрийн, түү­нийг удирдаж байгаа та нарын л бу­руу ш дээ?

-Төрийн юу байхав, түүнийг удир­даж байгаа хүмүүсийн буруу гэдэг зөв. Ерөө­сөө улстөрийн сонгууль сонгодог утгаа алдаж санал худалдаж авдаг, ху­далддаг схемд шилжсэний л гай гарч байгаа юм. Бид 1990 онд чөлөөт сон­гууль хийж, ганц оготны хамраас цус гар­галгүйгээр нийгмийн шилжилт хийс­нээ­рээ бахархдаг. Тэгвэл өнөөдөр, нийгэм өөрчлөгдөөд 20 жил болсны да­раа, энх цагт таван халуун амиар сон­гууль хийж байна ш дээ. Сон­гуулийн хандив өнөөдөр хаанаас орж ирдэг вэ гэвэл ТҮЦ, дэлгүүрийн ор­ло­гоос биш шүү дээ. Архи, бензиний тус­гай зөвшөөрөл эрхэлдэг хүмүүст л бэлэн мөнгө байдаг. Бас ордын тусгай зөвшөөрөл авах гэсэн хөршүүдийн мөнгө орж ирдэг. Сонгуулийн хандив нэ­рээр өгсөн авлигынхаа ашгийг хүр­тэх, хариу нэхсэн үйл явдлууд л болж байна. Уг нь өнөөдөр сайд нь том эрх аш­гаа хараагүй санал оруулаад тэ­рийг нь ард түмэн олон нийт эсэр­гүүцэж байх ёстой. Гэтэл өнөөдөр ху­вийн хэвшлийнхэн төрийн бодлого то­дорхойлж, мэргэжлийн яам нь эсэр­гүүцэж явна. Энэ чинь өөрөө хэний эрх ашгийг хамгаалсан лобби явж бай­гааг илэрхийлж байгаа юм.

-Уучлаарай, сэдвээсээ жаахан хазайчихлаа. Хятад бол нүүрсний гол хэрэглэгч. Энэ аварга том зах зээлийг, аварга том гүрнийг мон­голчууд бид нүүрсээр хааж боох хэрэг байна уу, тэгж чадах уу?

-Хятадыг хааж боож байгаа юм энд байх­гүй ээ. Энэ том гүрэн Таван­тол­гойн нүүрстэй, нүүрсгүй болно. Хятад бол өөрөө нүүрсний нөөц ихтэй. Бас экспортолдог орон. Тийм учраас ганц Та­вантолгойн нүүрсээр гачигдаж ду­таг­дана ч гэж байхгүй. Хятад бол зах зээл мөн ч, манай түүхий эдтэй, эдгүй бол­но. Урд хөрш маань манай түүхий эдийг дуртай үедээ авна, дургүй үедээ авах­гүй. Ноолуур, арьсан дээр бид энэ зовлонг мэдэрсэн. Хятад улс эр­чим хүчний л дутагдалтай нь үнэн. Гол­дуу эрчим хүчний нүүрс авна. Эр­чим хүчийг түрүүн ярьсан, нүүрсний тээв­рээр биш, агаарын утсан шуга­маар шууд эрчим хүч ний­лүүлэх бо­ломж­той. Энэ чиглэлээр хамтарч ажил­лаж болно.

-Яамны бодлого болгож байгаа Сайн­шанд зах зээлээсээ хол, тойруу биш үү?

-Оросын Находка, Ванино руу ороод ирэхээр Япон, Солонгостой шууд наймаа хийнэ. Эд нар чинь жи­лийн бараг 80 орчим сая тонн коксын хэ­рэглээтэй, зуун хувь импортоор авдаг улсууд. Дээр нь Сайншандын замаар германуудад ч өгөх боломж­той. Герман одоо 18 мянган км зам туулж Хятадаас авч байгаа. Хэрвээ ма­найхаас авна гэвэл Оросын нут­гаар дайраад есөн мянган км зам туул­на. Германууд бидний түүхий нүүр­сийг биш, коксыг илүү сонирхож бай­гаа. Герман бол том хэрэглэгч. Одоо түүхий эдийнхээ 90 хувийг гаднаас ав­даг. Ерөөсөө Герман Япон, Солон­гос гурав бол хамгийн том хэрэглэгч. Жи­шээ нь, солонгосууд “та нар ма­най­хыг зуун жил коксоор хангана гэ­вэл бид дэд бүтцийг нь бариад өгье” гэж байгаа. Сайншандаас Хятадад ч за­рах боломжтой. Зам-Үүдээр өг­чихнө.

-Замын-Үүд тийм их ачааллыг дийлэх үү?

-Энэ асуудал биш ээ. Хятадын Засгийн газарт төмөр зам тавья л гэвэл мөнгөгүйн зовлон байхгүй. Өнөөдөр хятадууд 30 сая тонн ачаа тээвэрлэх хэмжээний хөрөнгө оруулалт Замын-Үүдэд хийж байна. Сая бид нар Хя­та­дын Засгийн газрын 300 сая ам.дол­ларын зээлийн 60 саяыг Замын-Үүдийн боомтын хүчин чадлыг нэ­мэг­дүүлэхэд зориулахаар авлаа.

-Замын-Үүдээр гарвал шил­жүүлэн ачих гэж дугуй солино.?

-Вагоных нь дугуйг солихгүйгээр ачааг нь шилжүүлэн ачих технологи гараад ирчихсэн дээ. Энэ хүндрэл биш.

-Км-ийн хувьд ингэж тойрч бол­­дог л юм байж. Гэтэл тээврийн зард­лын хувьд Гашуунсухайт нь илүү хямд биш үү?

-Үнийн хувьд хэн авахаас шалт­гаал­на. Жишээ нь, япон, солонгосууд авна гэвэл Гашуунсухайтаар гарсан, хой­шоо Сайншандаар явсан дүндээ дүн. Яагаад гэвэл Находкын боом­тоор явбал дундын зуучлагчгүйгээр шууд эцсийн хэрэглэгчдээ очно. Ха­рин Тянжинь боомт үндсэндээ Бугатын л түүхий эдийг хангана.

-Гашуунсухайтаар гаргах гээд байгаа “Энержи ресурс”-ийнхэн ч дундын зуучлагчгүйгээр гуравдагч зах зээлд гаргах юм биш үү. Тийм боломжгүй юу?

-Боломжгүй. Наад 400 сая тоннын нөөц чинь зээлийн барьцаанд тавигд­чих­сан, авсан зээлээрээ хөрөнгө оруу­лалтаа хийгээд явж байгаа байх­гүй юу.

-Гашуунсухайтын төмөр замаа Хя­тадын төмөр замтай холбож да­лайн боомт хүрэхэд төрийн дэмж­лэг хэрэгтэй гэж “Энержи ресурс”-ийнхэн хэлж байгаа?

-“Энержи ресурс”-ийн, хувийн ком­панийн дотоод менежментэд төр оролцохгүй ш дээ. Харин Хятадын тө­рийн мэдлийн компаниудтай хамтарч байгаа юм билээ. Ер нь бол Гашуун­су­хай­таар нарийн царигтай төмөр зам тавибал төрийн дэмжлэгтэй дэмж­лэг­гүй Хятадын төмөр замын дотоодын сүл­жээнд холбогдчихож байгаа.

-Гашуунсухайт, Сайншандын хоёр маршрут хоёулаа байх ёстой гэж зарим хүн хэлж байгаа. Үндэс­ний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс ч тийм зөвлөмж гарсан юм биш үү?

-Нэгд, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл энэ асуудлаар санал солилцох танилцуулах хурал л хийсэн. Зөвлөмж гар­гаагүй. Хоёрт, энэ хоёр маршрут хоёу­л­аа байх боломжгүй. Хэрвээ Га­шуунсухайтаар Хятадын дотоодын сүлжээтэй ижил царигтай төмөр зам тавих л юм бол бид Сайншандад үйлд­вэрийн район байгуулна гэж мө­рөө­дөөд ч хэрэггүй. Хятадын үнийн дем­пин­гийн бодлогоос дэлхий айж байна. Алс хол, далайн чинадад буй Америк хүртэл айж байхад, хажууд нь байгаа монголчууд бид нар яах юм бэ. Хилээ сэтэлж төмөр замаар дотоодын сүл­жээнд нь холболоо л бол тоос со­рогч асаачихсан юм шиг соруул­чих­на. Одоо зуун тоннын даацын машинаар өдөр шөнөгүй зөөгөөд байгаа биз дээ. Бид нар 50 сая малтай мөртлөө нэг ширхэг ч арьс боловсруулж чадахгүй гаргачихдаг. Ноолуур гэхэд дотоодын бүх үйлдвэр хаалгаа барьсан. Хэрвээ Гашуунсухайтаар Хятадын дотоодын сүлжээтэй төмөр замаар холбогдлоо гэхэд саяын жишээнүүд давтагдахгүй гэх баталгааг би л хувьдаа олж ха­рахгүй байгаа. Зарим хүн хараад байгааг би ойлгодоггүй юм.

-Хэрвээ Гашуунсухайтын чиг­лэлд төр өөрөө төмөр зам тавибал энэ маршрут байж болох уу?

-Болохгүй. Эдийн засгийн аюулгүй байдал талаасаа хоёрдогч далайн боомт хэрэгтэйг түрүүн ярьсан. Энэ бол бодитой шалтгаан. Хэрвээ Сайн­шан­дад коксын үйлдвэр барилаа гэ­хэд 30 жил зогсолтгүй ажиллана. Тех­но­логи нь тийм юм. Сайншандад кок­сын үйлдвэр бариад “start” хийлээ гэ­хэд 24 цагаар 30 жил зогсолтгүй ажил­лана. Яг хүний зүрхтэй адилхан. Хэр­вээ Гашуун­сухайт руу төмөр замын гарц байвал түүгээр нүүрс гараад кок­сын үйлдвэр маань нүүрсээр та­сал­дах, гэнэт зогсох аюултай. Зогсвол ахиад ажиллуулахад дахиж шинээр бай­гуулсантай дүйх хэмжээний зар­дал, технологи шаард­лагатай болдог. Энэ бол одоо яригдаад байгаа хоёр марш­рут хоёулаа, бас Гашуун­су­хайтын зам гэж ерөөсөө байж болох­гүй гэдэг шалтгааны гол амин сүн­сүү­дийн нэг нь.

-Хэдийгээр та салбарын сайд ч таны ард оросуудын шахалт бий гэсэн хардлага байна. Яагаад гэвэл Улаанбаатар төмөр зам Монгол-Оросын хамтарсан өмчлөлтэй. Сайншанд руу татаж одоогийн төмөр замтайгаа холбоно гэдэг нь оро­суудын 50 хувийн өмчлөлтэй замд холбоно гэсэн үг. Энэ нь, Оро­сын нутгаар тээвэрлэх нь оро­суу­дын сонирхолд ч нийцэж байгаа?

-Ийм хардлага байгаа. Бизне­сийнх­ний өрсөлдөөн ч гэж мушгиж байгаа. “Энержи ресурс” консорциум, түүнд багтдаг компаниудтай өрсөлд­дөг бизнес надад байхгүй. Хэрвээ бай­даг бол би салбарын яамыг тэр­гүүлж байгаагийн хувьд дэмжээд энэ төсөлд нь оролцоод, дараа нь Баян­хонгор руу төмөр зам татна гэж мангартаад явж болох л байсан.

-Хүнийхээ хувьд бол хэвийн харилцаа бий биз дээ?

-Хэвийн байлгүй яах вэ. “MCS”-ийн Оджаргал бид хоёр нэг нутгийнх, Баян­хонгорынх. Ганзага энэ тэр гээд бас л адилхан зовлон зүдгүүрээс босч ирсэн. Үг хэлээ ололцох тал дээр хам­гийн сайн ойлголцох улс. Энэ та­лаа, нутаг усаа бодсон ч дэмжих л ёс­­той хүний нэг нь би. Гэхдээ энэ бол хувь хүмүүс, нутгархах үзлээс дав­­сан асуудал. Архи спиртийн ли­ценз, хотын газрын зөвшөөрөл, ба­рил­гын зөвшөөрөл байсан бол яахав дүүрч. Харин одоо яриад байгаа төмөр за­мын чиглэл бол арай өөр. Хэдхэн хүний гэр бүлийн, ганцхан компанийн биенесийн ашгаас давсан сэдэв.

-Оросуудын шахалтын тухайд?

-Оросууд түүхий эд сонирхдоггүй. Сибирь нь тэр чигээрээ баялаг. Хүн ам цөөн, газар нутаг томтой, манай улстай эдийн засгийн харилцаа султай. Ийм улстай бид стратегийн хувьд түншлэх ёстой. Яагаад гэвэл бидний баялгаас оросууд хуваал­цах­гүй. Өнөөдөр “Эрдэнэт”-ийн ноогдол аш­гаа ч оросууд авдаггүй. Энэ бага мөнгө биш шүү дээ.

-Оросууд манай баялгийг со­нирх­доггүй гэж дээ. Жишээ нь, Оро­­сын төмөр замын дарга Яку­нин Монголд олон удаа ирж, баял­гаа битгий түүхийгээр нь гаргаарай гэж ярилцлага хүртэл өгч байсан. Тэгэхээр төмөр зам дахь Оросын талыг эзэмшдэг бизнесмэнүүдийн шахалт байна уу?

-Байхгүй ээ. Тэгээд ч Улаанбаатар төмөр замын Оросын талыг бизнес­мэнүүд эзэмшдэггүй. Якунин чинь биз­­несмэн биш, төрийн өмчит нээлт­тэй компанийн захирал. Энэ хүний удирд­лагад 88 мянган км төмөр зам байдаг. Нийтдээ хоёр сая хүн ажил­ладаг салбар юм билээ. Юу гэж л 1100-хан км манай төмөр замтай зуу­рал­даад байхав дээ. Хэрвээ хоёр дахь далайн боомтыг ашиглана аа гэ­вэл Оросын Транссибирийн төмөр за­мыг ашиглана. Ашиглахдаа хам­тар­сан учраас бид тарифын хөнгөлөлт эдэлнэ. Энэ бас нэг давуу тал. Хэрвээ хоёр дахь боомтыг ашиглахгүй ээ гэвэл Тяньжинийн хараат байна. Энэ нь нэг боомт, нэг зах зээлийн хараат байна аа л гэсэн үг. Магадгүй алсдаа өм­нөд бүс нутаг маань төвөөс, эн­дээс хамааралгүй, хилийн цаадахь зах зээ­лийн­хээ “тоглоомын дүрэм”-ээр тог­ло­дог ч болохыг үгүйсгэхгүй. Үүнээс л бол­гоомжлуулаад байгаа юм.

-”Энержи ресурс”-ээс эхлээд Тавантолгойн ордын 96 хувийг төр ав­сан. Одоо төмөр зам тавих зөв­шөөрлийг нь цуцлах гээд байдаг. Төр үндэсний том ком­паниуд­даа хэтэрхий хатуурхаж байна гэх өнгө аяс бас байна?

-Хэчнээн үндэсний ч гэсэн тө­рийн бодлогыг хувийн компаниуд тодорхойлж болохгүй л байхгүй юу. Хэчнээн том компаниудын нэгдэл ч гэсэн Монгол Улсын эрх ашиг тэд­ний­хээс жижиг байж таарахгүй. “Энержи ре­сурс”-ийн эрх ашигт нийцүүлж бодлогоо тодорхойлдог төр гэж байж бо­лохгүй. Сая хэвлэлийн хурал хийл­гээд л “бид нар улсад төдөн тэрбумыг төл­дөг, улсаасаа баян компаниуд” л гээд байна лээ. Үнэндээ бол архи, бен­зиний монополь бизнес хийдэг л ком­паниуд ш дээ. Архи, бензинд онцгой тат­вар төлдөг, төлөх л ёстой, тэр үүр­гээ биелүүлснээ л хэлээд байна лээ.

Тавантолгойн лицензийн тухайд тухайн үед мэдээлэлд ойр байсан хэдхэн хүн аваад дарчихсан байсан. Өнөөдөр болохоор лиценз хадгалж байсан, зараагүй, энэ бол гавьяа гэж ярь­даг. Зарах гээд явж байсан. Үнэн дээрээ л тохироогүй байхгүй юу. Дараа нь хайгуул хийсэн гэж заль хэрэглэж байгаад дөрвөн хувийг нь авсан. Ордынхоо ихэнх хувийг өглөө шүү гэж эх орончийн дүр эсгэчихээд хамгийн нөөцтэй хэсгийг авсан. За .энэ нь ч яах вэ гэхэд одоо болохоор хилээ сэтэлж, урд хөршийн дотоодын сүл­жээнд холбосон төмөр зам тавина аа гээд байгаа юм. Энэ хэний эрх ашиг вэ. Үү­ний цаана нүүрсээ зөөхөөс гадна Та­вантолгой, Оюутолгойн ордыг дагасан бизнесийн бүх барааг өөрийнхөө төмөр замаар л тээвэрлэх гэж байгаа байхгүй юу. Цаад зорилго нь энэ.

-Арай үгүй байлгүй дээ. Харин ч төр засаг хувийн хэвшлээ хааж боогоод байна гэдэг мессеж хүчтэй байгаа?

-Үгүй, тэгвэл Гашуунсухайтын чиг­лэлд автозамаа бариад л нүүрсээ зөө л дөө. Ховдын Хөшөөтийн уурхайн хө­рөнгө оруулагчид олборлолт явуу­лахаасаа өмнө сайн чанарын автозам ба­рь­чихсан. Тэрэн шиг экологио хам­гаал­сан автозамыг Гашуунсухайтын чиг­лэлд бариад нүүрсээ зөөх боломж нь нээлттэй ш дээ. “Энержи ресурс”-ийг хааж боосон юм ерөөсөө байхгүй. Ха­рин заавал хилээ сэтэлж Хятадын дотоодын сүлжээтэй төмөр замаар холбогдох гээд байгааг л ойлгохгүй юм. Барилаа гэхэд энэ төмөр зам цаа­шид зөвхөн “Энержи ресрус”-ийнх байх нь ч эргэлзээтэй. “Улсад төмөр зам барих мөнгө байхгүй ш дээ” гэж тө­рөө даапаалсан ярилцлага өгөөд сууж байхын оронд, төдөн тонн нүүрс түү­хийгээр нь зөөлөө гэж гай­хуу­ла­хаасаа өмнө автозамаа барьж бай­галь орчноо хамгаалах нийгмийн ха­риуц­лагаа ухамсарлах хэрэгтэй ш дээ. Архийг нь монголчууд л авч, бен­зи­нийг нь монголчуууд л хэрэглэж, монголчууд л тэднийг мөнгөжүүлж байгаа биз дээ. Хэний хүчээр мөнгөтэй болсноо бодмоор юм. Анх лиценз авсан, одоо Гашуунсухайтын марш­ру­тыг дэмжээд байгаа хүмүүс хэний хүчээр өнөөдрийн албан тушаалд оч­соноо бодох хэрэгтэй. Эртэй бяр­тай­даа, эсвэл хаант засаглал шиг зал­гам­жилж гарч ирээгүй. Ард түмний сон­гол­тоор сонгуулиар эрх мэдэлтэй, мэдээлэлд ойрхон болсныгоо өөртөө болон хэсэг нөхөддөө давуу байдал болгон ашиглахын төлөө зүтгэж бо­лохгүй. Өөрийг нь өнөөдрийн албан тушаалд сонгосон ард түмнийхээ төлөө ажил­лах нь төрийн хүний үүрэг.

-Гэхдээ энэ хоёр маршрутын аль алинд хөршүүдийн маань со­нирхол байгаа биз дээ?

-Үнэндээ хоёр хөршийн сонирх­лыг бид нар авахгүйгээр ганцаараа явах бас хэцүү. Хоёр агуу том улстай хөр­шилддөг учраас тэднийхээ аль али­ных нь сонирхлыг илэрхийлнэ. Тэр дунд Монголынхоо эрх ашгийг илүүд үзсэн бодлого хэрэгжүүлэх л ёстой.

-Удахгүй том Тавантолгойн хөрөнгө оруулагчийн сонгон шалгаруулалт болно. Тэдэнд төмөр замын тээвэр, маршрутын талаар ямар нэгэн болзол тулгах уу?

-Төрийн бодлогоор тодорхойлсон дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад оролцох шаардлагыг шалгуурын хэмжээнд тавина. Тавантолгойд орох гэж байгаа л бол түүний дэд бүтцэд хөрөнгө оруул гэнэ. Энэ бол бизнест байдаг л шаардлага. Тэр дэд бүтцийг ашиглаад хөрөнгө оруулагч ч өөрөө ашгаа олно шүү дээ.

Г.ОТГОНБАЯР

[SA]

Монголд улс төрийн нэгэн шинэ нам үүсэн бий болов. Төрийн эрх хамтран баригч хоёр нам эвслийн Засгийн газар байгуулснаасаа хойш ойртон нягтарсаар эдүгээ агуулгын хувьд ямар ч ялгаагүй боллоо. Монголд улс төрийн сөрөг хүчин алга болж, Монгол Ардын Хувьсгалт Нам Монголын Ардчилсан Намыг үндсэндээ уусган, өөртөө шингээлээ.

Төр хийх ёстой ажлаа хийхгүй, харин хийх ёсгүй ажлаа улам чадварлаг хийх боллоо. Жинхэнэ ардчилсан орны төр засаг иргэдийнхээ амь амьдрал, эрх чөлөө, өмч хөрөнгийг хамгаалах үндсэн үүрэгтэй. Гэхдээ өмч хөрөнгийг хууран мэхлэх замаар буюу хүчээр олж аваагүй тохиолдолд хамгаалах бөгөөд тийм замаар олж авахыг таслан зогсоох үүрэгтэй.

Гэтэл манай төр юун таслан зогсоох, харин ч хуйвалдан луйвардах болсон нь хэн бүхэнд тодорхой болж, иргэд үүнийг хүлээн зөвшөөрч, зарим нь эвлэрэн, дагалдах боллоо. Төрийн өмчтэй шууд ба шууд бус холбоотой төр, засгийн газрууд, төрийн компанийн дарга, удирдлагууд, улс төрийн ивээн тэтгэгч нар илт өндөр орлоготой болж, “төрөөс төрсөн тэрбумтны” тоо өсөж байгааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нэр устай нь, үл хөдлөх хөрөнгийнх нь гэрэл зурагтай хэвлэж байна.
Бүх насаараа төрийн ажил эрхэлсэн нөхөд Монголын хамгийн сайхан байршилд, хамгийн тансаг байшин бариулж, хамгийн үнэтэй машин хөлөглөн, хамгийн хурдан морь уралдуулж, улсын толгой баячууд нэгэнт болжээ.

Иргэдийн өмч хөрөнгийг төр хамгаалах биш, төрөөс иргэдийн өмчийг хамгаалах шаардлагатай болсоор удаж байна.
Хоёр нам тус тусын бизнес бүлэглэлийг тойрон, тэднээсээ санхүүгийн дэмжлэг авч, хариуд нь тендерт ялуулж, албан тушаал тарааж өгдөг байсан нь шинэ шатанд гарч, бизнесийн бүлэглэл “зардлаа хэмнэж”, өөрсдөө төрийн эрх барих болж, төрийн нэрээр тэдний хүссэн шийдвэр шаардсан цагт нь гарах болов.

Хамтарсан засаглалын үед харилцан адил завшиж, талцан хуваалцах арга улс төр, нийгэм эдийн засгийн бүх шийдвэрт баримтлах гол зарчим болжээ.
Эрх мэдлийг буюу төсвийн зардлыг сонгуулийн тойргоор ижил тэгш хуваарилах нэрээр Их Хурлын гишүүд тус бүр нэг тэрбум төгрөг захиран зарцуулах шийдвэр гарч, гишүүд татвар төлөгчдийн мөнгөөр дараачийн сонгуулийн бэлтгэл ажилдаа орлоо.

Хоёр том намын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт зарчмын ялгаа байгаагүй. Аль аль нь ард түмэнд өөрсдийнх нь мөнгийг бэлнээр хувааж өгнө гэж амлан байж, сонгуулийн саналыг нь худалдаж авсан. Амлалт хэмжээгээрээ л ялгаатай. Нэг нь нэг сая төгрөг, нөгөөх нь нэг сая таван зуун мянгыг амласан. Тэд мөнгө өгөх хэлбэрээ нэгтгэж, Хөгжлийн сан хамтран байгуулсан болж, амласнаасаа арав дахин бага мөнгийг дөрөв хувааж өгнө гэнэ ээ.

Юу ч хамаагүй амалж, ардчилсан сонгуулийг ашиглан төрийн эрхэнд гарч, улс орныг ээлжлэн удирдсан болж байгаа хэсэг бүлэг этгээд эдүгээ улс орны гол баялаг, ирээдүйн орлогыг нь хуйвалдан талцаж, хувааж завших ажилдаа ороод тун завгүй. Удалгүй ашигт малтмалын салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт цутгаж, төрийн орлого асар их өсөх цаг хугацаа ойртохын хэрээр төр, засаг дахь дарга нар маань улам баяжих болно.

Хотын төвд хоёр нам бие биетэйгээ өрсөлдөн хоёр өндөр, сүр хүчтэй ордныг хаяа нийлүүлэн барих ажил эхлүүлж байна. Хоёр нам нэгэнт л нэгдэж байгаа юм чинь уг нь аль түрүүлж барьсандаа орсон ч багтахгүйн зовлон байх биш. Эсвэл хооронд нь холбосон байгууламж хийчихвэл бүр зүгээр.
Ард түмэн нь ядуураад, төр засаг нь баяжаад, улс төрийн намууд нь ордон бариад л. Хотын хүн амын хагасынх нь ахуйн нөхцөл наад захын хэрэглээний шаардлагыг хангахгүй, хотын иргэд бүгдээрээ гамшгийн нөхцөлд амьдарч, хорт утааны баг хайж байхад Их Хурал өөрийн ордноо барих гээд завгүй. Хотын удирдлага нь аль хэдийнэ бариад орчихсон.

Дээдэс орд харшаа барих л ажилтай. Энэ хөрөнгөөр тиймийг биш, бага орлоготой олон мянган айлд орон сууц барих, сургууль цэцэрлэг босгож, тамын замаа засах нь тэргүүн зорилт гэж хэн нь ч хэлэхгүй байгаа.

Төрийн шагнал, медалиар ядуу ард түмнээ хуурдаг башир арга аль ч Ерөнхийлөгчийн шалгарсан зэвсэг болжээ. Манай улс нэг хүнд ногдох генералын болон төрийн дээд шагнал, одон медалийн тоогоор дэлхийд тэргүүлж эхэллээ. Нэг хүнд ногдох өөр нэг тэргүүлэл бол архины үйлдвэрлэл болон хэрэглээ. Энэ их шагнал, эцэс төгсгөлгүй найр наадам нийлээд архины үйлдвэрлэлийг Монгол Улсын тэргүүлэх аж үйлдвэрийн салбар болгов.

Энэ амжилтыг тогтоохын тулд маш нарийн тооцоотойгоор хэрэгжүүлж байгаа улс төрийн удирдлагадаа халуун талархлаа илэрхийлж “Супер засгийн газар” гэсэн шагнал өгвөл ямар вэ?
Улс төрийн шинэ намын хувьд “Монгол Ардчиллын Хувьсгалт Нам” (МАХН) гэж ганц үг солиулан бүртгүүлэх техникийн ажил үлджээ. Сонгогчид бидний хувьд дараачийн сонгуульд өрсөлдөх сөрөг хүчин, цоо шинэ улстөрчдийг олж тодруулах ажил үлдлээ.

Д. Жаргалсайхан

Өнөөдөр

[pkp]

Цогтцэций, Таван толгой, Гашуун сухайт очиж үзэж байсан хүний хувьд, жирийн иргэний хувьд үзэл бодлоо хэлье гэж бодлоо.
Энэ сэдвээр маргалдаад байгаа асуудлууд нь хэдэн зүйл дээр төвлөрч байна гэж ойлголоо:
-1. Нарийн төмөр зам тавих уу? Өргөн төмөр зам тавих уу?
Энэ тал дээр нетээс судалж үзсэнээ хуваалцаяа. Манайхны нарийн гээд байгаа төмөр замын цариг бол 1435 мм юм байна. Энэ нь нэг ёсондоо олон улсын стандарт. Үүнээс нарийнийг нь нарийн цариг, өргөнийг нь өргөн гэдэг бололтой. Манай одоо хэрэглэж байгаа нь 1520 мм. Оросод болон ЗХУ-ын харьяаны хуучин соц. улсуудад хэрэглэж ирсэн стандарт. Анх хаант оросод нилээн өргөн байснаа 1522 болгож өөрчилсөн гэдэг. 1970-1990 онуудад аажмаар бүх ТЗ аа 1520 мм болгосон. Финланд одоо болтол 1522 оороо байгаа. Европын улсууд, америкт 1435 байна. Зарим нэг улсад янз бүрийн л өргөнтөй цариг хэрэглэдэг. Оросод ч гэсэн энэ нь одоо хүртэл бий. Та нар хэрэв Польш юм уу хятад руу галт тэргээр аялж үзсэн бол дугуй солино гэдгийг мэдэх л байх. Вагоны чинь проводникийн болон сүүлийн купе рүү орон таг онгойлгон хэдэн боолт тайлж том данхраатаар дээш өргөн өөр дугуйнууд авчран сольж боодог. Цаг хугацаа, мөнгө алдсан үйлдлэл дээ. Нүүрстэй ачааны вагонуудыг тэр чигээр нь хөмрөн ачааг нь сольж болно амархан л гээд байгаа. Гэхдээ л энэ бол ямар ч тохиолдолд илүү зардал. Оросууд яагаад олон улсаас зөрсөн гэвэл нилээн л тайлбар бий. Онигоо ч бий: хаанаасаа асуухад "на хуй шире" гэж хэлснээс болсон ч гэдэг. Зарим нь дайны бодлогын улмаас гэдэг. Дэлхийн 2-р дайны эхэн үед энэ нь сайнаар нөлөөлсөн боловч өөрсдөө оросууд европ руу нэвтрэхэд эсрэгээр нөлөөлчихсөн. Мөн улс болгон нэг л стандартын ТЗ тай гэвэл энэ нь үнэнд үл нийцнэ. Чех, Румынд хил залгаа хэсэгтээ оросын стандартын замаар түүхий эдээ татдаг гэсэн зүйл олж уншиж байлаа.
Энержи ресурсын барьж эхэлсэн 1435 сүүлийн саруудад ихээхэн шуугиан дэгдээлээ. Гашуун сухайт руу ТЗ барьдаг л юм бол мэдээж 1435 р барих нь эдийн засгийн хувьд яаж ч бодсон ашигтай. Асуудлын гол нь өмнө нь 1-2 жилийн өмнөөс Энержи ресурс энэ ТЗ барих асуудлыг хөндөн германы компаниар зураг төслөө хийлгэж байхад юу ч дуугараагүй юм бэ гэдэгт л байх шиг. Тэр бүү хэл ЗГ 3 н ч компанид 1435 р ТЗ барих зөвшөөрлийг өгчихсөн гээд байгаа. Үндсэн сүлжээнд нийлэхгүй салаа зам барих тохиолдолд мэдээж 1435 ийн ТЗ барих нь ашигтай. Гашуун сухайтаар хил гарсан ТЗ барихгүй ээ гэвэл өмнөх зөвшөөрлөө яах болж байна? Машинаар одоо зөөгөөд байгаагаа яахав? Таван толгойн үндсэн ордыг энэ жил гадаадынханд өгөх болохоор хилээр гаргахгүй ээ, Сайншандад боловсруулна гэх үү? Эсвэл машинаар зөө гэх үү? Асуудал их байна шүү. Одоогоор орон нутгын давамгай өмчтөй Таван толгой компани, Энержи ресурс гашуун сухайтаар машинаар нүүрс гаргаж байна. Байгаль орчин яаж сүйдэж байгааг нүдээр үзсэн хүний хувьд хэлж чадна. Төр засаг бодлогоо ойголтоо нэгтгэх л хэрэгтэй байна гэж бодлоо.

[pkp]

-2. Таван толгой-Сайншанд-Чойбалсан гэсэн ТЗ ийн тухай
Ашиг малтмалуудынхаа ордуудын хажуугаар гарсан ТЗ барина гэдэг улс оронд хичнээн хэрэгтэй нь хэнд ч ойлгомжтой. Ийм төсөл социализмын үед ч яригдаж байсан гэж байгаа. Болдог бол өөрсдөө хөрөнгө босгоод ийм ТЗ аа барих юмсан. Царигийн асуудал мөн л их чухал. Нэгдсэн нэг ойлголттой болж байж шийдэх асуудал. Юун түрүүн үндэсний өөрийн гэсэн ТЗ аа барих уу, цаашид өмнөх шигээ оростой хамтарсан ТЗ барих уу гэдэг асуулт хамгийн чухал нь. Баттулга бусад хүмүүсийн яриад байгаа зүйлст анхаарал татсан 2 зүйл байна гэж ойлгож байгаа. Тусгаар тогтнол гэх мэт хэллэг хэт хэрэглэн улс төржүүлэн асуудлыг бүдэгрүүлээд байх шиг. Оросын стандартаар тэдэнтэй хамтрахаар тусгаар тогтнол хангагдана гэвэл инээдтэй сонсогдоно. Баахан салаа зам бариад хамаг баялгаа хятад руу сад тавих гээд байна гэж ухуулаад байгаа. Хэдэн салаа зам барьлаа ч хилээрээ гаргах уу? үгүй юу гэдэг чинь төр засгийн л асуудал. Гааль, татварын бодлогоор ийм юмыг зохицуулахын тулд төр засаг гэж байдаг биз дээ. ТЗ тавихаар баялгаа алдаад машинаар зөөхөөр гайгүй гэж хэлж болох уу? Энд их багын хэмжээ бий боловч асуудал нь үүндээ биш байхаа. Таван толгой -Сайншандын чиглэлд барих ТЗ д хөрөнгө оруулах саналаа Солонгосчууд гаргасан. Хэлэлцээрт хэн оролцсон гэж бодож байна? Дэд бүтцийн хөгжил гэдэг орос монголын компанийн захирал гэх орос. Би үүнд л дургүй хүрээд байгаа юм. Ер нь цаашдаа шинэ ТЗ барих л бол өөрийн гэсэн үндэсний ТЗ бий болгох хэрэгтэй гэж боддог. Тусгаар улс байж өөрийн өмчтөй ТЗ барих бол харин ч үндэсний аюулгүй байдал гэж бодож байгаа. АНУ с тусламжаар өгөх гэж байсан 180 сая ам долларыг хэн цааш түлхлээ. Оросын ТЗ ийн дарга Якунин. Тусдаа монголын төрийн өмчит ТЗ ийн компани байгуулаад түүнд АНУ с зүтгүүрүүд өгөн тэрийг нь УБТЗ д түрээслэх гэж байсан. Үүнийг нь Якунин "үнэгүй бяслага хулганын хавханд л байдаг" гээд цааш түлхсэн. Манай нэг яамны төрийн нарийн бичиг ТВ р ашиггүй төсөл гэж донгосохыг 2 чихээрээ сонсоод тэр үед асуултад сэдэв нээж байлаа. http://forum.asuultserver.com/viewtopic ... 4&t=139440 Одоогийн засгийн эрх баригчдын бодлогыг харах юм бол оросын эрх ашиг ард нь яваад байна гэж ойлгогдохоор хардахаар харагдах юм.

Оросын хэвлэл мэдээллийг унших юм бол дараах ойлголт төрнө:
-тэд хэзээ ч монголоос нүүрс авахгүй
-ашиггүй байгаа дорнод сибирийн ТЗ р монголын нүүрсийн хятад руу зөөх болох тухай
-Якунин нь засгийн газраасаа монголд хөрөнгө оруулая гэж мөнгө гуйж буй тухай
-Монголд ТЗ барьж өгөөд оронд нь 5 Толгойг авах тухай Иймэрхүү зүйлсийг олж уншиж болох боловч Оюу Толгойн гэрээнээс хойш манайд итгэх итгэл нь буурсан. 5 толгойг авч чадахгүй юм байна гэдгээ аль хэдийн ойлгосон байгаа. Гэтэл манай эрхмүүд тэдний өмнөөс гүйгээд байх шиг. Энэ талаар Болдсайхан эмчийн нийтлэл: http://boldsaikhan.niitlelch.mn/content ... omCas=true

Таван толгой ТЗ барихаар оросуудтай байгуулсан меторандумын талаар оросын хэвлэлд: http://www.trans-port.com.ua/index.php?newsid=5146

[GaNBaYaR]

Сvнзийн “Дайтах урлаг”
Уг нь хятадыг монголчууд нанхиад гэдэг юм. Хятад гэдэг нь бидний євєг дээдсийн нэг хятан буюу киданы олон тоог илтгэсэн нэршил бєгєєд ойд тєєрсєн коммунист сармагчдын балгаар харь улсын нэр болон хэвшжээ. Кvнз, Сvнз, Менз, Лаоз, Жуанз, Гаоз зэрэг сэтгэгчид нанхиад хvний тvvхэн сэтгэлгээ, ёс зvй, тєр улсын тухай ойлголтынх нь vндсийг тавьцгаасан юм. Тэд "Зуун овог", "Гурван vсэг", "Дєрвєн ном", "Таван судар" гээд олон ном туурвисан нь одоо хир хятадын гадаад бодлогын дэвсгэр болдог ажээ. Эдгээрээс хамгийн нєлєєтєй нь мэдээж Кvнз боловч Сvнзийн бичсэн дайтах урлагийн тухай сургаал нь дотор хvний мєн чанарыг илvvтэй харуулдаг. Тийм ч учраас манай дээдэс эртнээс анхааралтай судалж иржээ.

Монголчуудад ч гэсэн vе дамжуулан ашигладаг “Таван єнгєт хєлгєн судар” хэмээх дайтах урлагийн номлол байсан. Євгєдийн дайтах онол нахиадынхаас илvvтэй байсныг тvvх хэлнэ. Харамсалтай нь Тогоонтємєр хаан Бээжингээс зугтах vедээ тэрхvv судрыг vрэгдvvлчихсэн юм. Домогт єгvvлснээр уг судрыг Жанчхvvгийн даваанд нуусан агаад нанхиадууд хэдэн vеийн турш эрж хайсан гэдэг.

Сvнзийн “Дайтах урлаг” бол бусдыг эрхэндээ оруулах хятад мэхний цогц юм. Ємнєдvvд хэдэн мянган жил “шавар хотдоо шамбааралдан” амьдарч ирсний хувьд дайн тулаанд муу, баатарлаг сэтгэхvй дутмаг vндэстэн. Нvvдэлчид єєсрдийн ахуй амьдралтай холбоотойгоор байнгын цэрэг дайны бэлтгэлтэй, баатар зvрхтэй тєрж, єсдєг. Тvvхэндээ тариачид нvvдэлчдийг дайн тулаанаар дийлж байсан нь ховор. Харин нvvдэлчдийн байнгын тvрэмгийллийг зогсоох гэхдээ уртаас урт хэрэм босгосон нь єнєє тvvхийн гэрч болон дvнхийнэ. Нэгэнт шууд тулалдаад дийлдэггvй болохоор аргаар эзлэхийг чухалчлан “онолдох” болсны хамгийн цуутай нь Сvнзийн “Дайтах урлаг” судар юм.

Сvнз(Сун Цзы) бол Кvнзийн vеийн бодит тєлєєлєгч, У улсыг мєхєх vеийн(МЭЄ 514-495он) цэргийн зvтгэлтэн аж. Сvнз онолоо амьдралд хэрэгжvvлж чадалгvй улсаа мєхєєсєн. Vхсэнийх нь дараа ойролцоогоор МЭЄ IV зуунд дагалдагчид нь Сvнзийн сургаалаас санаж байгаагаа эмхэтгэн тэмдэглэж vлдээжээ.

“Хадаас хийхэд сайн тємєр шаардлагагvй, цэрэг татахад сайн хvн таарах албагvй” гэсэн хятад хэлц vг нь энэ номноос эхтэй юм байна. “Хамгийн шилдэг ялалт бол дайтахгvйгээр мєхєєх” хэмээн сургаснаараа Сvнз хятадын тєрєєс тогтвортой баримтлах стратегийг vндэслэжээ. “Ямар ч аугаа vндэстэн цаг хугацаа хэмээх хvчин зvйлд идэгддэг, хятад хvн хvлээгээд л, мэрээд л байж чаддагаараа бусдаас давуу” хэмээн тэр сургаж байлаа. Мєн тэрээр “Дайн бол хуурах, мэхлэх гэсэн vг” хэмээн тунхаглажээ. “Тодорхой хугацаанд дайсандаа эзлэгдэх, бууж єгєх нь юу ч vгvй болтол нь мєхєєхийн эхлэл ч болж болно” гэх Сvнзийн номлолыг мєрдлєг болгон Мин улсын тєрийн зvтгэлтнvvд манжуудад онцын эсэргvvцэлгvй бууж єгєєд 270 жилийн дараа манж vндэстэнг байхгvй болтол нь уусгаж дєнгєсєн ажгуу.

Хятадууд хvлээж чаддаг. Будаатай шаазан гэхэд л тусгай найрлагатай шаврыг гурван зуун жил усанд хэвтvvлж хийдэг жортой. Гурван зуун жилийн цаадах vр дvнг хvлээнэ гэдэг бол єєр ямар ч vндэстэнд байхгvй чанар юм. Сvнзийн дайтах стратеги маш энгийн-“Тэвч, хvлээ!”.
“Дайтах урлаг” номыг европт анхлан 1782 онд Мэри Эмио(Marie Amiot) франц хэлэнд орчуулж Наполеон анхааран судалж байсан гэдэг. Мао Зэ Дун энэ номноос “онгод авдаг” гэж хэлсэн удаатай. Монгол хэлнээ нанхиад судлаач М.Чимэдцэеэ єнгєрсєн онд орчуулжээ.

Судрын сvvлчийн бvлэг

Сvнзийн сургаал 13 бvлэгтэй. Сvvлийн бvлэг нь “Урвагч, тагнуулчдыг ашиглах” гэсэн нэртэй юм. “Зуун мянган хvнтэй арми мянган бээр газар довтолгож тулалдах нь єдєрт мянган алтан зоосны зардал шаарддаг. Харин дайсны дотоодод байх урвагчдыг ашиглаж чадвал єдрийн зуун алтан зоосноос хэтрэхгvй зардлаар ялалтыг авна” гэж Сvнз айлджээ. “Монгол хэзээ дийлдэшгvй вэ?” гэхээр ахиухан орлоготой, эдийн засгийн хувьд бие даах чадвартай vедээ гэсэн хариулт гарна. Vvнийг монголчууд бvгд ойлгож боловсруулах vйлдвэртэй болохоор шамдаж эхлэх vед ємнєдийнхэн алсын зорилгоо урвагчдаар дамжуулан хэрэгжvvлж эхэллээ.

Сvнз 5 зvйлийн тагнуул, урвагчдыг тодорхойлон бичээд идэвхтэй ашиглахыг чухалчлан заажээ. Уугуул ба суугуул урвагчид гэж байна. Уугуул нь монгол хvн атлаа шуналдаа хєтлєгдєн харийнхны гар хєл бологчийг хэлнэ. Суугуул гэдэг нь монголтой цус холилдсон эсвэл шилжин суурьшсан нанхиад хvн. Нэгэнт судсаар нь нанхиад цус гvйж байгаа бол элэг нь урд зvг рvv байна гэдгийг тооцох учиртай юм байх. Эдгээрийг “тєрийн эрдэнэс мэт vзэн чандлан нууцлахыг” Сvнз захижээ. Уугуул, суугуул урвагчдын хамгийн тvрvvнд хийх ажил нь тєєрєгдєл vvсгэх, талцуулах ажээ. Яг одоо монголд тархааж байгаа тєєрєгдлvvдийг авч vзье.

Тєєрєгдєл 1 – Бид хятадуудад тvvхий нvvрс ихээр зараад байхаар хятадын боловсруулах vйлдвэрvvд монголоос хамааралтай болно. Оросын бензинээс монгол хараат байгаа шиг байдалд хятадыг оруулъя.
Монголд ахиухан нефтийн орд, нєєц боловсруулах vйлдвэр байхгvй болохоор оросын бензинээс хамааралтай байгаа. Тэгээд ч бензин бол тvvхий эд биш, эцсийн бvтээгдэхvvн. Хятад нvvрснийхээ нєєцєєр дэлхийд гуравт орж байхад Монгол 16-д байгаа. Тэгэхээр энэ бол хууран мэхлэлт юм. Харин бид кокс vйлдвэрлэдэг болбол энэ мєрєєдєл биелэх талтай. Євєрмонгол хятадын мужууд дотор нvvрснийхээ нєєцєєр 4-т орж байгаа. Гэтэл тэнд илэрсэн нvvрсний нєєц 36 тэрбум тонн байгаа нь Тавантолгойнхоос 5 дахин их байна. Нэгэн урваач “бирдийн нvдэнд далай харам” гэж бичсэн нь бидэнд биш, тэдэнд илvv таарах vг.

Тєєрєгдєл 2 – Хятадын нарийн тємєр зам бол дэлхийн стандарт юм. Тємєр замыг єргєн, нарийн царигийн гэж ангилдаг ч нарийн цариг нь дотроо 1200-1435 мм хvртэл маш олон стандарттай. Хятад тємєр замаар таван улстай холбогдож байгаагаас Казахстан, Монгол, Орос, Хойд Солонгостой єргєн царигаар, Вьетнамтай нарийн царигаар холбогджээ. Гэтэл Вьетнамын нарийн тємєр зам нь єєр стандарттай учраас хятадын вагон шууд нэвтрэх боломжгvй байдаг. Энэ нь вьетнамын зvгээс тємєр замыг аюулгvй байдлын чухал хэрэгсэл гэж ойлгодогтой холбоотой юм. 1963 оныг хvртэл монголоор дайрсан єргєн тємєр зам шууд Жинин ордог байсан бєгєєд орос хятадын харилцааны хvйтрэлттэй холбоотойгоор хятадууд нарийн царигаар сольжээ.

Тєєрєгдєл 3 – Тємєр замыг цэрэг дайны зорилгоор ашиглана гэж айх хэрэггvй. Дэлхийн улсууд хятадын єсєн нэмэгдэж байгаа эдийн засгийн хvчин чадал улс тєрийн давамгайлал болон хувирна гэдэгт бэлтгэж, болгоомжилж байна. Мєнгєтэй, боломжтой болохынхоо хирээр хvн бодлого тодорхойлоход оролцох гэж хичээдэг(Нарантуул захын эзэн vvний амьд жишээ болох байх) Vvнтэй адил улс орон эдийн засгийн хувьд хvчирхэгжмэгц бvс нутгийн асуудлыг єєрсдийн дур зоригт тохируулахаар чармайдаг ба энэ нь ил, далд дайнд хvргэнэ. Одоо цагт дэлхий хоёр талд хуваагдаж, нийтийг хамарсан дайн хийхгvй нь тодорхой ч бvс нутгийг хамарсан дайн тасрахгvй байна. Орчин цагийн дайн ашигт малтмал, эрчим хvчний нєєцийг эзэмдэхийн тєлєєх тэмцэл байх болно.

Гачлантай нь яг одоо монголд асар их баялаг нээгдчихлээ. Иракт тvрэмгийлэн орсон америк цэргvvд тэнд ардчилал шудрага ёсыг тогтоох гээгvй, дэлхийд хоёрт орох нефтийн нєєцєнд хяналтаа тогтоох л гэсэн юм. “Цємийн зэвсэг хийсэн” гэсэн шалтаг нь нотлогдоогvй байхад хєєрхий Саддамыг дvvжилж орхисон билээ.
Сvнз “Ах дvv, холбоотон улс гэж байдаггvй, бvгд бидний дайснууд” гэсэн нь хятадын цэргийн номлолын тулгуур ойлголт юм. НVБ-ын геостратегийн шинжээч доктор Параг Ханна ойрхи цагийн тєлєвийг авч vзэхдээ 10-20 жилийн дараа монгол, євєр байгал, алс дорнодын хэсэг хятадын бvрэлдэхvvнд орсон байна гэжээ. Тэрээр “Бид Монгол улс, эсвэл зарим нэг хvний хэлдгээр Minegolia-гаас эхлэж болно.

Тэд яагаад ийнхvv нэрлэсэн бэ? Майнголиад Хятадын фирмvvд зэс, цайр, алт гэх мэтийн ихэнх ордыг эзэмшин олборлож, хойд болон зvvн хятад руу зєєдєг. Хятад улс монголыг эздэж аваагvй, харин зvгээр л худалдаад авчихаж байгаа юм. Одоо цагт колонийг эздэж бус худалдан авдаг болсон. Тиймээ улс орнууд худалдагдаж байна. Энэ зарчмыг Сибирьт хэрхэн хэрэгжvvлж байгааг авч vзэцгээе. Сибирь гэхээр та бvгдийн ихэнх нь хvйтэн, эзгvй, амьдрахын эцэсгvй газрын тухай тєсєєлж байгаа байх. Vнэн хэрэгтээ дэлхийн дулаарлын нєлєєгєєр тэнд тариалангийн талбай ихээр бий болж, vр тарианы бизнес цэцэгдэх гэж байна.

Гэхдээ тэр их тариагаар хэнийг хангах юм бэ? Амур мєрний нєгєє эрэгт 100 сая хvн амтай хойд хятадын нутаг цэлийж байна. Харбин мужаас уил бvр хамгийн багадаа 60 мянган хvн бvтээсэй хэмээн залбирсаар сибирь лvv цагаачилах болжээ. Тэд оросын хvйтэн тосгодод очин бараан зах, жижиг мухлаг, эмийн санг эзэмшин модны vйлдвэрлэлдп хяналтаа тогтоож байна. Тэгээд єдєр шєнєгvй хятад руу мод ачуулсаар байгаа юм. Сибирийг хятадууд эзлэх бус тvрээслэж байна. Дахиад хэлье. Тэд монголыг худалдан авсан бол, сибирийг зvгээр л тvрээслэчихжээ. Vvнийг би хятад маягийн глобальчлал гэж хэлээд байгаа юм” гэснийг анзаарахгvй єнгєрч болохгvй.

Тєєрєгдєл 4 – Нарийн тємєр замыг германууд тавьж, европоос хєрєнгє оруулах учраас аюлгvй байдал бэхжинэ. Эцсийн эцэст европын оролцогчид бизнесийн ашиг горилж байгаагаас бус монголчуудын аюулгvй байдал, тусгаар тогтнол тэдэнд огтхон ч сонин биш. Монголын аюулгvй байдалд монголчуудаас єєр хэн ч санаа зовохгvй. Тэгээд ч европ гvйцэтгэгчид замаа тавьчихаад(биднийг барын аманд хаячихаад) мєнгєє тоолоод л талийна.

Тєєрєгдєл 5 – Тємєр замын цариг шилжvvлэх гэж хил дээр цаг алдана. Нvvрс зєєхєд 4 цаг хvлээх гэдэг огтхон ч алдагдал биш. Анхнаасаа энэ хугацааг vйлдвэрлэлийн хугацаанд оруулаад тооцчихдог. Энэ нь эсрэгээрээ цэрэг зэвсэг наашаагаа зєєлєє гэхэд хил дээр тєдий хугацаагаар саатаж, энэ хооронд бидэнд маневрлах хугацаа гаргаж єгєх аюулгvй байдлын хэрэгсэл юм. Манж, монгол хоёр угсаа гарвал нэгтэй шиг вьетнам бол хятадтай ойр, тєрєл угсаатан. Гэвч тэд хятадын галт тэрэг вьетнамын нутагт шууд нэвтрэхийн эсрэг байгаа нь аюулгvй байдлаа бодсон хэрэг биш гэж vv?

Тєєрєгдєл 6 – Тавантолгой-Сайншанд-Замын vvд, Ухаа худаг-Гашуун сухайтын чиглэлд зэрэг тємєр зам тавъя. Энэ бол хамгийн хорлонтой тєєрєгдєл. Хєвєнд боосон чулуугаар тvнших арга. Ухаа худгаас шууд урагш нарийн царигийн зам тавибал Сайншанд орох замын ач холбогдол байхгvй болж, тємєр замд болон vйлдвэрлэлийн паркт хєрєнгє оруулах тал олдохгvйд хvрнэ. Монголын нvvрсэнд ганц худалдан авагч хяналтаа тогтоож vнэгvйдvvлнэ. Энэ бол хятадуудын зорьж байгаа гол зvйл. Монголчууд тvvхий эдээ Сайншандад боловсруулаад дараа нь урагшаа, хойшоо, зvvн тийш олон зах зээлд хvргэх боломжийг бий болгохгvйг тэд хичээж, урваачид эл зорилгод нь vйлчилж байна.

Сvнзийн “Дайсны ноёд єєрсдєє хєвж ирэхээс аргагvй болгох” гэж томъёолон нэрлэсэн энэ мэхний мєн чанар нь: - Vндсэн зорилгоо ашгийн тооцоогоор халхлан хэрэгжvvлэхэд орших ажээ. Єєрєєр хэлбэл “дєт зам, хямд єртєг, найдвартай худалдан авагч” байгаа гэж итгvvлснээр монголын vйлдвэржилтийг мєхєєх бодлогоо далдлана. Ингэхдээ дайсныхаа удирдлагыг бэлэн зэлэн тооцоо, ашгийн загвараар илбэднэ. Дайсны удирдлага амархан олох олзонд шимтээд хятадуудын vмхvvлсэн загвараас хальж, бодит байдлыг тооцох, зєв сэтгэх чадвараа алдана.

Дээрх тєєрєгдлvvдийг тараалгахын хажуугаар жинхэнэ эх орончдыг ганцаардуулж, муулан гvтгэх, хагалах суртал нэвтрvvлгийг Го овогт суугуулаар толгойлуулан хийлгэж байна. Энэ этгээд эртнээс монголын хэвлэл мэдээллийн орчинд бодлогоор шургалсан бєгєєд хорин жилийн турш монголчуудыг талцуулах, муучлан гутаах ажлыг гардан гvйцэтгэж байгаа юм.

Урвасан уугуулуудыг ажиглахад их тєлєв бутач(євєє, ээжээрээ овоглосон), эцгээсээ эрт єнчирсєн хvмvvс байх бєгєєд Сvнз чухам ийм хvмvvс л хамгийн тvрvvнд ашиглагддагийг 2500 жилийн ємнєєс сургажээ. Психо-анализийн онолыг vндэслэгчид Зигмунд Фройд, Карл Юнг нар ч ийм vзэгдэл бодитой оршин байдгийг нотлон бичсэн байдаг.

Тэднийг хєдєлгєж, идэвхжvvлж байгаа зvйл нь єнєє маргаашдаа урдаас хаяж єгєх “асар их бэлэн мєнгє, дараагийн сонгуульд заавал ялуулах амлалт, санхvvжилт”. Сvнз “дайсны дотоодод тогтворгvй байдал vvсгэж, талцуулан муудалцуулах нь хялбар мєхєєхєд тустай” гэсний орчин vеийн жишээ нь африкийн орнуудын сонгуулийг будлиантуулж, улс тєрчдийг нь хэсэгчлэн худалдан авч, иргэний дайн єдєєсєн явдлууд юм. Монголд ийм байдал давтагдсан байж болзошгvйг 7 сарын 1-ний хэрэг явдал харуулдаг.

Анзаарахгvй орхиж боломгvй бас нэгэн зvйл бол хятадад боловсрол эзэмшиж, хятад соёлын нєлєєнд орсон уугуул хvмvvсийг дэмжиж тєрийн дээд байгууллагуудад шургалуулж байгаа явдал юм. Уугуул, суугуул урвагчдаа тєрийн эх барих, хууль тогтоох дээд байгууллагад “сонгогдоход” ч дэмжлэг vзvvлж, чухал яамдад томилуулж дєнгєж байна. Эртний Сvнзийн суртлын сvvлчийн бvлгийг єнєє хэрэгжvvлж, монголыг монголоор нь багалзуурдуулахаар санаархаж байгааг ухаарч, сэргийлэхгvй бол бидний мєхєл дэндvv ойртжээ.

Мєнх тэнгэр єршєє !

Нанхиад судлаач Ш.Батчимэг

Olloo.mn

Код: Бүгдийг сонгох

Yaruu nairagch Choinyam tuhain uedee Mongoliin doroitoliig urdchilan haraad shulegtee durslen bichij baisan, Harin sayahan Yaruu nairagch Bavuugiin Lhagvasuren guai Mongoliin zorilgo yu ve gej nadaas asuuval MUHEL gej hariulna gesen baisan ni tenger zayat Yaruu nairagch hunii zun sovin 1-iig medreed seremjluuleed heleed baih shigee. Noirnoosoo, munhiin sogtuurhalaasaa garahgui bol , sain zasaglaltai bolohgui bol Mongol suirch medehnee.

Код: Бүгдийг сонгох

Урвасан уугуулуудыг ажиглахад их тєлєв бутач(євєє, ээжээрээ овоглосон), эцгээсээ эрт єнчирсєн хvмvvс байх бєгєєд Сvнз чухам ийм хvмvvс л хамгийн тvрvvнд ашиглагддагийг 2500 жилийн ємнєєс сургажээ. Энэ бол Цэвэлмаагийн Баярсайхан, Гаваагийн Батхvv нарыг хэлсэн байна 

Код: Бүгдийг сонгох

израйл єєрийн хилийн шугамын дагуу авто зам /засмал зам/ тавьчихсан байдаг гэсэн, хилийн ямарваа нэг будлиан гаргахгvйн тулд, айхтар тооцоотой нарийн сэтгэсэн байгаа биз, vvн шиг л сэтгэх хэрэгтэй дэ, цєєхєн монголчууд, тємєр замын хувьд хятадтай нэг стандартынх болгоно гэдэг чинь алсдаа нэг мєнгєн тэмдэгттэй болохын л эхлэл шvv дэ, удахгvй бид тєгрєгийн оронд юан хэрэглэх бий дэ, хvссэн ч эс хvссэн нь тєлбєр тооцоог юанаар хийхийг тэд бидэнд тулгах л болно, америк долларыг шахана гэдгээ аль эрт зарлачихсан улс шvvдэ, тэд бидэнтэй тєгрєгєєр наймаа хийгээд сууж байхгvй л болов уу, алсаа харах хэрэгтэй

[Menesos_Sonesius]

Түвдийн ”амьд Будда”-г шоронд хорьжээ




Түвдүүдийн хүндэтгэдэг "амьд Будда" гэгддэг Пүрэвцэрэн ринбуучийг найман жил шоронд хорихоор Хятадын шүүх шийтгэжээ. Түүнийг улсын газрыг хууль бусаар эзэмшсэн мөн зэр зэвсэг хадгалж байсан гэж яллажээ. Түүнд 15 жил хүртэл хорих ял оноох байсан боловч шүүхийн ажиллагаанд өмгөөлөгчид оролцсоноор найман жилийн ял авсан гэж ажиглагчид хэлж байна. Өмгөөлөл оролцуулсан нь Хятадын эрх баригчдын зүгээс хязгаарлалтаа тодорхой хэмжээгээр сулруулсны үр дүн гэж тэд үзэв. Гэхдээ шүүхийн шийдвэрийг сонсгохдоо Хятадад нэртэй өмгөөлөгчдийг нь байлцуулсангүй. Учир нь тэдний өмгөөлөгч гэсэн цолыг өмнө нь хураасан байжээ. Дахиад үймээн дэгдэж магадгүй гэж эрх баригчид болгоомжлон арай зөөлөн шийтгэл үзүүлсэн нь байж болох юм.

Түвдийн лам багшийг уржнан жилийн хавар зэр зэвсэг нуун хадгалж байсан гэж барьсан билээ. Пүрэвцэрэн үүнийг үгүйсгэсэн бөгөөд зөвхөн цагдаа нарын шахалтаар аргүйн эрхэнд "буруугаа хүлээсэн" гэж "Түвдийг авч үлдье" гэсэн порталд өгүүлжээ. "Ийм нэр алдартай багшийн гэр орон бүгдэд нээлттэй байдаг. Орж гарсан хэн нэгэн тэнд зэвсэг тавьсан байхыг үгүйсгэхгүй" гэж "The Times" сонинд рэнбуучийн өмгөөлөгчдийн нэг Зян Тяньюн тайлбарласан байна. Өөр нэг өмгөөлөгч Ли Фанпин рэнбуучийг дөрөв хоногийн турш тасралтгүй байцааж, татгалзвал эхнэр, хүү хоёрыг нь барина гэж заналхийлж байж мэдүүлгийг нь авсан гэжээ. Пүрэвцэрэн ринбуучи Тахир Гарц хийдийн тэргүүн бөгөөд мөн хандмаа нарын Пангри, Йа-цэг гэх хийдүүдийн багш нь юм. Хятадын эрх баригчдын гаргасан "эх оронч хүмүүжил" кампанийг эсэргүүцэн хоёр хийдийн 80 хандмаа жагссанаас дөрөв хоногийн дараа рэнбуучийг баривчилжээ. Одоо Цэрэнпүрэвийг Дарцедо гэх шоронд хорьж байна. Түүний хамаатан садан лам багшийг буу зэвсэг хадгалж байсан гэх ялыг шүүх хурал дээр баталж чадаагүй гэв. Мөн улсын гэх газрыг нь "амьд Будда"-д өндөр настны асрамжийн газар байгуул гэж өгсөн байжээ. Тэгэхээр үүнийг гэмт хэрэг гэж үзэх нь шударга бус гэж тэд үзэж байна.

[pkp]

http://economics.gogo.mn/news/64384
-50 хэмийн хүйтэнд Алс дорнодын зүг-
Сүнжидмаагийн нутаг: Хөгжих үү, ухрах уу?
“Сүүмэн сүүмэн харагдах нь Сүнжидмаагийн нутаг, шувуун саарал морь нь Сүрэнхүүгийн унаа” гэж Дашдоржийн Нацагдорж зүгээр ч нэг биччихээгүй билээ. Бүсгүйн нутаг нь Монгол, хөдөөх эрийн унасан хүлэг нь хөгжил гэж томьёолбол хуучин хүү шинэ болсон уу, хөмөрсөн тогоон дотор ямар гэгээ тусав гээд ар араасаа үргэлжилсэн олон асуулт хариу нэхнэ.
Ялангуяа манай улсын ойрын ирээдүй, алс хэтийн хөгжлийн хурдасгуур нь өнөөхөндөө бурханаас заяасан их баялаг болоод буй энэ үед баялгийн хараал биш, хөгжлийн ерөөл шингэсэн байгаасай гэж хүснэ. “Монгол удахгүй Азийн шинэ бар болно”, “Чингис хааны нутаг хөрөнгө оруулагчдыг даллаж байна” гэсэн гарчгууд дэлхийн санхүүгийн гол хэвлэлүүд дээр эрээлжилж, Лондон, Торонто, Нью-Йорк, Хонгконг, Токиогоос гадна Москва, Бээжингийн нүд Монголын хөрсөнд булаатай алт, зэс, уран, нүүрсэн дээр унаж байна. Энэ бол алтан боломж, од шүүрэх цаг юм.
Монголын өмнөд бүсэд нүүрсний асар их нөөц тогтоогдсон. Зөвхөн Таван толгойн нөөцийг 6,4 тэрбум тонн гэдэг. Хятад, Солонгос, Япон, Энэтхэг гээд нүүрс залгидаг мангасууд хаяанд маань байна. Хүрзээр утгаж, “Портер”-оор ачиж авчирдаг нүүрсээ дэлхийн зах зээлд ямар замаар, яаж гаргах вэ? Австрали, Орос, Канад, Индонезтэй өрсөлдөн үнэ хүргэх ямар арга зам бидэнд байна вэ? Энэ асуултын хариуг хайн “Нүүрсний зам”-аар аялахаар шийдэв. Сүнжидмаагийн нутагт хасах 27 хэмийн хүйтэн, Монголын их говиос олборлосон нүүрсний өчүүхэн хэсгийг аяны богцондоо хийгээд Улаанбаатар-Эрхүүгийн галт тэргэнд суулаа. Аялал маань Улаанбаатараас Эрхүүгээр дамжин Владивосток, Находка хүрч Оросыг дуусгаад, Хятад руу Харбин дамжин Тянжинд очоод Бугатаар дайран Монголынхоо хил рүү өмнөөс нь орно.
Хойд айлын өмнөд хаалга - Наушки өртөө
Нүүрсний зам өмнөх түүхийн торгоны зам шиг чухал. Өргөн нарийн цариг, өмнөд, хойд айлтай холбох төмөр замын ашиг тус, ач холбогдлыг “Мянган удаа сонсохоор нэг үзэх нь” түүнээс ч дутуугүй чухал байсан юм. Ингээд бид замд гарлаа. Өдөртөө -30, шөнөдөө -50 хэм хүрч хүйтэрч байсан тэр өдрүүдэд илч гэрлийн эх үүсвэр болсон нүүрсний үнэ цэнийн тухай арай өргөн утгаар бодоход хүрч байв. ОХУ-ын өмнөд хил, Наушки өртөө... Жижигхэн хэрнээ босго өндөртэй өртөөнд хагас өдөр саатсан юм. Хил шалганыхны уламж¬лалт найрсаг биш харьцаа, “ах нь дүү”-дээ гаргадаг ааш авир, Монгол наймаачдын оросын гаалийн ажилтнуудыг царайчилсан харц, хил дээр хураагдан хөршийн орлого болж байгаа эх орны үйлд¬вэрийн оймс, ноосон хөнжил, эсгий урлал, хүүхдийн гутал тэргүүтэн хойд айл босгоо намсгах бодолгүй байгааг илтгэнэ.
Эрхүү
Ид жавар дундуур галт тэргээр хоёр хоног аялж Дорнод Сибирийн төмөр замын хамгийн том занги¬лаа Эрхүү хотод ирлээ. Аяллын зорилго маань хар алт гэж нэрлэдэг үнэт чулуугаа дэлхийн зах зээлд гаргаж жинхэнэ чулуу болгох боломж, хамгийн оновчтой шийдлийг хайх явдал. Аяллын багийнхан Европоос Сибирийг дамнуулаад алс дорнодыг зорьсон Транс Сибирийн төмөр зам дээр очлоо. Учир нь ах нар Монгол нүүрсийг энэ замаар тээвэрлэн хамгийн ойрын боомтдоо хүргэхийг чухалчилж байгаа билээ. 9300 км-ийн урттай зам өмнө минь зурайж байна.
Нүүрс, төмөр зам тойрсон танин мэдэхүйн шинжтэй мэтгэлцээний ачаар бид өргөн, нарийн царигийн тухай анхан шатны мэдлэгтэй болсон. 1524 мм-ийн буюу өргөн царигтай замыг ОХУ болон хуучин ЗХУ-ын харьяанд байсан улс орнууд хэрэглэдэг ажээ. Үнэн¬дээ өргөн царигтай төмөр замын эрин үе дуусч байгааг хэдхэн баримтаар хэлж болно. Үүний тод жишээ нь Оростой хуурай газраар хамгийн уртаар хиллэдэг Казахстан дэлхийн стандарт болсон нарийн царигтай төмөр зам руу шилжих бэлтгэлээ хангаад эхэлчихсэн явдал. Төмөр замаа оросын стандартаас дэлхийнх рүү шилжүүлж буй улсуудын жагсаалт Украин, Гүрж, болон Балтийн орнуудаар үргэлжилж байна. Финланд болон Скандинавын орнууд өргөн ба нарийн хос стандартын төмөр замтай бол Сахалин зэрэг Оросын зарим муж ч угаасаа нарийн төмөр замтай. Монгол Улс дэлхий дээр Зөвлөлтийн харъяанд байсан Дундад Азийн хэдэн улстай цуг дан өргөн замтай үлдэж байна гэсэн үг.
Өргөн цариг зардал өндөр (60-80 хувь) удаан, бас хүнд, тэр хэрээр “хоол” шатахуун их иднэ. Оросын Засгийн газрын тэргүүн шадар сайд Сергей Иванов:
-Манай төмөр зам дэлхийд өрсөлдөх чадваргүй. Зүтгүүр, галт тэрэгний өөрийн жин хэтэрхий хүнд, төмөр зам дахь менежмент муу гэж 2009 оны аравдугаар сард “Оросын төмөр замын тээврийн зах зээл, харилцан түншлэл” сэдэвт олон улсын бага хуралд хэлсэн байсан.
Яг тэр зам дээр Монголоос авч гарсан атга нүүрсээ бариад Сибирийг хөндлөн туулан далайд гарах нэг гарц, шинэ боломж нь энэ зам мөн эсэхийг тунгаан бодож үзэв.
Эх газрын төгсгөл Владивосток
Владивосток руу аяллаа үргэлжлүүллээ. Онгоцны буудалд цагдаа намайг саатуулсан учир 500 рублиэр түүний гарыг хүндрүүлэв. Ямар нэгэн мэдүүлгийн хуудас нэхэх хэрнээ учир шалтгаанаа хэлэхгүй паспорт хураах, эцэст нь ямар нэгэн торгууль шийтгэлийг нотлох тамга тэмдэгтэй хуудас өгөлгүйгээр мөнгө хураах нь Монгол цагдаатай андуурам. Биднийг онгоцны буудалд Находкад амьдардаг Монгол бүсгүй Хулан угтан авсан юм. Өмнө маань Находка хот хүртэл 160 километрийн зам бий. Монголоос 4 мянга гаруй км зам туулан Оросын алс дорнодын гол боомт хот Находкийг зорьсон нь учиртай.
Находка хотыг дайран өнгөрч 30 километр орчим машинаар явсны эцэст бид Восточный боомтод ирлээ. Үүгээр жилдээ 16 сая тонн нүүрс тээвэрлэн өнгөрүүлдэг. Энэ жил 14 сая тонныг нэвтрүүлжээ. Жилийн дөрвөн улирал ажилладгаараа энэхүү боомт онцлогтой. Нүүрсний цогцолбортой нь танилцлаа. Нийтдээ 40 га талбай эзэлдэг бөгөөд усны гүн нь 16 метр. 150 орчим мянган тоннын даацтай хөлөг онгоц хүлээж авах хүчин чадалтай. Оросын нүүрсний хамгийн том сав газар болох Кузбассаас Восточный боомт хүртэл нэг тонн нүүрс 23 доллараар тээвэрлэгдэн ирж байна. “Российские железные дороги” нээлттэй хувьцаат нийгэмлэг буюу (РЖД) Оросын төмөр замаас үндэсний нүүрс олборлогчиддоо үзүүлж буй дотоодын тариф гэхэд үнэтэй санагдаж байгаа биз? Орос жилдээ 300 сая тонн нүүрс олборлодог, дэлхийн нүүрсний томоохон олборлогч.
Дээр нь олборлосон нүүрсээ Хятад, Солонгос, Япон руу өөрийн Восточный, Ванино зэрэг Алс дорнодын боомтоор дамжуулан экспортолдог. Гэвч тэд 1,5 тэрбум доллараар төмөр зам татан байж Монголын нүүрсийг заавал нутаг дээгүүрээ дамжуулан зарахыг маш их сонирхож байна. Кузбассын амбан захирагч Аман Тулеев “Дотоод зах зээл ажиллахгүй учраас бид нүүрсээ экспортоор борлуулах үед л ашиг гардаг. Энэ ашгаа бид аюулгүй байдал, техникийн шинэчлэл, хөрөнгө оруулалтад зарцуулдаг” гэж мэдэгдсэн нь Оросын нүүрсний зах зээлийн өнөөгийн байдлыг хам¬гийн оновчтой тодорхойлжээ. Оросын төмөр зам Кузбассаас Мурманск хүртэл 1 тонн нүүрсийг 764 рублиэр тээвэрлэж байгаа нөхцөлд хэмнэсэн доллар бүр ач холбогдолтой хэмээн Москвагийн Argus төвийн редактор дүгнэсэн нь анхаарал татна. Эх газрын төгсгөл Владивосток, Находка болон Восточный боомтод хүрэхэд хэдий тойруу боловч Монгол нүүрс дэлхийд гарах нэг гарц байж болох юм. Оросууд заавал энэ боомтоор манай нүүрсийг гаргах гээд байгаагийн цаад шалтгаан нь өөрийн төмөр замыг ажилтай, ачаалалтай байлгахаас гадна цагаар биш, минут секундээр өсөн нэмэгдэж байгаа Хятадын эдийн засгийг түүхий эд болон эрчим хүчний хувьд өөрөөс хараат байлгах давхар ашиг сонирхол байгааг үгүйсгэх аргагүй юм.
Номхон далайн Япон тэнгисийн эргээс эргээд Владивостокийн зүг бид буцлаа. Энэ бол Орос орон дахь манай аяллын хамгийн эцсийн цэг байсан юм. Өмнө нь мэддэг байснаас маань огт өөр болсон Орос орныг бид Евразийн эх газрын төгсгөл, хаа байсан Находкад очиж амьд¬ра¬лаа төвхнүүлсэн Ганбаатар, Хулан зэрэг Монголчуудынхаа буянаар ажралгүй тууллаа.
Уг нь Находка, Владивостокт өвөл нь харьцангуй дулаан, намар их урт үргэлжилдэг газар юм билээ. Гэвч биднийг очих үед +4 хэмийн дулаан, бороотой байснаа тэнгэр хангай аашаа эрс хувирган -25 хэмд хүйтэрч машин зам бүхэлдээ 5 см-ийн зузаантай мөсөн гулгуурын талбай шиг болчихсон юм.
Галт тэргээр эхэлсэн аялал маань онгоцоор үргэлжилж машинаар хурд нэмэн, нийтийн тээвэрт шилжиж эргээд Владивостокийн олон улсын нисэх буудлыг зүглэлээ. Мянга мянган бээрийг туулан өртөг, зардал ихтэй ч Монголын нүүрсийг тээвэрлэх олон салаа замын нэгийг бид амжилттай тууллаа.
Үргэлжлэл бий.
Б.Эрдэнэсолонго

[pkp]

Үргэлжлэл
Номхон далай руу өөр эргээс-

“Тэрбумтан” улс-Өмнөд хөрш
Нүүрсний зам дагасан аялал маань Тянжинийг зорив. Номхон далай руу өөр эргээс очиж байгаа нь энэ. Владивостокоос Харбинаар дамжин зорьсон газраа хүрнэ. Сибирийн хүйтэн өмнөд хөршид маань бас тухалчихжээ. Харбины нисэх буудалд онгоц саатаж, шатахууны хоолой хөлдсөн учир зам түр саатав. Өмнөд хөрш, БНХАУ 1.3 тэрбум хүнтэй.

Бөмбөрцгийн хүн амын 5/1 нь бидэнтэй айлсан амьдарч байна. Дуунд гардагчлан жинхэнэ яндаж болдоггүй далай шиг том зах зээл өмнө маань цэлийж байна. “Тэрбумтан” улсын нүүрсний олборлолт, хэрэглээ, импорт, экспортын хэмжээ яг л хүнийхээ тоо шиг томоор яригдана. Бидний зорьж очсон Тянжин БНХАУ-ын гурав дахь том далайн боомт. Номхон далайн Шар тэнгисийн Бохайн буланд энэ боомт оршдог. Чухам энэ л боомтоос Америк, Канад, Австрали, Индонези, Энэтхэг, Европ гээд энэ дэлхийн тив бүрээс ачаа тээврийн хөлөг онгоцууд ирж очин байдаг билээ.

Хэмнэ, хэмнэ, бас дахин хэмнэ…
Монголын нүүрс Тянжинд хүрч Япон, Солонгос зэрэг гуравдагч зах зээлд гарахын тулд говиос 1600 километр зам туулна. Газрын ойр, замын дөт, зах зээлийн багтаамжийг нь тооцвол монгол нүүрс жинхэнэ чулуу болох, дэлхийд гарах ашигтай бөгөөд хэрэгтэй гарцын нэг нь яах аргагүй өмнөд айл, тэр тусмаа Тянжин боомт юм. БНХАУ орчин үеийн хэмнэл болсон нарийн царигтай төмөр замтай. Дэлхийн дийлэнх улс орон ийм зам ашигладаг. Нарийн цариг дээрх тээвэрлэлт зардал багатай, хурдан, шатахуун бага зарцуулдаг онцлогтой. Хэмнэ, хэмнэ, бас дахин хэмнэ гэсэн санааг Оросын төмөр замаас олж харсан билээ. Тэгвэл жинхэнэ хэмнэлт, жинхэнэ хурд, зах зээлийн асар баялаг багтаамжийг эн¬дээс, нарийн царигтай замаас хүртэж болох давуу талтай.

Тянжин
Онгоц, мөн 300 км/цагийн хурдтай цахилгаан галт тэрэг хөлөглөн Тянжин боомтод ирлээ.
Тянжин порт групп 2009 онд хүчин чадлаа нэмэгдүүлэхээр 1,9 тэрбум америк долларын хөрөнгө оруулалт хийжээ. Энэ нь магадгүй Хятадын өсөн нэмэгдэж байгаа эрчим хүчний түүхий эдийн хэрэглээтэй холбоотой байж болох юм. Өмнөд хөршийн нүүрсний гадаад худалдааны 3/1 нь үүгээр дамждаг. 14 сая хүн амтай боомт хот харьцангуй дулаахан байлаа. Нааш цааш уухилан зөрөлдөх хөлөг он¬гоц, аварга том нүүрсний терминал гээд энд үзэх юм ихтэй. 20 км-ийн алсаас нүүрс дамжуулан ачих хоолой ердөө гурван цагийн дотор 50 мянган тоннын даацтай хөлөг онгоцыг дүүргэнэ.

2009 оны эхний 10 сарын байдлаар Хятад улс 96,8 сая тонн нүүрс импортоор авчээ. Харин үүний ердөө 5 хувийг Монгол улсаас худалдан авсан байна. Харьцуулахад Орос манайхаас 2 дахин их буюу 10,1 хувь, Австрали 7 дахин их буюу 35,6 хувийг эзэлж байна.

Тэд, бид
Хятадын нүүрсний зах зээл, олборлолт хийгээд боловсруулалтад үсрэнгүй өөрчлөлт гарчээ. Нэг жишээ хэлье. Жилд 100 сая тонноос дээш хэмжээний нүүрс олборлодог дэлхийн цорын ганц уурхай болох Шэньдун хятадын Шинхуа группийн харьяанд байдаг. Хуучин жилд 10 саяас дээш тонн нүүрс олборлодог уурхайд 30-40 мянган хүн ажилладаг байж. Харин Шэньдуны уурхайд 8430 хүн ажилладаг. Энэ бол дэвшилтэт техник технологи болон шинэ уурхайн хэв загварыг амьдралд хослуулан хэрэгжүүлсний үр дүн. Хятад нүүрсээ ийм маягаар олборлож байна. Харин бид…

Бугат
Бид гэрийн зүг дөхсөөр. Аяллын маань дараагийн цэг Өвөр Монголын Бугат хот. Өмнөговь дахь манай хилээс ердөө 300 гаруй километрт орших энэ хот бол дэлхийн зиндаагаар яригдах том ган хайлуулах үйлдвэрээрээ алдартай газар. Нүүрсний зам даган аялж яваа бидний зайлшгүй орох ёстой газар. 1954 онд үүдээ нээсэн, ёстой л “зууны бүтээн байгуулалт” гэмээр энэ үйлдвэрт өнөөдөр зөвхөн инженер, мэргэжилтнүүдийнх нь тоо 20 мянгад хүрч байна. 2005 оны байдлаар үйлдвэрлэл нь 7 сая тонныг давжээ. Эднийх жилд 8,5 сая тонн ган ширмэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Ган гэдэг хятад үг юм байна. Өвөр монголчууд болохоор гангийн үйлдвэрээ “Болдын бүлэглэл” гэж нэрлэнэ. Бидний үзэж танилцсан “Болдын бүлэглэл” Бугат хот доторхи бас нэгэн хот юм. Үйлдвэртэй танилцахын тулд дугуйгаар хоёр цаг яваад, 2/1-ийг нь ч бүрэн үзэж амжаагүй билээ.

Ганц мод боомт
Бугатаас БНХАУ-ын хойд хил Ганц мод боомтыг зорилоо. Үүгээр монгол нүүрс ачааны тэргээр өмнөд хөршийн гүнд хүрч байна. Таван толгойн нүүрс, Оюу толгойн зэсийг дэлхийн зах зээлд аль чиглэлээр, ямар төмөр замаар гаргах вэ? Үнэхээр ч тэрбум тэрбум тонноор хэмжигдэх их баялгийг Монгол улс өнөөдрийнх шиг ачааны машинаар зөөж хилийн цаана гаргаж борлуулна гэдэг Москва, Берлин рүү “Боинг”-оор бус “Эксел”-ээр хүн зөөснөөс ялгаагүй хэрэг. Зөөж борлуулах зам үгүй бол ашигт малтмал маань ашиггүй хэрүүл хэвээр үлдэх болно. Төмөр зам тойрсон маргааны учир энэ билээ.

1600 ба 4500 км
7 хоногийн дотор 6 удаа онгоцоор нисч, Орос, Хятадыг туулан нийт 10 мянган километр туулжээ. Монголын маань хилийн зүг дөхөх тусам газрын байдал сэтгэлд нэг л дотноор тэгшрэн цэлийж, хойд зүгийн хүйтэн салхи цонхны цаана исгэрэн шуугина. Өвөг дээдсээс үлдээсэн их өв, бурхны тэнгэрийн хайр хишиг гэлтэй их баялгийн өлгий болсон эх орон руугаа буцаж байна. Хишиг баялаг маань хэрүүл тэмцлээр бус саруул санаачилга, бүтээлч ажил, олон гарцаар дэлхийн зах зээлд гарч эзэн бидэндээ үр шимээ хүртээгээсэй гэсэн ганцхан бодол замын турш намайг эзэмдсээр байв. Ярьж маргалдаж байх хооронд маань дэлхий биднийг хүлээхгүй урагшлан хөгжсөөр... Монгол нүүрс Орос руу 4500, Хятад руу 1600 км зам туулан тэндээсээ гуравдагч зах зээлд далайгаар гарах боломжтой.

“Зам бүхэн Ром орно” гэдэгчлэн хойшоо ч урагшаа ч, холуур ч дөтөөр ч, хувийн компани, хувьсгалын уурхайн алиных нь ч монгол нүүрс дэлхийн зах зээлд гарах нь л чухал байна. Хойд ба урд чиглэл, өргөн ба нарийн төмөр замын давуу ба сул талын тухай удаан маргааны үр дүнд аль аль хувилбарынх нь давуу тал замхран алга болж, бусдын аманд унах аюул бас бий. Туйлын зөв болон хамгийн буруу аль нэг хувилбар байхгүй биз ээ. Эдийн засгийн утгаараа бусдын зуучлалгүйгээр, дэлхийн стандартын төмөр замаар, дугуй солилгүй, зах зээлдээ шууд хүрдэг дөт зам нь ашигтай ч эрх ашгийн тэнцвэр талаасаа энэ хоёр хувилбар хоёулаа зөв байгаа нь монголчуудын хувьд хамгийн оновчтой гарц юм байна гэсэн бодол тээсээр эх орныхоо өмнөд хил Гашуун Сухайтаар орж ирлээ. Бидний туулсан хоёр замын нэг нь дэндүү үнэтэй, дэндүү урт, харин удаах нь амархан, ашигтай боловч араасаа дэндүү их хэл ам, хардалт сэрдэлт дагуулсан зам юм. Том гүрнүүдийн ашиг сонирхлыг тэнцвэржүүлж дундаас нь хүүгээрээ бэрс гарах адармаатай өргийн ялагч нь зөвхөн монголчууд байх нэг л гарцыг нүүрсний замаар хийсэн энэхүү аяллаас олж харсан билээ.

Хятадын нүүрсний импорт
(2009 оны эхний 10 сарын байдлаар)

Б.Эрдэнэсолонго

[pkp]

Ж.Баттулгын байр суурь:

Цаг үеийн сэдвээр УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгаас тодруулга авлаа.

-"Зоос" банкны барьцаанд байсан "Олон овоот"-ын алтны орд "Жаст" компанид шилжсэн байна. Үүнд таны бодол?
-Энэ бол яах аргагүй хувь компанийн хоорондын асуудал. Тийм болохоор төр үүнд оролцох эрхгүй болчихоод байгаа.

-Гэхдээ "Зоос"-ыг төрийн банк болгоод бонд гаргасан шүү дээ. Тэгсэн ч гэсэн оролцож болохгүй гэж үү?
-Дан ганц банк гэхээсээ илүүтэй энд иргэдийн хадгаламж дахь мөнгөний асуудал яригдаж байгаа болохоор төрөөс бонд гаргах нь зүйтэй гэж үзсэн. Харин "Олон овоот"-ыг шилжүүлсэн нь тухайн банк, хувь компанийн хоорондын асуудал. Магадгүй өр зээлийг нь төлчихсөн ч байж болно шүү дээ.

-Гэхдээ үүнд ямар ч төлбөр төлөгдөөгүй гэж ярих юм билээ. Тэгэхээр зарим хууль зөрчигдсөн асуудал байгаа юм биш үү?
-Төрөөс бонд гаргахад барьцаанд байгаа "Олон овоот"-ыг зараад асуудлыг хялбар шийдэж болно гэж байсан. Гэхдээ тэгсэнгүй. Тиймээс асуудлыг судалж байгаад нэг шийдэлд хүрнэ биз дээ. Би энэ талаар сайн мэдэхгүй байна.

-"Энержи ресурс" компанийн төмөр зам барих асуудал удахгүй УИХ-аар хэлэлцэгдэнэ. Үүнд та ямар бодолтой байдаг вэ?
-Засгийн газраас Даланзадгадад хүнд үйлдвэрийн цогцолбор барихаар яригдаж байгаа. Мөн "Энержи ресурс" ч гэсэн Хятадтай холбогдох төмөр зам барьчихаад хүнд үйлдвэрийн цогцолбор барихаар ярьж байсан. Гэхдээ энэ бүхэнтэй би санал нийлэхгүй байна.

-Яагаад?
-Ойлгомжтой л байгаа биз дээ. Манайхан ноос, ноолуураа нэг хэсэг гадагш нь зөөж байсан шиг энэ төмөр зам баригдах юм бол нөгөө компаниуд чинь түүхий нүүрсээ гадагш нь зөөнө. Эргээд улс оронд ямар ч ашиггүй юм болно. Тиймээс л буруу гэж үзээд байгаа юм.

-Гэхдээ Байнгын хороогоор энэ асуудал танилцуулагдаад "Энержи ресурс"-ыг төмөр зам барихыг нь зөвшөөрчихсөн шүү дээ?
-Одоо УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэгдэнэ. Арай ч 76 гишүүн бүгдээрээ худалдагдчихаагүй байх гэж бодож байна шүү. Тиймээс энэ асуудлыг арай ч батлахгүй байх.

-Засгийн газраас баталсан 120 мянган төгрөгийн асуудалд та ямар бодолтой байгаа вэ?
-Уг нь бол 120 мянган төгрөгийг олон хүнд ингэж тараах нь буруу юм. Хэдийгээр энэ удаад ингэж өгч байгаа ч цаад утгаараа ашигт малтмалаас орж ирсэн мөнгийг ард түмэндээ адилхан түгээж байгаа гэдгээр нь бид хэлэлцэж байна. Цаашдаа үүнийг хэрхэн боловсронгуй болгох вэ гэдэг дээр санал солилцсон. Тэгээд Засгийн газраас 120 мянган төгрөгийг өгөхөөр баталлаа.

-Энэ мөнгийг нэг дор өгчихсөн нь дээр гэж үзэх хүмүүс олон байна л даа?
-Уг нь иргэдийн бүртгэлийг хийсний дараа бүх хүндээ нэгэн зэрэг өгвөл зүгээр юм. Гэхдээ энэ удаад хүүхэд, өндөр настнуудад эхлээд өгөхөөр болж байх шиг байна.

Б.Өлзийдэлгэр
http://news.gogo.mn/r/64469

[GaNBaYaR]

Богдын төлөөх тулалдаан
58 минутын өмнө

Соёмбын голд байдаг загас буруу эргүүлэгтэй байх учиртай юм шиг билээ. Судлаач биш, эрдэмтэн биш, анзаарч харахад Ардын хувьсгалын дараах төрийн одон медалиуд, жишээ нь бичгийн гавъяаны одонгийн “тайцзи” буюу эргүүлэгтэй загас буруу эргэсэн байдаг. Өндөр гэгээн анх соёмбыг зохиохдоо Монгол, Манж, Төвдийн соёл, улстөрийн холбоог давхар билэгдсэн бололтой байдаг. Голын загас нь Хятадын бумбын суртал, доаг билэгдсэн байна. Соёмбын ил утга нь загасны дээр доороос хашсан гурвалжин буюу зэвсэг, тэгш өнцөгт буюу номын хүчээр хятадыг дарах ба хоёр босоо тэгш өнцөгт буюу цагаан хэрэмний дотор байлгавал Монгол улсын голомт /гал/ наран мандаж, сар мэлтийж байхад үүрд мандан бадарна гэсэн үг юм.

Шар мөрний орчим үлдсэн “даогийн вирус” идэвхжихээрээ Төвдийн бөөгийн ёстой холилдож бонпо хэмээх орон нутгийн шашныг бий болгосон ба Төвд дэхь буддизмын урсгалууд тэдэнтэй ширүүн тэмдэг байжээ. Гагцхүү устгахад хүнд нь хятадын соёлын улбаатай байж, тангудыг 1409 онд хядан арчсан шиг устгачихаж болдоггүй нь соёлын нөлөөллийн давуу тал юм.

Монголчууд түүхэн туршдаа баруунаас соёл авахыг эрхэмлэж байлаа. Үүний баталгаа болсон бичиг үсэг, хэл зүйн үй олон баримт дурдаж болно. Яагаад Монголчууд япон, солонгос шиг ханз үсэг авсангүй вэ? Өргөн хэрэгцээний бараа, наад зах нь бөс, гурилын хувьд үргэлж Хятадаас хараат байсан, Монголчуудад л Хятадаас авах зүйл их байснаас Хятадуудад Монголоос авах зүйл юу ч байгаагүй нөхцөлд яагаад Монголчууд өнө удаан хугацаагаар тэсч үлдэв? Зүрчид, Кидан, Табгач байтугай үй олон үндэстэнг уусган шингээсэн Хятадын түрэлтийг цөөн Монголчууд хэрхэн сөрж үлдэв? гэх мэт асуултын хариу нь соёлын ондоошилд буй. Лев Николаевич Хятадыг өнөөгийн Европын холбоотой зүйрлэсэн байна. Хятад бол нэг үндэстний улс биш, соёлын нийтлэг. Энэ нь өвөрлөгч, уйгур, манж, солонгосын тухай биш хятадын өөрийнх тухай тодорхойлолт. Хятад үндэстэн бол угсаатны нэгдэл бус соёлын нэгдэл юм. Тэгэхээр соёлын хувьд хятадаас өөр байх нь уусгахаас хамгаалдаг, түүнээс бус ахуйн шалтгаанаар, жишээ нь хятад хоолны амтанд орохоороо уусчихдаггүй ажээ.

Харин ХХ зуун гарснаар байдал өөрчлөгдлөө. Чин гүрэн унахад эхлээд Монгол, дараа нь Хятад тусгаар тогтнолоо зарласан ба Түвд ч хоцроогүй юм. Тухайн үедээ Монгол, Түвд хоёр нэгнээ хүлээн зөвшөөрч байлаа. Дундад улсын таван өнгөт далбааны бусад нь болсон манж Хятадад уусчихаад байсан ба Шинжааны киргис, хасаг, уйгур, хотон, ойрдууд үндэстний байдал болон газар зүйн нөхцөл байдлаас болоод нэгдэж чадаагүй тул Хятадын цэрэгт бутцохиулж, эрхэнд нь үлджээ. Шинжаан тусгаарладаг юм гэхэд үхрийн бөөр шиг эрээвэр хураавар улс болох байв.

Халх эргэн тойрны Монголчуудаар бамбай хийгээд тусгаарлав. 1911-1915 онд Монголын цэрэг Хятадтай амжилттай байлдаж, өвөрмонголд Хятадын Засгийн газрын цэргийг бутцохисон ба дараа нь бутран сарнисан Хятадууд 1949 оныг хүртэл Монголд цэрэгэх чадалгүй болсон юм. Сталин Монголын цэргийг зүүн хойд Хятадыг чөлөөлөх дайнд оролцуулсан нь Монголын тусгаар тогтнолыг Чан Кайши, Мао хоёр хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй байдалд оруулжээ.

Хятад дотоод Монголтой зууралдсаар Ар Монголд хүрч чадахгүй байлаа, харин Октябрийн хувьсгалын дараа буриадууд Монголд туслахаар ирэв. ЗХУ хэдий аугаа ч бүр 1944 онд л Монголын 22 дахь аймаг байх учиртай болов уу, соёдыг өөртөө нэгтгэжээ. Ийнхүү Монгол тусгаарлав. Дараа нь ар өвөр Монголын хэлхээ холбоог таслахын тулд БНХАУ, БНМАУ-тай хил тогтоохдоо дуртай байлаа.

Төвд тусгаар тогтнолынхоо төлөө удтал тэмцсэн юм, одоо ч тэмцсээр л байна. Гэвч хамгийн сүүлд Далай лам буулт хийж, Хятадын Засгийн газарт гурван улсын гэрээний дараахь Ар Монголын статусыг санал болгож байх шиг байна. Далай лам буулт хийж байгаа нь Монголчуудын хувьд алсын аюул даллаж болзошгүй юм. Өөрөөр хэлбэл Монгол-Төвдийн соёлын хэлхээ холбоо нь хожим Хятадуудад ашиглагдаж болзошгүй. Төвд Хятадын мэдэлд бүрэн орсноор аажим уусах ба тэрбум хүний дотор хэдхэн сая Төвд удаан тэсэхгүй шинжтэй байна. Харин төвдийн соёлын өв нь Хятадад хадгалагдах болно. Хятад тэлсээр…

Хэрэв Төвд Хятадад уусвал Монголчууд соёлын хэлхээ холбоогоо таслаж байж тэсч үлдэх болно. 1921 оны хувьсгалын дараа Монголчууд дорноос зугтаж илэрхий оросжиж, 1990 оны хувьсгалын дараа ахин нэг алхаж өрнөжиж байгаа ч соёлын түүхэн хэлхээ холбоо тийм ч амархан тасрахгүй.

Хүн амын 15 орчим хувь нь өөрийгөө жинхэнэ буддист гэж боддог, олонх нь атейст буюу шашингүйн үзэлтэн болсон Монголчуудын хувьд шашин соёлын асуудал тийм ч чухал биш мэт санагдаж байж магадгүй л дээ. Гэвч ахиад нэг лавлан харван Монголын 10 хүн тумын нэг нь төвд нэртэй байна. АНУ-ын тархи хятадуудын халаасанд, мөнгө жүүдийн халаасанд байдаг гэж нэг үгийг санаж явахад илүүдэхгүй.

Хятад хүчирхэгжих тусмаа өрнөджихийн зэрэгцээ үндэсний үзэл нь сэргэснээр Күнзийн суртал орчин үеийн маягаар амилж байна. “Хятад бол ертөнцийн төв, XV зуунаас өмнө дэлхийн хамгийн хүчирхэг гүрэн нь Хятад байсан гэдэг” Моагийн үг үнэн юм. Конрад Зайцийн гярхай ажиглан бичсэн эргэн ирж буй дэлхийн төв болох амбицтай Хятад өнөөдөр бүхнийг худалдан авахаас илүүтэй, бүхнээр өөрийгөө хүлээн зөвшөөрүүлэх уламжлалаа сэргээж байна. Ийм нөхцөлд Хятад уламжлалаа дагавал Монголыг түшмэг хараат улс байлгахыг зорино, эсбөгөөс орчин үеийн үндсэрхэг үзэлтнүүд нь Монголыг шууд нэгтгэх санаархлаа илчилнэ.

Хэрэв зөвхөн уламжлалаа дагадагсан бол яая гэхэв. Хятадын соёлын нөлөөгөө тэлэх бодлого нь ойр орчмын ард түмнийг эрхэндээ байлгахад чиглэж байна. Ялангуяа өвөрлөгчид болон ар Монголын соёлын хэлхээ холбоог сэргээн дэмжихийг чармайж байгаа Хятадууд Монголчуудад сайндаа биш, оюун санааны хувьд ойр гинжлэх гэсэн санааных. Хятадын соёлын нөлөөний хүч боломж олон талтайн дээр санхүү, төрийн бодлогын хүчирхэг тулгууртай юм. Орчин цагт улс орныг зэвсгийн хүчээр ч биш, эдийн засгийн шахалтаар ч биш, оюун санааны нөлөөллөөр эрхшээх тийм үе ирж буйг бид анзаарах ёстой.

Хамгийн сүүлийн жишээ бол хүйтэн дайны төгсгөл бөгөөд энэ дайн цэвэр үзэл суртлын, оюун санааны дайн байсан юм. Нэг буун дуу гаргалгүй, бүхэл бүтэн системийг задлан нурааж, эвдлэн сүйтгэсэн тэр хүч бол оюун санааны хүч байсан юм. Төвдийг эрхшээх хятадын дотоодод сайтар боловсорч туршигдсан суртал нэвтрүүлэг нь алсдаа Монголыг нөлөөндөө барих зэвсэг болж магадгүй. Одоохондоо Хятадын түүхчид Монгол-Төвдийн түүхийн хамгийн олхиогүй хэсгүүдийг түлхүү судлан эргэлтэнд оруулж байгаа боловч хагас зууны дараа эсрэгээр эргэчих боломжтой.

БХАТИХ-аас гаргасан шийдвэрийн дагуу шарын шашны хутагт хувилгаадыг БНХАУ-ын төрөөс батлан тодруулах болсон нь төвдийн тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцэлд маш хүчтэй дарамт болж байна. Энэ шийдвэрийн дараа Далай лам удтал маргасны эцэст аргагүйн эрхэнд буулт хийсэн юм. Удаан үргэлжилсэн Банчин Богдын асуудал нь эцэстээ хятадын талын ялалтаар дуусав.

Төвдийн тодруулсан Банчин Богд сураггүй алга болж, Хятадын тодруулсан Банчин албан ёсных болж байна. Өвөр Монгол, Хөх нуур, Төвдийн зүүн мужид нөлөө бүхий шашны энэ хувилгаан Хятадынх болсноор Төвдийн ирээдүй туйлын бүрхэг болжээ. Нас өндөр болсон Далай лам амьд ахуйдаа хойд дүрээ хаанаас тодруулах вэ? гэдэгт санаа тавьж эхэлсэн нь санамсаргүй юм биш.

Төвдийн бослогын дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярын Хятадыг барьсан бодлогын дараа Далай лам Монголд итгэхгүй байгаагаа илэрхийлж, Н.Энхбаярын БНХАУ-д хийсэн айлчлалын ердөө маргааш нь л миний хойд дүр Монголоос тодрохгүй гэж Германы “Шпигель” сэтгүүлээр зарласан юм.

Монголчуудад Далай ламыг өөрөөсөө тодруулах санаархал байхгүй. XV Далай лам Монголоос тодордог юм гэхэд Монгол улс Төвдийн асуудалтай шууд хутгалдах болно. Шууд хутгалдана гэдэг Хятадын улстөрсоёлын довтолгоог шууд өөртөө татах эрсдэлтэй. Гэвч өнөөгийн Хятад оронд тэртээх 1930-аад онд Монголд болж байсан түүхийн үйл явц давтагдаж байна. Төвдийн шашин доройтож, сүи хийд нь оюун санааны төв гэхээсээ илүүтэй үзмэрийн газар болон хувирч, хутагт хувилгаад нь хавчигдан зовж, дүрвэн зугтаж байна. Харин яг үед Монголчуудын шашин доройтлын үеэ өнгөрөөгөөд сэргэн мандлын үедээ орж байна. Манай сүм хийдүүд үзмэрийн газар бус шашин соёлын, номын төв маягаар сэргэж байна.

Гахай ханиад, таван толгойн гэрээнээс болоод IX Богдын Монголд заларч буй нь олон нийтийн анхааралд төдий өртөхгүй байгаа ч үзэл санааны маш өндөр үр дагавартай үйл явдал юм. 1920-иод оны сүүлчээр МАХН-ын шийдвэрээр наймдугаар Богдын хойд дүрийг тодруулахгүй болсон нь Монголчууд шашныг албан ёсны суртал байлгахаас татагалзаж, коммунист үзэл суртлыг хүлээн авснаа нотлосон хэрэг байлаа.

Удтал буддизмаас ангид байсан Монголчууд одоогоос 10 гаруй жилийн өмнө есдүгээр Богдыг анх ирэхэд нь шашны хамбууд Монголын шашны тэргүүн гэж баталсан ч олон нийтээр хүлээн зөвшөөрөөгүй. Гэхдээ энэ удаагийн айлчлалын гол агуулга нь дараагийн Богд хаанаас тодрох вэ? гэдгийг шийдэхэд тун чухал нөлөөтэй билээ. 20-р зууны эхээр Жавзандамба хутагт Далай ламтай өрсөлдөхүйц хэмжээний шашны лидер болсон байв. Халхын шашны тэргүүн тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцлийг толгойлсноор амжилтанд хүрсэн ба энэ нь Жавзандамбын нэр сүрийг улам өндөрт өргөсөн билээ.

Манай өнөөдрийн гол зорилго бол дараагийн хутагтыг Монголоос тодруулахад чиглэх ёстой. Ингэснээр магадгүй алсдаа БНХАУ-ын хүлээн зөвшөөрснөөр л баталгаажих учиртай болж магадгүй шашны тэргүүн Жавзандамба хутагтаа Монголчууд эгнэгт өөрийн мэдэлд авах боломжтой юм. Жавзандамба хутагтын анхны хоёр дүр Монголоос тодорсон бөгөөд ухаалаг алсын хараатай Түшээт хан өөрийн хүүг Халхын шашны тэргүүнээр зарласан нь оюун санааны тусгаар байдлаа өөртөө хадгалахыг зорьсон хэрэг юм.

Тэр цагаас хойш Төвдүүд шашны эрхийн төлөө уран нарийн аргаар тэмцэлдсэн ба Манжийн хаан хоёрдугаар Богдыг Чингүнжавын бослогыг дэмжсэний улмаас хорлож, Төвдөөс тодруулах зарлиг буулгасан юм. Харин наймдугаар хутагт Чин гүрнийг унасны дараа Монголыг тусгаарласан нь халхын хутагтуудын хүсэл мөрөөдлийг биелүүлсэн хэрэг байв. Жавзандамба хутагтын дүрүүд бол Монголын тусгаар тогтнолын билгэ тэмдэг бөгөөд төвдүүд Хятадын эрхэнд бүрмөсөн орсны дараа үзэл санааны ач холбогдол нь улам өсөх юм. Тиймээс алсдаа Хятадууд бус Монголчууд өөрсдөө Богдоо тодруулах эрхийг олж авах нь чухал байна. Далай ламын Засгийн газар ч алсдаа нөөц буудал бэлтгэхийн тулд Жавзандамбыг Монголоос тодруулахыг хүлээн зөвшөөрч болно. Үнэндээ төвд Хятадын мэдэлд бүрэн орсны дараа үндэсний хувьд тэсэн үлдэх эрмэлзэл нь соёлын хувьд ондоо байх эсэхээс хамаарахдаа тулах тул шашны тэргүүнийг Хятадаас хол тодруулах зайлшгүй шаардлага төвдүүдэд байгаа билээ.

[pkp]

Төмөр зам “төөрчих” вий дээ

Монголчууд газрын баялгаа ашиглаж, их хөгжлийнхөө гараан дээр ирээд байна гэж албан ёсоор тунхаглахтай зэрэгцээд талцаж хэрүүлийн сум шидэлцэж буй бас нэг “дэд сэдэв” нь төмөр зам. Барагдашгүй баялгаа ашиглахад дэд бүтэц туйлын чухал үүрэгтэй гэж хүн болгон толгой дохиж байвч, нарийн бүдүүн төмөр замын сайн муугийн талаар шагшралдаж, Гашуун сухайт уу, Сайншанд уу гэсэн том маргаан дэгдэж буй. Нэг талаас Гашуун сухайтаар нарийн царгийн зам тавих гэсэн “Энержи рессурс” нөгөө талаас Сайншандаар дайруулсан өргөн төмөр зам тавьж тэнд байгуулах Аж үйлдвэрийн паркаа дэмжих гэсэн хүмүүсийн “цусгүй” тулаан өнөөдөр олон нийтийг гайхашруулаад байна. Талууд тайлбараа тавих бүрийд л нээрээ ч энэ нь зөв юм болов уу гэж эргэлзэн гайхашруулах хүчтэй мэдээллүүдийг цацаж буй. Олборлолтоо нэгэнт эхлээд байгаа Ухаа худагийн нүүрсээ богино замаар шуурхай татахын тулд хувийн хөрөнгө оруулалтаар зам тавих гэсэн “Энержи рессурс”-ийнхний төлөвлөгөөг буруутгах аргагүй. Нөгөө талаас нүүрсээ угаах төдий боловсруулаад шулуун замаар үтэр түргэн гаргаж арилжаалахын оронд бүрэн боловсруулалт хийн коксжуулаад чинагш зарж гэмээнэ олон олон монголчуудаа ажлын байраар хангаж, хөдөлмөр шингээсэн нэмүү өртөг нь Монголын эдийн засагт дэм өгнө гэсэн Сайншандын төслийнхнийг ч буруутгах аргагүй. Ямар сайндаа л бэлчээртээ гаанс нэрж суугаа Дорж өвөөд ч “Нөгөө хоёулаа миний хүү гэдэг шиг хоёр тийш нь зам тавьчихаж болдоггүй юм уу” гэж бодолхийлэл төрүүлээд байна. Энд бас нарийн төмөр зам тавибал хятад ажилчид өмнийн говийг эзэгнэн, зөвхөн өмнөд хөршөөсөө хараат байх аюултай болно гэсэн монголчуудын мөнхийн айдсыг дэвэргэх мессеж эрчтэй байсныг ч хэлэх үү. Нэгнээ Хятадын, Оросын сонирхлыг хамгаалагчид ч гэж тэднийг цоллосон. Тэд ч аль аль талдаа л том эрх ашиг,сонирхол дагуулж буй нь тодорхой.

Хэдийгээр Гашуун сухайтаас төмөр зам тавихад 240 км, Сайншанд тийш чиглүүлэхэд 380 км зардал их шаардах ч Тавантолгой, түүнээс 100 гаруй км зайд байгаа Оюутолгойн ордыг хамруулаад, удахгүй ашиглаж эхлэх Цагаан суваргын орд газраа дайруулан Сайншанд руу зам тавьж төмөр замын ерөнхий магистралтай холбож чадах юм бол зөвхөн Хятад гэлтгүй Орос, бусад орон руу ч нүүрсээ гаргах давхар боломжтой. Сайншандын аж үйлдвэрийн паркийг байгуулж ажиллуулбал 2015 он хүртэл дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг 14 хувиар өсгөж, нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээ таван мянган ам.доллар болно гэж буй.

Харин “Энержи ресурс”-ийнхэн нарийн төмөр замаа тавьж, уурхайн олборлолтоо бүрэн хүчин чадлаараа хийж чадвал ойрын хугацаанд одоогийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 10-15 хувьтай тэнцэхүйц хөрөнгө оруулалт хийнэ гэж тооцоолж буй. Энэ мэтчилэн тоон үзүүлэлт, давуу болон сөрөг талуудыг харьцуулах юм бол олныг дурдаж болно. Өнгөрсөн хугацаанд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр хоёр талаасаа шуурган галаар мэдээлэл цацаж байсан болохоор дахин нурших юун. Магадгүй энэ мэдээллүүд цаашид ч үргэлжлэх биз.

Харин энэ мэт хоорондоо толхилцож, хэрэлдэж, хэмлэлдэхийн оронд ажлаа хийж байвал болдоггүй юм уу гэсэн гэсэн гайхашрал хэн хүнд төрж байгааг л дахин сануулах гэсэн юм. Зэрэгцүүлж харвал хоёулаа хийе, бүтээе гэсэн зорилготой нь тодорхой байгаа болохоор үгэн илд зөрүүлж, хүчээ барахын хэрэг юун. Өөрөөр хэлбэл, там тангараг тасрах яах вэ, ажлаа л урагшлуулах хэрэгтэй бус уу гэсэн зовнил төрөөд байгаа хэрэг.

Хэвлэлээр цусгүй “тулаан” дэгдээж байх зуур монголчуудын амьдралд хэрэгтэй, уул уурхайн салбарынх нь гол тулгуур болох ёстой төмөр замын асуудал саатаж, эсвэл буруу тийш эргэж “золиос” болох вий гэж санаа зовж байна. Дээр дурдсанчлан “илд зөрүүлэгчид” мэдээж өөрсдийн бизнесийн ашиг сонирхлоо хамгаалж буй. Аль нэг талыг хэтийдүүлэх юм бол Монгол Улсын ашиг сонирхол нэрвэгдэх ч магадлалтай. Ирээдүйгээ харах төлөвлөлт гэж анхааруулсаар атал Сайншандын аж үйлдвэрийн паркийг мөхөөх шийдэлд хүрэх юм бол лай ланчиг нь алсуураа монголчууд бидэнд л тусна. Хийж болох байсан их бүтээн байгуулалтыг алгуурласан гэдэг утгаараа.

Нөгөө талаас төдийгөөс өдий хүртэл бор зүрхээрээ зүтгэж, төрөөс ямар нэгэн дэмжлэг татаас авалгүйгээр төмөр зам тавиад өгье гэсэн хувийн хэвшлийнхний нэгэнт эхлээд байгаа ажлыг тас зогсоож орхивол эмгэнэлтэй.

“Энержи рессурс”-ийнхэн эдүгээ 100 гаруй тэрбум төгрөг төсөлдөө зарцуулаад байгаа. Цаашид ч гадаадаас хөрөнгө оруулалт татах замаар 150 тэрбум төгрөгөөр төмөр замаа босгочихно гэж байгаа. Бизнес бол бизнес л байдаг. Төрийн ажлын өнөөгийн хурдтай харьцуулах юм бол тэд нэг цаг, нэг цент ч алдахгүйгээр ажлаа урагшлуулахыг л зорих нь хууль. Тэр ч утгаараа өлгийдөө бойжиж буй Сайншандын төслөөс хэдэн алхам илүү ажлаа урагшлуулчихаад байгаа. Төслийн цараа, том жижгийг харьцуулсан утгаар нь биш шүү. Сайншандын төсөл бол зөвхөн зам тавих бус хүнд үйлдвэрлэлийн цогцолбор, кокс, хар төмөрлөгийн үйлдвэр байгуулах цогц төлөвлөгөөтэй. Харин “Энержи ресурс” нүүрс олборлолтоо эхлээд, төмөр замын суурь бүтцийнхээ ажилд орчихоод байгаа. Гэтэл үүнийг нь тасалдуулчихвал дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу болох нь ойлгомжтой. Өмнө нь Тавантолгойн орд газрын лицензийн 96 хувийг шууд л хураагаад авчихсан Монголын төр одоо эхлээд байгаа ажлыг зогсоох ахул жинхэнэ дээрэмчин төр гэгдэж, Монголд хувийн хэвшлийнхэн хөрөнгө босгож, ажил хийх ямар ч боломж баталгаа байдаггүй гэдгийг л зарлан тунхаглах нь дээ.

А.АНУ
http://www.news.mn/news/section=home/pa ... 6172991097

[Иззи]

Туркийн нэгэн сонин “Чингис хааны охидод 20 мянган Турк хүргэн” нэртэй доромж мэдээллийг цацлаа

Туркийн өдөр тутмын “Реферанс” сонины өчигдрийн дугаарт манай улсын талаар тун ч “сонин” гэж хэлж болохоор нийтлэл гаржээ. Хэвлэгдсэн нийтлэлд тус улсад сурч байгаа Монгол оюутнууд ихэд эмзэглэж байгаа гэнэ. Уншаад үзвэл “доромж” хэлбэрээр бичигдсэн тухайн нийтлэлд үнэхээр эмзэглэхээс ч аргагүй. Тийм ч учраас нэгэн оюутан “Чингис хааны охидуудад 20000 Турк хүргэн” гэх нэртэй нийтлэлийг орчуулан бидэнд илгээснийг та бүхэндээ хүргэж байна.

Туркэд тарж буй энэ мэдээллийн талаар Гадаад харилцааны яамны Хэвлэл, мэдээллийн хэлтсээс асуухад “Ийм яриа хэлэлцээ явагдаагүй, энэ нь ор үндэсгүй мэдээлэл болно” гэсэн хариуг өгсөн юм. Нэгэнт ийм мэдээлэл тарж байгааг мэдсэн юм бол ямар арга хэмжээ авах талаар асуухад “Эл нийтлэлийн мөрөөр Анкара дахь ЭСЯ Түркийн телевиз, сонин хэвлэлд “Ийм яриа хэлэлцээ явагдаагүй, энэ нь ор үндэсгүй мэдээлэл болно” гэсэн тайлбарыг тарааж байна” гэсэн хариуг бидэнд өглөө. Ингээд юутай ч Турк улсын томоохон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр цацагдаж буй нийтлэлийн орчуулгыг та бүхэнд хүргэе.

Чингис хааны охидуудад 20 мянган Турк хүргэн

Нийтлэлийг бичсэн: Жалэ Өзгэнтүрк. Нийтлэгдсэн хугацаа : 21.01.2010
Монгол улсаас хэсэг төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүн ойрын өдрүүдэд ирэх гэж байгаа билээ. Тэгэхдээ тэд нэгэн сонирхолтой “наймаа хийх хүсэлт”-тэй ирж байна. Зургаан эмэгтэйд нэг эрэгтэй ноогддог Монгол улс, хурдтайгаар буурч байгаа хүн амын асуудлаа шийдэх нэгэн арга бодож олсон нь 20 мянган Түрк эрэгтэй хүсэх явдал юм.

Нэг талд нь ОХУ, нөгөө талд нь Хятад... Дундад Азид, далайгаас алслагдмал, дов толгод, уудам хээр тал болон дов толгодоос бүрдсэн нутагтай нэгэн улс. Газар нутгийн хэмжээ нь 1,5 сая хавтгай дөрвөлжин метр, өөрөөр хэлбэл Туркээс 2 дахин их. Харин хүн амын тоо нь хэд гээч, дөнгөн данган 3 сая.

Энэ улс бол Монгол. Монголын Их Хаан Чингисийн улс.

Хоёр их гүрний дунд хавчуулагдсан, олон жилийн турш Оросын эрхшээлд байсан Монгол улс нь газар тариалан, уул уурхай, мал аж ахуй болон аялал жуулчлалд түшиглэсэн эдийн засагтай. Гадаад худалдаа нь дөнгөж 3 тэрбум ам.доллар болдог энэ улс 45 сая малтай. Монгол бол адуу хамгийн эрх дураараа амьдардаг улс юм.

Монгол бол Туркуудын хувьд өөр онцлогтой. Мөн Орхоны бичээс болон Эртний Хөх Түрэгийн туурь тэнд байдаг нь Туркийн түүхийн талаас авч үзэхэд ч өөр үнэ цэнэ нэмж байгаа юм.

АК намын засгийн газар ч энэ онцлогуудыг анхааралдаа авдаг бөгөөд “Монгол улс болон Дундад Азийн улсуудтай гүн гүнзгий хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлэх үндэс суурийг хөгжүүлэх” гэсэн улс төрийн бодлогыг баримтлан харьцаагаа бэхжүүлсээр байгаа билээ.

Өнгөрсөн жил Ерөнхий Сайд Режеп Тайип Эрдоганы айлчилсан Монгол улсад 4 Турк сургууль байдаг. ТИКА-аар дамжуулан энэ улсад төрөл бүрийн үйл ажиллагаа явагддаг. Энэ үйл ажиллагаануудын нэг нь Орхоны бичээс рүү явдаг Билгэ хаан замыг тавьсан явдал юм.

Манай хоёр улсын хоорондох гадаад худалдааг авч үзэхэд харин нэг их баярлахаар зүйл бол байхгүй. Монгол улсын 3 тэрбум ам.долларын гадаад худалдаанд Туркийн эзлэх зай нь 9,5 сая доллар хавьцаа.

Монгол улсын гурав дахь хөрш Турк

Газар нутгийнхаа хувьд хавчигдмал байдалтай Монгол улс ч түүхийн холбоотой Турк улсыг “гурав дахь хөрш” гэж үздэг. Харилцан хамтын ажиллагааны төлөөх алхмууд хурдассаар байна. Төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнүүд ирж очсоор. Тэдгээр бүрэлдэхүүний нэг ойрын өдрүүдэд Турк руу ирэх гэж бүрэлдэхүүн нь энэ удаад цүнхэндээ шал өөр баримт бичигтэй.

Энэ юу вэ гэж үү?

Монгол улс өдөр ирэх тусам багассаар байгаа хүн амын тоондоо шийдэл хайж байгаа юм. Оросын эрхшээлд өнгөрөөсөн жилүүдийн турш ажил амьдралаа алдсан их хэмжээний мусльман Монгол эрэгтэйчүүд архинд толгойгоо мэдүүлжээ. Монголд эрэгтэй хүн амын тоо багассаар, дээр хэлсэнчлэн зургаан эмэгтэйд нэг эрэгтэй ноогдож байна. Эрэгтэйчүүдийн тоо ингэж багассанаас шалтгаалж эмэгтэйчүүдэд өгөгддөг сүйн бэлэг эрэгтэйчүүдэд өгөгддөг болжээ. 45 сая мал нь энэ сүйн бэлэгний маш чухал эх үүсвэр нь.

Монголын засгийн газар энэ өсөн нэмэгдэж буй асуудалд шийдэл болгож Туркээс өөр хүсэлт тавьж байгаа нь энэ юм. Туркээс 20 мянган эрэгтэйг “гуйж байна”.

Энэ тал дээр яриа хэлцэл явагдаж байгаа. Уржигдар энэ асуудал дээр ажиллаж байгаа албан тушаалтантай уулзаж ярилцсан юм. Монгол Улсад эрэгтэйчүүдийн тоо цөөн байгаа нь тус улсад чухалд тооцогдохоор хэмжээнд хохирол үзүүлж байгааг хэлсэн тэр албаны хүн, мөн удахгүй Монгол Улсаас дээд хэмжээний албан тушаалтнуудын төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүн ирэх гэж байгааг ч хэлсэн юм. Тус бүрэлдэхүүнтэй чухам ямар арга замаар шийдэх тухай ярилцана гэх тэр албаны хүний хэлснээр “Ард түмэн, Оросууд үндсийг минь хатаачлаа гэлцэж байна. Турк эрэгтэйчүүд ажилсаг гэж боддог. Турк эрэгтэйчүүд ирвэл өөрийн эрэгтэйчүүддээ бурууг хийсэн болчих байх гэж бодоцгоож байгаа” гэх мэтчилэн ярьж байна.

Гэхдээ та зөвхөн Монгол Улс гээд бүү орхиорой. Энэ улс уул уурхай, газар тариалан болон аялал жуулчлалын хувьд үнэхээр ирээдүйтэй. Газар шороо цэв цэвэрхэн, байгалийн баялагтай. Ингэхэд газар тариалан гэнгүүт бүү ай. Хүн амын 51,2 хувь нь хот сууринд амьдардаг. Хотжилт маш их. Харин бичиг үсэг мэдэх хувь нь 95 юм шүү.
Тэнд очих 20 мянган Турк эрэгтэй яаж сонгогдохыг хэлж мэдэхгүй ч сонгогдсон хүнд азын шоо буулаа л гэж бодоорой.

Хүн амын өсөлтийн хурд нь унаж байна.

НҮБ-ын мэдээгээр Монгол улсад төрөлт хурдтайгаар буурч байгаа. 1970-1975 оны үед төрөлтийн хувь 7,33 байсан бол, энэ тоо 2005-2007 онуудад 1,87 болтлоо буурчээ. Тус улсад өнгөрсөн жил төрсөн эмэгтэйчүүдийн тоо 2008 онтой харьцуулахад 8,7 хувь өсч 68,762 болсон байна.

Нийтлэлд ийнхүү бичжээ. Мөн нийтлэлийнхээ төгсгөлд Монгол улсын нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтийг нэгд нэгэнгүй багтаасан байна. Энэхүү гүтгэлгийн чанартай, Гадаад харилцааны яамнаас мэдээлж буйгаар ор үндэсгүй материалыг томоохон сонин, телевизүүд нь цацах болсны цаад учир шалтгаан нь чухам юу юм бол. Юуны тулд бүхэл бүтэн улс орныг ийнхүү гүтгэн доромжлох болсон юм бол гэдэг нь тун ч гайхалтай. Монгол улс энэ асуудалд ямар байр суурьтай хандах бол. Энэ талаар бид эргэн сурвалжлах болно.

О.Ариунбилэг /ariunbileg@gogo.mn /