Дайчин Монгол баатаруудын Алдарыг бадраах, Сүпер ялалтууд...

[Дуулга]

Чингис хаан нэрт жанжин,цэргийн урлагын нэрт мастер, оператив тактикч Жалайрын Гүн Гуагийн хөвгүүн Мухулай ванг бүх нөхдийн дотроос онцгойлон хүндэтгэдэг байжээ. Ямар сайндаа Хорезмыг дайлаар мордох үед хүү Зүчиийн зөвлөх жанжинаар явж өгөөч гэж хаан өөрөө хичээнгүйлэн гуйж байсан гэдэг. Дайны явцад нэг удаа хааны ууган хүү Зүчи Мухулай вантай санал зөрхөд нь үхэхээс бусдыг үзсэн өвгөн жанжин асартаа дуудан ирүүлж ихэд зэмлэн : - Эцэг тань чамайг хэрхсэнийг сонсвол “наад толгой чинь мөрөн дээрээ өдийд байхгүй байсан юм” хэмээхэд залуу жанжин Зүч ихэд мөчөөхөн эцэгтээ элч илгээжээ. Тухай үед их хааны зарлиг “өдтэй шувуу мэт хурдан” хурдан тул удалгүй хариу ирж. Мухуйлай ван их цэргээ засаад Зүчийг дуудаж: Элчийн аманд хааны зарлиг буй тул дуудсугай хэмээжээ.Элч их цэргийн өмнө гарч ирэн их хүндэтгэлтэйгээр: -Их хаан Мухулай вангийн зөв .Би гурван хүүтэй л болоо биз хэмээн айлдав гэхэд Зүч буруугаа хүлээн гэмшсэн гэдэг. Чингис хаан өвгөн болтлоо ганцхан Мухулайтай хамт суун сархад таалж, үеийн юм шиг зовлон жаргалаа ярьдаг байжээ. Ямар сайндаа л тавь гартлаа Мухулай ван нэгч ялагдаж үзээгүй цорын ганц жанжин байсан төдийгүй , Чингисийн үе үеийн залуу жанжнуудыг цэргийн урлагт сургасан “оператив, тактикийн багш нь байсан гэж цэргийн түүхчид үздэг юм билээ. Тэр арван таван наснаасаа эхлэн 54 нас хүртлээ Чингис хаанд үнэнч зүтгэсэн цорын ганц жанжин бөгөөд ирээдүйн залуу жанжнуудыг сургасан цэргийн урлагийн багш нарын нэг юм. Мухулай Монголын цэргийн номлолыг үндэслэгч байлаа. Түүний Алтан улстай байлдах үзэл номлолыг Чингис хаан ихэд сайшаан дэмжсэн бөгөөд өөрийн хүчтэй дайсны чадвар сайтай , сахилга баттай,ухаалаг жанжнуудтай армийг ялсан нь Монголын цэргийг улам хүчирхэгжүүлжээ. Улсын ван Мухулай зөвхөн байлдах биш армиа шинэчлэхэд анхаарал тавьдаг жанжин бөгөөд цэргийн зэвсэглэлдээ шинэ техник нэвтрүүлж, ялагдсан талынхаа армийн дэвшилтэт зүйлийг өргөнөөр авч хэрэгжүүлдэг байлаа. Мухулай ван хөдөлгөөн сайтай армиа суурин газрын хориглож бэхэлж байлдах аргад суралцуулсан нь хүчирхэг Алтан улсыг мохоосон юм. Тэр цэргийг гарамгай удирддаг байсан бөгөөд , байлдааныг түүний штаб бүрэн хянаж чаддаг байлаа. Тухайлвал нэгдсэн дохио, давших , зугтах, эргэж асах, хуурах тактикийг голлон хэрэглэдэг байснаа өмнө зүгт байлдсаны дараа юуны түрүүнд дайрхыг голлохоо байж, эхэлж тагнуул явуулж, элч илгээж, сайтар судалсны дараа нэгдсэн арга хэмжээг явуулдаг байжээ. Мухулайн удирдсан зүүн гарын цэрэг маш хурдан хөдөлгөөн шилжилт хийж орчин үеийн тэсрэх бодис, оньсон техник, харвах хэрэгсэл, галдан шатаах утаа тавих аргуудыг хэрэглэж эхэлсэн тухайн үедээ шинэчлэл байлаа. Тэр дундаа дайсныг урин дуудаж өөр дээрээ авчран бут цохих, түүний алдарт” Гахай модон хоншоор “хэмээх тактик нь хүч давуу дайсныг цэргийн уран тактик ,хурдтай маневарын хүүчээр ялдаг байлаа. Дэлхийн цэргийн урлагын түүхэнд Мухулайн хийх дуртай “ Цацсан будаа хэмээх” тактик олон тулааныг шийдвэрлэж байсан гэдэг. Энэ арга нь морин цэргийн тактик бөгөөд францын генералисмус Наполеон Банапарт, оросын Суваров нар хийх дуртай байсан гэдэг.Энэ арга нь хэрмэнд хариглосон дайсныг хуурч гарган ялагдаж буй мэт зугтаан дайсны эмх замбарааг нь алдагдуулж урьдаас бэлтгэсэн “засад” буюу отоон дээрээ авчиран цөөн цөөнөөр нь хэсэгчлэн устгаж ялахыг хэлдэг байсан ажээ. Мухулай ван их хаанаас долоо дүү хүн байсан бөгөөд хамгийн сүүлчийнхээ аян дайнд яваад ирэхдээ Чингис хаанд : -Их хаантан минь таны их цэргийн хүчээр өтөл буурал болтлоо олон улсыг хураалаа.Нас өндөр болж энэ бие эмээл давахаа байсан тул төрж өссөн нутагтаа таваара аж төрье хэмээн чөлөө гуйж ялагдаж үзээгүй тэргүүнээ хааныхаа өмнө анх удаа бөхийлгөсөн гэдэг. Их хаанч сэтгэл ихэд хөдөлж өөртэйгээ адилхан хаан сэнтий бэлтгэн , есөн цагаан сүлд залах эрх олгосон гэдэг . Мухулай ч ордноос явахдаа хааны шадар бараа болооч нарт: - Хааныг өглөө сэрэх болгонд” Өмнө зүгт тангад орон буй”хэмээн сануулж бай гэж тушаасан гэдэг. Хааныг өглөө босох бүрд уулзсан хүн болгон мэхийн ёслоод: - Өмнө зүгт тангад орон буй хэмээн тоть шиг давтахад ихэд гайхан : -Хэн та бүгдэд зааж өгөв хэмээхэд тэд нэгэн дуугаар: Мухулай ван хэмээсэн гэдэг.Гэсэнч Чингисийн зүүн гарынцэргийн командлагч шилдэг жанжин Мухулай мориноосоо буулгүй 54 настайдаа 1223 оны хавар цэргийнхээ асарт хуяг дуулгатайгаа төрсөн дүүТайсун Бухагийнхаа гар дээр нас баржээ. Улсын ван гоо Мухулайг тэнгэрт хальсанаас хойш удалгүй Чингисийн ууган хүү Зүч нас барсан нь их хаанд хүчтэй нөлөөлсөн бөгөөд Тангадын эсрэг дайнд мордохдоо: -Мухулай минь байсан бол би юунд ингэж явхав хэмээн хоолой зангируулж байсан гэдэг. Дэлхийн талыг хураасан их хаанд анд нөхөд мундахгүй олон байсанч Мухулайгаас хойш ихэд ганцаардаж “аз нүүр бурууллаа” хэмээн бухамддаг болжээ. Мянганы жанжин Чингис хаан хэдий агуу ч түүнтэй эн зэрэгцэн хань болдог үнэнч нөхөр нь Мухулай ван байж. Түүнийг өөд болсноос хойш тэр оюун санааны хувьд ганцаардаж байжээ гэдгийг энэ бяцхан түүхэн жишээнээс харж болох юм. Чингис хаан Мухулайд 12О6 онд улсын гоо ван цол ,1214 онд Мухулайг тусад нь “дэлхийн цэрэг , морины асуудлыг ерөнхийлөн захирагч тайж,Хү-вей, улсын ван цолоор өргөмжилж цэнхэр эвхмэл,Алтан тамга үе улируулан залгамжлах эрхээр шагнажээ. Тэрч байтугай Чингис хаан Мухулайг хамгийн сүүлчийн удаа алдар сууг нь үнэлж Тян-Шан уулнаас хойшихыг надад үлдээж, өмнөхийг Муххулай ван мэдтүгэй хэмээн Есөн цагаан сүлд залах эрх эдлүүлж бүх жанжинуудаа цуглуулан: -Улсын гоо вангийн зарлигийг миний зарлиг лугаа үг дуугүй биелүүлхийг сануулсан гэдэг.Мухулай нас бархаасаа өмнө -“Толгойтныг бөхийлгөж, тойгтныг сөхрүүлж, хурцыг атгаж , хурдныг унаж , хуяг нөмөрч явахдаа бүх хүслээ биелүүллээ. Ганцхан Алтан улсын нийслэл Бин-Жян хотыг эзэлж чадсангүй хэмээн хармсаж байжээ. Тэгээд ч Мухулай Чингисийн адил өөрийн цэргээ маш хурдан маневар хийх, ухрах, хуурах, зэрэг тактикт сайн мөртлөө суурин орны явган цэргийн хориглох байлдаанд сул байсан бөгөөд энэ алдаагаа засахыг хичээдэг байлаа. Мухулай Алтан улсын нэгэн боомтыг бүслээд байтал тэд нэгэн тэсрэх зүйлийг шидэж ихэд мохоож байв гэнэ.Боомтыг эзэлж авсны дараа мөнөөх тэсрэх зэвсгийг Хорезм болон баруун гарын цэргийн жанжин Боорчид хүргүүлжээ. Монголын цэрэг тэр зэвсгийг Багдад, Хорезмын балгас хоттой хэрмэнд хориглож байлддаг улсыг эзлэхэд өргөн хэрэглэснээр анх удаа тэсрэх бөмбөг монголчуудаар дамжин Европод очсон нь тэр ажээ.. Мухулай ванг тэнгэрт хальснаас хойш Чингис хаан түүний хүү 27 настай Бухуг зүүн гарын цэргийн жанжнаар тавьсан бөгөөд залуу жанжин ч эцгийнхээ гэрээслэлийг биелүүлж Алтан улсын нийслэлийг эзэлжээ. Чингис хааны цэргийн номлолын уураг тархи болсон жанжнуудын нэг нь Жалайрын Гүн Гуагийн хүү Их монгол улсын гоо ван Мухулай мөн билээ.

[NAIMAN-NOMAD]

Чингис хаан нэрт жанжин,цэргийн урлагын нэрт мастер, оператив тактикч Жалайрын Гүн Гуагийн хөвгүүн Мухулай ванг бүх нөхдийн дотроос онцгойлон хүндэтгэдэг байжээ. Ямар сайндаа Хорезмыг дайлаар мордох үед хүү Зүчиийн зөвлөх жанжинаар явж өгөөч гэж хаан өөрөө хичээнгүйлэн гуйж байсан гэдэг. Дайны явцад нэг удаа хааны ууган хүү Зүчи Мухулай вантай санал зөрхөд нь үхэхээс бусдыг үзсэн өвгөн жанжин асартаа дуудан ирүүлж ихэд зэмлэн : - Эцэг тань чамайг хэрхсэнийг сонсвол “наад толгой чинь мөрөн дээрээ өдийд байхгүй байсан юм” хэмээхэд залуу жанжин Зүч ихэд мөчөөхөн эцэгтээ элч илгээжээ. Тухай үед их хааны зарлиг “өдтэй шувуу мэт хурдан” хурдан тул удалгүй хариу ирж. Мухуйлай ван их цэргээ засаад Зүчийг дуудаж: Элчийн аманд хааны зарлиг буй тул дуудсугай хэмээжээ.Элч их цэргийн өмнө гарч ирэн их хүндэтгэлтэйгээр: -Их хаан Мухулай вангийн зөв .Би гурван хүүтэй л болоо биз хэмээн айлдав гэхэд Зүч буруугаа хүлээн гэмшсэн гэдэг. Чингис хаан өвгөн болтлоо ганцхан Мухулайтай хамт суун сархад таалж, үеийн юм шиг зовлон жаргалаа ярьдаг байжээ. Ямар сайндаа л тавь гартлаа Мухулай ван нэгч ялагдаж үзээгүй цорын ганц жанжин байсан төдийгүй , Чингисийн үе үеийн залуу жанжнуудыг цэргийн урлагт сургасан “оператив, тактикийн багш нь байсан гэж цэргийн түүхчид үздэг юм билээ. Тэр арван таван наснаасаа эхлэн 54 нас хүртлээ Чингис хаанд үнэнч зүтгэсэн цорын ганц жанжин бөгөөд ирээдүйн залуу жанжнуудыг сургасан цэргийн урлагийн багш нарын нэг юм. Мухулай Монголын цэргийн номлолыг үндэслэгч байлаа. Түүний Алтан улстай байлдах үзэл номлолыг Чингис хаан ихэд сайшаан дэмжсэн бөгөөд өөрийн хүчтэй дайсны чадвар сайтай , сахилга баттай,ухаалаг жанжнуудтай армийг ялсан нь Монголын цэргийг улам хүчирхэгжүүлжээ. Улсын ван Мухулай зөвхөн байлдах биш армиа шинэчлэхэд анхаарал тавьдаг жанжин бөгөөд цэргийн зэвсэглэлдээ шинэ техник нэвтрүүлж, ялагдсан талынхаа армийн дэвшилтэт зүйлийг өргөнөөр авч хэрэгжүүлдэг байлаа. Мухулай ван хөдөлгөөн сайтай армиа суурин газрын хориглож бэхэлж байлдах аргад суралцуулсан нь хүчирхэг Алтан улсыг мохоосон юм. Тэр цэргийг гарамгай удирддаг байсан бөгөөд , байлдааныг түүний штаб бүрэн хянаж чаддаг байлаа. Тухайлвал нэгдсэн дохио, давших , зугтах, эргэж асах, хуурах тактикийг голлон хэрэглэдэг байснаа өмнө зүгт байлдсаны дараа юуны түрүүнд дайрхыг голлохоо байж, эхэлж тагнуул явуулж, элч илгээж, сайтар судалсны дараа нэгдсэн арга хэмжээг явуулдаг байжээ. Мухулайн удирдсан зүүн гарын цэрэг маш хурдан хөдөлгөөн шилжилт хийж орчин үеийн тэсрэх бодис, оньсон техник, харвах хэрэгсэл, галдан шатаах утаа тавих аргуудыг хэрэглэж эхэлсэн тухайн үедээ шинэчлэл байлаа. Тэр дундаа дайсныг урин дуудаж өөр дээрээ авчран бут цохих, түүний алдарт” Гахай модон хоншоор “хэмээх тактик нь хүч давуу дайсныг цэргийн уран тактик ,хурдтай маневарын хүүчээр ялдаг байлаа. Дэлхийн цэргийн урлагын түүхэнд Мухулайн хийх дуртай “ Цацсан будаа хэмээх” тактик олон тулааныг шийдвэрлэж байсан гэдэг. Энэ арга нь морин цэргийн тактик бөгөөд францын генералисмус Наполеон Банапарт, оросын Суваров нар хийх дуртай байсан гэдэг.Энэ арга нь хэрмэнд хариглосон дайсныг хуурч гарган ялагдаж буй мэт зугтаан дайсны эмх замбарааг нь алдагдуулж урьдаас бэлтгэсэн “засад” буюу отоон дээрээ авчиран цөөн цөөнөөр нь хэсэгчлэн устгаж ялахыг хэлдэг байсан ажээ. Мухулай ван их хаанаас долоо дүү хүн байсан бөгөөд хамгийн сүүлчийнхээ аян дайнд яваад ирэхдээ Чингис хаанд : -Их хаантан минь таны их цэргийн хүчээр өтөл буурал болтлоо олон улсыг хураалаа.Нас өндөр болж энэ бие эмээл давахаа байсан тул төрж өссөн нутагтаа таваара аж төрье хэмээн чөлөө гуйж ялагдаж үзээгүй тэргүүнээ хааныхаа өмнө анх удаа бөхийлгөсөн гэдэг. Их хаанч сэтгэл ихэд хөдөлж өөртэйгээ адилхан хаан сэнтий бэлтгэн , есөн цагаан сүлд залах эрх олгосон гэдэг . Мухулай ч ордноос явахдаа хааны шадар бараа болооч нарт: - Хааныг өглөө сэрэх болгонд” Өмнө зүгт тангад орон буй”хэмээн сануулж бай гэж тушаасан гэдэг. Хааныг өглөө босох бүрд уулзсан хүн болгон мэхийн ёслоод: - Өмнө зүгт тангад орон буй хэмээн тоть шиг давтахад ихэд гайхан : -Хэн та бүгдэд зааж өгөв хэмээхэд тэд нэгэн дуугаар: Мухулай ван хэмээсэн гэдэг.Гэсэнч Чингисийн зүүн гарынцэргийн командлагч шилдэг жанжин Мухулай мориноосоо буулгүй 54 настайдаа 1223 оны хавар цэргийнхээ асарт хуяг дуулгатайгаа төрсөн дүүТайсун Бухагийнхаа гар дээр нас баржээ. Улсын ван гоо Мухулайг тэнгэрт хальсанаас хойш удалгүй Чингисийн ууган хүү Зүч нас барсан нь их хаанд хүчтэй нөлөөлсөн бөгөөд Тангадын эсрэг дайнд мордохдоо: -Мухулай минь байсан бол би юунд ингэж явхав хэмээн хоолой зангируулж байсан гэдэг. Дэлхийн талыг хураасан их хаанд анд нөхөд мундахгүй олон байсанч Мухулайгаас хойш ихэд ганцаардаж “аз нүүр бурууллаа” хэмээн бухамддаг болжээ. Мянганы жанжин Чингис хаан хэдий агуу ч түүнтэй эн зэрэгцэн хань болдог үнэнч нөхөр нь Мухулай ван байж. Түүнийг өөд болсноос хойш тэр оюун санааны хувьд ганцаардаж байжээ гэдгийг энэ бяцхан түүхэн жишээнээс харж болох юм. Чингис хаан Мухулайд 12О6 онд улсын гоо ван цол ,1214 онд Мухулайг тусад нь “дэлхийн цэрэг , морины асуудлыг ерөнхийлөн захирагч тайж,Хү-вей, улсын ван цолоор өргөмжилж цэнхэр эвхмэл,Алтан тамга үе улируулан залгамжлах эрхээр шагнажээ. Тэрч байтугай Чингис хаан Мухулайг хамгийн сүүлчийн удаа алдар сууг нь үнэлж Тян-Шан уулнаас хойшихыг надад үлдээж, өмнөхийг Муххулай ван мэдтүгэй хэмээн Есөн цагаан сүлд залах эрх эдлүүлж бүх жанжинуудаа цуглуулан: -Улсын гоо вангийн зарлигийг миний зарлиг лугаа үг дуугүй биелүүлхийг сануулсан гэдэг.Мухулай нас бархаасаа өмнө -“Толгойтныг бөхийлгөж, тойгтныг сөхрүүлж, хурцыг атгаж , хурдныг унаж , хуяг нөмөрч явахдаа бүх хүслээ биелүүллээ. Ганцхан Алтан улсын нийслэл Бин-Жян хотыг эзэлж чадсангүй хэмээн хармсаж байжээ. Тэгээд ч Мухулай Чингисийн адил өөрийн цэргээ маш хурдан маневар хийх, ухрах, хуурах, зэрэг тактикт сайн мөртлөө суурин орны явган цэргийн хориглох байлдаанд сул байсан бөгөөд энэ алдаагаа засахыг хичээдэг байлаа. Мухулай Алтан улсын нэгэн боомтыг бүслээд байтал тэд нэгэн тэсрэх зүйлийг шидэж ихэд мохоож байв гэнэ.Боомтыг эзэлж авсны дараа мөнөөх тэсрэх зэвсгийг Хорезм болон баруун гарын цэргийн жанжин Боорчид хүргүүлжээ. Монголын цэрэг тэр зэвсгийг Багдад, Хорезмын балгас хоттой хэрмэнд хориглож байлддаг улсыг эзлэхэд өргөн хэрэглэснээр анх удаа тэсрэх бөмбөг монголчуудаар дамжин Европод очсон нь тэр ажээ.. Мухулай ванг тэнгэрт хальснаас хойш Чингис хаан түүний хүү 27 настай Бухуг зүүн гарын цэргийн жанжнаар тавьсан бөгөөд залуу жанжин ч эцгийнхээ гэрээслэлийг биелүүлж Алтан улсын нийслэлийг эзэлжээ. Чингис хааны цэргийн номлолын уураг тархи болсон жанжнуудын нэг нь Жалайрын Гүн Гуагийн хүү Их монгол улсын гоо ван Мухулай мөн билээ.

Энэ хүн Мухулайн удам гэлцэх юм.Энэ үнэн үү хөө..

[Дуулга]

Их хаан Чингист дөрвөн хүлэг баатар Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун дөрвөн хошууч буюу нохос Зэлмэ, Зэв, Хубилай, Сүбээдэй хоёр манлай Зорчидай Хуйлдар зэрэг дотно итгэлт нөхдүүд үйлчилж байснаас хамгийн анх нялх багадаа буюу арван гурван наснаасаа нөхөрлөсөн нь Боорчи билээ.

Боорчи бол Аралуд аймгийн Наху баяны ахмад хүү. Аралуд овогтон бол Тэмүжины зургадугаар үеийн өвөг Хайдугын хоёрдугаар хөвгүүн Чэжүн Өртэгэйн гуравдугаар хөвгүүн Аралудын хойчис.

Тэмүжин тайчуудаас зугтан гэртээ харьсны дараахан найман шарга морио гэрийнхээ гаднаас алдан тэднийг мөшгөн явж байгаад Боорчитой тааран, Боорчи гэртээ ч хэл өгөлгүй түүнд хэрхэн туслан морьдыг эргүүлэн авч байгаа тухай “Монголын нууц товчоо”-нд дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байдаг. Тэдний нөхөрлөл ийнхүү эхлэн Тэмүжин Бөртэ хатныг бэр буулгаж Цэнхэрийн голд авчирсны дараа түүнд нөхөрлөе гэж хэлүүлэхэд бөгтөр хонгор морио барьж унан шууд ирж нийлжээ.

Далан нөмрөг хэмээх газар татартай тулалдаж хоноход шөнөжин орсон бороонд эзнээ норгохгүй тайван унтуулахын тулд цув нөмөргөн зогсохдоо ганц л удаа хөлөө сэлгэн гишгэсэн гэдэг. Боорчи бол Чингис хаанд чин үнэнч, нөхөрсөг уужуу сэтгэлтэй эрэлхэг баатар билээ.
1189 онд Тэмүжин Хамаг монголын хаан болоод Боорчийг “Хамгийн ахлагч” болгожээ. Тэр бусдыг сургадаг ч бусдаас суралцдаг онцгой чанартай нэгэн байв. Их монгол улс байгуулах бүхий л хэрэгт идэвхийлэн оролцож явсаар 1206 онд наян найман гавъяатны хоёрдугаарт шагнагдаж Алтай орчмын баруун гарын түмний ноён болж есөн удаа эндэгдэл гаргасан ч ял үл хэлэлцэх онцгой соёрхол хүртжээ.

Боорчи Хорезмыг дайлах аян дайнд оролцож явсан бөгөөд их хаантай үргэлж хамт байж дотно зөвлөх нь байлаа. Боорчи 1222 оны 3 сард Чань Чун бумбыг хааны зарлигаар 1000 хуягт цэргээр хамгаалан Самарканд хотоос Төмөр хаалганы боотоор гарган Бараан хээр хэмээх газар байсан Чингис хааны ордонд хүргэж байжээ.

Мөн л Их хааны сүүлчийн аян дайнд оролцсон ба “Монголын нууц товчоо”-нд Чингис хаан Цаст ууланд зусаж, цэргээ явуулж Аша хамбыг дагаж ууланд дутаан бvгсэн тэрэм гэртэн, тэмээн ачаатан тангудыг хураан эзэлж авав.
Тэндээс Боорчи Мухулай хоёрт "Тангуд иргэнээс чадлын хэрээр автугай!" гэж соёрхоод зарлиг болруун: "Боорчи Мухулай хоёрт хятад иргэнээс соёрхож эс єгсєн билээ. Хятад иргэний жүйнийг та хоёр адил хувааж авагтун! Тэдний сайн эрсээр шувуугаа бариулж дагуулж явагтун! Сайхан хүүхнээр нь эхнэрүүдийнхээ хормойг засуулж явагтун! Хятад иргэний Алтан хааны итгэлт янагууд нь Монголын өвөг эцгийг хорлосон Хар хятадын жүйн байсан билээ. Одоо миний итгэлт янаг нєхєд Боорчи Мухулай та хоёр бишvv !" хэмээн зарлигласан байдаг.

Боорчи Өгөөдэй хааны үед өөд болсон бөгөөд түүнийг залгаж баруун түмний цэргийг Хубилай хааны үед Боорчийн хүү Илтөмөр захирч байжээ.

Их хааны:
Айл зуур явахад
Алаг бяруу мэт номхон байвч
Алалдах дайсантай учрахад
Арслан барс мэт догширч
Аюулт дайсныг дарахын төлөө
Амь биеэ үл хайрлагч
Ачит хүлэг Боорчи минь

хэмээн магтан дуулсан Аралудын хүлэг Боорчи билээ.

[Дуулга]

Энэ хүн Мухулайн удам гэлцэх юм.Энэ үнэн үү хөө..

Ургийн бичгээ харуулчих л дээ. ЧИ ийм шалчигар юм аар юугаа хийсэн эргүү төлөг вэ?

[NAIMAN-NOMAD]

Энэ хүн Мухулайн удам гэлцэх юм.Энэ үнэн үү хөө..

Ургийн бичгээ харуулчих л дээ. ЧИ ийм шалчигар юм аар юугаа хийсэн эргүү төлөг вэ?

Хярсаа гуайн нүд бүүр зураас болчихсон юм биш биз...Мухлайнхан овогт Цахиагийн Эби гэж энд тэндгүй өөрийгөө рекламдаж байхад юу хийж суусан хярсаа гуа вэ? Оготно хулгана эргүүлээд гүйж явсан уу..

[Дуулга]

Энэ хүн Мухулайн удам гэлцэх юм.Энэ үнэн үү хөө..

Ургийн бичгээ харуулчих л дээ. ЧИ ийм шалчигар юм аар юугаа хийсэн эргүү төлөг вэ?

Хярсаа гуайн нүд бүүр зураас болчихсон юм биш биз...Мухлайнхан овогт Цахиагийн Эби гэж энд тэндгүй өөрийгөө рекламдаж байхад юу хийж суусан хярсаа гуа вэ? Оготно хулгана эргүүлээд гүйж явсан уу..

Шоу шоу ш дээ. Чи итгээд хөөрчил байдаг.

[NAIMAN-NOMAD]

Их хаан Чингист дөрвөн хүлэг баатар Боорчи, Мухулай, Борохул, Чулуун дөрвөн хошууч буюу нохос Зэлмэ, Зэв, Хубилай, Сүбээдэй хоёр манлай Зорчидай Хуйлдар зэрэг дотно итгэлт нөхдүүд үйлчилж байснаас хамгийн анх нялх багадаа буюу арван гурван наснаасаа нөхөрлөсөн нь Боорчи билээ.

Боорчи бол Аралуд аймгийн Наху баяны ахмад хүү. Аралуд овогтон бол Тэмүжины зургадугаар үеийн өвөг Хайдугын хоёрдугаар хөвгүүн Чэжүн Өртэгэйн гуравдугаар хөвгүүн Аралудын хойчис.

Тэмүжин тайчуудаас зугтан гэртээ харьсны дараахан найман шарга морио гэрийнхээ гаднаас алдан тэднийг мөшгөн явж байгаад Боорчитой тааран, Боорчи гэртээ ч хэл өгөлгүй түүнд хэрхэн туслан морьдыг эргүүлэн авч байгаа тухай “Монголын нууц товчоо”-нд дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байдаг. Тэдний нөхөрлөл ийнхүү эхлэн Тэмүжин Бөртэ хатныг бэр буулгаж Цэнхэрийн голд авчирсны дараа түүнд нөхөрлөе гэж хэлүүлэхэд бөгтөр хонгор морио барьж унан шууд ирж нийлжээ.

Далан нөмрөг хэмээх газар татартай тулалдаж хоноход шөнөжин орсон бороонд эзнээ норгохгүй тайван унтуулахын тулд цув нөмөргөн зогсохдоо ганц л удаа хөлөө сэлгэн гишгэсэн гэдэг. Боорчи бол Чингис хаанд чин үнэнч, нөхөрсөг уужуу сэтгэлтэй эрэлхэг баатар билээ.
1189 онд Тэмүжин Хамаг монголын хаан болоод Боорчийг “Хамгийн ахлагч” болгожээ. Тэр бусдыг сургадаг ч бусдаас суралцдаг онцгой чанартай нэгэн байв. Их монгол улс байгуулах бүхий л хэрэгт идэвхийлэн оролцож явсаар 1206 онд наян найман гавъяатны хоёрдугаарт шагнагдаж Алтай орчмын баруун гарын түмний ноён болж есөн удаа эндэгдэл гаргасан ч ял үл хэлэлцэх онцгой соёрхол хүртжээ.

Боорчи Хорезмыг дайлах аян дайнд оролцож явсан бөгөөд их хаантай үргэлж хамт байж дотно зөвлөх нь байлаа. Боорчи 1222 оны 3 сард Чань Чун бумбыг хааны зарлигаар 1000 хуягт цэргээр хамгаалан Самарканд хотоос Төмөр хаалганы боотоор гарган Бараан хээр хэмээх газар байсан Чингис хааны ордонд хүргэж байжээ.

Мөн л Их хааны сүүлчийн аян дайнд оролцсон ба “Монголын нууц товчоо”-нд Чингис хаан Цаст ууланд зусаж, цэргээ явуулж Аша хамбыг дагаж ууланд дутаан бvгсэн тэрэм гэртэн, тэмээн ачаатан тангудыг хураан эзэлж авав.
Тэндээс Боорчи Мухулай хоёрт "Тангуд иргэнээс чадлын хэрээр автугай!" гэж соёрхоод зарлиг болруун: "Боорчи Мухулай хоёрт хятад иргэнээс соёрхож эс єгсєн билээ. Хятад иргэний жүйнийг та хоёр адил хувааж авагтун! Тэдний сайн эрсээр шувуугаа бариулж дагуулж явагтун! Сайхан хүүхнээр нь эхнэрүүдийнхээ хормойг засуулж явагтун! Хятад иргэний Алтан хааны итгэлт янагууд нь Монголын өвөг эцгийг хорлосон Хар хятадын жүйн байсан билээ. Одоо миний итгэлт янаг нєхєд Боорчи Мухулай та хоёр бишvv !" хэмээн зарлигласан байдаг.

Боорчи Өгөөдэй хааны үед өөд болсон бөгөөд түүнийг залгаж баруун түмний цэргийг Хубилай хааны үед Боорчийн хүү Илтөмөр захирч байжээ.

Их хааны:
Айл зуур явахад
Алаг бяруу мэт номхон байвч
Алалдах дайсантай учрахад
Арслан барс мэт догширч
Аюулт дайсныг дарахын төлөө
Амь биеэ үл хайрлагч
Ачит хүлэг Боорчи минь

хэмээн магтан дуулсан Аралудын хүлэг Боорчи билээ.

Арулад Боорчи овогт Х.Чилаажав. Төв номын сангийн дарга хийж байсан.

[NAIMAN-NOMAD]

Шоу шоу ш дээ. Чи итгээд хөөрчил байдаг.

twitter-д нь ороод үз хөө...

[NCA_D]

Чингис хаан нэрт жанжин,цэргийн урлагын нэрт мастер, оператив тактикч Жалайрын Гүн Гуагийн хөвгүүн Мухулай ванг бүх нөхдийн дотроос онцгойлон хүндэтгэдэг байжээ. Ямар сайндаа Хорезмыг дайлаар мордох үед хүү Зүчиийн зөвлөх жанжинаар явж өгөөч гэж хаан өөрөө хичээнгүйлэн гуйж байсан гэдэг. Дайны явцад нэг удаа хааны ууган хүү Зүчи Мухулай вантай санал зөрхөд нь

Мухулай Хорезмруу яваагүй юмсан. Худлаа бичжээ.