көктүрік написал:https://www.youtube.com/watch?v=hEikFt1 ... &index=176
энэ бол хиргисийн бичгийн их хүн чингиз айтматовын "зуунаас урт өдөр" /хиргис хэлнээс шууд орчуулбал ингэж бууна. манайхан зуун жилээс ч урт өдөр гэж орчуулсан байлуу?/ романаар киргизтелефильмийн 1980-аад онд хийсэн "хайрын дууль" кино. цаад эх сурвалж нь ардын домог яриа, яриа ч гэж дээ, бараг болсон явдал юм. кино нь хасаг, хиргис хэл холилдсон маягтай, бараг л 50/50% пропорцитой хийгдсэн гэхиймуудаа.
хөрш нутагладаг хасаг хиргисийн овог аймгууд манайхаар халх ойрдын чуулган, найр наадам маягийн юм хийхээр болж түүнд хасагийн нэгэн ноен бараа бологсодтойгоо очно. очихдоо барилдах бөх, уралдах морь гээд өрсөлдөж болох бүхий л юмаа бэлдээд очдог. гагцхүү харилцаа дуугаар (хасаг айтыс, хиргисаар айтыш) дуулах сайн эрэгтэй дуучин-найрагч нэг тийш явчихсан учир оронд нь нэгэн залуухан хүүхнийг дагуулж очдог. очоод 2 талаасаа мэдээж дуулж хуурдаж гарна. хиргисээс хижээл насны эр айтышаар өрсөлдөнө. хасагийн талаас өнөөх царайлаг залуухан хүүхэн.

2 гар айтысаар өрсөлдөж байхдаа нэг нэгэндээ сэтгэлтэй болж үүнийгээ дуулалт дундаа илчилж орхино. эндээс л асуудал эхэлж байгаа юм. хасагууд болохоор чи муу завхай эм ганц удаа харсан хар юманд сэтгэл унаж манай [хасагийн] овгийн нэрийг гутаалаа гэнэ. хиргисүүд болохоор өнөө муу хижээл найрагчаа шал хөгшин байжийж хасагийн залуухан хүүхэнд хандарлаа гэж буруутгана. хасагийн ноентой өвөр түрийвч нэгтэй хиргис ноен хижээл найрагчид "ахиж Бегимай хасаг хүүхэнтэй битгий дуугаар өрсөлд, тэгэхгүй гэж амла" гэж шаардана. найрагч зөвшөөрөөгүй учир түүнийг барьж хүлээд, эмээл, хуурддаг комуз хөгжимийг /манай домбыратай төстэй хөгжим/ нь хуга эвдэж, унаж яваа сайхан морийг нь нядалж орхино. үүнийг харсан хиргисийн өөр нэг овгийнхон хижээл найрагчийг өмөөрч үр дүнд нь хиргис хоорондын нанчилдаан болж одоогийнхоор бол "хүн амины хэрэг" гарна. хасагийн талд ч багагүй юм болж хүүхнийг шийтгэж гарна.
эцэст 2 тал энэ хэргийг хамтдаа шийдэхээр болж нэг дор цуглараад хүүхэн, хижээл эр хоерыг хайр дурлалаасаа татгалзахыг шаардана.
анхны эх сурвалж нь ардын үлгэр домог боловчиг жинхэнэ зохиогч нь соц реалист айтматов гуай юм чинь дурлалт 2 үкийж хайр дурлалаасаа татгалзаж байдгийм

, естой гонж шдээ, тас гүрийсээр хоюулаа хамтдаа түүдэгт шатаагдан кино төгсөнө. дашрамд хэлэхэд чингиз айтматовын бараг бүх бүтээлүүд хасагтай холбоотой байдаг.
ингэж удаан бурсаны шалтгаан бол хасаг хиргис 2 бол бараг нэг ард түмэн, хоер улс юм. иймэрхүү кинонуудаас авахуулаад харилцаа дуу айтыс, домбыра комузын өрсөлдөөн гээд юм юм нь дэндүү ойрхон, нэг нэгнээ ямар ч орчуулагчгүй ойлгодог ихэр ард түмнүүд юм. гэтэл энэ 2 ард түмэн одоо түүхэнд байж үзээгүй муудах дээрээ тулаад байна.
сонгуулиас эхэлсэн маргаан даамжирсаар хасагууд хиргисээ боох хавчих зорилгоор хилээ хааж, хариуд нь хиргисүүд хасаг уруу гардаг голын усыг хаврын хэрэгтэй цагт нөөлгүй бараг өвөл тулсан цаг өдийд хасагийн нутаг уруу урсгаж орхин юм юм болоод байнаа. хасагууд хилээ хаасаар байвал хиргист ахиад нэг хувьсгал гарах нь гарцаагүй юм. астана үүнийг хүсээд байгаамуу, хиргисийн гуйлтанд хилээр зөвхөн ачаагүй машин, зорчигч тээврийн автуус, суудлын машин, явган зорчигчийг л чөлөөтэй нэвтрүүлэн гол обьект болох ачааны машин-фуруудыг нэвтрүүлэхгүй хавчиж байгаа юм. нэвтрүүллээ ч цагт ердөө ганц нэгхэн машин нэвтрүүлэх төдийгөөр хааж байгаа юм. мөн хасагстанд албан есоор 125 мянган хиргис цагаач байдаг ба албан бусаар 300 мянга ч хүрч магадгүй гэнэ. дээр нь эднүүсийг бичиг баримт ноотой л бол захаас аван баривчилж гаргаж байгаа тул аргаа барсан атамбаев нь миний буруу байжээ, дэмий юм ярьжээ гэсэн боловч наз нь хөдөлж өгсөнгүй. сураг сонсохнээ наз атамбаеваар заавал уучлалт гуйлгах сонирхолтой байгаа юм гэнэ. түүнээс ч том юм яваад байгаа нь хиргисийн энэхүү алкаашдуу даргын болчимгүй мэдэгдлээр далимдуулж хасагууд өөрсдийн зах зээлээ хамгаалах, гадны хууль бус цагаачдаас ангижрах бодлого явж байгаа бололтой.
Хэрээ хасгууд баядууд болж таарч байх шиг байна.Мэдсэн үү Ухнаа гуа?
Для уточнения положения родоплеменных групп казахов (KZH1 – уйсун; KZH2 – жалайыр; KZH3 – канлы; KZH4 – аргын; KZH5 – керей; KZH6 – конырат; KZH7 – кыпшак; KZH8 – найман; KZH9 – уак; KZH10 – алимулы; KZH11 – байулы; KZH12 – жетиру; KZH13 – кожа-сунак; KZH14 – торе) в генетическом пространстве Азии, между 136 популяциями были рассчитаны генетические расстояния Нея по колоссальному массиву данных – около 10 тыс. образцов, изученных по единой панели 30 маркеров Y-хромосомы (xBT, B-M60, C-M216, DM174, E-M96, E-M35, E-M78, E-M123, F-M89, G-M201, H-M69, I-M170, J-M304, J2-M172, J2-M47, J2-M67, J2-M92, J2-M12, L-M20, NO-M214, N-LLY22g, O-M175, P-M74, Q-M242, R-M207, R1a-M198, R1b-M343, R1b-M269, R2-M124, T-M70, другие).
Из 122 популяций определены наиболее близкие для всех родоплеменных групп:
уйсун – баяты (монголы) (d=0.03);
жалайыр – хамнигане (d=0.03);
канлы – туркмены (d=0.07);
аргын –канглы (башкиры) (d=0.03);
керей - баяты (монголы) (d=0.01);
конырат - баяты (монголы) (d=0.01);
кыпшак – кумандинцы (d=0.25);
найман – узумчины (монголы) (d=0.03);
уак – буряты (Дульдургинский район) (d=0.02);
алимулы - баяты (монголы) (d=0.01);
байулы - баяты (монголы) (d=0.01);
жетиру – монголы (северо-западные) (d=0.03);
торе – каракалпак (d=0.15);
кожа-сунак – таджики (Афганистан) (d=0.06).