Говь-Алтай аймгийн талаас илүү хувь нь Урианхайчууд байна

[Urianhan]

Говь-Алтай Аймгийг угсаатан овгийн судалгааны хувьд авч үзэхэд тус аймгийн хүн амын тал хувь нь Урианхайчууд байна.

Тухайлбал Говь-Алтай аймаг буюу хуучины Засагт Хан аймагт 3 Урианхайн хошуу байсан ба (мөн Баянхонгор аймгийн хүн амын 40 орчим хувь нь Урианхай нар байдаг). Эдгээрээс хамгийн том нь алдар суут Урианхай Дайчин Вангийн хошуу юм. Тус хошуу нь эдүгээгийн Говь-Алтай аймгийн 6 хошууг хамарсан томоохон хошуу байсан юм.

Тус аймгаас төрөн гарсан улс төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Ерөнхий сайд асан П.Жасрай жишээ нь Урианхай хүн байжээ. Тэрээр Урианхай Дайчин Вангийн Сэцэн туслагч хэмээх хүний үр сад юм.

Нэн эртний сурвалжит Урианхай овгоос Цорос, Өөлд болон одоогийн Баяд зэрэг аймгууд гаралтай хэмээн үздэг байна. Нэгэн алдарт домогт Урианхайчууд нүүдэллэн явахад гай зовлон их тохиолдоход баячууд нь салан нүүн одсон ба тэдгээрээс Баяд овог гаралтай хэмээсэн байдаг. Мөн Эсэн хааныг Зэлмийн удам хэмээн зарим сударт нотолсон нь буй.

Эдгээр бүгдийн баталгаа нь Засагт Хан бараг байнга Ойрадуудыг түшдэг тэдний хөрш холбоотон байсантай холбоотой байж магадгүй юм.

Ер нь Говь-Алтай аймагт улцгар шар хүмүүс маш их байдаг нь тэднийг гарцаагүй Урианхай нар гэдгийг батална. Мөн тус аймгаас төрөн гарсан алдарт эрдэмтэд болох Чоймаа багш, зурхайч Тэрбиш, доктор Галаарид угсаатны зүйч доктор Х.Нямбуу нар өөрсдийгөө Урианхайчууд гэдэг.

Мөн тус аймагт дараахь Ойрад угсааныхан байдаг ба хойд 3 сум Сартуулууд байдаг.

Тус аймагт өөрсдийгөө өөлд,хойд, хотогойд гэх мэтээр овогтон гэж бүртгүүлсэн хүмүүс цөөн тоогоор байдаг.Эдгээр овгуудыг хүснэгт 2 харна уу?

Харин эдгээр ойрад угсаагаар овоглосон хүмүүс хэдий, ямар шалтгаанаар ирж суурьшсан талаар тодруулах нь зүйтэй юм.

Хуучнаар Засагт хан аймгийн Сүжигт засгийн хошуу нь Зүүн гарын хаант улсаас салан Манжид дагаар орон нутаг заалгасан тэндээ үлдсэн цорын ганц ойрад хошуу юм. XVIII зууны эхэн үед Манжийн Энх-Амгалан буюу Канси / 1662-1722/ хаан Зүүн гарын харъяат Хойдын Лувсан тайжыг өөртөө татах бодлогыг идэвхитэй явуулсан ба түүнийг урвуулан авч “гүн” цол өргөмжилж Алшаагийн газар нутаг заан суулгасан боловч Зүүн гарын цэрэг нэвтрэн дайралтанд өртөх болсноор харъяат ардын хамт одоогийн Говь-Алтай аймгийн Шаргын говийн баруун талаар нутаглуулжээ. Энэ үед нь зэргэлдээ шаргын говийн хавиар Өөлдүүд нутаглаж байсан байдаг.[5] Энэ нутагт хойд, өөлдүүд нутагласнаар Засагт хан аймгийн Сүжигт гүний хошууны [6] үүсэл болжээ. Хил хязгаар нь баруун этгээдэд Заг овооноос, Шаргын гол, Цагаан нуур, Өртөөний худаг, Оцон хар толгойн худаг хүртэл Засагт хан Дайчин бэйсийн хошуутай, түүнээс зүүн тийш татаж Уушийн хадаг, Хужир булаг, Бага түргэн, Хавтгай, Сондуултыг дайрч Улаан давааны овоо хүртэл Баатар вангийн хошуутай, түүнээс зүүн тийш Хасагт хайрхны нуруугаар Хамар даваа хүртэл Үйзэн бэйсийн хошуутай, Мөстийн нуруу, Тээл гол дайрч Шаргын голыг хүртэл Засагт ханы хошуутай тус тус хил залгана.[7]

Эдгээр Өөлд болон Хойдууд нар нь дотроо

1. Их Өөлд, Бага Өөлд,Өөлд,
2. Хойд, Бага Хойд, Их хойд гэсэн овгуудыг авсан байдаг ба тус аймгийн Халиун, Цээл, Шарга, Тонхил, Дарви, Төгрөг гээд бараг ихэнх сумдад цөөн цөөнөөр тархан суурьшсан байна.

Говь-Алтай аймгаас мөн Монголын толгой бизнесменүүд ("Гацуурт"-ын Чинбат, "Макс" Ганбаатар гэх мэт), хамгийн олон генерал цолтон төрөн гарсан нь нэн сонин юм.

[NAIMAN-NOMAD]

Урианхан нар талаас илүү бишээ..
Өөлд болон хойдууд бол Галдангийн цэргийн үлдэгдлүүд
Жасрай гуай бол урианхан биш жалайр омгийн хүн
Олхунууд бэсүд нар их бий.
Алтайн хойд 3 сум бол анх Завхан аймгийг байгуулж байхад Завханы харьяанд байсан сартуул сумууд.
Тангад нар бас их бий..
Хотгойд нар бол сүүлд орж ирсэн улс.
Шинжаанаас орж ирсэн цахарууд бас бий.Уйгар болон хиргисүүд ч бас бий.

[NAIMAN-NOMAD]

Энд бичлэгний эхэнд Алтайн хойд 3 сум болох Хөхморьт,Баян-Уул,Жаргалан сумын сартуулууд гарч байна.Бусад халхуудаас царай зүсээр их ялгаатай.Увсын хотонгуудтай их төстөй..

[NAIMAN-NOMAD]

Говь-Алтайн сартуул.

[Urianhan]

Намтартаа тэгэж бичсэн байдаг юм аа. Жалайр биш Урианхай Дайчин Вангийн хошууны Сэцэн туслагчийн хүү гэж

[space]

Besud ih bish uu

[NAIMAN-NOMAD]

Намтартаа тэгэж бичсэн байдаг юм аа. Жалайр биш Урианхай Дайчин Вангийн хошууны Сэцэн туслагчийн хүү гэж

Тэр намтрыг нэг харуулчихаач ..Тэр худлаа .Жалайр овогтой хүн байсан..

Besud ih bish uu

Бэсүүд нар Баянхонгорт их бий..

[Urianhan]

...Жасрайн эцэг Пунцаг нь Тайж угсаатай хүн байсан. Урианхай дайчин вангийн хошууны туслагч Сэцэн туслагч хэмээх алдартай домог болсон хүний удам угсаа юм. Өнөөдөр Говь-Алтайн Бугат, Тонхил, Ховдийн Цэцэг сумдад энэхүү Сэцэн туслагчийг мэддэг, түүх домгийг нь ам дамжуулан ярьдаг хүмүүс мэр сэр бий, мөн түүний ач дүү болох Пунцаг, Пунцагийн хүү Жасрайн үүх түүхийг мэдэх хөгшид ч мэр сэр бий.

[NAIMAN-NOMAD]

...Жасрайн эцэг Пунцаг нь Тайж угсаатай хүн байсан. Урианхай дайчин вангийн хошууны туслагч Сэцэн туслагч хэмээх алдартай домог болсон хүний удам угсаа юм. Өнөөдөр Говь-Алтайн Бугат, Тонхил, Ховдийн Цэцэг сумдад энэхүү Сэцэн туслагчийг мэддэг, түүх домгийг нь ам дамжуулан ярьдаг хүмүүс мэр сэр бий, мөн түүний ач дүү болох Пунцаг, Пунцагийн хүү Жасрайн үүх түүхийг мэдэх хөгшид ч мэр сэр бий.

Урианхай нар тайж болж болдог байсан юм уу?

[Urianhan]

...Жасрайн эцэг Пунцаг нь Тайж угсаатай хүн байсан. Урианхай дайчин вангийн хошууны туслагч Сэцэн туслагч хэмээх алдартай домог болсон хүний удам угсаа юм. Өнөөдөр Говь-Алтайн Бугат, Тонхил, Ховдийн Цэцэг сумдад энэхүү Сэцэн туслагчийг мэддэг, түүх домгийг нь ам дамжуулан ярьдаг хүмүүс мэр сэр бий, мөн түүний ач дүү болох Пунцаг, Пунцагийн хүү Жасрайн үүх түүхийг мэдэх хөгшид ч мэр сэр бий.

Урианхай нар тайж болж болдог байсан юм уу?

Хүчлэгийн үлдэгдэл харь наймануудыг бүгдийг нь Урианхайн хоньчин болгох хэрэгтэй

[NAIMAN-NOMAD]

...Жасрайн эцэг Пунцаг нь Тайж угсаатай хүн байсан. Урианхай дайчин вангийн хошууны туслагч Сэцэн туслагч хэмээх алдартай домог болсон хүний удам угсаа юм. Өнөөдөр Говь-Алтайн Бугат, Тонхил, Ховдийн Цэцэг сумдад энэхүү Сэцэн туслагчийг мэддэг, түүх домгийг нь ам дамжуулан ярьдаг хүмүүс мэр сэр бий, мөн түүний ач дүү болох Пунцаг, Пунцагийн хүү Жасрайн үүх түүхийг мэдэх хөгшид ч мэр сэр бий.

Урианхай нар тайж болж болдог байсан юм уу?

Хүчлэгийн үлдэгдэл харь наймануудыг бүгдийг нь Урианхайн хоньчин болгох хэрэгтэй

Муу ойн огодой чинь юу гэнэ вэ хөө ? Тагна тувагийн намган дотроос гарч манай дошин дээр ирж суучаад овоо таргалж дээ. Хэний дошин дээр унгаад сууж байгаагаа жаахан бодож эрэгцүүлэх хэрэгтэй.Хүчлэгийн үлдэгдэл чинь манайд байхгүй бүгд оргодол мэргэдүүдтэй цуг хасагстан гараад талийсан гэж байгаа юм..Тэхээр чиний наад бөгсөө тавиад сууж байгаа газрын жинхэнэ эзэн нь хэн бэ гэвэл би ганцаараа болж байна даа хөө.Ер нь тэгээд манжид хамгийн түрүүнд урвасан улс чинь урианхай нар байдаг юм шүү..

[Mfbfj]

Манж нар эхэн үедээ тайж нарыг албан татвараас чөлөөлмөгц авилга газар авч чинээлэг сул ардууд Тайж цол худалдан авч эхлэжээ. 1918 оны тооллогоор 13274 тайж байжээ.
Харин 1844 оноос тайж нарыг албан татвараас чөлөөлдөгөө зогсоомогц татвараас чөлөөлөгддөг лам болж эхлэсэн байгаа юм.
Лам болоход учиргүй их өргөл барьц хэрэггүй тул Монголчууд эгээ л бүгдээрээ лам болчих дөхжээ.
1911 оны тооллогоор 100,000 ламтай болсон нь тайж болох хөдөлгөөнтэй харьцуулахад татвараас илүү амжилттай зугтаасаныг илтгэнэ.

[Mfbfj]

Нөгөө талаар Монголд Боржигон [Чингис хааны удамыхан ], Цорос [Ойрадын ноёд], Урианхан [Зэлмийн хойчис ]тайж,Торгууд тайж нар гэж байсан бөлгөө.
Иймд Жасрай асан хэрэв Урианхан хүн мөн аваас тайж удамтай байх нь болохгүй газаргүй юм.

[Urianhan]

Нөгөө талаар Монголд Боржигон [Чингис хааны удамыхан ], Цорос [Ойрадын ноёд], Урианхан [Зэлмийн хойчис ]тайж,Торгууд тайж нар гэж байсан бөлгөө.
Иймд Жасрай асан хэрэв Урианхан хүн мөн аваас тайж удамтай байх нь болохгүй газаргүй юм.

Энийг энэ найман боол яаж ойлгохов дээ

[NAIMAN-NOMAD]

Нөгөө талаар Монголд Боржигон [Чингис хааны удамыхан ], Цорос [Ойрадын ноёд], Урианхан [Зэлмийн хойчис ]тайж,Торгууд тайж нар гэж байсан бөлгөө.
Иймд Жасрай асан хэрэв Урианхан хүн мөн аваас тайж удамтай байх нь болохгүй газаргүй юм.

Энийг энэ найман боол яаж ойлгохов дээ

Зэлмээр эмээлээ тохуул,үүдээ сөхүүл гэж өгсөн байдгийг бодоход босгоны боол байсныг нь баталж байна шүү ххөөө Юун нөгөө сүрхий баатар жанжин Зэлмэ мэлмэ... Урианхай нар гэрийн гадаа үүдэнд байнга сууж хүн ирэхэд мэхийн ёсолж дээлнийх нь шороог гөвж гутлынх нь уланд наалдсан баасыг нь хормойгоороо арчаад үүд сөхөж оруулдаг ажилтай уранхай нэрэндээ таарсан боолууд байсан байна..Чамайг ингэж чацга царайлж явахад миний өвгөө нар Чингисийн зүүдэнд орж шөнө нь унтуулахгүй байлгаж байж..

[Urianhan]

Нөгөө талаар Монголд Боржигон [Чингис хааны удамыхан ], Цорос [Ойрадын ноёд], Урианхан [Зэлмийн хойчис ]тайж,Торгууд тайж нар гэж байсан бөлгөө.
Иймд Жасрай асан хэрэв Урианхан хүн мөн аваас тайж удамтай байх нь болохгүй газаргүй юм.

Энийг энэ найман боол яаж ойлгохов дээ

Зэлмээр эмээлээ тохуул,үүдээ сөхүүл гэж өгсөн байдгийг бодоход босгоны боол байсныг нь баталж байна шүү ххөөө Юун нөгөө сүрхий баатар жанжин Зэлмэ мэлмэ... Урианхай нар гэрийн гадаа үүдэнд байнга сууж хүн ирэхэд мэхийн ёсолж дээлнийх нь шороог гөвж гутлынх нь уланд наалдсан баасыг нь хормойгоороо арчаад үүд сөхөж оруулдаг ажилтай уранхай нэрэндээ таарсан боолууд байсан байна..Чамайг ингэж чацга царайлж явахад миний өвгөө нар Чингисийн зүүдэнд орж шөнө нь унтуулахгүй байлгаж байж..

Эзэн Чингист тэрслүү үг хэлсэн Хүчлүгийн үлдэгдэл өөдгүй муу найман боолыг 50 банзадсугай!

[NAIMAN-NOMAD]

Энийг энэ найман боол яаж ойлгохов дээ

Зэлмээр эмээлээ тохуул,үүдээ сөхүүл гэж өгсөн байдгийг бодоход босгоны боол байсныг нь баталж байна шүү ххөөө Юун нөгөө сүрхий баатар жанжин Зэлмэ мэлмэ... Урианхай нар гэрийн гадаа үүдэнд байнга сууж хүн ирэхэд мэхийн ёсолж дээлнийх нь шороог гөвж гутлынх нь уланд наалдсан баасыг нь хормойгоороо арчаад үүд сөхөж оруулдаг ажилтай уранхай нэрэндээ таарсан боолууд байсан байна..Чамайг ингэж чацга царайлж явахад миний өвгөө нар Чингисийн зүүдэнд орж шөнө нь унтуулахгүй байлгаж байж..

Эзэн Чингист тэрслүү үг хэлсэн Хүчлүгийн үлдэгдэл өөдгүй муу найман боолыг 50 банзадсугай!

Чам шиг нэг муу жижиг оготно намайг барах уу?

[alltai_s]

Би бол тэрхүү Урианхай Дайчин вангийн хошууны гаралтай хүн байна. Миний багад 1980-аад оны дунд, сүүл үед өвгөд хөгшдөөс сонссон зүйл гэвэл
Уулын мод олон уу
Ураанкан олон уу
Ойн мод олон уу
Олхонууд олон уу
гэх үг байна. Урианхай нар дийлэнх олонх байсан болохоор тийм үг яриа гарчээ. Хувьсгалын дараах хавчлага хэлмэгдүүлэлт, дүрвэлт, буцалт ирсэн нүүдэл зэргийн балгаар уг гарлаа ихэд нууж ирсэн байдаг тул тэгсгээд бүгд л Халх ард болсон доо. Харин аман яриа, хэл аялгын хувьд одоо эргээд бодоод үзэхэд маш сонин зүйл их байж дээ. Үсү-сүү, сөнө-шөнө, боз-цагаа, сонжуу-гэзэг, сэлдэн-нөмгөн гээд л.

[space]

Царай зүсний байдлыг харвал Түрэгүүдтэй нилээн холилдсон нь тодорхой . Манай аавын талынхан лав том хамартнууд ногоон нүдтэнгүүд олонтой ,

[BlueSky]

Одоо тэгвэл байдал тодорхой болж байгаа юм биш үү.

Хүннүг түрэг болгочих гээд муу перс боол.

[EveerBavagchKhan]

haha ene space g bur amtai bolgon n deerelheh uma.

[BlueSky]